Zagrożenia okresu adolescencji

(1)

Tomasz Bajkowski

Agnieszka Nowakowska Tomasz Sosnowski

(2)

To czas

eksploracji

otoczenia,

poznawania

siebie

, swoich mocnych i słabych stron,

możliwości i potencjału własnego i środowiska.

To czas sprawdzania siebie w

nowych

rolach spo

rolach społłłłecznych

ecznych

(innych niż w okresie

dzieciństwa), określania własnych granic oraz

swego miejsca w społeczności, wytyczania zadań

i celów na przyszłość.

Kryzys okresu adolescencji Kryzys okresu adolescencjiKryzys okresu adolescencji Kryzys okresu adolescencji Kryzys okresu adolescencji Kryzys okresu adolescencjiKryzys okresu adolescencji Kryzys okresu adolescencji

(3)

Powstaje ona w wyniku czasowej identyfikacji dorastającego nastolatka z istniejącymi w danej

społeczności wzorami postaw, ról, wartości, które dorośli przedstawiciele tej społeczności uważają za nieponieponieponiepożążążądane żądane dane dane b

b b

bąąąąddddźźź wrź wręwrwręęęcz godne potcz godne potcz godne potęcz godne potęępieniaępieniapieniapienia.

Przejawia się m.in. poprzez: aroganckie zachowanie, ekscentryczne ubieranie się, ostentacyjne manifestowanie odmienności własnych poglądów wobec osób dorosłych, wagarowanie i zaniedbywanie nauki szkolnej, sięganie po papierosy, alkohol czy narkotyki, włącznie z ryzykownymi zachowaniami seksualnymi, wybrykami chuligańskimi i wykroczeniami wobec prawa.

(4)

Tożsamość negatywna występuje tylko u pewnej grupy młodzieży i stanowi najczęściej etap przejetap przejetap przejetap przejśśśściowy.ciowy.ciowy.ciowy.

Tożsamość negatywna pełnić może doniosłą dla rozwoju funkcję, o ile nie stanowi rozwiązania trwałego i jest tylko przejściowym etapem na drodze ku dojrzałej tożsamości psychospołecznej.

Oto najwa Oto najwa Oto najwa

Oto najważżżniejsze korzyżniejsze korzyniejsze korzyniejsze korzyśśści ści ci ci wiążące się z tego typu wyborem: Przezwyci

Przezwyci Przezwyci

Przezwyciężężężężenie rozproszenia: enie rozproszenia: enie rozproszenia: enie rozproszenia: pozwala odzyskać poczucie spójności, co sprzyja większej aktywności w działaniu; dużo bardziej komfortowym stanem jest poczucie bycia złym i

społecznie napiętnowanym, czy wręcz odrzuconym przez ogół społeczności, niż całkowita dezorientacja co do tego, kim się jest czy poczucie bycia kimś miernym

(5)

Zyskiwanie autonomii wzgl Zyskiwanie autonomii wzgl Zyskiwanie autonomii wzgl

Zyskiwanie autonomii wzglęęędem rodzicędem rodzicdem rodzicódem rodzicóóów czy szkow czy szkow czy szkow czy szkołłłłyyy, co y gwarantuje większą niezależność w podejmowaniu decyzji

Kszta Kszta Kszta

Kształłłłtowanie sitowanie sitowanie siętowanie sięęę gotowogotowośgotowogotowośści do obdarzania akceptacjści do obdarzania akceptacjci do obdarzania akceptacjci do obdarzania akceptacjąąą i ą kontaktowania się z osobami odmiennymi, również z tymi uważanymi powszechnie za „złe”

Zyskiwanie dojrza Zyskiwanie dojrza Zyskiwanie dojrza

Zyskiwanie dojrzałłłłego stosunku do norm obyczajowychego stosunku do norm obyczajowychego stosunku do norm obyczajowych i ego stosunku do norm obyczajowych i i i prawnych

prawnych prawnych

prawnych dzięki możliwości odniesieniu się do nich z pewną dozą dystansu

Powstawanie tendencji do mniej emocjonalnego a bardziej Powstawanie tendencji do mniej emocjonalnego a bardziej Powstawanie tendencji do mniej emocjonalnego a bardziej Powstawanie tendencji do mniej emocjonalnego a bardziej realistycznego ustosunkowywania si

realistycznego ustosunkowywania si realistycznego ustosunkowywania si

realistycznego ustosunkowywania sięęęę wobec tego, co

powszechnie uznawane jest za złe: zamiast reagować lękiem czy gniewem można np. starać się rozumieć przyczyny zła.

(6)

Dorośli mogą i powinni uważnie chronić młodzież przed trwa

trwa trwa

trwałłłłymi konsekwencjami ymi konsekwencjami ymi konsekwencjami ymi konsekwencjami ich negatywnych wyborów.

Przede wszystkim warto zdać sobie sprawę, że negatywna tożsamość rzadkorzadkorzadkorzadko kiedy stanowi następstwo w pełni

ś ś ś

świadomego wyboruwiadomego wyboruwiadomego wyboru.wiadomego wyboru

Kara Kara Kara

Kara o zbyt dalekosiężnych konsekwencjach, np. wydalenie ze szkoły lub kara więzienia w odniesieniu do nastoletniej osoby, przyczynić się może do powstania negatywnej negatywnej negatywnej negatywnej „„„„etykietyetykietyetykietyetykiety”, której ktoś o kruchej tożsamości nie będzie w stanie przezwyciężyć przez resztę życia.

Nie znaczy to wcale, że dorosły powinien przechodzić nad złymi

postępkami młodych ludzi do porządku dziennego lub je bagatelizować. Trzeba pamiętać, że stanowczostanowczostanowczostanowczośćśćśćść i konsekwencja dorosi konsekwencja dorosi konsekwencja dorosłłłłych i konsekwencja doros ych ych ych

niejednokrotnie mogą uchronić młodą lekkomyślną osobę od dramatycznych konsekwencji jej postępowania.

(7)

1/ Zastosowanie zbyt dotkliwej i dalekosi 1/ Zastosowanie zbyt dotkliwej i dalekosi 1/ Zastosowanie zbyt dotkliwej i dalekosi

1/ Zastosowanie zbyt dotkliwej i dalekosiężężężężnej sankcji: nej sankcji: nej sankcji: nej sankcji: tym sposobem zachowanie, które mogło być wyrazem

potencjalnie jedynie czasowej tożsamości negatywnej rodzi konsekwencję w postaci „uwiązania” młodej osoby do

negatywnej roli na stałe

2/ Upowszechnianie skrajnie negatywnych wzorc 2/ Upowszechnianie skrajnie negatywnych wzorc 2/ Upowszechnianie skrajnie negatywnych wzorc

2/ Upowszechnianie skrajnie negatywnych wzorcóóóów przez w przez w przez w przez media

media media

media i uprawomocnianie ich: powoduje to wzrost

tendencji do uciekania się do skrajnie niebezpiecznych zachowań czasem prowadzących do nieodwracalnych konsekwencji

(8)

3/ Spo

3/ Społłłłeczna marginalizacja

eczna marginalizacja

eczna marginalizacja jako następstwo

eczna marginalizacja

braku dostępności pozytywnych ofert: np. może

służyć strukturalne bezrobocie dotykające przede

wszystkim ludzi młodych

4/ Dyskryminacja na tle rasowym lub

narodowo

narodowoś

ś

ściowym:

ciowym:

ciowym: narzucająca określonym

ciowym:

osobom negatywną etykietę np. „brudasa”,

„złodzieja”, „lenia”.

(9)

Zjawisko to odnosi się do narastającej w

społeczeństwie polskim tendencji do orientacji na cele i orientacji na cele i orientacji na cele i orientacji na cele i warto

warto warto

wartośśśści ci ci ci o charakterze wybitnie pragmatycznympragmatycznympragmatycznympragmatycznym oraz do spostrzegania świata w kategoriach gry rynkowej.

Współczesne badania socjologiczne wykazują, że własna majmajmajęmajęęętnotnotnotnośćśćśćść i odniesienie sukcesu na rynku pracy i odniesienie sukcesu na rynku pracy i odniesienie sukcesu na rynku pracy i odniesienie sukcesu na rynku pracy stanowią w mniemaniu większości młodych ludzi warunek powodzenia, a co za tym idzie stają się głównymi

(10)

1/ Realia spospospołłłłecznospo ecznoecznoeczno----ekonomiczneekonomiczneekonomiczneekonomiczne, przekładające się na materialne warunki życia oraz na przebieg kariery

zawodowej,

2/Lansowany w mediach wzmediach wzmediach wzmediach wzóóóór sukcesu r sukcesu r sukcesu r sukcesu materialnego i promowanie posiadania określonych dóbr,

3/Zjawisko bezrobocia,bezrobocia,bezrobocia,bezrobocia, które dotyka w największym stopniu ludzi młodych, wchodzących dopiero na rynek pracy,

Zjawisko to negatywnie wpływa na rozwój osobowości młodych, dorastających nastolatków.

(11)

Świadomość nastolatków co do przyszłej rywalizacji o dobrrywalizacji o dobrrywalizacji o dobrąrywalizacji o dobrąą pozycją pozycjpozycjępozycjęę na ę na na na rynku pracy

rynku pracy rynku pracy

rynku pracy zaczyna pojawiać się w życiu młodych osób bardzo wcześnie. Postawy rywalizacyjne, tendencja do koncentrowania się na własnej

sprawności, ujmowanie siebie w kategoriach przystosowania do wymagań rynku są wśród wykształconej młodzieży bardzo powszechne.

Nie sprzyja to kultywowaniu swobodnych,swobodnych,swobodnych,swobodnych, nie związanych z nauką zainteresowa

zainteresowa zainteresowa

zainteresowańńńń, angażowaniu się w grupy i ideologie, które oferowałyby postulaty i wizje lepszej przyszłości rozbudzając wśród młodych postawy bardziej idealistyczneidealistyczneidealistyczneidealistyczne, zawierające w sobie także element altruizmu.

Niebezpieczeństwo tego typu deficytu doświadczeń rówieśniczych czy pokoleniowych polega na braku sposobności do zaangażowania własnej

ofiarności i lojalności w sytuacje, związki społeczne i idee, które nie winie winie winie wiążąążąążą siążą sisięsięęę z wymiern

z wymiern z wymiern

(12)

Okres dorastania jest okresem wzmożonej podatnopodatnopodatnopodatnośśśści na uzaleci na uzaleci na uzaleci na uzależżżnianie żnianie nianie nianie się od alkoholu i narkotyków.

Typowy dla początku okresu dorastania stan rozproszenia stan rozproszenia stan rozproszenia stan rozproszenia

równoznaczny jest z poczuciem wewnętrznej pustki i braku spójności, z utratą poczucia związku pomiędzy sobą z okresu, gdy było się

dzieckiem, a sobą, jakim się jest aktualnie. Rozproszeniu towarzyszy poczucie dezorientacji, obniżony nastrój i brak motywacji do działania. Zatem młodzi ludzie doświadczając takich stanów są szczególnie

skłonni poszukiwać czegoś, co zapewni im choćby chwilowchwilowchwilowchwilowąąąą ulgulgulgulgęęęę. Ta tendencja, w połączeniu z łatwą dostępnością alkoholu i

narkotyków, reklamowaniem alkoholu oraz skłonnością młodzieży do eksperymentowania powoduje, że wiek dorastania jest okresem

(13)

1/ Młodzi ludzie narażeni są na silny stres uwarunkowany w znacznym stopniu specyfiką okresu rozwojowego;

2/ Młodzi ludzie nie dysponują dojrzałymi i konstruktywnymi metodami radzenia sobie ze stresem;

3/ Odurzanie się narkotykami lub alkoholem dostarcza młodym poczucia odprężenia, poprawia nastrój, powoduje odsunięcie od siebie myśli o trudach dnia codziennego;

4/ Używki powodują większą swobodę w nawiązywaniu kontaktów;

5/ Stosowanie używek służy uzyskaniu akceptacji ze strony rówieśników.

Wszystko to prowadzić może do

(14)

Powstały w okresie adolescencji destruktywny

wzorzec

radzenia sobie ze stresem

będzie mieć

tendencję do powielania w dorosłym życiu,

prowadząc do bardziej zaawansowanych i

drastycznych form uzależnienia.

Szczególnie w odniesieniu do alkoholu stosunkowo

rzadko spotyka się młode osoby, które są „prawdziwymi” alkoholikami, ale wśród tych ostatnich bardzo znaczący odsetek stanowią ci, którzy regularnie sporegularnie sporegularnie sporegularnie spożżżżywali alkohol ywali alkohol ywali alkohol ywali alkohol ju

juju

(15)

1/ Przyzwolenie na spo 1/ Przyzwolenie na spo 1/ Przyzwolenie na spo

1/ Przyzwolenie na spożżżywanie alkoholużywanie alkoholuywanie alkoholuywanie alkoholu przez osoby nieletnie ze strony dorosłych: rodziców, nauczycieli i innych osób;

2/ Brak stabilnej sytuacji rodzinnej: 2/ Brak stabilnej sytuacji rodzinnej: 2/ Brak stabilnej sytuacji rodzinnej:

2/ Brak stabilnej sytuacji rodzinnej: np. konflikty w rodzinie, rozwód rodziców, uzależnienie któregoś z rodziców;

3/ Brak wi 3/ Brak wi 3/ Brak wi

3/ Brak więęęzi ęzi zi zi łąłąłąłączczczcząącej dorastająącej dorastajcej dorastajcej dorastająąąącego z rodzincego z rodzincego z rodzincego z rodzinąąąą: brak uwagi, zrozumienia i emocjonalnego wsparcia ze strony rodziców; 4/ Reklama alkoholu w mediach

4/ Reklama alkoholu w mediach 4/ Reklama alkoholu w mediach

4/ Reklama alkoholu w mediach zachęcająca do sięgania po niego i promując „lekki” styl życia;

5/ Niech 5/ Niech 5/ Niech

5/ Niechęćęćęćęć do szkodo szkodo szkodo szkołłłłyyy na skutek trudności w nauce bądź poczucia y niezrozumienia i braku akceptacji ze strony nauczycieli;

6/ Poczucie alienacji 6/ Poczucie alienacji 6/ Poczucie alienacji

6/ Poczucie alienacji jako rezultat trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami.

(16)

1/ Konsekwentny brak przyzwolenia dorosłych na

spożywanie alkoholu przed 18 rokiem życia w istotny sposób zmniejsza ryzyko wystąpienia w/w problemów.

2/ Czytelny, konsekwentnie przestrzegany przez dorosłego zakaz oraz jego uzasadnienie

zakaz oraz jego uzasadnienie zakaz oraz jego uzasadnienie

zakaz oraz jego uzasadnienie, nawet gdyby miały prowadzić do pewnych napięć ostatecznie służyć będzie raczej

(17)

3/ Dawanie młodym ludziom wsparcia poprzez okazywanie wsparcia poprzez okazywanie wsparcia poprzez okazywanie wsparcia poprzez okazywanie im szacunku

im szacunku im szacunku

im szacunku oraz dostrzeganie mocnych stron.

4/ Uwaga i zainteresowanie Uwaga i zainteresowanie Uwaga i zainteresowanie Uwaga i zainteresowanie również tym, co dla młodych

osób jest źródłem niepokoju bądź trudności w połączeniu z nieinwazyjnymi wskazówkami, jak mojak mojak mojak możżżna sobie radziżna sobie radzina sobie radzićna sobie radzićć, ć

zwiększają szanse na osiąganie dobrego samopoczucia w sposób konstruktywny.

Ponadto nawiązując dobry kontakt z młodymi ludźmi i

zaskarbiając sobie ich przychylność powodujemy, że nasze postawy, również te odnoszące się do używek, mogą być dla nich znacznie bardziej przekonujące, a nawet

(18)

Ze względu na zawirowania hormonalne, wzmożony czas

poszukiwania swoich mocnych stron i pozytywnych zasobów środowiska, a także młodzieńczy idealizm, adolescencja jest to czas potencjalnych zaburzeń w kształtowaniu samooceny. Samoocena

Samoocena Samoocena

Samoocena kształtuje się w kontekście posiadanego w

umyśle „Ja idealnego” (Jaki powinienem lub chciałbym być) i porównywania go z „Ja realnym” (Jaki w rzeczywistości

jestem).

W okresie adolescencji rozdźwięk (dystans) pomiędzy dwoma obrazami siebie jest bardzo duży i należy nastolatkowi pomóc w pozytywnym formowaniu obrazu siebie samego.

(19)

1. Przyzwalanie na popełnianie błędów (bezpieczna porażka).

2. Uczenie czerpania korzyści z popełnianych błędów, oswajanie z

sytuacjami sukcesów i porażek. Uczenie nadawania znaczenia każdej sytuacji.

3. Nie wyręczanie nastolatka, a towarzyszenie mu w dochodzeniu do prawidłowego rozwiązania.

4. W sytuacji oceniania – podkreślanie mocnych stron nastolatka oraz prowokowanie do samodzielnego poszukiwania błędów i problemów. 5. Stwarzanie okazji do ujawniania oraz realizowania zainteresowań w

wybranych przez nastolatka dziedzinach.

6. Zachęcanie nastolatków do porównań ze swoimi poprzednimi osiągnięciami w określonym zakresie, co pomoże zaobserwować subiektywny progres (rozwoju).

(20)

7. Modelowanie pozytywnego nastawienia do siebie, wytrwałości, inicjatywy, współpracy i innych pozytywnych cech.

8. Bezwarunkowe akceptowanie nastolatka – ocenianie zachowania, a nie osoby.

9. Unikanie etykietowania.

10. Uwzględnianie różnych potrzeb nastolatka i udzielanie mu adekwatnego wsparcia.

11. Bycie otwartym na informacje zwrotne płynące od nastolatka – jasna komunikacja.

12. Wspieranie spontaniczności, kreatywności, pomysłowości.

13. Stosowanie strategii zaradczych i wspierających rozwój stosowanie do indywidualnych problemów i momentu rozwojowego.

(21)

Zaburzenia odżywiania kiedyś dotyczyły osób, które ze względów

zawodowych były w zasięgu wymagających oczekiwań społecznych (np. aktorzy, gimnastycy, dżokeje, skoczkowie narciarscy).

Obecnie te zaburzenia pojawiają się na poczna począna poczna począąątku okresu adolescencjitku okresu adolescencjitku okresu adolescencjitku okresu adolescencji, zwłaszcza u dziewcząt, gdyż w tym czasie następuje istotny przyrost tkanki tłuszczowej.

W dużej mierze zaburzenia ta spowodowane są przesadną afirmacjafirmacjafirmacjafirmacjąąąą w w w w mediach

mediach mediach

mediach walorów zewnętrznych i ciała (zwłaszcza kobiecego).

W dzieciństwie ciało stanowi źródło przyjemności (np. z jedzenia), a w okresie adolescencji może dla nastolatka stać się instrumentem władzy lub manipulacji, które trzeba poddawać przymusowej kontroli i

(22)

Istnieje szereg przyczyn oty Istnieje szereg przyczyn oty Istnieje szereg przyczyn oty

Istnieje szereg przyczyn otyłłłłooośośśści wci wci wci wśśśśrrrróód móód md md młłłłodzieodzieodzieżodzieżży:ży:y:y:

1/ SposSposSposóSposóóób b żb b żżżywienia ywienia ywienia ywienia (żywność modyfikowana genetycznie oraz

produkowana przy udziale hormonów; powszechny dostęp do zbyt

wysokoenergetycznej żywności; jedzenie późnym wieczorem; jedzenie w pośpiechu; redukowanie stresu za pomocą kompulsywnego jedzenia)

2/ MaMaMaMałłłło ruchliwy tryb o ruchliwy tryb o ruchliwy tryb żo ruchliwy tryb żżżycia ycia ycia ycia (ograniczenie pracy mięśni; brak

systematyczności w uprawianiu sportu; poruszanie się za pomocą

środków lokomocji nawet na bardzo małych dystansach; siedzący tryb życia)

(23)

W czasie zajęć nauczyciel oprócz treningu fizycznego powinien znaleźć czas na rozmowrozmowrozmowrozmowęęęę grupowgrupowgrupowgrupowąąąą i i i i

indywidualn indywidualn indywidualn

indywidualnąąą z mą z mz młłłłodziez m odzieodzieodzieżążążążą. . . .

Nauczyciel może swoją postawą, sposobem działania, a także uważnymi (nie-autorytarnymi) poradami

kszta kszta kszta

kształłłłtowatowatowaćtowaćć poglć poglpogląpogląąądy, postawy i wartody, postawy i wartośdy, postawy i wartody, postawy i wartośśści ucznici ucznici ucznióci ucznióóówwww.

Dzięki temu może zapobiegać zaburzeniom odżywiania i otyłości, promując wwwwłłłłaaaaśściwy styl śściwy styl ciwy styl żciwy styl żżyciażyciayciaycia.

(24)

Co powinien robi

ć

nauczyciel?

1/ Unikać promowania przesadnego perfekcjonizmu w wykonywaniu różnych działań (nadmierny perfekcjonizm może stać się przyczyną anorexii )

2/ Unikać uwag krytycznych, dotyczących wyglądu

fizycznego nastolatków (może to zaburzać i tak kruchą i niestabilną samoocenę)

3/ Unikać porównań poziomu wykonania zadań przez różnych uczniów

4/ Unikać dyskryminacji osób z nadwagą (np. zostawiając na ławce rezerwowej), gdyż tylko powiększy to problem;

(25)

5/ Promować zdrowy styl życia;

6/ Modelować i podkreślać własnych zachowaniem i przykładem m.in. zdrowe nawyki żywieniowe;

7/ Promować i informować uczniów o tym, które

produkty żywieniowe są zdrowe i warte spożywania ze względu na wartości odżywcze;

8/ Promować sport dla wszystkich bez względu na sylwetkę, umożliwiając ćwiczenie każdemu;

9/ Promować zdrowe jedzenie jako przyjemność a nie tylko jako niwelowanie stresu (poprzez podjadanie niezdrowych przekąsek)

10/ Budowanie relacji zaufania i bezpieczeństwa