KRZYSZTOF WASIELEWSKI1
SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI
„ZMIANY W EDUKACJI – PRÓBA BILANSU:
KRYTERIA OŒWIATOWE, SPO£ECZNE I LUDZKIE”
Sfera szeroko rozumianej edukacji jest bez w¹tpienia jedn¹ z najwa¿niej-szych dziedzin naszego ¿ycia. Jest te¿ jedn¹ z tych, które s¹ najmniej stabilne. Dzieje siê tak przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, i¿ jest bezpoœrednio b¹dŸ poœrednio po³¹czona z wszystkimi segmentami spo³eczeñ-stwa, zarówno gospodarczym – m.in. poprzez uzale¿nienie od dochodów pañ-stwa, politycznym – m.in. poprzez sferê finansowania i obowi¹zuj¹ce ideolo-gie, spo³eczno-kulturowym – m.in. poprzez przemiany wartoœci i norm domi-nuj¹cych w spo³eczeñstwie. Po drugie, jest przedmiotem ci¹g³ego zaintereso-wania polityków, którzy – „znaj¹c siê na wszystkim” – próbuj¹ j¹ wiecznie po-prawiaæ. Trudno zatem w sferze edukacji po transformacji ustrojowej dostrzec chocia¿by moment, w którym podlega³aby ona jakimœ stabilnym regu³om, nie manipulowano by przy niej, nie zmieniano. Niew¹tpliwie okres po 1989 roku w obszarze oœwiaty scharakteryzowaæ mo¿na by za pomoc¹ okreœlenia „permanentna zmiana”, które doskonale oddaje wszystko to, co dzia³o siê w oœwiacie polskiej i jej otoczeniu.
Organizatorzy konferencji, która odby³a siê w Toruniu w dniach 27–28 ma-ja br., mieli zapewne œwiadomoœæ, i¿ temat zmian w edukacji jest niezwykle obszerny i de facto niekoñcz¹cy siê; zdawali sobie zapewne sprawê, ¿e jest te-matem kontrowersyjnym, bo niejako wymuszaj¹cym ustosunkowanie siê do owych zmian, a przynajmniej ich podsumowanie. Taki te¿ by³ cel konferencji, w tym te¿ duchu zosta³ skonstruowany jej tytu³: „Zmiany w edukacji – próba bilansu: kryteria oœwiatowe, spo³eczne, ludzkie”. Jej organizatorami by³y: Instytut Socjologii UMK, IRWiR PAN, Sekcja Socjologii Edukacji i M³odzie-¿y Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Urz¹d Miasta Torunia oraz
Fun-1Autor jest pracownikiem naukowym Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN (e-mail: kwasie-lewski@wp.pl).
dacja Rozwoju Systemu Edukacji. Goœciem specjalnym by³ prof. Zbigniew Marciniak, który reprezentowa³ MEN. Konferencja – tak jak sugeruj¹ jej liczni organizatorzy – skierowana by³a do wielu œrodowisk. Wydaje siê, ¿e by³ to strza³ w dziesi¹tkê, bowiem przyci¹gnê³a na obrady zarówno akademików z ca³ej Polski (socjologów, pedagogów, psychologów, specjalistów od zarz¹-dzania oœwiat¹), przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych zajmuj¹cych siê oœwiat¹, praktyków (w³adze oœwiatowe, nauczycieli, grono pedagogiczne), a tak¿e spor¹ grupê studentów.
Konferencjê otworzy³a w imieniu organizatorów prof. Krystyna Szafraniec (UMK) – przewodnicz¹ca Sekcji Socjologii Edukacji i M³odzie¿y PTS. Kon-ferencja zosta³a podzielona na cztery tematyczne sesje. Pierwsza, prowadzona przez prof. Mariê Zieliñsk¹ (UZ), poœwiêcona by³a polityce i praktyce oœwia-towej. Druga, prowadzona przez prof. Krzysztofa Kose³ê (UW), skupia³a siê na jakoœci i funkcjonalnoœci edukacji. Rozpoczynaj¹ca drugi dzieñ obrad sesja trzecia, prowadzona przez prof. Ewê Narkiewicz-Niedbalec, g³ównym przed-miotem obrad czyni³a spo³eczne otoczenie oraz spo³eczne funkcje edukacji. Sesja czwarta i ostatnia, prowadzona przez prof. Barbarê Fatygê, w centrum debaty usytuowa³a m³odzie¿, która stanowi zarówno podmiot, jak i przedmiot przemian edukacyjnych.
Konferencjê otwiera³o wyst¹pienie prof. Zbigniewa Marciniaka, wicemi-nistra edukacji narodowej, w którym przedstawi³ ogóln¹ wizjê reformowania edukacji przez obecny rz¹d. Kolejne wyst¹pienia poœwiêcone by³y omówie-niu najistotniejszych zmian, jakie zasz³y w obszarze oœwiaty w ostatnich la-tach. Jako pierwsza wyg³osi³a na ten temat referat dr Gra¿yna Czetwertyñ-ska (UW), która w niezwykle interesuj¹cy sposób porówna³a dotychczas przeprowadzane reformy systemu edukacji z t¹ planowan¹ obecnie. Nastêp-nie dr Jerzy Lackowski (UJ) zaprezentowa³ referat, w którym przedstawi³ spo³eczne konsekwencje procesu decentralizacji zarz¹dzania oœwiat¹. Proces ten, niew¹tpliwie kontrowersyjny i k³opotliwy z perspektywy wiêkszoœci polskich samorz¹dów, o czym przekonywa³ referent, w ostatecznym rozra-chunku ma zdecydowanie wiêcej plusów ani¿eli minusów. Kolejne dwa wy-st¹pienia prof. Marty Zahorskiej (UW) oraz prof. Anny Wi³komirskiej (UW) wskazywa³y na istotn¹ rolê dyrektorów i nauczycieli w procesie funkcjono-wania placówek szkolnych. Kolejne wyst¹pienie prof. El¿biety Putkiewicz (UW) poœwiêcone by³o niezwykle szybko rozwijaj¹cemu siê szkolnictwu niepublicznemu. Tytu³owe pytanie o to, czy szko³y te s¹ „Ÿród³em inspiracji czy polsk¹ egzotyk¹ oœwiatow¹?” zweryfikowa³a – zdaniem referentki – rze-czywistoœæ edukacyjna, w której szko³y niepubliczne znakomicie siê odna-laz³y. Ostatnie w tej sesji wyst¹pienie poœwiêcone by³o intensywnym prze-mianom szkolnictwa wy¿szego. Profesor Ryszard Borowicz (UMK) wskazy-wa³ na znaczenie procesów celowych i spontanicznych w procesie kszta³to-wania siê szkolnictwa wy¿szego w Polsce po prze³omie ustrojowym. Jego zdaniem, zarówno jedne, jak i drugie okaza³y siê niezbêdne i kluczowe dla sukcesu polskiego szkolnictwa wy¿szego (z ca³ym baga¿em krytycznych uwag pod ich adresem).
W sesji drugiej a¿ cztery wyst¹pienia poœwiêcone by³y nowym systemom oceniania jakoœci kszta³cenia. Doktor Wojciech Ma³ecki (OKE Wroc³aw) oraz dr Jaros³aw Domalewski przedstawili w dwóch niezale¿nych referatach nie-zwykle wnikliwe analizy dotycz¹ce systemu egzaminów zewnêtrznego ocenia-nia, które od kilku lat funkcjonuj¹ w polskim systemie oœwiatowym. Ten pier-wszy skupi³ siê na przedstawieniu plusów i minusów tego typu egzaminowa-nia en block. Ten drugi wskazywa³ na ich spo³eczne (dys)funkcje i konsekwen-cje zarówno dla jednostek, szkó³, jak i ca³ego systemu spo³ecznego. W kolej-nym wyst¹pieniu dr Roman Dolata zaprezentowa³ relatywnie now¹ (na pol-skim gruncie) metodê badania wartoœci dodanej w procesie ewaluacji oœwiato-wej. Jakkolwiek wszystkie te wyst¹pienia cieszy³y siê du¿ym zainteresowa-niem, to jednak najwiêksze poruszenie wywo³a³ referat prof. Zbigniewa Mar-ciniaka na temat polskich badañ PISA. Dyskutanci w swoich g³osach podwa-¿ali zarówno ogólne wnioski z tych badañ, jak i sam¹ jej metodologiê – zgod-noœæ panowa³a w jednym, a mianowicie, ¿e tego typu badania s¹ potrzebne i trzeba je realizowaæ dalej. Kolejne wyst¹pienia w tej sesji kontynuowa³y w¹-tek jakoœci w edukacji. Profesor Urszula Sztanderska (UW) przeanalizowa³a relacje struktury systemu kszta³cenia z rynkiem pracy, wskazuj¹c na struktu-ralne niedopasowanie tej pierwszej. Stanis³aw Drza¿d¿ewski (MEN), posi³ku-j¹c siê danymi miêdzynarodowymi, wskazywa³ na miejsce polskiej oœwiaty w zjednoczonej Europie. Niejako podsumowanie tej sesji przypad³o prof. Zbi-gniewowi Kwieciñskiemu (DSW we Wroc³awiu), który wskazywa³ na daleko-siê¿ne konsekwencje dobrej i z³ej edukacji dla póŸniejszych losów ¿yciowych m³odych ludzi, na podstawie unikalnych badañ longitudinalnych realizowa-nych ju¿ niemal od kilkudziesiêciu lat w rejonie toruñskim. Czêœæ dyskusyjna – jak zawsze ¿ywa i emocjonuj¹ca przy takiej tematyce – mia³a to szczêœcie, ¿e po zakoñczeniu czêœci formalnej przenios³a siê na „czas kolacji”, gdzie ju¿ w zgo³a innej atmosferze toczy³y siê dyskusje poœwiêcone zmianom w eduka-cji i nie tylko.
Drugi dzieñ obrad (sesja trzecia) otwiera³a prof. Barbara Fatyga (UW), któ-ra wskazywa³a – w chaktó-rakterystycznie barwny dla siebie sposób – na znacz¹-cy dysonans pomiêdzy kompetencjami poznawczymi rodziców a jêzykiem, ja-kim komunikuje siê z nimi wspó³czesna m³odzie¿. Kolejne trzy wyst¹pienia dotyczy³y szeroko rozumianego kapita³u w edukacji. Dr Piotr Mikiewicz refe-rowa³ o znaczeniu kapita³u spo³ecznego na polu edukacyjnym, prof. Ewa Siellawa-Kolbowska (SGGW) – o kapitale drzemi¹cym w organizacjach poza-rz¹dowych i ich znaczeniu dla wsparcia edukacji, a dr Pawe³ Poszytek (FRSE) zwraca³ uwagê na potencja³ programów unijnych dla aktywizacji edukacyjnej doros³ych. Kolejne dwa wyst¹pienia porusza³y skomplikowane relacje pomiê-dzy wykszta³ceniem (karier¹ edukacyjn¹) a rynkiem pracy. Dr Krzysztof Wa-sielewski (UMK), referuj¹c wyniki badañ, wskazywa³ na znaczenie konkret-nych œcie¿ek edukacyjkonkret-nych dla losów zawodowych i alokacji w spo³ecznej strukturze wspó³czesnej m³odzie¿y. Z kolei prof. Kazimierz S³omczyñski (IFiS PAN), analizuj¹c wyniki wieloletnich badañ porównawczych realizowa-nych w IFiS PAN, stwierdzi³, ¿e pomimo inflacji wykszta³cenia i boomu
edu-kacyjnego wci¹¿ warto siê kszta³ciæ, bowiem potencjalne zyski wci¹¿ wyraŸ-nie przewy¿szaj¹ powyraŸ-niesione na kszta³cewyraŸ-nie nak³ady. Dwa ostatwyraŸ-nie wyst¹pienia tej sesji poœwiêcone by³y wykluczeniu w i z edukacji. Profesor Jolanta Grotowska-Leder (UL) diagnozowa³a w swoim referacie wspó³czeœnie wa¿ne czynniki sprawcze edukacyjnego wykluczenia. Z kolei Adam Mordzon i An-drzej Podgórski (studenci UMK) zaprezentowali niezwykle ciekawe i wa¿ne wyniki badañ zrealizowanych wœród m³odzie¿y z OHP.
Sesjê czwart¹ otworzy³ referat prof. Krystyny Szafraniec (UMK), w którym wskazywa³a na znacz¹ce ró¿nice w orientacjach ¿yciowych m³odzie¿y wywo-dz¹cej siê z ró¿nych œrodowisk. Referentka wskazywa³a równie¿ na fakt, i¿ do-strzec mo¿na zasadnicze ró¿nice pomiêdzy zró¿nicowaniem „pisanym statu-sem” i tym „pisanym szko³¹”. W centrum wyst¹pienia prof. Krzysztofa Kose-³y znalazKose-³y siê postawy obywatelskie. Porównuj¹c wskaŸniki dotycz¹ce pol-skiej m³odzie¿y z tymi z pozosta³ych krajów europejskich, postawi³ on opty-mistyczn¹ tezê, ¿e w sferze obywatelskoœci nasza m³odzie¿ coraz szybciej go-ni swoich zachodgo-nio-europejskich rówieœgo-ników. Z kolei prof. Maria Zieliñska (UZ) wskazywa³a w swoim referacie na elementy ci¹g³oœci i zmiany w deter-minantach dróg ¿yciowych m³odych Polaków. Dope³nieniem tej czêœci sesji by³o wyst¹pienie prof. Jacka Kurzêpy, który skupi³ siê na relacjach pomiêdzy wychowawcami a trudn¹ m³odzie¿¹. Wskazywa³, ¿e coraz powszechniejszym zjawiskiem w pracy pedagogicznej jest strategia pozorowania pracy wycho-wawczej, której jednak konsekwencje doœwiadczaæ bêd¹ przysz³e pokolenia. Zarówno sesjê, jak i konferencjê zamyka³y wyst¹pienia poœwiêcone kwestii katechizacji szkolnej. Dwa niezwykle ciekawe referaty na ten temat przygoto-wali z odmiennych pozycji ks. prof. Janusz Mariañski (KUL) oraz prof. Tade-usz Bartoœ (AH w Pu³tusku). Obaj – próbuj¹c unikn¹æ jednoznacznej odpowie-dzi na pytanie, czy religia powinna byæ w szkole, czy na plebanii – wskazywali na istotne problemy zarówno ideologiczne, pedagogiczne, jak i in-stytucjonalne, wi¹¿¹ce siê z katechez¹ ulokowan¹ w murach szko³y. Zamyka-j¹c konferencjê, prof. Krystyna Szafraniec zapowiedzia³a wydanie dwóch ksi¹¿ek, bêd¹cych efektem interesuj¹cych referatów i dyskusji wokó³ nich siê tocz¹cych.
Czy zatem konferencja spe³ni³a stawiany przed sob¹ cel? I tak, i nie. Nie-w¹tpliwie zgromadzi³a specjalistów i ekspertów zajmuj¹cych siê ró¿nymi dziedzinami z szeroko rozumianego obszaru edukacji i reprezentuj¹cymi ró¿-ne dyscypliny. By³a zatem okazj¹ do wymiany pogl¹dów i myœli pomiêdzy ró¿nymi œrodowiskami: akademikami, samorz¹dowcami, praktykami zajmuj¹-cymi siê edukacj¹ czy nauczycielami. Z tej te¿ perspektywy uczestnicy konfe-rencji wracali do domów zapewne zadowoleni. Patrz¹c równie¿ na stopieñ wy-pe³nienia sali w czasie konferencji, nale¿y uznaæ, ¿e siê uda³a. W jej obradach bra³o udzia³ oko³o stu uczestników, co przy k³opotach z finansowaniem tego typu przedsiêwziêæ jest bez w¹tpienia sukcesem. Czy jednak uda³o siê stwo-rzyæ zapowiadany w tytule bilans zmian w edukacji? OdpowiedŸ na to pytanie nie jest prosta. Z jednej strony referaty prezentowane na konferencji reprezen-towa³y ró¿ne dyscypliny wiedzy i obszary problemowe zwi¹zane z edukacj¹.
Z drugiej jednak strony mo¿na mieæ pewien niedosyt zwi¹zany z brakiem pewnych tematów, m.in. dotycz¹cych edukacji przedszkolnej, programów kszta³cenia czy nierównoœci edukacyjnych. Czy jednak mo¿na zrobiæ bilans zmian w edukacji dotycz¹cy okresu niemal 20 lat w ci¹gu niespe³na dwóch dni?! Z pewnoœci¹ nie. Tym niemniej sam fakt zgromadzenia w jednym miej-scu tak znamienitych goœci-referentów, poruszaj¹cych tak wiele wa¿nych te-matów pomijanych w dyskursie publicznym, nale¿y uznaæ za sukces.
