Przejawy okulocentryzmu we współczesnych mediach

Przejawy okulocentryzmu we wspÓҝczesnych mediach

Dobrochna Grabiec, dobrosia.grabiec@hotmail.com Uniwersytet JagielloÚski

ul. GoÙ¿bia 24, 31-007 Kraków

Streszczenie

Wszechobecne obrazy zdominowaÙy wspóÙczesn­ rzeczywistoï°, a przestrzeÚ medialna zdaje si¿ by° tego najlepszym dowodem. Przejawy okulocentryzmu spotykamy na kaČdym kroku – czytaj­c gazety, przegl­daj­c strony internetowe i prywatne blogi traÞ amy na obszerne fotorelacje i sesje zdj¿ciowe. Kierowców „atakuj­” bilboardy, pasaČerów linii miej-skich reklamy na przystankach. I nawet w domowym zaciszu, mimowolnie przegl­damy tysi­ce zdj¿° udost¿pnionych przez innych na portalach spoÙecznoïciowych.

SÙowa kluczowe: okulocentryzm, media, nowe media, portal spoÙecznoïciowy, kultura obrazu, fotograÞ a Manifestation of okulocentryzm in contemporary media

Abstract

All current images dominate contemporary reality, and the media space seems to be the best proof. Signs of ‘okulo-centryzm’ are met at every turn- by reading a newspaper or a magazine, looking through sites and private blogs we are encountering extensive photo reports and photo sessions. Drivers are aĴ acked by the huge billboards, advertisements assail urban passengers at bus stops. And even in the home, a sheltered place, involuntarily we look through thousands of images shared by others on social networks.

Key words: Media, New media, social-networking websites, visual culture, photography

W ïwiecie, który nas otacza, niemal na kaČdym kroku napotykamy komunikaty, pÙyn­ce z róČnego typu ïrodków masowego przekazu. …yjemy w ïrodowisku wizualnym, które nie pozwala odetchn­° od obrazów, przez co paradoksal-nie paradoksal-nieustanparadoksal-nie pragparadoksal-niemy nowych wraČeÚ wzrokowych1. Strefa wizualna zacz¿Ùa od pewnego czasu mie° coraz wi¿ksze

znaczenie w procesie ksztaÙtowania wspóÙczesnego Čycia spoÙecznego. SpoÙeczeÚstwa przednowoczesne przywi­zywaÙy mniejsz­ uwag¿ do przedstawieÚ wizualnych, co wynika z faktu, Če przed rewolucj­ przemysÙow­ ich iloï° byÙa stosun-kowo niewielka2. Postmodernizm przyniósÙ duČo bardziej obrazow­ form¿ kultury, opieraj­c­ si¿ na idei wizualnej

cywi-lizacji3. Wiek XIX daÙ pocz­tek fotograÞ i, która na pocz­tku kolejnego stulecia wyszÙa poza pracownie artystów i stawaÙa

si¿ coraz popularniejsza. FotograÞ a zacz¿Ùa peÙni° waČn­ funkcj¿ komunikacyjn­. Jednoczeïnie rozwin¿Ùy si¿ technologie audiowizualne oraz techniki reprodukcyjne, zalewaj­c otoczenie czÙowieka coraz wi¿ksz­ iloïci­ obrazów. Jej powszech-noï° w prasie, reklamie, kinie zacz¿Ùa budowa° kultur¿ audiowizualn­. Jednak z prawdziw­ ekspansj­ obrazu i domi-nacj­ wizualnoïci mamy do czynienia w XXI w., kiedy to pojawiÙy si¿ nowe noïniki obrazów, dynamicznie rozwin¿Ùa si¿ telewizja, a reklamy weszÙy do przestrzeni miejskiej w postaci billboardów. Rozwin¿Ùa si¿ takČe amatorska praktyka fotograÞ czna, a post¿p technologiczny zacz­Ù wpÙywa° na przeobraČania w ïwiadomoïci odbiorców4. SpoÙeczeÚstwa

no-woczesne zacz¿Ùy Ù­czy° to, co widzialne z wiedz­. Te dwie kategorie zacz¿Ùy si¿ zlewa°, zacieraj­c mi¿dzy sob­ granice. Otaczaj­ nas wytwory nowoczesnych technologii wizualnych: amatorskie i profesjonalne fotograÞ e, Þ lmy, wideo, obrazy cyfrowe i telewizyjne. Ogl­damy je w telewizji, prasie, w serwisach internetowych i na portalach spoÙecznoïcio-wych. MoČemy je dostrzec na billboardach i przystankach autobusowych, pojawiaj­ si¿ na blogach, w kanaÙach RSS i na smartfonach. Post¿puj­ca tabloidyzacja, przejawiaj­ca si¿ m. in. przewag­ ilustracji nad tekstem, tylko pogÙ¿bia ten proces. Obserwuj­c spoÙeczeÚstwa zachodnie moČna dostrzec wzmagaj­ce si¿ nasycenie przedstawieniami wizualnymi, któ-re osi­gn¿Ùo zaskakuj­co wysoki poziom. Martin Jay, twórca teorii okulocentryzmu, zwróciÙ uwag¿ na dominuj­c­ rol¿ przedstawieÚ wizualnych we wspóÙczesnej kulturze. Okulocentryzm to nic innego, jak „stawianie w centralnej pozycji

1 B. Bergstrom, Komunikacja wizualna, Warszawa 2009, s. 10-11.

2 R. Gillian, Interpretacja materiaáów wizualnych. Krytyczna metodologia badaĔ nad wizualnoĞcią, Warszawa 2010, s. 20-22. 3 M. Lisowaska-Magdziarz, Bunt na sprzedaĪ. Przemysá muzyczny, reklama, semiotyka, Kraków 2000, s. 46-47. 4 M. HopÞ nger, DoĞwiadczenia audiowizualne, Warszawa 2003, s. 140-148.

sfery wizualnej”5. Media masowe zdaj­ si¿ mocno podporz­dkowywa° temu trendowi, „bombarduj­c” spoÙeczeÚstwo

tysi­cami obrazów. W niniejszym artykule autorka postara si¿ przedstawi° przejawy okulocentryzmu wyst¿puj­ce we wspóÙczesnych mediach.

Tabloidyzacja

Zjawisko to odnosi si¿ w mniejszym lub wi¿kszym stopniu do kaČdego rodzaju medium: prasy, radia, telewizji, a tak-Če serwisów internetowych. To nic innego jak upodabnianie si¿ mediów masowych do tabloidów, co wyraČa° si¿ motak-Če poprzez publikowanie szokuj­cych informacji, rzadko sprawdzonych, silnie oddziaÙuj­cych na emocje odbiorcy. Wyra-Čenie „tabloid” wywodzi si¿ od sÙów tablet (pierwotnie oznaczaÙo tabletk¿, zbudowan­ ze skÙadników o ïciïle ustalonych proporcjach, silnie skondensowan­, póĊniej rozumiane jako pÙaszczyzna do zapisywania sÙów) oraz z gr. oides (oznacza-j­ce rzecz podobn­ do czegoï innego). Tabloid jest poÙ­czeniem cz¿ïci tych cz­stek sÙów: tabl oraz oid. Zgodnie z deÞ ni-cj­ „piguÙki” cech­ charakterystyczn­ staÙy si¿ krótkie, skondensowane teksty oraz mnogoï° przedstawieÚ wizualnych6_.

Przedmiotem niniejszej pracy b¿dzie jeden z aspektów tabloidyzacji – modyÞ kacja jaka zaszÙa w proporcjach pomi¿dzy graÞ k­ a tekstem, a takČe sposobami tworzenia wspóÙczesnych przekazów telewizyjnych. PrzeobraČenia przeszedÙ gÙów-nie wygl­d gazet codziennych, jednakČe tabloidyzacja zaczyna dotyka° takČe powaČne tygodniki opiniotwórcze. Jesz-cze dziesi¿° lat temu polskie gazety opieraÙy si¿ gÙównie o zwarty tekst, dziï mamy do czynienia z narracj­ obrazkow­, która „atakuje” odbiorc¿ z niemal kaČdego pisma7. Momentem przeÙomowym, wprowadzaj­cym polski rynek prasowy

w opisywane powyČej zmiany, byÙo pojawienie si¿ w 2003 r. nowego dziennika – tabloidu „Fakt”. Osi­gn­Ù dominuj­c­ pozycj¿ juČ w pierwszych dniach sprzedaČy, na czym najwi¿cej straciÙ „Super Express” oraz gazety regionalne. DuČe zain-teresowanie wzbudziÙa odmienna szata graÞ czna wzorowana na niemieckim tabloidzie „Bild”. Na pierwszych stronach pojawiÙy si¿ duČe cztero- lub pi¿cioÙamowe zdj¿cia, dane statystyczne zacz¿Ùy by° przedstawiane za pomoc­ infograÞ k oraz wykresów, a poszczególne kolumny zyskaÙy dotychczas rzadko stosowane, kolorowe ilustracje. „Fakt” bardzo szyb-ko staÙ si¿ numerem jeden na polskim rynku8, wyprzedzaj­c takie dzienniki jak „Gazeta Wyborcza” czy

„Rzeczpospoli-ta”. Tym samym zacz­Ù dyktowa° pewne trendy, co zaowocowaÙo zmianami w wygl­dzie wspóÙczesnych gazet. Teksty staÙy si¿ krótsze, znacznie bardziej treïciwe i mniej kompletne. PojawiÙy si¿ tzw. szparowane zdj¿cia, upowszechniÙy si¿ teČ infograÞ ki. Inne gazety chc­c odpowiedzie° na pojawiaj­ce si¿ trendy przeszÙy zmiany graÞ czne po 2003 r., m. in. „Rzeczpospolita”, „Nowa Trybuna Opolska”, „Dziennik Wschodni” czy „Nowiny”9. ZmieniÙa si¿ takČe zawartoï° gazet.

Tomasz Piekot na podstawie przeprowadzonych przez siebie badaÚ stwierdziÙ, Če 48% gazet najwaČniejsz­ informacj¿ na pierwszej stronie wizualizowaÙo za pomoc­ fotograÞ i. 15% najistotniejszych wiadomoïci byÙo obrazowanych wyÙ­cznie zdj¿ciem, pomini¿to zaï nagÙówek informacji. Autor zauwaČa jednak, Če istnieje silna relacja mi¿dzy nagÙówkiem tekstu, a przedstawieniem wizualnym – „obraz jest dookreïlony przez tekst (…), a tekst jest dookreïlony przez obraz10”.

NagÙó-wek zakotwicza pewien sens w fotograÞ i, dzi¿ki czemu odbiorca potraÞ zinterpretowa° wol¿ nadawcy11. Zwi¿kszyÙa si¿

nie tylko liczba fotograÞ i w prasie, ale takČe ich rozmiary. Analizuj­c zawartoï° dwóch numerów dzienników „Rzeczpo-spolitej” oraz „Gazety Wyborczej” (numery bieČ­ce porównywane ze starszymi, sprzed kilku lat) autorka zauwaČyÙa, Če liczba fotograÞ i na poszczególnych stronach jest podobna, czasem bywa wi¿ksza wzgl¿dem numeru z lat wczeïniejszych.

5 R. Gillian, dz. cyt., s. 20-22.

6 Z. Bauer, „Twój gÙos w Twoim domu”: cztery typy tabloidyzacji, „Oblicza Komunikacji” 2010, nr 3, hĴ p://oblicza.konferencja.org/uÞ les/File/ ksiazka_przedkonferencyjna.pdf, 24.11.2013, s. 1-3.

7 M. Janicki, Tabloidyzacja: Gáupi na wáasne Īyczenie, http://www.polityka.pl/kraj/analizy/1531071,2,tabloidyzacja-glupi-na-wlasne-zyczenie.read, 21.11.2013.

8 Ta sytuacja utrzymuje siĊ do dziĞ, badania czytelnictwa przeprowadzone przez PBC General, obejmujące okres od kwietnia 2012 do kwietnia 2013 r. wykazują, Īe dziennik „Fakt” byá najchĊtniej kupowaną gazetą w Polsce. Zaraz za nim znalazáa siĊ „Gazeta Wyborcza”. Co ciekawe, w pierwszej trójce znalazáy siĊ aĪ dwa tabloidy - tuĪ po „Gazecie Wyborczej” najczĊĞciej czytanym dziennikiem byá „Super Express”. To z jednej strony pozwala przyjąü, Īe tabloidy mają moc przyciągania do siebie odbiorców, z drugiej strony prowadzi nas do pytania czy są odpowiedzią na ich potrzeby?; „Fakt” liderem czytelnictwa wĞród dzienni-ków. „Super Express” wyprzedziá „Metro”, http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/fakt-liderem-czytelnictwa-wsrod-dziennikow-super-express-wyprzedzil-metro, 21.11.2013. Ponadto w 2011 r. „Fakt” odnotowaá najwyĪszy spadek sprzedaĪy o niespeána 10% wzglĊdem roku 2010, a mimo to w dalszym ciągu utrzymaá siĊ na pozycji lidera; Kilkuprocentowy spadek sprzedaĪy dzienników w 2011 roku, http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/28176,Kilkuprocentowy-spadek-sprzedazy-dziennikow-w-2011-roku, 21.11.2013.

9 W. Piątkowska-Stepaniak, Tabloidy zmieniają konkurencjĊ, [w:] K. Wolny-ZmorzyĔski, M. WroĔska, W. Fruman (red.), MiĊdzy odpowiedzialnoĞcią a sensacją. Dziennikarstwo i edukacja na przeáomie wieków, Rzeszów 2006, s. 131-140.

10 T. Piekot, Dyskurs polskich wiadomoĞci prasowych, Kraków 2006, s. 137. 11 TamĪe, s. 137.

ZmieniÙy si¿ jednak ich rozmiary, zdj¿cia s­ coraz bardziej eksponowane i zajmuj­ obszerniejsz­ powierzchni¿ pisma12_.

Tabloidy narzuciÙy konkurencyjnym tytuÙom pewne standardy, które mimo woli zacz¿Ùy obowi­zywa° na rynku praso-wym. Faktem jest, Če gazety codzienne jak i prasa opiniotwórcza staraj­ si¿ nie przekracza° granic etyki, dzi¿ki czemu nie epatuj­, tak popularnymi w tabloidach obrazami, jak przemoc, okrucieÚstwo, ïmier° czy seks. Nie ulega jednak w­tpliwo-ïci, Če obrazy zaczynaj­ zajmowa° coraz wi¿ksz­ powierzchni¿ – w formie zdj¿°, infograÞ k czy reklam. Dotyczy to prasy codziennej, tygodników opinii i kolorowych magazynów.

Telewizja

WspóÙczesna kultura jest kultur­ audiowizualn­, cechuj­c­ si¿ dominacj­ elektronicznych ïrodków wytwarzania przedstawieÚ wizualnych. Masowy charakter przedstawieÚ wizualnych doprowadziÙ do ich pauperyzacji – obecnie nie s­ one juČ tak cenione jak wtedy, gdy zostaÙy wynalezione13. Telewizja jest poÙ­czeniem obrazu, dĊwi¿ku i tekstu, jednak

to pierwiastek wizualny zdaje si¿ dominowa° nad pozostaÙymi. Twórcy programów telewizyjnych przyzwyczaili odbior-ców do „ogl­dania”, w wyniku czego postrzegaj­ oni otaczaj­cy ïwiat przez pryzmat kolejnych przedstawieÚ wizualnych. Widzowie poszerzaj­ swoj­ ofert¿ programow­ (z której korzystaj­), wykupuj­c dodatkowe pakiety kanaÙów. Inteligentne telewizory umoČliwiaj­ podÙ­czenie ich do sieci internetowej, a w efekcie dost¿p do telewizji na Č­danie czy zasobów Þ l-mowych umieszczanych w serwisach takich jak wrzuta. MoČna wysnu° z tego wniosek, Če mimo iČ uČytkownicy telewizji kaČdego dnia napotykaj­ na tysi­ce obrazów, ïwiadomie d­Č­ do dywersyÞ kacji oferty programowej w swoim odbiorniku telewizyjnym. Co wi¿cej, ludzie chc­ mie° kontrol¿ nad obrazem, nie tylko poprzez „wÙadz¿” sprawowan­ za poïred-nictwem pilota, ale takČe poprzez ukÙadanie wÙasnej ramówki, nagrywanie materiaÙów i odtwarzanie ich w wybranym momencie. Wyniki najnowszej diagnozy spoÙecznej Janusza CzapiÚskiego pokazuj­, Če stale wzrasta zarówno iloï° gospo-darstw domowych, które korzystaj­ z pÙatnej telewizji satelitarnej b­dĊ kablowej (72%) oraz gospogospo-darstw posiadaj­cych w domu telewizory najnowszej generacji – telewizory LED lub plazmy (64%.) Interesuj­cy jest takČe inny wniosek z badaÚ, wskazuj­cy iČ gospodarstwa domowe nie posiadaj­ce telewizji kablowej b­dĊ telewizora (tego lub teČ jednego i drugiego) nie maj­ go dlatego, Če nie czuj­ potrzeby jego posiadania, a nie ze wzgl¿dów Þ nansowych14_{. W Wielkiej Brytanii}

przepro-wadzono ogólne badania dotycz­ce ogl­dalnoïci telewizji. Okazuje si¿, Če nastolatki (18-24 lat) oraz ludzie z przedziaÙu wiekowego 24-34 trac­ zainteresowanie telewizj­. Na spadek ogl­dalnoïci nie wpÙywa jednak przesycenie przedstawie-niami wizualnymi – ankietowani rezygnuj­ z telewizji dla nowych mediów, w których równieČ odbieraj­ kolejne komuni-katy wizualne. Coraz cz¿ïciej mÙodzi ludzie poszukuj­ mediów alternatywnych, speÙniaj­cych ich oczekiwania i zgodnych z zainteresowaniami. Telewizja najwyraĊniej przestaÙa na te oczekiwania odpowiada°15. Internet bogaty w róČnego typu

przedstawienia wizualne, zdaje si¿ by° coraz bardziej atrakcyjny. Nie zmienia to jednak faktu, Če telewizja nadal pozostaje jednym z najistotniejszych mediów, a Polacy sp¿dzaj­c kaČdego dnia 4 godziny przed telewizorem16, zdaj­ si¿ caÙkowicie

akceptowa° jego obrazow­ form¿.

SieѴ

Sfer¿ wizualn­ moČna dostrzec takČe w sieci internetowej, bogatej w róČnorodne formy przekazywania informacji, za poïrednictwem mocno zróČnicowanych platform. Interfejsy tych platform coraz cz¿ïciej opieraj­ si¿ na graÞ kach i ob-razach, staj­c si¿ dzi¿ki temu bardziej intuicyjne i Ùatwiejsze do opanowania dla przeci¿tnego uČytkownika. Ikonosfera internetu oferuje trzy typy przedstawieÚ wizualnych wykorzystywanych przy konstruowaniu interfejsu platform sÙuČ­-cych do udost¿pniania przekazów. S­ nimi: teksty, piktogramy i obrazy rzeczywiste, czyli fotograÞ e. Analizuj­c portale internetowe i serwisy moČna zauwaČy° tendencj¿ do obrazowania sÙów w postaci ikon. Obrazy wypieraj­ tekst, czasem caÙkowicie go eliminuj­c. Portale internetowe stosuj­ ikon¿ koperty, czyni­c j­ symbolem poczty elektronicznej, domek oznacza stron¿ startow­, a koszyk zakupy. Zazwyczaj funkcjonuj­ wraz z tekstem, jednak odbiorca z Ùatwoïci­ odczytuje znaki ikoniczne i pÙynnie przenosi si¿ w wybrane segmenty strony. Czytaj­c konkretny artykuÙ moČna „zalajkowa°” go na Facebook klikaj­c w ikon¿ „like!”, „wykopa°” go na Wykop lub doda° plusa na Google Plus itd. Strony internetowe czy

12 Na podstawie analizy zawartoĞci „Gazety Wyborczej” nr 52/2008, nr 272/2013 oraz „Rzeczpospolitej” nr 304/2009, 273/2013. 13 M. HopÞ nger, dz. cyt., s. 130-145.

14 J. CzapiĔski, T. Panek, Diagnoza spoáeczna 2013. Warunki i jakoĞ Īycia Polaków, http://www.diagnoza.com/,11.12.2013. 15 P. Konieczny, Telewizja? Nie wiem co to jest…, http://di.com.pl/news/12993,1.html#, 11.12.2013.

16 Statystyczny Polak w II kwartale oglądaá telewizjĊ kaĪdego dnia przez 3h 52 min. Z kolei statystyczny widz (populacja pomniejszona o dzieci poniĪej 4 roku Īycia) oglądaá telewizjĊ codziennie przez 5h 33min; KRRiT, Rynek telewizyjny w II kwartale 2013 r., http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/ publikacje/rynek-telewizyjny-w-ii-kwartale-2013.pdf, 11.12.2013.

blogi poïwi¿cone okreïlonej tematyce zawieraj­ ikony odsyÙaj­ce do portali spoÙecznoïciowych, przenosz­ce uČytkow-nika bezpoïrednio do ich funpage’a. Ikony pojawiaj­ si¿ takČe na forach internetowych, gdzie istnieje moČliwoï° sperso-nalizowania proÞ lu poprzez ustawienie awatara uČytkownika. Awatarem moČe by° autentyczne zdj¿cie uČytkownika, jednak znacznie cz¿ïciej s­ to graÞ ki przedstawiaj­ce postacie oddaj­ce w pewien sposób charakter tej osoby17_{. Awatar}

to „indywidualny, w zasadzie niepowtarzalny obrazek pod nickiem uČywany przez uČytkownika forum w internecie”18_.

Jego niepowtarzalnoï° warunkuje graÞ ka wraz z nickiem, które pozwalaj­ na jednoznaczn­ identyÞ kacj¿ uČytkownika. Obrazki te mog­ by° czasem caÙkowitym przeciwieÚstwem ich wÙaïcicieli, komunikuj­ jednak pewne informacje na ich temat. Awatary daj­ takČe pozostaÙym czytelnikom forum informacje odnoïnie pÙci i wieku uČytkowników.

MogÙo by si¿ wydawa°, Če komunikatory sÙuČ­ce do prowadzenia konwersacji, mog­ by° zwi­zane wyÙ­cznie z tekstem, caÙkowicie pozbawione obrazów. Mimo to, niemal kaČdy komunikator wyposaČony jest w zestaw zaprojektowanych graÞ cz-nie emotikon, które maj­ oddawa° stany emocjonalne uČytkownika. Dzi¿ki temu pisany komunikat, otrzymuje pierwiastek obrazowoïci. Taki zabieg powoduje, Če odbiorcy Ùatwiej jest zrozumie° intencje i odczucia nadawcy, zwi­zane z opisywanym zjawiskiem, pod warunkiem iČ wybrany emotikon jest rodzajem wzmocnienia przekazu, jest jednoznaczny i Ùatwy do inter-pretacji. Emotikony dost¿pne s­ na czatach, w serwisach spoÙecznoïciowych i na Skype oraz w komunikatorach takich jak Tlen czy Gadu–Gadu19_.

Blogosfera

Pocz­tki blogosfery przypadaj­ na lata dziewi¿°dziesi­te XX w. TuČ po pojawieniu si¿ pierwszej graÞ cznej przegl­dar-ki internetowej, rozpocz­Ù si¿ proces tworzenia stron internetowych. W tamtych czasach tym co dziï nazywamy blogami, byÙy autorskie strony internetowe o charakterze pami¿tnikarskim. SÙowo blog pochodzi od skrócenia nazwy weblog, i zo-staÙo wprowadzone w 1999 r. przez Patera Merholza20. Pierwszym serwisem umoČliwiaj­cym zaÙoČenie bloga byÙ portal

Open Diary. W Polsce w 2000 r. uruchomiono pierwszy tego typu serwis o nazwie Nlog.org. Obecnie istnieje wiele platform stwarzaj­cych moČliwoï° prowadzenia wÙasnego dziennika sieciowego zarówno polskich, jak i zagranicznych. W wi¿kszo-ïci przypadków blogi przemawiaj­ obrazem, wpisuj­c si¿ w okulocentryczne tendencje wspóÙczesnych mediów. JuČ sam proces ich zakÙadania, wymaga od uČytkownika dokonania wyboru szablonu, czyli pewnego graÞ cznego ukÙadu strony, które w zaleČnoïci od serwisu, moČna dowolnie konÞ gurowa°. „Bloger” podejmuje równieČ decyzj¿ jaki typ bloga b¿dzie prowadziÙ oraz z jak­ tematyk­ b¿d­ zwi­zane wpisy. Istnieje oddzielny segment blogosfery zajmuj­cy si¿ prowadzeniem fotoblogów. Ich cech­ charakterystyczn­ jest nadanie nadrz¿dnej roli obrazom, które s­ gÙówn­ form­ komunikacji z odbior-c­. Nie oznacza to, Če w tego typu pami¿tnikach nie pojawiaj­ si¿ teksty – wr¿cz przeciwnie, fotograÞ e nierzadko posiadaj­ tytuÙy, b­dĊ krótkie opisy. Ponadto niektórzy autorzy konstruuj­ róČnej dÙugoïci wpisy, dodatkowo wzbogacone zdj¿cia-mi21. W dobie rozwħ aj­cych si¿ technologii, powszechnoïci smartfonów oraz wysokiej klasy aparatów fotograÞ cznych i

ka-mer wideo, prezentowanie na blogach fotograÞ i (a takČe Þ lmów) staÙo si¿ coraz Ùatwiejsze. „Blogerzy” kulinarni, popularne „szaÞ arki”, blogi kosmetyczne itd. coraz cz¿ïciej komunikuj­ si¿ z odbiorc­ poprzez obrazy. Przepisy kulinarne skÙadaj­ si¿ ze zdj¿° przedstawiaj­cych kolejne kroki przygotowania potrawy. „Blogerki” modowe udost¿pniaj­ sesje zdj¿ciowe z au-torskimi stylizacjami. Przedstawienie ciekawego rozwi­zania aranČacyjnego do salonu czy sypialni jest moČliwe prawie wyÙ­cznie przez jego wizualizacj¿ w formie projektu b­dĊ fotograÞ i wn¿trza. PowyČsze przykÙady s­ zaledwie tylko cz¿ïci­ pr¿Čnie rozwħ aj­cej si¿ blogosfery. Ekspansja przedstawieÚ wizualnych silnie uwidoczniÙa si¿ w tej cz¿ïci internetu, gdyČ nawet dzienniki internetowe opieraj­ce si¿ gÙównie o tekst funkcjonuj­ w relacji z obrazem. Nierzadko odwiedzaj­c blogi tekstowe na stronie gÙównej mamy do czynienia z mozaik­ obrazów, które s­ odsyÙaczami do konkretnych wpisów. W blo-gosferze obserwujemy zjawisko ikonizacji pisma oraz upiïmiennienia obrazu – dzi¿ki hipertekstowi obrazy staj­ si¿ odno-ïnikami do tekstu, a tekst oznacznikiem obrazu. Zdajemy sobie spraw¿ z tego, co jest znakiem obrazu, a co znakiem pisma i potraÞ my je rozróČni°, jednak hipertekst wprowadza pewne zacieranie si¿ tych granic22. WaČnym elementem blogosfery

17 M. Szpunar, W stronĊ nowych mediów, ToruĔ 2010, s. 51.

18 W. Pisarek, Awatar, [w:] Sáownik terminologii medialnej, Kraków 2006, s. 14. 19 M. Szpunar, dz. cyt., s. 45-50.

20 Weblog to okreĞlenie, którego jako pierwszy w 1997 r. uĪyá Jorn Barger w tytule prowadzonej przez siebie strony: Robot Wisdom: A weblog by Jorn Barger. OkreĞlenie Weblog oznaczaáo dziennik sieciowy. Dopiero 2 lata póĨniej Peter Merholz dodaá opis na panelu bocznym swojego bloga nastĊpujące sáowa: „Sáowo »weblog« postanowiáem wymawiaü jako wee-blog. Albo po prostu blog”; J. W. Rettberg, Blogowanie, Warszawa 2012, s. 41-45.

21 M. WiĊckiewicz, Blog w perspektywie genologii multimedialnej, ToruĔ 2012, s. 53-54.

22 P. Bogacki, Obrazy, które mówią. O moĪliwoĞciach ikonologicznej analizy literatury hipertekstowej, [w:] A. Gumkowska (red.), Tekst (w) sieci 2, War-szawa 2009, s. 122-125.

jest takČe swoista multimedialnoï° blogów, co powoduje, Če oprócz zdj¿°, uČytkownicy mog­ komunikowa° si¿ takČe obra-zem wideo. Odnosi si¿ to zarówno do dodawania w treïci wpisu odnoïnika do wideo z innego serwisu, jak i prowadzenie vlogów, czyli blogów w formie Þ lmów wideo umieszczanych w serwisach takich jak YouTube, Vimeo czy Google Video. Istnieje róČnica mi¿dzy wideoblogami, a blogami zawieraj­cymi materiaÙy wideo. Te pierwsze opieraj­ si¿ na komunikacji z odbior-cami za poïrednictwem Þ lmów, zaï te drugie wykorzystuj­ wideo jako form¿ uatrakcyjnienia wpisu, b­dĊ zobrazowania opisywanego zjawiska. Serwisy blogowe maj­ ograniczon­ pojemnoï° serwerów, dlatego teČ zach¿caj­ uČytkowników do publikowania Þ lmów na You Tube czy Vimeo, nast¿pnie tworz­ Ù­cza pomi¿dzy serwisem a blogiem, dzi¿ki czemu jest ono powszechnie dost¿pne23. Jedn­ z cech blogów jest d­Čenie do autoprezentacji podmiotu. Wideoblogi jako szczególna forma

blogów, zdaj­ si¿ by° narz¿dziem wprost stworzonym do autoprezentacji. Filmy udost¿pniane przez „vlogerów” ujawniaj­ nie tylko ich wygl­d, ale równieČ barw¿ gÙosu, sposób gestykulacji i znaki szczególne. Autoprezentacja na vlogu wydaje si¿ by° bardzo kompleksowa – kaČdy nowy Þ lm przedstawia nowe informacje o jego autorze. Tradycyjne blogi oferuj­ zakÙad-k¿ „O mnie”, która ma za zadanie przedstawi° autora jego czytelnikom. Vlogi umoČliwiaj­ wizualne eksponowanie siebie, a poza komunikatem werbalnym przenosz­ dodatkowe informacje, zakodowane w gestach, tonie gÙosu, które odbiorca moČe, lecz nie musi, rozkodowa°. W ten sposób media, z blogosfer­ wÙ­cznie, staj­ si¿ zdominowane przez kultur¿ wizualn­.

Social media

Nowe media s­ szczególnie powi­zane z obrazowymi formami wyrazu. Najlepszymi przykÙadami wykorzystania przedstawieÚ wizualnych w mediach s­ portale spoÙecznoïciowe, takie jak bħ ­cy absolutne rekordy popularnoïci Face-book, a takČe portale, które komunikuj­ si¿ prawie wyÙ­cznie przez obraz – np. Pinterest.com oraz mobilna aplikacja Insta-gram. Ta ostatnia zostaÙa wydana w AppStore 6 X 2010 r., po 2 miesi­cach liczyÙa juČ 1 mln uČytkowników. Rok póĊniej spoÙecznoï° aplikacji Instagram rozrosÙa si¿ do liczby 10 mln uČytkowników, którzy umieïcili w serwisie 150 mln zdj¿°. PrzeÙomowy dla Þ rmy byÙ 2012 r., kiedy wyszÙa wersja aplikacji na smartfony z systemem Android. Popularnoï° aplikacji zainteresowaÙa twórców Facebook, którzy postanowili go wykupi°. Od pojawienia si¿ aplikacji na rynku wprowadzono kilka zmian: pojawiÙy si¿ nowe Þ ltry, umoČliwiono przesyÙanie plików wideo, a takČe dodano fotomap¿, dzi¿ki której uČytkownicy mog­ okreïli° miejsce, w którym wykonali dopiero co dodane zdj¿cie. ProÞ le uČytkowników dost¿pne s­ w internecie, jednak udost¿pnianie fotograÞ i moČliwe jest wyÙ­cznie przez mobiln­ aplikacj¿. We wrzeïniu 2013 r. aplika-cja osi­gn¿Ùa 150 mln pobraÚ przez uČytkowników24. Ich liczba zacz¿Ùa jednak spada° od momentu pojawienia si¿ nowego

regulaminu, pozwalaj­cego wÙaïcicielom serwisu sprzedawa° zamieszczane w nim fotograÞ e25_{. Z kolei serwis Pinterest.}

com, zaÙoČony takČe w 2010 r., to platforma do tworzenia wÙasnych kolekcji fotograÞ i. Co ciekawe, szacuje si¿, Če od 80 do 97% jego uČytkowników stanowi­ kobiety. Serwis zostaÙ zaÙoČony przez Bena Silbermanna i Evana Sharpa26_{, którzy}

zainspirowani przyzwyczajeniami z dzieciÚstwa, stworzyli portal do kolekcjonowania zdj¿°. B. Silbermann przyznaÙ, Če w dzieciÚstwie zbieraÙ wiele rzeczy, postanowiÙ wi¿c stworzy° platform¿, która umoČliwi to innym. E. Sharp zaprojek-towaÙ portal, który umoČliwia przypinanie do swojego proÞ lu fotograÞ i znalezionych w sieci, katalogowanie ich oraz ïledzenie innych uČytkowników w poszukiwaniu inspiracji. Nazwa powstaÙa z poÙ­czenia sÙów pin (pinezka) oraz interest (zainteresowania)27. W 2013 r. Pinterest.com osi­gn­Ù 70 mln uČytkowników, z czego ponad 70% to Amerykanie. Serwis

zaczyna jednak zdobywa° takČe rynki europejskie m.in. brytyjski i francuski28. Portalem skupiaj­cym absolutnie

najwi¿k-sz­ spoÙecznoï° w internecie jest Facebook. Liczy niespeÙna 1,3 mld uČytkowników29_{. Serwis istnieje na rynku od 2004 r.,}

pocz­tkowo skupiaÙ studentów szkóÙ wyČszych w Stanach Zjednoczonych. Portal jest narz¿dziem opieraj­cym si¿ na przedstawianiu upodobaÚ i zainteresowaÚ w postaci „like’ów”. UmoČliwia kontaktowanie si¿ za pomoc­ komunikatora

23 M. WiĊckiewicz, dz. cyt., s. 109-111. 24 Our story, http://instagram.com/press/, 24.11.2013.

25 M. KamiÚski, Najnowsze statystyki Instagram – ile serwis straciÙ przez kontrowersyjny regulamin?, hĴ p://antyweb.pl/najnowsze-statystyki-instagram-ile-serwis-stracil-przez-kontrowersyjny-regulamin/, 24.11.2013.

26 Twórcy serwisu Pinterest.com wczeïniej zwi­zani byli z jednymi z najwaČniejszych Þ rm na rynku amerykaÚskim. Ben Silbermann praco-waÙ dla Google AdSense, zaï Evan Sharp byÙ zwi­zany z Þ rm­ Facebook; Our Founders, hĴ p://about.pinterest.com/press/, 24.11.2013.

27 M. Klimowicz, Kultura obrazkowa w sieci, http://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1528545,1,pinterest--skad-ten-fenomen.read, 24.11.2013. 28 A. Kawik, Pinterest nie zwalnia – 70 milionów uĪytkowników, co trzeci jest aktywny, http://socialpress.pl/2013/07/pinterest-nie-zwalnia-70-milionow-uzytkownikow-co-trzeci-jest-aktywny/, 24.11.2013.

29 The Faces on Facebook to strona internetowa przedstawiająca graÞ kĊ skáadającą siĊ z wielobarwnych niewielkich punkcików. Po przybliĪeniu okazuje siĊ, Īe są to zdjĊcia proÞ lowe uĪytkowników, uáoĪone w kolejnoĞci chronologicznej, począwszy od zdjĊcia autora serwisu Marka Zuckerberga. Na stronie pojawia siĊ takĪe licznik wszystkich kont, który aktualizuje siĊ na bieĪąco. P. Kreft, Wszyscy uĪytkownicy Facebooka na jednej stronie! Znajdziesz siebie?, http://www. komputerswiat.pl/nowosci/internet/2013/40/wszyscy-uzytkownicy-facebooka-na-jednej-stronie!-znajdziesz-siebie.aspx, 24.11.2013.

z innymi uČytkownikami, pozwala dzieli° si¿ zdj¿ciami i Þ lmami, a takČe udost¿pnia° linki z interesuj­cymi dla innych uČytkowników stronami30. Od kilku lat Facebook wprowadza liczne zmiany, m.in. w grudniu 2011 r. pierwsi

uČytkowni-cy mogli zobaczy° nowy wygl­d tabliuČytkowni-cy – tzw. timeline, czyli lini¿ Čycia. Od tego momentu graÞ ki zacz¿Ùy by° bardziej eksponowane, ponadto oprócz zdj¿cia proÞ lowego pojawiÙa si¿ moČliwoï° ustawienia, stosunkowo duČych rozmiarów, tzw. zdj¿cia w tle. Serwis wprowadziÙ takČe nowe funkcje pozwalaj­ce na uwidocznienie wybranych graÞ k31_{. W kolejnych}

latach serwis zwróciÙ uwag¿ na News Feed, czyli informacje pojawiaj­ce si¿ w aktualnoïciach. Zdj¿cia z udost¿pnianych linków, Þ lmy wideo oraz graÞ ki zostaÙy znacznie powi¿kszone. Wprowadzono takČe podziaÙ tematyczny, chc­c z serwi-su stworzy° „spersonalizowan­ gazet¿”32. Zasady funkcjonowania powyČszych serwisów oraz kierunki zmian, moČna

traktowa° jako przejawy okulocentryzmu. Instagram i Pinterest.com opieraj­ si¿ prawie wyÙ­cznie o obraz, umoČliwiaj­c uČytkownikowi wprowadzenie jedynie krótkich opisów, b­dĊ dodanie hashtagów. Instagram daje moČliwoï° pokazywania rzeczywistoïci, poprzez robienie zdj¿°, nakÙadanie Þ ltrów i natychmiastowe udost¿pnianie ich za poïrednictwem mo-bilnej aplikacji. SpoÙecznoï° skupiona wokóÙ tego serwisu popularyzuje swoje posty poprzez opisywanie ich hashtagami. S­ to odsyÙacze, skupiaj­ce wszystkie posty innych uČytkowników, którzy oznaczyli je w ten sam sposób. Dzi¿ki temu moČliwe jest odszukiwanie zdj¿° innych, ïledzenie interesuj­cych kanaÙów i oznaczanie tych, które wi­Č­ si¿ z naszymi upodobaniami. Pinterest pozwala gromadzi° inspiruj­ce fotograÞ e, wpisuj­ce si¿ w nasze zainteresowania. Istnieje moČ-liwoï° nazwania poszczególnych kolekcji, dodania opisów i komentowania, jednak istota serwisu skupia si¿ gÙównie na zdj¿ciach. To wokóÙ nich tworz­ si¿ dyskusje, uČytkownicy ïledz­ kolekcje mog­c w kaČdej chwili „przypi­°” wybrane zdj¿cie do wÙasnego katalogu. Portal Facebook z kolei oferuje mnogoï° narz¿dzi, dzi¿ki czemu poza dodawaniem zdj¿° umoČliwia róČnego typu interakcje z pozostaÙymi uČytkownikami. Mimo to, poprzez zmiany które wprowadza, sygna-lizuje, Če to tzw. „obrazkowoï°” jest jednym z istotnych kierunków, które w dalszym ci­gu b¿d­ rozwħ ane. Wszystkie portale skupia jeden wspólny mianownik – dominacja obrazów. To one pojawiaj­ si¿ w centrum uwagi odbiorcy, który funkcjonuj­c w kulturze wizualnej, na kaČdym kroku oczekuje graÞ cznego uatrakcyjnienia. Na popularnoï° serwisów miaÙ wpÙyw dynamicznie rozwħ aj­cy si¿ rynek smartfonów, a w efekcie takČe rynek aplikacji mobilnych. Fakt, Če w kaČ-dym momencie moČna zrobi° dobre jakoïciowo zdj¿cie, a nast¿pnie natychmiast je udost¿pni° na portalu spoÙeczno-ïciowym pogÙ¿bia ten proces. Publikowane obrazy, maj­ podkreïli° indywidualizm, nie tylko poprzez niepowtarzalne zdj¿cie, ale takČe przez indywidualnie dobrany i naÙoČony na nie Þ ltr. Powstaj­ takČe serwisy, takie jak fejsbuszek, który oferuje pobranie ciekawych teÙ na Facebook. GraÞ ki s­ odpowiednio przyci¿te, a ich ukÙad tak dostosowany, aby nie zle-waÙy si¿ ze zdj¿ciem proÞ lowym. Pinterest.com jest krytykowany za propagowanie konsumpcjonizmu, przywi­zywanie wagi do rzeczy materialnych czy wr¿cz obsesyjne kolekcjonowanie zdj¿° z przedmiotami, o których marzymy33_{. Ponadto}

spoÙecznoïci internetowe wyksztaÙcaj­ w uČytkownikach potrzeb¿ dzielenia si¿, co w efekcie prowadzi do pewnej zmia-ny w myïleniu – swoistego myïlenia obrazami, konstruowania rzeczywistoïci pod dane medium. UČytkownicy nawet w realnym ïwiecie, sp¿dzaj­c czas w ciekawy sposób pragn­ zakomunikowa° spoÙecznoïci, co w danym momencie robi­. Ta zmiana w myïleniu, w poÙ­czeniu z post¿pem technologicznym i nowoïciami w spoÙecznoïciach, b¿d­ owocowa° rozwojem kultury wizualnej i coraz ciekawszymi jej nowymi formami.

Podsumowanie

Przedstawienia wizualne dominuj­ we wszystkich rodzajach mediów, w zwi­zku z czym idea okulocentryzmu zdaje si¿ bardzo aktualna. Obrazy moČna napotka° w prasie, telewizji, internecie, s­ obecne na urz­dzeniach mobilnych. Gazety przechodz­ proces tabloidyzacji, wykorzystuj­c coraz wi¿ksze powierzchnie na fotograÞ e, wykresy, infograÞ ki. Telewizja staje si¿ coraz bardziej osobista, odbiorca ma moČliwoï° selekcji komunikatów wizualnych, które pÙyn­ do niego z ekranu nowoczesnego telewizora. Internet posiada wÙasn­ ikonosfer¿, kaČdy intuicyjnie rozpoznaje pewne ikony, które nios­ za sob­ poszczególne informacje. Mog­ to by° ikony poczty elektronicznej, awatary na forach internetowych czy emotikony w komunikatorach. Wpisy na blogach s­ wzbogacane o zdj¿cia, Þ lmy, animacje, które traÞ aj­ do masowych odbiorców. Co minut¿ w serwisie You Tube udost¿pnianych jest 100 godzin Þ lmów. KaČdego miesi­ca uČytkownicy sp¿dzaj­ ponad

30 Peána i szczegóáowa historia Facebooka, http://www.infograÞ ka.co/pelna-i-szczegolowa-historia-facebooka.html, 24.11.2013. 31 Przedstawiamy oĞ czasu, https://www.facebook.com/about/timeline, 24.11.2013.

32 A. Kawik, Nowy News Feed na Facebooku. Co na to marketerzy?, http://socialpress.pl/2013/03/nowy-news-feed-na-facebooku-co-na-to-marketerzy/, 24.11.2013.

6 mld godzin na ogl­daniu przekazów wideo34. Media spoÙecznoïciowe takie jak Facebook d­Č­ do coraz wi¿kszej

obraz-kowoïci, wprowadzaj­c kolejne wizualne zmiany w serwisie. Powstaj­ portale spoÙecznoïciowe, których obraz jest gÙów-nym przekazem. Tekst schodzi na dalszy plan. Paradoksalnie to najstarsze cywilizacje posÙugiwaÙy si¿ piktogramami, historia zatacza kr­g, bowiem cywilizacje wspóÙczesne zaczynaj­ powraca° do tamtych zwyczajów.

BIBLIOGRAFIA

[1] Bergstrom B., Komunikacja wizualna, Warszawa 2009.

[2] Gillian R., Interpretacja materiaÙów wizualnych. Krytyczna metodologia badaÚ nad wizualnoïci­, Warszawa 2010. [3] Gumkowska A. (red.), Tekst (w) sieci 2, Warszawa 2009.

[4] HopÞ nger M., Doïwiadczenia audiowizualne, Warszawa 2003.

[5] Lisowaska-Magdziarz M., Bunt na sprzedaČ. PrzemysÙ muzyczny, reklama, semiotyka, Kraków 2000. [6] Piekot T., Dyskurs polskich wiadomoïci prasowych, Kraków 2006.

[7] Pisarek W., SÙownik terminologii medialnej, Kraków 2006. [8] ReĴ berg J. W., Blogowanie, Warszawa 2012. [9] Szpunar M., W stron¿ nowych mediów, ToruÚ 2010.

[10] Wi¿ckiewicz M., Blog w perspektywie genologii multimedialnej, ToruÚ 2012.

[11] Wolny-ZmorzyÚski K., WroÚska M., Fruman W. (red.), Mi¿dzy odpowiedzialnoïci­ a sensacj­. Dziennikarstwo i edukacja na przeÙomie wieków, Rzeszów 2006.

Czasopisma

[12] „Gazeta Wyborcza”, nr 52/2008, nr 272/2013 [13] „Rzeczpospolita”, nr 304/2009, 273/2013.

NetograÞ a

[14] Bauer Z., Oblicza komunikacji. J¿zyk i kultura tabloidów, hĴ p://oblicza.konferencja.org/uÞ les/File/ksiazka_przedkonferencyjna.pdf, 24.11.2013. [15] Centrum Prasowe YT, Statystyki, hĴ p://www.youtube.com/yt/press/pl/statistics.html, 09.12.2013.

[16] CzapiÚski J., Panek T., Diagnoza spoÙeczna 2013. Warunki i jakoï Čycia Polaków, hĴ p://www.diagnoza.com/, 11.12.2013.

[17] Janicki M., Tabloidyzacja: GÙupi na wÙasne Čyczenie, hĴ p://www.polityka.pl/kraj/analizy/1531071,2,tabloidyzacja-glupi-na-wlasne-zyczenie. read, 21.11.2013.

[18] KamiÚski K., Najnowsze statystyki Instagram – ile serwis straciÙ przez kontrowersyjny regulamin?, hĴ p://antyweb.pl/najnowsze-statystyki-instagram-ile-serwis-stracil-przez-kontrowersyjny-regulamin/, 24.11.2013.

[19] Kawik A., Pinterest nie zwalnia – 70 milionów uČytkowników, co trzeci jest aktywny, hĴ p://socialpress.pl/2013/07/pinterest-nie-zwalnia-70-milionow-uzytkownikow-co-trzeci-jest-aktywny/, 24.11.2013.

[20] Kawik A., Nowy News Feed na Facebooku. Co na to marketerzy?, hĴ p://socialpress.pl/2013/03/nowy-news-feed-na-facebooku-co-na-to-marke-terzy/, 24.11.2013.

[21] Kilkuprocentowy spadek sprzedaČy dzienników w 2011 roku, hĴ p://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/28176,Kilkuprocentowy-spadek-sprzedazy-dziennikow-w-2011-roku, 21.11.2013.

[22] Klimowicz M., Kultura obrazkowa w sieci, hĴ p://www.polityka.pl/spoleczenstwo/artykuly/1528545,1,pinterest--skad-ten-fenomen.read, 24.11.2013.

[23] Konieczny P., Telewizja? Nie wiem co to jest…, hĴ p://di.com.pl/news/12993,1.html#, 11.12.2013.

[24] KreĞ P., Wszyscy uČytkownicy Facebooka na jednej stronie! Znajdziesz siebie?, hĴ p://www.komputerswiat.pl/nowosci/internet/2013/40/wszyscy-uzytkownicy-facebooka-na-jednej-stronie!-znajdziesz-siebie.aspx, 24.11.2013.

[25] KRRiT, Rynek telewizyjny w II kwartale 2013 r.,hĴ p://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/publikacje/rynek-telewizyjny-w-ii-kwarta-le-2013.pdf, 11.12.2013.

[26] Our story, hĴ p://instagram.com/press/, 24.11.2013. [27] Our Founders, hĴ p://about.pinterest.com/press/, 24.11.2013.

[28] PeÙna i szczegóÙowa historia Facebooka, hĴ p://www.infograÞ ka.co/pelna-i-szczegolowa-historia-facebooka.html, 24.11.2013.

[29] Pinterest.com - przeczytaj zanim wejdziesz, hĴ p://technologie.newsweek.pl/pinterest-com---przeczytaj-zanim-wejdziesz,88739,1,1.html, 24.11.2013.

[30] Przedstawiamy oï czasu, hĴ ps://www.facebook.com/about/timeline, 24.11.2013.