[81] Maria Bielak*
STANDARD
ĩYCIA I ZAMIESZKANIA OSÓB STARSZYCH
W PLACÓWKACH OPIEKU
ēCZYCH
Streszczenie. Opracowanie ukazuje problem naleĪytego, caáoĞciowego ksztaátowania Ğrodo-wiska Īycia i zamieszkania dla osób starszych w placówkach opiekuĔczych, czyli tworzenia jak najbardziej dostĊpnego Ğrodowiska zbudowanego dla seniorów.
Panujące obecnie warunki bytowe w polskich placówkach opiekuĔczych ulegają stopniowej poprawie, jednakĪe nie do koĔca speániają one jeszcze nowoczesne wymagania i standardy euro-pejskie, stawiane placówkom o tym profilu.
Aby obiekty te tworzyáy naleĪyte Ğrodowisko zamieszkania dla osób starszych, sprawnie funkcjonowaáy, muszą one powstaü nie tylko na bazie ĞciĞle okreĞlonych wytycznych i norm projektowych. Muszą bazowaü na wiedzy dotyczącej tematyki osób w podeszáym wieku, ich problemów, potrzeb i oczekiwaĔ oraz uwzglĊdniaü efekty badaĔ jakoĞciowych przedstawione na podstawie zasad projektowania uniwersalnego oraz ergonomii.
Sáowa kluczowe: Ğrodowisko zbudowane, dom opieki, placówka opiekuĔcza, lista kryteriów jakoĞciowych, badania jakoĞciowe, P.O.E. (Post-Occupancy Evaluation), potrzeby uĪytkowników.
1. Wprowadzenie
Problem starzenia siĊ naszej populacji i realnych warunków jej Īycia i za-mieszkania zwraca uwagĊ na koniecznoĞü stworzenia nowoczesnego Ğrodowiska zbudowanego uĪytecznego i dostĊpnego dla osób starszych, Ğrodowiska, które uwzglĊdniaáo by ich indywidualne potrzeby, problemy i oczekiwania.
W naszych rozwaĪaniach przez Ğrodowisko zbudowane, bĊdziemy rozumieü Ğrodowisko Īycia osób starszych jakim jest placówka opiekuĔcza, oĞrodek poby-tu staáego. BĊdzie to ogólnie pojĊte miejsce zamieszkania starszej generacji; poczynając od otoczenia urbanistycznego, poprzez Ğrodowisko architektoniczne, koĔcząc na architekturze wnĊtrz.
Obecny standard oferowany przez polskie ustawodawstwo dotyczący po-trzeb seniorów oraz warunków jakim powinny odpowiadaü placówki opiekuĔcze przeznaczone dla tej grupy uĪytkowników nie speánia potrzeb, które okreĞlają naukowcy związani z tematyką geriatrii, psychologii, fizjologii czy osoby zwią-zane z pomocą spoáeczną. [Bielak, 2011]
Aby Ğrodowisko zbudowane, jakim jest oĞrodek opiekuĔczy dla seniorów, uzyskaáo kompletną formĊ i sprawnie funkcjonowaáo, naleĪy spojrzeü szerzej na problem jakoĞci zamieszkania osób starszych. Nie moĪna ograniczaü siĊ jedynie do podstawowych standardów, okreĞlonego minimalnego programu funkcjonal-no-powierzchniowego, poniewaĪ potrzeby ludzi starych są bardzo zróĪnicowa-ne, posiadają oni szeroki wachlarz indywidualnych problemów i potrzeb. Dlate-go nie moĪemy zakáadaü, Īe jest to grupa jednorodna, o takich samych wymaga-niach. Cechami wspólnymi dla tej grupy jest jedynie wiek oraz problemy zdro-wotne. [Bell, 2004]
Planowane przez nas Ğrodowisko powinno zaspokajaü indywidualne potrze-by bezpieczeĔstwa i wygody, dawaü poczucie sprawowania kontroli, zachowy-wania minimum prywatnoĞci, pozostawiając moĪliwoĞü dokonywania wyborów, pozwalaü na nieskrĊpowane kontakty z otoczeniem oraz peány rozwój osobowo-Ğci jednostki i ogóáu mieszkaĔców.
2. Lista kryteriów dla nowoprojektowanego obiektu opiekuĔczych przeznaczonego dla osób starszych
W trakcie procesu tworzenia dostĊpnego Ğrodowiska zamieszkania senio-rów, dla caáoĞciowego ujĊcia problemu, naleĪy braü pod uwagĊ oprócz obowią-zujących wytycznych i norm projektowych, danych zawartych w ustawach i rozporządzeniach rządowych dotyczących placówek opiekuĔczych, takĪe real-ne potrzeby, problemy i oczekiwania seniorów jako uĪytkowników oraz ich wymagania uĪytkowe i behawioralne wzglĊdem Ğrodowiska ich zamieszkania.
Schemat 1. ksztaátowanie Ğrodowiska caákowicie dostĊpnego dla seniorów. [Opracowanie wáasne]
Wszystkie wymienione, przedstawione na schemacie elementy mają bezpo-Ğredni wpáyw na ksztaát Ğrodowiska zamieszkania w placówkach opiekuĔczych. Szczegóáowe wytyczne i dane dotyczące ww. problemów zostaáy ujĊte caáo-Ğciowo i przedstawione w formie Listy Kryteriów JakoĞciowych dla nowopro-jektowanego obiektu opiekuĔczych przeznaczonego dla osób starszych pt:
Wy-magania stawiane obiektom pobytu staáego dla ludzi starszych. [Bielak, 2011,
tabela nr 30, s. 194–203]
Lista Kryteriów JakoĞciowych jest uniwersalnym narzĊdziem badawczym pomocnym w naleĪytym ksztaátowaniu Ğrodowiska zbudowanego przyjaznego dla seniorów. W sposób szczegóáowy przedstawia ona wymagania stawiane samemu obiektowi, jego otoczeniu oraz poszczególnym strefom funkcjonalnym i pomieszczeniom. Zawiera ona zestawienie podsumowujące wnioski páynące z analiz wiadomoĞci, dotyczące tematyki osób w podeszáym wieku, ich proble-mów i potrzeb oraz efekty badaĔ jakoĞciowych przedstawione na podstawie zasad projektowania uniwersalnego, ergonomii, rozporządzeĔ, wytycznych i norm projektowych.
PoniĪszy diagram ilustruje kolejnoĞü przeprowadzonych prac badawczych, które w efekcie koĔcowym doprowadziáy do sformuáowania ostatecznej listy wymagaĔ stawianych Ğrodowisku zbudowanemu placówki opiekuĔczej dla seniorów.
Zebrane wg tego schematu dane daáy moĪliwoĞü uzyskania kompleksowej wiedzy dotyczącej tematyki osób w podeszáym wieku, ich problemów, potrzeb i oczekiwaĔ oraz informacji związanych ze Ğrodowiskiem architektonicznym przeznaczonym dla seniorów.
Schemat 2. Ksztaátowanie listy kryteriów dla nowoprojektowanych obiektów [Opracowanie wáasne]
Zgromadzone i uporządkowane w sposób tabelaryczny informacje (zawarte w LiĞcie Kryteriów) w znacznym stopniu przyczyniają siĊ do poszerzenia naszej wiedzy o naleĪytym, sprawnym i bezkolizyjnym funkcjonowaniu Ğrodowiska zamieszkania przewidzianego dla nestorów.
3. Badania jakoĞciowe prowadzące do stworzenia listy kryteriów
Dane zawarte w formie Listy Kryteriów, dotyczące wymagaĔ uĪytkowych i behawioralnych seniorów zostaáy zgromadzone dziĊki prowadzeniu dáugolet-nich badaĔ jakoĞciowych na grupie istniejących i funkcjonujących obiektów opiekuĔczych dla seniorów. Byáy to badania nad potrzebami i problemami osób starszych niepeánosprawnych wzglĊdem Ğrodowiska zbudowanego jakim jest placówka domu opieki oraz nad specyficznymi zaleĪnoĞciami miĊdzy jakoĞcią Ğrodowiska obiektów a potrzebami uĪytkowników wzglĊdem ich przestrzeni. [Bielak, 2010]
MoĪliwoĞü sprawnego przeprowadzenia analiz daáo zastosowanie metody badaĔ jakoĞciowych POE (Post-Occupancy Evaluation), czyli oceny funkcjono-wania Ğrodowiska urbanistycznego, obiektu architektonicznego w trakcie jego uĪytkowania.
W klasycznej formie metoda pozwala na diagnozowanie jakoĞci technicznej, funkcjonalnej oraz behawioralnej budynku, a jej rozszerzona forma zawiera takĪe aspekty organizacyjne i ekonomiczne. Dla potrzeb prowadzenia badaĔ nad Ğrodowiskiem placówki opiekuĔczej dla seniorów, metoda POE ulegáa modyfi-kacji. W studiach oprócz badaĔ jakoĞci technicznej duĪy nacisk poáoĪony zostaá na przeanalizowanie jakoĞci funkcjonalnej i behawioralnej. [Bielak, 2010] W trakcie analiz jakoĞciowych poszczególnych obiektów ocena skupiona zostaáa na trzech gáównych problemach: kryteriach sprawnoĞci dziaáania obiektu, na grupach uĪytkowników (mieszkaĔcach i personelu) oraz na „przestrzeni ze-wnĊtrznej” (ocena lokalizacji, sąsiedztwa, otoczenia budynku) i „przestrzeni wewnĊtrznej” (pomieszczenia oraz ich wyposaĪenie). [Preiser, 1988]
Badania jakoĞci technicznej polegaáy na ocenie rzeczywistego stanu tech-nicznego obiektu, rodzaju konstrukcji, wyposaĪenie w instalacje i systemy tech-niczne oraz zgodnoĞci rozwiązaĔ konstrukcyjnych z normami i przepisami bu-dowlanymi. Skupiaáy siĊ one na analizie uĪytych materiaáów budowlanych oraz zagadnieniach związanych z bezpieczeĔstwem ludzi i mienia oraz wystĊpowa-niem barier architektonicznych.
Badania jakoĞci funkcjonalnej polegaáy na ocenie stanu istniejącego, analizie efektywnoĞü wykorzystania powierzchni, na ocenie poszczególnych stref uĪyt-kowania, ich wyposaĪenia oraz na zbadaniu powiązaĔ pomiĊdzy przestrzeniami;
czy zapewniają one páynne wykonywanie zadaĔ, uáatwiające sprawne poruszanie siĊ oraz komunikowanie.1
Badania nad jakoĞcią behawioralną, czyli nad wymaganiami uĪytkowników wzglĊdem budynku, opieraáy siĊ na elementach nieáatwo poddających siĊ oce-nom obiektywnym. Ocena tej jakoĞci dotyczyáa zarówno wygody, komfortu, zadowolenia, przyjemnoĞci páynącej z zamieszkania w budynku, jak i spraw związanych z estetyką przestrzeni wewnĊtrznej i zewnĊtrznej oraz ich oddziaáy-waniu na nastrój, psychikĊ, zdrowie mieszkaĔców. Do elementów jakoĞci beha-wioralnej naleĪą teĪ: prywatnoĞü, terytorialnoĞü, odnajdywanie drogi do celu „wayfinding”, czytelna informacja wzrokowa bądĨ sáuchowa oraz poczucie bez-pieczeĔstwa.2 [Bielak, 2010]
Badane obiekty zostaáy poddane analizie wedáug podanej poniĪej, ogólnej listy kategorii jakoĞci:3
Lokalizacja:
– Otoczenie oraz sąsiedztwo dziaáki. – Zagospodarowanie dziaáki.
Wizerunek oraz atrakcyjnoĞü budynku dla uĪytkowników i osób
od-wiedzających.
Budynek:
– Zagadnienia techniczne. – Zarządzanie utrzymaniem. – BezpieczeĔstwo.
ĝrodowisko wewnĊtrzne; mikroklimat: – JakoĞü powietrza wewnątrz budynku. – Warunki temperaturowe wewnątrz obiektu. – OĞwietlenie Ğwiatáami dziennym i sztucznym.
1
Analizy wykonywane byáy na udostĊpnionej dokumentacji architektoniczno-budowlanej obiektu, polegaáy równieĪ na obserwacjach w trakcie obchodu, wizji lokalnej badanego budynku (inwentaryzacja urządzeĔ, umeblowania, wyposaĪenia pomieszczeĔ), na obserwacjach zachowaĔ uĪytkowników w danym Ğrodowisku (w trakcje wizytacji naleĪy uszanowaü prawo obserwowanych osób do prywatnoĞci) oraz na wywiadach, rozmowach i badaniach ankietowych, przeprowadzonych wĞród wszystkich grup uĪytkowników obiektu.
2
Problemy dotyczące jakoĞci behawioralnej moĪemy rozpatrywaü z jednej strony jako od-dziaáywanie otoczenia, poszczególnych stref, przestrzeni na samopoczucie uĪytkownika; z drugiej jako reakcje uĪytkownika na warunki panujące w obiekcie, np. mikroklimat: zmiany termiczne, zapachy, zróĪnicowanie wraĪeĔ dĨwiĊkowych, sáuchowych, dotykowych.
3 Podczas badaĔ ocenie poddany zostaá problem dostosowania poszczególnych przestrzeni do potrzeb przebiegających w nich procesów spoáecznych i aktywnoĞci.
Przeanalizowane zostaáo wyposaĪenie kolejnych stref i pomieszczeĔ w sprzĊt, urządzenia przystosowane do potrzeb osób niepeánosprawnych, systemy przywoáawczo-alarmowe, alarmowo-przeciwpoĪarowe oraz nowoczesnoĞü i stan ich utrzymania.
Rozpatrywane byáy takĪe powiązania funkcjonalne pomiĊdzy kolejnymi strefami oraz do-stĊpnoĞü poszczególnych przestrzeni w obiekcie.
– Warunki akustyczne (haáas).
EfektywnoĞü wykorzystania powierzchni; komunikacja. JakoĞü funkcjonalna przestrzeni:
– Strefy wewnĊtrzne oraz poszczególne przestrzenie.
W trakcie badaĔ zastosowano nastĊpujące techniki badawcze:
AnalizĊ dostĊpnej dokumentacji architektoniczno-budowlanej placówki. DokumentacjĊ fotograficzną budynku oraz jego otoczenia.
Obchód i obserwacjĊ badanego obiektu.
InwentaryzacjĊ urządzeĔ, sprzĊtów wyposaĪenia poszczególnych stref obiektu.
ObserwacjĊ zachowaĔ uĪytkowników w Ğrodowisku zbudowanym. Badania ankietowe przeprowadzone wĞród uĪytkowników.
Wywiady i rozmowy z kierownikiem placówki i z jego uĪytkownikami. NadrzĊdnymi celami omawianych badaĔ byáy:
Rozpoznanie jakoĞci Ğrodowiska zbudowanego, jakim jest Dom Opieki dla ludzi starych na tle rzeczywistych, realnych potrzeb i wymagaĔ poszczegól-nych grup uĪytkowników tej placówek.
Ocena poziomu zaspokajania potrzeb uĪytkowników.
Stworzenie wymagaĔ kulturowych Ğrodowiska zbudowanego i przyjazne-go dla indywidualneprzyjazne-go uĪytkownika:
í wyraĨne okreĞlenie potrzeb, wymagaĔ poszczególnych grup uĪytkowni-ków wzglĊdem budynku,
í sformuáowanie najodpowiedniejszych warunków socjalnych, warunków Īycia, zamieszkania oraz pracy w danym obiekcie,
í wykreowanie naleĪytego wizerunku, odpowiedniej estetyki w poszcze-gólnych przestrzeniach dla przebywających w nich uĪytkowników,
í stworzenie wysokiego komfortu uĪytkowania danej przestrzeni (prywat-noĞü, terytorialnoĞü, intymnoĞü, dobre samopoczucie).
Dla sprawnego prowadzenia analiz caáa przestrzeĔ domu opieki dla osób starszych zostaáa wstĊpnie podzielona na trzy podstawowe strefy funkcjonalne, wedáug których zostaáy przeprowadzane poszczególne analizy i oceny jako-Ğciowe, wystĊpują tu:
Strefa ogólnodostĊpna:
í Hol gáówny, strefa wejĞciowa. í Sala spotkaĔ, odwiedzin. í PrzestrzeĔ publiczna.
Strefa prywatna:
í CzĊĞü mieszkaniowa wraz ze strefami dziennymi. í Pomieszczenia higieniczno-sanitarne.
Strefa wspomagająca:
í CzĊĞü administracyjna – pokoje biurowe.
í CzĊĞü obsáugi technicznej – kuchnia, pralnia, ochrona, czystoĞü, instalacje. í Pomieszczenia socjalne dla personelu, sanitariaty.
í Dodatkowe usáugi wspomagające, wspierające.
Badania zostaáy przeprowadzone na juĪ istniejących, funkcjonujących pla-cówkach w celu okreĞlenia najczĊstszych báĊdów projektowych oraz braków funkcjonalno-przestrzennych, których starano siĊ unikaü w trakcie okreĞlania listy wymagaĔ dla nowo projektowanych placówek opiekuĔczych. Zostaáy one wykonane w latach 2005–2008 na szeĞciu obiektach zlokalizowanych w woje-wództwie Ğląskim oraz na trzech oĞrodkach opiekuĔczych poáoĪonych w Sta-nach Zjednoczonych, w stanie Maine.4
Wykonane badania jakoĞciowe posáuĪyáy do oceny stanu faktycznego anali-zowanych obiektów, a ich analizy i wypáywające z nich wnioski pomogáy w zdefiniowaniu nowych standardów, obowiązujących dla domów opieki. Przy-czyniáy siĊ do stworzenie Listy Kryteriów JakoĞciowych, zbioru wymagaĔ, ja-kim powinny odpowiadaü nowoprojektowane obiekty opiekuĔcze dla seniorów. [Bielak, 2010]
4.Lista kryteriów jako stosowane narzĊdzie badawcze
W zaáoĪeniach Lista Kryteriów JakoĞciowych, jakim powinny odpowiadaü nowo- projektowane obiekty opiekuĔcze dla seniorów, jest uniwersalnym narzĊ-dziem pomocnym we wáaĞciwym ksztaátowaniu Ğrodowiska zbudowanego przy-jaznego dla osób starszych. DziĊki jej zastosowaniu moĪna sprawniej analizo-waü i tworzyü naleĪyte Ğrodowisko Īycia i zamieszkania; uáatwia ona proces modernizacyjny obiektów opiekuĔczych oraz przyĞpiesza fazĊ programowania, czy weryfikacji nowoprojektowanego obiektu.
Lista ta moĪe byü wykorzystywana jako pomoc w trakcie formuáowania za-áoĪeĔ programowo-projektowych dla nowo projektowanego obiektu opie-kuĔczego dla osób starych, za jej pomocą moĪna takĪe efektywnie weryfikowaü sam projekt architektoniczny przed jego realizacją.
4
Dane zebrane w trakcie badaĔ przedstawione zostaáy w ujĊciu tabelarycznym, co w znaczny sposób systematyzuje i uáatwia analizy oraz wydaje siĊ czytelniejsze przy rozpatrywaniu proble-mów, związanych z poszczególnymi zagadnieniami. Kierując siĊ logicznoĞcią Listy Kategorii przeanalizowano i przedstawiono pozytywy i negatywy poszczególnych stref Ğrodowiska zbudo-wanego poszczególnych domów opieki. W kaĪdym z opisywanych problemów znalazáy takĪe miejsce opinie oraz uwagi wszystkich grup uĪytkowników danego obiektu, powstaáy one na bazie przeprowadzonych badaĔ ankiet, rozmów i wywiadów.
Bazy informacji stworzone w trakcie badaĔ jakoĞciowych poszczególnych placówek pomogáy w sformuáowaniu strategii postĊpowania dla tych obiektów. Byáy one praktycznymi wskazówkami pokazujące optymalne rozwiązania, moĪliwe do wdroĪenia przez kierownictwa oĞrodków.
Lista kryteriów opierająca siĊ na poszczególnych kategoriach jakoĞci (tech-niczną, funkcjonalną oraz behawioralną) w sposób logiczny przedstawia „odpo-wiedzi” na potrzeby poszczególnych grup uĪytkowników wzglĊdem Ğrodowiska zbudowanego, jakim jest obiekt opiekuĔczy przewidziany dla seniorów. Lista przedstawiona w formie tabeli zbiorczej w sposób szczegóáowy przedstawia wymagania stawiane samemu obiektowi, jego otoczeniu oraz poszczególnym strefom funkcjonalnym i pomieszczeniom. Wszystkie przestrzenie i ich elemen-ty skáadowe zostaáy przedstawiane w kontekĞcie obowiązujących norm, wytycz-nych budowlawytycz-nych oraz aktów prawwytycz-nych.5
Zebrane tabelarycznie dane stanowiące ListĊ Kryteriów JakoĞciowych, po-szerzone o zagadnienia związane z ksztaátowaniem mikroklimatu wewnątrz obiektu oraz dokáadne wskazówki projektowe, dotyczące planowania mieszkaĔ [Bielak, 2011, schemat 7, pt.: Wskazówki projektowe mieszkaĔ dla osób
star-szych, 205s.], wreszcie schemat powiązaĔ funkcjonalnych w obiekcie
opiekuĔ-czym [Bielak, 2011, schemat 8, pt.: Schemat powiązaĔ funkcjonalnych
wspólno-ty mieszkaniowej dla osób starszych, 215s.] (wszystkie problemy przedstawione
na podstawie zasady projektowania uniwersalnego, ergonomii oraz obowi ązują-cych wytycznych i norm projektowych) stanowią katalog danych, wytycznych dotyczących wymagaĔ stawianych nowoczesnym obiektom opiekuĔczym dla seniorów.
Tabela 1. Lista kryteriów dla nowoprojektowanych obiektów WYMAGANIA STAWIANE OBIEKTOM POBYTU STAàEGO
DLA LUDZI STARSZYCH
WYMAGANIA DOTYCZĄCE DZIAàKI
1 2
Lokalizacja
Sąsiedztwo dziaáki Usytuowanie dziaáki w bezpiecznym i spokojnym otoczeniu, wĞród ziele-ni, w sąsiedztwie nieuciąĪliwych obiektów. UmoĪliwienie kontaktów spoáecznych i zachowanie niezaleĪnoĞci miesz-kaĔców przez bliskoĞü centrum, osiedli mieszkaniowych, usáug handlo-wych, kulturalnych, medycznych.
Dobre skomunikowanie (transporty prywatny i publiczny) z centrum miasta.
5
W polskim prawodawstwie przepisy dotyczące uwzglĊdniania potrzeb osób starszych i nie-peánosprawnych oraz dostosowania do nich obiektów budowlanych, ich wyposaĪenia i otoczenia zawarte są w róĪnych aktach prawnych (5 ustaw i rozporządzeĔ). Są one nowelizowane, w celu dostosowania tych norm do przepisów Wspólnoty Europejskiej. Wszystkie zmiany dąĪą do po-prawienia poziomu egzystencji oraz umoĪliwienia osobom niepeánosprawnym i starszym prowa-dzenia samodzielnego Īycia bez pomocy innych ludzi.
Tabela 1 (cd.) 1 2 CHARAKTERY-STYKA S Ą-SIEDZTWO POWIĄZANIA
WYMAGANIA DOTYCZĄCE POSZCZEGÓLNYCH STREF OTOCZENIE BUDYNKU – STREFA PRZEDWEJĝCIOWA
DojĞcie do budyn-ku oraz obszar wokóá obiektu Zagospodaro-wanie dziaáki
Zlokalizowanie obiektu w bezpiecznej okolicy, zapewnienie maksymalne-go bezpieczeĔstwa przy jak najmniejszej izolacji.
Zapewnienie wygodnego, czytelnego dojazdu i dojĞcia oraz odpowiedniej liczby miejsc parkingowych dla mieszkaĔców, pracowników i odwiedza-jących.
Caákowite wyeliminowanie barier architektonicznych.
Wysoka jakoĞü przestrzeni, zagospodarowanie dziaáki w funkcjonalny, estetyczny sposób, prawidáowe usytuowanie budynku wzglĊdem stron Ğwiata.
Nadanie budynkowi charakteru mieszkaniowego, odejĞcie od instytucjo-nalnoĞci, to jedno z podstawowych pragnieĔ mieszkaĔców.
Stworzenie wygodnego, przestronnego przedpola przed wejĞciem gáów-nym, jako strefy reprezentacyjnej obiektu.
Do wejĞü do budynku powinny byü doprowadzone (od dojĞü i dojazdów) utwardzone dojĞcia o szerokoĞci minimalnej 1,5 m, przy czym co najmniej jedno dojĞcie powinno osobom niepeánosprawnym zapewniaü dostĊp do caáego budynku lub tych jego czĊĞci (§16,1). [RMI, 2002] DojĞcia bez barier, na których nie ma schodów i poprzecznych spadków,
w przypadku stosowania pochylni nachylenie jej nie moĪe przekraczaü 6%. [RMPiPS, 2005]
………
PRZESTRZEē OGÓLNODOSTĉPNA – STREFA WEJĝCIOWA Strefa
przyjmowa-nia osób z ze-wnątrz udziela-nia informacji, kontroli dostĊpu Peáni rolĊ
kontak-tów, spotkaĔ nie-formalnych. BliskoĞü wejĞcia gáównego. Powiązanie z czĊĞcią admini-stracyjną, salą spotkaĔ, odwie-dzin
Drzwi wejĞciowe powinny byü wyposaĪone w elektryczne, automatyczne urządzenie otwierające. Gdy drzwi i ich obudowa są wykonane z po-wierzchni przeĨroczystych, ze szkáa bezpiecznego, wymagane jest dobre oznakowanie wizualne – powinny byü áatwo dostrzegalne.
PoáoĪenie drzwi wejĞciowych do budynku oraz ksztaát i wymiary pomiesz-czeĔ wejĞciowych powinny umoĪliwiaü dogodne warunki ruchu, w tym równieĪ osobom niepeánosprawnym (§61.1). [RMPiPS, 2005]
Minimalna szerokoĞü otworów drzwiowych w Ğwietle powinna wynosiü 85 cm. Minimalna powierzchnia manewrowa przy drzwiach wynosi 150x150 cm – przy najeĨdzie bocznym, 120x 190 cm – przy wjeĨdzie od frontu. [Kuryáowicz, 2005]
Po wejĞciu do budynku musi byü áatwa, widoczna droga dojĞcia do pochylni, schodów i wind. WnĊtrze powinno mieü dobrą, czytelną in-formacjĊ wizualną (np. kolorystyczna), znaki uáatwiające orientacjĊ oraz byü dobrze oĞwietlone, takĪe Ğwiatáem sztucznym.
Napisy na drzwiach, tablicach informacyjnych oraz wskazujących kieru-nek powinny byü napisane duĪymi literami, áatwo czytelne, dobrze oĞwie-tlone.
Tabela 1 (cd.)
1 2
STREFA OGÓLNODOSTĉPNA DLA PENSJONARIUSZY Strefa kontaktu osób przybyáych z zewnątrz z mieszkaĔcami placówki BliskoĞü strefy mieszkalnej, stre-fy medycznej, personelu, strefy kuchennej
PrzestrzeĔ, w której przebywają mieszkaĔcy domu w ciągu dnia. Strefa záoĪona z funkcji, które uatrakcyjniają, „umilają” pobyt osób
starszych w placówce. Funkcje te poprawiają jakoĞü zamieszkania. Powinna znajdowaü siĊ tutaj sala spotkaĔ – Ğwietlica, pokój pobytu
dziennego (z wydzielonymi, odizolowanymi miejscami, z których nowo przybyáy pensjonariusz moĪe obserwowaü nowe dla siebie Ğrodowisko; moĪliwoĞü przyzwyczajenia siĊ, zaaklimatyzowania).
Sala spotkaĔ, odwiedzin – atmosfera panująca w tej przestrzeni powinna sprzyjaü prywatnoĞci i intymnoĞci. Powinna byü zlokalizowana blisko strefy wejĞciowej, ogólnej.
W strefie ogólnodostĊpnej znajdują siĊ: sala telewizyjna, biblioteka z czytelnią, kaplica, kawiarnia, sala hobby (warsztaty, ogród zimowy, szklarnia), jadalnia.[R.M.P.iP.S., 2005]
…………..
PRZESTRZENIE PRYWATNA I PÓàPRYWATNA STREFA MIESZKALNA DLA PENSJONARIUSZY Obszary
dzienne
CzĊĞü mieszkalna Trzy typy
prze-strzeni: dla osób samodzielnych, niepeánospraw-nych i leĪących BliskoĞü strefy
ogólnej oraz re-habilitacyjnej BezpoĞredni kontakt z naturą, przyrodą, wyjĞcie do ogrodu, balko-ny, tarasy.
PrzestrzeĔ wykorzystywana do róĪnych funkcji (siedzenie, obserwacja, konwersacje, czytanie, pisanie, oglądanie TV).
Obszary z dobrym dostĊpem i lokalizacją do obserwacji przez personel. Maáe, kameralne pomieszczenia są potrzebne i wykorzystywane przez
mieszkaĔców; nie mogą byü jednak lokalizowane zbyt odlegle, bo nie bĊdą uĪywane. OdlegáoĞü obszaru dziennego od pokoi i jadalni powinna byü tak krótka, jak jest to tylko moĪliwe.
Forma pomieszczeĔ powinna umoĪliwiaü róĪnorodne aranĪacje (nie tylko nudne ustawienie krzeseá wokóá sali).
W bliskim zasiĊgu powinny znajdowaü siĊ toalety.
Okna z ciekawym widokiem (lepszy do obserwacji jest plac wewnĊtrz-ny, dziedziniec, ulica, aniĪeli ogródek).
Obszary mieszkalne – prywatna przestrzeĔ mieszkaĔców, granica, której nikt z zewnątrz nie powinien przekraczaü. „ZamkniĊta” dla osób publicznych, „otwarta” tylko dla ludzi, którzy mają powód do wejĞcia – mieszkaĔcy, odwiedzający, personel.
Obszary caákowicie pozbawione barier architektonicznych.
Polskie standardy okreĞlają, Īe pokój jednoosobowy powinien mieü powierzchniĊ nie mniejszą niĪ 9 m2 na osobĊ, natomiast wieloosobowy 6 m2 na osobĊ. W przypadku osób poruszających siĊ samodzielnie w pokoju mogą zamieszkiwaü maksymalnie 3 osoby, gdy pensjonariusze są leĪący 4 osoby. [R.M.P.iP.S., 2005]
Standardy te są niewystarczające i powinny byü traktowane jako mini-malne powierzchnie. 6
…………
ħródáo: Fragmenty tabeli z [Bielak, 2011, 188–203s.]
6 NaleĪy dąĪyü do zwiĊkszenia standardu powierzchniowego, przypadającego na 1 osobĊ, norma ta 6 m2 na mieszkaĔca pochodzi jeszcze z lat 60-tych ubiegáego wieku, zostaáa sprecyzowana dla powstających wtedy pierwszych placówek opiekuĔczych. NaleĪy takĪe dąĪyü do likwidacji pokoi wieloosobowych, z wyjątkiem pomieszczeĔ dla osób leĪących. Strefa ta powinna zawieraü wyáącznie pokoje jedno- i dwuosobowe.
Wszystkie ww. elementy potraktowane caáoĞciowo pomogą w stworzeniu przyjaznego Ğrodowiska Īycia seniorów, Ğrodowiska które zapewni im godne i wygodne Īycie, zaspokoi ich indywidualne potrzeby oraz pomoĪe w stworze-niu przestrzeni o jak najbardziej domowym charakterze.
5. Podsumowanie
Placówki opiekuĔcze dla osób starszych ze wzglĊdu na swych gáównych uĪytkowników stanowią specyficzny typ budynków, dlatego muszą one speániaü szczególne wymagania. Przy ich projektowaniu niezbĊdne jest uwzglĊdnienie potrzeb, a takĪe ograniczeĔ, jakie mają osoby w podeszáym wieku oraz zasad szeroko pojĊtego projektowania uniwersalnego.
Dopiero tak kompleksowe podejĞcie do tworzenia, projektowania Ğrodowi-ska zbudowanego pozwoli na stworzenie godnych warunków Īycia seniorów, wyzwoli w nich uczucie bezpieczeĔstwa oraz bĊdzie zapobiegaü odczuciu bez-radnoĞci, osamotnienia i wyizolowania spoáecznego.
W procesie tworzenia caákowicie dostĊpnego Ğrodowiska pomocne jest prak-tyczne stosowanie nowoczesnych narzĊdzi badawczych, jakimi są listy kryte-riów jakoĞciowych, czy opracowane schematy powiązaĔ funkcjonalnych. Wáa-Ğnie tak caáoĞciowe podejĞcie do projektowania tych specyficznych obiektów moĪe bezpoĞrednio przyczyniü siĊ do poprawy panujących obecnie standardów w polskich placówkach opiekuĔczych dla osób starszych, a w przyszáoĞci moĪe doprowadziü do stworzenia w peáni dostĊpnego i bezpiecznego Ğrodowiska za-mieszkania seniorów.
Literatura
Bell P.A., Greene Th.C., Fisher J.D., Baum A., 2004, Psychologia Ğrodowiska. GdaĔskie Wydaw-nictwo Psychologiczne, GdaĔsk.
Bielak M., 2012, Badania jakoĞciowe nad Ğrodowiskiem zamieszkania w domach opieki spoáecznej
dla ludzi starszych. Wybrane przykáady”. Wydawnictwo Politechniki ĝląskiej, Gliwice.
Bielak M., 2011, Optymalne Ğrodowisko Īycia i zamieszkania w oĞrodkach pobytu staáego dla
osób starszych. Wydawnictwo Politechniki ĝląskiej, Gliwice.
Kuryáowicz E., 2005, Projektowanie uniwersalne. Sztokholm miasto dla wszystkich. Integracja, Warszawa.
Meyer-Bohe W., 1998, Budownictwo dla osób starszych i niepeánosprawnych. Arkady, Warszawa Preiser W., 1989, Building Evaluation. Plenum Press, Nowy York, Londyn.
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicz-nych, jakim powinny odpowiadaü budynki i ich usytuowanie. (DzU 02, Nr 75 poz. 690 z póĨniejszymi zmianami).
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Spoáecznej z dnia 19 paĨdziernika 2005 r. w sprawie domów pomocy spoáecznej. (DzU, Nr 217, poz. 1837).
Maria Bielak
STANDARD OF LIVING AND RESIDENCE OF SENIOR CITIZENS IN INSTITUTIONAL CARE
Abstract
The study presents the problem of an appropriate and comprehensive shaping of the living environment of senior citizens in institutional care, i.e. creation of a most accessible built envi-ronment for them.
The currently prevailing conditions in Polish care institutions for senior citizens are continuo-usly improving, however they do not completely fulfil modern requirements and European stan-dards expected from such institutions.
In order for such a facility to provide an appropriate living environment for senior citizens and function efficiently, they cannot be based only on precisely defined guidelines and design principles. They have to be based on knowledge concerning senior citizens, their problems, needs and expectations; they also have to take into account the results of qualitative research based on the principles of universal design and ergonomics.
Key words: built environment, caring institutions, list of qualitative criteria, qualitative rese-arch, P.O.E. (Post-Occupancy Evaluation), users’ needs.
