Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej

(1)

Eugenia Rostańska

Podstawa programowa edukacji

wczesnoszkolnej

Nauczyciel i Szkoła 2 (3), 7-13

(2)

Podstawa programowa edukacji

wczesnoszkolnej

W 1995 roku M inisterstwo Edukacji Narodowej zintensyfikowało prace nad reform ą system u szkolnictw a w Polsce. Początkow o kontynuow ano ideę tzw. minim um programowego. Podjęto starania opracow ania wzorcowych programów nauczania.

Takim programem dla klas początkowych je st program „Świat i j a ” opracow a ny przez zespół pod kierunkiem prof. zw. dr. hab. Henryka M oroza. Jesienią 1996 roku prace nad reform ą edukacji przyjęły inną strategię działań. W październiku 1996 roku pow ołana została Rada Programowa Reform y Szkolnictwa. Przew od nictwo nad pracami zespołów ekspertów objął w icem inister dr M irosław Sawicki. Zadaniem tych zespołów było podjęcie takich działań, aby mogły one - jak to określił w icem inister - um ożliwić szkołom zmiany. O rganizacją prac zespołów redagujących podstawę program ow ą kieruje w icedyrektor Biura Strategii Edukacji m gr Sławomir Ziemicki.

W pierwszej kolejności przyjęto dwa kierunki zmian: - zmiany struktury,

— zmiany programu.

Zmiany struktury szkolnictwa w Polsce w ynikają z nowego zapisu konstytucyj nego określającego obow iązek kształcenia się do 18-tego roku życia. Struktura szkolnictwa dzieli czas edukacji dziecka na pięć etapów i w yznacza okresy uzy skania standardów wymagań edukacyjnych.

Zmiany programowe w iążą się ze sformułowaniem tzw. podstawy programo wej, którą traktować należy jako bazę określającą zadania szkoły, dziedzinę edu kacji, wybrane treści nauczania i kompetencje uczniów nabyte w procesie eduka cji. Podstawy stanow ią o przygotowanych przez nauczycieli programach kształce nia, wyznaczając dla autorów programu tylko kierunek i podstawę merytoryczną.

(3)

8 Nauczyciel i Szkeła 2 (3 ) 1997

Zezwala to na tw órcze zmiany w treściach edukacyjnych, odpow iadające potrze bom dziecka we współczesnym świecie.

Struktura szkolnictw a i podstaw y program ow e zostały zatw ierdzone przez M inistra Edukacji Narodowej w kw ietniu 1997 roku. Obecnie kontynuowane są prace nad określeniem standardów wymagań edukacyjnych dla poszczególnych etapów kształcenia.

ZADANIA OG ÓLNE SZKOŁY

Zgodnie z U staw ą z dnia 7 września 1991 r. o systemie ośw iaty nauczanie

i wychowanie - respektując chrześcijański system wartości - za podstaw ę p rzyj

m uje uniw ersalne zasady etyki. K ształcenie i w ychowanie słu ży rozwijaniu u m łodzieży poczucia odpowiedzialności, m iłości ojczyzny oraz poszanowania dla polskiego dziedzictwa kulturowego, p rzy jednoczesnym otwarciu się na wartości kultur E uropy i świata. 1

Szkoła realizuje zadania opiekuńcze, w ychowawcze i dydaktyczne uwzględniając poziom rozw oju psychofizycznego ucznia i jego sytuację rodzinną.

Szkoła umożliwia:

• poznaw anie i rozumienie świata oraz jego kultury; • ujawnianie zainteresowań i uzdolnień;

• rozumienie siebie, innych ludzi i ich poglądów;

• poszukiw anie duchow ych w artości życia oraz kształtow anie i ocenę własnej wartości, rozwijanie potrzeby doskonalenia się;

• przygotowanie do odpowiedzialnego współtworzenia świata i odnajdywania w nim własnego miejsca; samoidentyfikację narodow ą i kulturową;

• kształtowanie postaw patriotycznych, poczucia przynależności do społeczności lokalnej, grupy etnicznej, narodu, społeczności międzynarodowej;

• zdobycie wykształcenia.

Szkoła zapewnia:

• opiekę, przyjazne, bezpieczne i korzystne dla zdrow ia ucznia w arunku edukacji; • poszanow anie praw ucznia;

• warunki prawidłowego rozwoju psychofizycznego.

Szkoła wspiera:

• rozwój osobowości w zgodzie z własnym systemem wartości, który respektując praw a innych, wartości uniw ersalne i przyjęte normy daje m ożliwość sam oreali zacji;

• aktywność poznaw czą i twórczą;

1 Podstawy program ow e obowiązkowych przedm iotów ogólnokształcących. W arszawa 1997. M i nisterstwo Edukacji Narodowej.

(4)

• rozwój w rażliwości emocjonalnej i wyobraźni społecznej;

• samowychowanie, sam okształcenie i kierowanie własnym rozwojem ; • prospołeczne i prozdrowotne działania ucznia.

E fektem realizacji pow yższych za d a ń pow inno być uzyskanie przez ucznia n a stę p u ją c y c h um iejętności i kom petencji:

1. UCZENIE SIĘ

- Rozwiązywanie problem ów poznaw czych i realizacyjnych.

- Organizow anie procesu uczenia się i przyjm owania odpowiedzialności za w łasne wykształcenie.

- W ykorzystywanie doświadczeń i łączenie różnych elem entów wiedzy. 2. M YŚLENIE

- Dostrzeganie związków przeszłości z teraźniejszością związków przyczyno w o-skutkowych i zależności funkcjonalnych.

- Radzenie sobie z niepew nością i zło żo n o ścią zjaw isk; ich całościow e i kontekstowe postrzeganie.

3. PO SZUKIW ANIE

- Poszukiwanie, porządkowanie i w ykorzystanie informacji z różnych źródeł, w tym rozw ażne i umiejętne korzystanie z mediów.

4. D OSK ON ALENIE SIĘ

- Ocena postaw i postępowania własnego i innych zgodnie z przyjętymi nor mami i systemem wartości uniwersalnych.

- Przyjmowanie odpowiedzialności za siebie i innych.

- Elastyczne reagowanie w obliczu zmiany, poszukiwanie nowych rozwiązań, stawianie czoła przeciwnościom.

- U trzym ywanie zdrowia fizycznego i psychicznego. 5. K O M U NIKOW ANIE SIĘ

- Skuteczne komunikowanie się.

- Prezentacja własnego punktu widzenia, argum entowanie i obrona własnego zdania.

- Gotowość w ysłuchania i brania pod uwagę poglądów innych ludzi. - K orzystanie z nowych technologii komunikacyjnych.

6. W SPÓŁPRACA

- Praca w grupie; negocjow anie i osiąganie porozum ienia; podejm ow anie decyzji grupowych; stosow anie procedur demokratycznych.

- Nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów. 7. DZIAŁANIE

- O rganizow anie pracy własnej i innych; opanow anie techniki i narzędzi pracy.

(5)

- Projektow anie działań i przyjmow anie odpow iedzialności za ich przebieg i wyniki.

- Racjonalne gospodarowanie czasem.

Powyższe zadania szkoła wypełnia organizując edukację W pięciu etapach kształcenia w ramach następujących dziedzin:

EDU K ACJA W CZESNOSZKO LNA

Edukacja w czesnoszkolna, odw ołując się do dośw iadczeń dziecka nabywanych w rodzinie, innych środowiskach i za pośrednictw em mediów, przygotowuje je do podejm ow ania zadań z różnych obszarów działalności człow ieka Szczególnie akcentow ana je s t problem atyka zw iązana z porozum iew aniem się, najbliższym środowiskiem , bezpieczeństw em i zdrowiem dziecka, dostarcza dziecku doświad czeń pozwalających na pełne przeżycie dzieciństwa.

EDU K A CJA POLON ISTYC ZNA

Edukacja polonistyczna ma za zadanie dostarczenie językow ego, literackiego i kulturowego materiału, umożliwiającego nabycie podstawowych sprawności ko m unikacyjnych (m ów ienia, słuchania, czytania, pisania) niezbędnych w życiu i w nauce. W yposaża uczniów w wiedzę o budowie i funkcjonowaniu języka jako narzędzia komunikacji i tw orzyw a literatury oraz wdraża do sprawnego posługi w ania się polszczyzną w mowie i piśmie z zachow aniem estetyki i kultury języka.

EDU K ACJA H ISTO RYCZNA

Edukacja historyczna um ożliwia zapoznanie się z w iedzą historyczną ułatw iającą sam oidentyfikację kulturową, narodow ą i religijną oraz w ykorzystywania wiedzy i terminologii historycznej w życiu codziennym i na forum publicznym.

EDU K A CJA O BYW ATELSK A

Edukacja obywatelska:

- przygotowuje uczniów do uczestnictwa w życiu społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznego państwa prawa;

- kształtuje szacunek dla prawa oraz postawę odpowiedzialności obywatelskiej; - przygotowuje uczniów do odpowiedzialnego udziału w życiu rodzinnym.

EDUKACJA FILOZOFICZNA

Celem edukacji filozoficznej je st ukształtow anie zintegrow anego obrazu świata i w rażliwości pozwalającej na rozstrzyganie dylem atów moralnych w poczuciu odpow iedzialności za los własny i innych ludzi.

(6)

ETAP I

ED U K A C JA W C ZESNOSZKO LNA

Zadaniem szkoły na tym etapie jest:

1. Zapewnienie opieki i wspomaganie rozwoju dziecka w przyjaznym, bezpiecz nym i zdrowym środowisku.

2. U względnianie indywidualnych potrzeb dziecka, troska o zapewnienie równych szans, umacnianie wiary we własne siły i możliwości osiągania sukcesu. 3. Stwarzanie warunków do rozw ijania sam odzielności, dążenia do osiągania ce

lów, podejm owania odpowiedzialności za siebie i najbliższe otoczenie. 4. Rozwijanie wrażliwości moralnej, stwarzanie w arunków indywidualnego i gru

powego działania na rzecz innych dzieci.

5. W zmacnianie poczucia tożsamości kulturowej, historycznej, narodowej i etnicz nej dziecka.

6. Kształtowanie umiejętności obserwacji, ułatwienie rozumienia zjawisk zachodzą cych w dostępnym doświadczeniu dziecka otoczeniu przyrodniczym, społecznym, kulturowym i technicznym.

7. R ozbudzanie ciekaw ości poznaw czej, zachęcanie do aktyw ności badawczej i w yrażania własnych myśli i przeżyć.

8. Rozwijanie wrażliwości estetycznej, tw orzenie w arunków do rozwoju wyobra źni, fantazji oraz ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej.

9. Zapew nienie w arunków do harm onijnego rozw oju fizycznego, bezpiecznego postępow ania i zachowań prozdrowotnych.

Treści:

• W ypow iadanie się w mowie i piśmie.

• Czytanie, tworzenie, rozumienie i interpretacja różnych tekstów odpowiednich do wieku.

• Stosowanie różnych form wypowiedzi w zależności od sytuacji społecznej. • Form ułowanie wypowiedzi pisemnej na podstawie obserwacji, działania, treści

słuchanej i lektury.

• Spotkanie ze sztuką - książka, teatr, wystawa, koncert, film. • Zabawy i gry teatralne, teatr lalkowy.

• Słuchanie baśni, opowiadań i utworów poetyckich jako inspiracji do słownego i pozasłownego w yrażania treści i przeżyć.

• Sięganie do różnych źródeł i technologii informacji, w tym korzystanie z czytelni i biblioteki szkolnej.

■ K lasyfikow anie i porządkow anie przedm iotów, porządkow anie i rejestrowanie danych empirycznych.

• Podstaw ow e kształty geom etryczne na konkretnych przykładach, szkicowanie prostych sytuacji geometrycznych.

(7)

• O bserw acja cykli i regularności w otoczeniu i matematyce.

• Liczby naturalne, działania arytmetyczne, zapis dziesiątkowy, kolejność wykony w ania działań.

• M ierzenie, ważenie, obliczenia pieniężne, kalendarz.

• U dział dziecka w życiu klasy i szkoły - rola dziecka, ucznia i kolegi. • Środowisko rodzinne ucznia - dom, rodzina, sąsiedztwo.

• M iejsce zamieszkania, położenie szkoły, specyfika i tożsam ość miejscowości. • Tradycje kulturow e - rodzinne, lokalne, narodowe. Symbole i święta państwowe. • Podobieństw a i różnice między ludźmi, zrozum ienie i tolerancja.

• Brzm ienie głosów, instrum entów muzycznych, dźwięk, rytm, tempo. • Śpiew, gra na instrum entach, ruch z muzyką.

• Percepcja elem entów akustyki środowiska człowieka, muzyki i utw orów muzycz nych.

• Podstaw ow e środki wyrazu plastycznego: rysowanie, malowanie, kształtowanie bryły.

• O bserw ow anie zjaw isk i procesów przyrodniczych dostępnych dośw iadczeniu dziecka i komunikowanie o nich.

• Formy ochrony środowiska przyrodniczego w najbliższej okolicy. . •R óżnorodność substancji w otoczeniu dziecka, w tym substancje szkodliwe. • U rządzenia techniczne w życiu domowym, szkole i miejscowości.

•B ezpieczne posługiwanie się prostymi narzędziami. • Poznaw anie pracy w wybranych zawodach.

• Gry i zabawy ruchowe, ćw iczenia terenowe, wędrówki piesze.

• Umiejętności ruchowe oraz ćw iczenia fizyczne korygujące postawę ciała. • Przestrzeganie reguł w zabawach i grach sportowych.

• Zabawy i gry ruchowe przy akom paniam encie muzyki. • Poznanie własnego ciała.

• D ziałania na rzecz zdrow ia i rozwoju. • Higiena własna i otoczenia.

• Szukanie pom ocy w sytuacji zagrożenia i urazu. • Żywność i żywienie.

• Ruch i odpoczynek.

• B ezpieczeństw o, w tym poruszanie się po drogach publicznych, sygnały alar mowe.

Szkoła stwarza warunki do zdobywania następujących um iejętności i kompetencji:

• Mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie z wykorzystaniem znajomości elem entar nych zasad pisowni.

• Świadome użycie języka.

• Obcowanie z literaturą i sztuką dostępną dziecku. • Umiejętność korzystania z biblioteki.

(8)

• W ybieranie spośród dostępnych dziecku komunikatów medialnych.

• Stosowanie podstawowych środków artystycznych z różnych dziedzin sztuki, lite ratury, plastyki, muzyki, tańca, teatru, filmu w w yrażaniu własnych myśli i uczuć. • Odnajdywanie w kulturze rodzinnej i regionalnej źródeł wartości.

• Posługiw anie się liczbami i działaniami arytmetycznymi w praktyce.

• Stosowanie odpowiednich algorytmów pisemnych (mnożenie i dzielenie liczb przez liczbę jednocyfrow ą do 1000), dokonywanie prostych obliczeń w pamięci. • M atematyzowanie sytuacji konkretnych; rozwiązywanie nietrudnych zadań teksto

wych podanych ustnie, rysunkiem lub na piśmie.

• D okonywanie praktycznych obliczeń dotyczących kalendarza, zegara, długości, ciężaru i pieniędzy, także zw iązanych z sam odzielnie wykonywanym i pom ia rami.

• Rozpoznawanie podstawowych kształtów geometrycznych.

• D ostrzeganie zw iązku między zachowaniem a uczuciami własnymi i innych. • O rganizowanie własnej pracy (plan dnia, tygodnia itd.).

• Porozum iew anie się w sytuacjach społecznych bliskich dośw iadczeniu dziecka; w yrażanie własnego zdania, słuchanie innych.

• Stosowanie norm współżycia w klasie i szkole.

• Obserwowanie i przekazywanie informacji o środowisku, zjawiskach fizycznych i procesach życiowych znanych dziecku.

• Dostrzeganie różnorodności substancji w najbliższym otoczeniu w trosce o bez pieczeństwo własne i środowiska.

• U m iejętne uczestnictwo w zabawach i grach oraz innych dziecięcych formach aktywności ruchowej z zachowaniem obowiązujących reguł.

• W ykonywanie prostych zadań ruchowych zgodnie z poleceniem nauczyciela. • Dbałość o zdrowie, higienę ciała, porządek i czystość najbliższego otoczenia. • R ozw iązyw anie problem ów konstrukcyjnych i technologicznych zw iązanych

z otoczeniem dziecka i jego bezpośrednim doświadczeniem.

• Bezpieczne korzystanie z urządzeń technicznych i środków transportu. • Rozpoznawanie sygnałów alarmowych o niebezpieczeństwie.

• Bezpieczne poruszanie się po drogach publicznych.

• Rozpoznawanie zagrożeń wynikających z zachowań własnych i innych ludzi oraz szukanie pomocy.