Jowita Groysz
Klm M¿Ùh Ilh Só Hmh U WÙ jm@ml.m
Nibzizn ksiѱӐki.
RozaӐania o katgorii orsi litraturz dla naҝodszyh
Llj jj¿ïjlm,lmČ-m Ùhj, mplj ï – j ól ï, mÙ ° ? JČ m óï l jmÙh j p; J Cïl p l¿ ( m¿) j l 1, pj jj m -mm ó¿ mj l j, fllj j. Tj -m pj A SmČ, ó h mj ó h l lÙ ¿ ¿ jh jČ h m2. Tóï° l Č ¿ ħ, ¿ mm hm l óČï . Pjmj¿, Č l ¿/l j l , m ï jj – j h l, l jČj mČ °: , j¿, fj l, m jj ól h 3, , Č - lj, p ï p (ï mpl hl- h, l j)4. Pj ¿ l ¿j, lČ Ùj mó° pÙ ïj ¿ – ¿ p Čm ¿ pl – pj, pl l j l ( l¿ p j) m-lj l, pljj hm Ù . Z jj Č jjjlmpml;llï Č, pj j m mÙm (l , pmj m, p-j h ï°, mÙï°, pï° ¿, , hj j, mj .). Z j pl mČ p° – p° pÙ ï Č – l Č, , l ¿j j Ù ll. Alj Blh : „W pm¿° m, Č mÙ h ph ph l pj l »pïm l« – mm, , lm… B mm, Ù, ó Ù p mï Ú ph ï p, Č Č j mj, ¿ l- ”5. WpóÙï mj pl, Č Č l jmÙh j l -1 J. Cïl, Literatura osobna, W 1985, . 9.
2 A. Sm, »Czwarta« czy »osobna«?, [:] M. K-Rj, S. WÙh (.), Konteksty poloni-stycznej edukacji, PÚ 1998, . 382-393.
3 S. F, Czy literatura dla dzieci i mÙodzieČy jest literatur »osobn«, „Gl”, 1996, 6, . 5.
4 R. Wm, Literatura popularna a literatura dla dzieci i mÙodzieČy, [:] T. (.), SÙownik literatury popular-nej, WÙ 2006, . 319.
5 A. Blh, KsiČka jest ïwiatem. O literaturze dla dzieci maÙych oraz dla dzieci starszych i nastolatków, Kó 2005, .
12-12.
ll, l Ù – ïm, jÙ . KČ h mČ p°, ° ¿ m m Ùm pm, lČ . Ml pól l lÙ. WÙ m mČ p° ¿ óČh jó lj m¿ ¿m pïm l, ó ¿pj p : T (j) N h, . O pï Č-m ¿ , m – m, ó m p°, j pj h ¿ j jj pjÙ Ù: ÙČ Ù. J j UČm ¿ Ù ¿m. Bj pj¿ ¿j pp. MČ p° óČ flj Ù-, p° j j¿, pm ï Ú. T pï , Ùm, p Ù¿- . J T ó Ù ¿, ó -j Ù h pmh. DÙ ¿ p. lï, pČ fÙ¿ – j m¿ m pm. J, , m, … Z ¿ h , ï° m- ¿ lm Ùm; Ù m. Cl pój m° j pp , óČ pj, mj ïmï°, Č lČï ¿ ° ¿ óČ , l. PČj pm hm, ° , Č j¿ j p ï, mČl p ï. T, jjm h, pÙ pó, j m ï. C pï l ¿ p. J¿ j j óČ m ÙÚ ljh pj¿ – ól jïl h pm m-l – m Ù p P’ B, , Č j : „pm l, l l jj , pm Ùó - mlm Ùm mj , pp ïm p-l, pïm °”6. M ppj Mhl Fl, ló pm pl fm¿pl, plpm pm. „Pp l p j jl fm¿ mČ ° ¿ j pČh hÚ. Pp ¿p p , mj¿-ï p, j ¿ ¿p Ù”7 – j ¿ , Č ïj, jČ ¿ pïm. N l plï, Č mČ ° ¿ pÙ, l, p , jïl ¿ pÚ l; pČ – j P. B – pm ml „j l p póÙl pm pÙ, ó j pm p”8. Pm ml ¿ ï, m mČ ° ¿ pm l ¿ j j. 6 P. B, M¿ska dominacja, W 2004, . 8.
7 H. Mm, Przemoc i tekst, [:] H. Mm (.), Formy przemocy w kulturze wspóÙczesnej, PÚ 2006, . 33. 8 P. B, L. Wq, Zaproszenie do socjologii re eksyjnej, W 2001, . 8.
Opj pm ï°, p, ¿Č pÙČ, j -Ù Č, Ù ĊóÙ lh, l pÙ. O ¿ p- hÚ pmh l¿m jjï p l j. Op , pj Ù¿, mj , ó j ¿ Ù, pj, , l Č pj Ùj j. Opj Ùj mj, j m hm pm. D mhmó l pÙ mlj. J j Čl mj ¿ j , Č p. C ól mČ ° pm h l ? PČ p Č- Ú Ù ¿ ll, ï°, , ï j j. Al ÙïČ- h „jh”, mm óh ïl ¿ ¿ï° ó ph l jmÙh, -ï mjh pól m m lm, pm pj ¿ ¿. C j, . P m, j ¿, mČ ° ¿pjh pó Ù l – j pm: • j • ï p • mj (--).
Alj pjj l l XIX, XX XXI ., mČ -lĊ° ¿pj pj: 1. Opj - ¿ h ïj pm. O h p ; 2. Opj p9 - Ù h jj ¿ p pj: • l¿ pÙ p, • l¿ f l l l h Ù - Č (p) ¿ pm l¿m ( pï). Orsa P p, m mČm mó° pj Wh DÙ l¿m . G LÚ p: „L l mÙČ p-ó Ù Č ¿ ; l pČh fó ¿ pj. Z p¿ »p lj« hÙ jm pÙÚ, Ùm l, , ¿, j , , p, ¿ -, pl, p¿ ïm”10. T ¿ p m ¿j l l , ó Ù ó p . Chj , J. Cïl : „B ¿Ù ¿, ïl l . JČČ pÚ j ¿ l l lj! Zp¿ ¿ïl Ù hl, ïl l ¿l ¿ Ù h h jÙp”11. W Č p jj h m Ù¿Ù Čm l jmÙh, j h ¿ h-9 Tm p G. LÚ (p: G. LÚ, KsiČki pierwsze. KsiČki ostatnie? Literatura dla dzieci i mÙodzieČy wobec wyzwaÚ nowoczesnoïci, W 2012 .)
10 G. LÚ, KsiČki pierwsze. KsiČki ostatnie? Literatura dla dzieci i mÙodzieČy wobec wyzwaÚ nowoczesnoïci,
W- 2012, . 17.
j pp, l¿ lh. Lm Ùm m -, Č lm Ùm. MÙh l , pm ¿m Č Ù ó, l l pÙÙ Č fj¿ h. D l „pj” p m Č, ¿ óm mÙ ° ¿p „h óïó”, p-° j p¿ . W ¿ l pÙ Ù ml-m, pjÙ ¿ h lh h j: j, p, mplm p. W m p ï pm h ¿ j pm Ùh. J j Č ï p m ÙČ° lm m l m ¿ lĊ° pj: p hl h hÚ, p m mČlï , m ¿ p° p – ° -m. Ch° lj pp m ï j lm j pfjl, lČ pm¿°, Č j Ù Č A. Blh: „KČ Čj p óh ïó: l lj, ó Ùj ¿ ¿ , f- pï Ùh, Ù flj, jóČj , m Ù pmÙ. G m¿ m j Ù l, -Ċ hj, mm ï mČ ¿ ° mČ ° p Ù”12. Sj ¿ m , Č ll mČ ° j j mČl pp. Mïl p mÙ p Ù pm , j Č l- Ml J: „T p Ùh pÙ p-Čj h Ùpl , R, H Sp, ó ml p m, p l p° ¿ m, ïÙ Ùj ó ó m pm¿Ù Ù Č ¿ ¿, móÙ p° flh j j Ùh”13. C ¿ l pplj ï -mj Č, ó Hh Hě m Ù m h ï l. W
Okrop-nej historii z zapaÙkami h j K, ó p m m ¿ pÙm:
„Wm ¿ p. Z pÙmÚ h I p ; Pl , óČ, Ù. Pl ¿, , . K Ù: »M! m! Ù! K . M! , p¿! Z m p, Č. G° K¿ ¿ïl! M! m! mjČ mÙ, B ïl !« I Ù K Ù, Gï° ppÙ pÙ I j j”14.
12 A. Blh, Dziecko i ïwiat przedstawiony czyli tajemnice dzieci¿cej lektury, WÙ 1994, . 9.
13 M. J, Enfants terribles. Dzieci zÙe, Ċle wychowane w literaturze polskiej XIX wieku, WÙ 2005, . 137. 14 H. Hě m, Straszna historia z zapaÙkami, [:] TČ, ZÙota róČdČka: czytajcie dzieci, uczcie si¿ jak to niegrzecznym bywa Ċle, W 1922, pj.
Dï p m m p l , p- ï j ¿ ¿ , ó j ï° mj¿ï° p j Ùh ÙÚ, m pÙmh. I h j pï° hÙp, ó Ù . T ¿, ¿ j p¿, m Ċ m pČ: „»Spj Č ¿ pÙ. N ħ pló, Ù. B pl ¿ Ù, Z Ú Z Čm Ù , I pl m «. […] Wp j p. I Jl Č. NČm l, p. UÙ pl j, . AČ Ù . Jl , : »T pÙÚ l¿!«”15. Ch° hÙp Ù j , K p l m pl. N m m ól, p , ó pČ ï mpj h l. MÙ Č h¿: ¿p m ° . N m pï: mm J-l, m p mm pl° , ° ¿ j lm ólm, h mj lj ¿ – p: „B mm Ùh m ° Ù h”16. Wj h, h m pïl° ¿, Ù Č lj l pj mm -j. PÙ Čm K, h° pČj, Ù j Ù j ph Č ZÙotej róČdČki pï° , ó Ù - hÙ m ¿, ó m Ù Ù – pplï° j h mČ °, j ¿ j, fm, Č pï m - , ¿ pï. Wm Ùm p- (- ) p, mČ ° l ll. B l¿ , j f, m p l ¿, h Č ¿ l¿ pÙ Ù – mČ ïl° pÙ ¿ï ¿h ó h m. WČ j pïl°, Č „ pj p j pï- mlj llj Čï Ù l¿m , p-, Č Čï° j p jh Ùlh ó . W j j j, Č Ù-Ù, j ¿, j f jh Ùïï ph pj ¿ p. J fm, p j
15 H. Hě m, O Juleczku co miaÙ zwyczaj ssa° palec, [:] ZÙota róČdČka…, . . 16 TmČ.
lj l pól pÙj”17. WČ pj p¿j ¿, ÙČm j pp¿ T (j). Orsa na oak WpóÙ l l jČ pj ó h m¿ - lpj hm, jm. Ch° pm l j, ¿ ¿ jj ml m, pÙ m pj p ól pÙh18. L lï DÚ M Oj pj h -jh lh (mm j j¿ pm, m; pj, ). K fmj p j ï, óh , p¿ ó-l Čj p , jj Č Ù Ú – ¿m Ùm . O- j ¿ j óČO- l¿ l , ï pm ¿pj ¿Č, mÙ , jČ, , h Č m j m plh óČh lh. W h h hÙpó ¿pj plj, Č, mh mh-; Č pj Ùh ph m, h l lj óÙ ph h p l . g m, Č pl plï° l p, Ù l ó ó, ° Č p- l Ùp-j pÙ p° ï pj Čm Ùh m p h, mjlh, ph hÙpó. J jppljh ó plh: Kacperiada G Kp, Opowiadania z piaskownicy Opowiadania dla przedszkolaków R P-j pj ï p – pph j m , l, p hÙp: „T jm h, mj h ¿ ï° – óČ. WlÙm, Č Ù ¿ jï pČj, j Ċ. KČ lÙ h° Č¿ ¿. RóČ h l !!”19. D¿ mČ ° ¿ pj mÚ, j m pÙ° m j hÙp. W m p j fj l mČ ° Čj l . WpóÙï Č mó ¿ óï pÙ – m h pj l Č ¿ l j. Np. Igor i lalki – hÙp ¿ p° pl, Č m h¿ p° ¿ ll. Cj ¿ pj, pČ j h¿° pl phl ¿ l ll B, mČ ° Ċl p ó, ló, l lČ. PČ pÙ j, Č pj, jj mČ mj° h, óm Čm ¿ , mČ m° -l Ù lj m¿ p h pÙÚ. Z Úm XIX . Ù m; XX . p ¿ l . J h j ¿ mÙm l pó, l, phló. Pj ¿ h, ó ¿ pmï° mÙ Ù, j m¿, ój, ï° ml ïÚ, ï° 17 LÚ, . ., . 18.
18 Op pjj ¿ pljh p.: R. Mh, Socjologia edukacji, TÚ 1993; M.
ChmÚ-R-h, Role pÙciowe. Socjalizacja i rozwój, RóĊ 2006.
ï p. W m ï G. LÚ p ¿ pj p, Ù- j p: „U l Ù p - j
Kosz marny Karolek F Sm - p pj »pj p«:
ïm-j l ïm-j Ù h. W h ph , l Ùm m ¿ p fmÙ ó, Č - j j póÙ l - fÙ, j Č, p-Čl . R h ph -fm l, j p¿ hp , l¿ h h l Ùï p j j ĊóÙ l Č”20. W p G. LÚ p ¿pj pj, pl-j fm. P „” j j h , pj- mï. Kj ¿ plj, Ù ° ml p j ÙÚ Ù pjh p (j h). Dfm, l, j ï Čï Ùh p l m pól p – jm ó jh p, pČjm hÙï° Ù mïl p, pjm ¿ m h, j ppjm m pjĊÚ, óï°, m-, lï°21. Zm l LÚ óh ó, ï° h-ó, pj¿ p h l ¿m Ù l ¿ -p-, mï mm j ó h – p. W pÙj pČj lj p ló Kmm Kl plm pj p j :
„CZRAP CZRAP CZRAP Mm Ù pj, j jlÚ ¿ , l . W ¿ mÙ m¿ . Z ï Ù ¿ Dm. - Kl, hm Ù p pm - pÙ mm. - C - m. - NIGDY, PRZENIGDY! - Ù Kl. C Ù ï ¿j, j Ù Č ? […] G ólm j j ól , p ¿ mÙ ° j jmj . Jïl j-l l mm Č ¿ p° Ù , pl p m , p f jj ¿ p”22. W Č Kmm Kl hm fl j m – Kl p ¿ Ùm, m, ¿l ph m. J p l j m ¿ ph° ó – pp fm p, , Č m, ¿ - pj , ó m mČ pj pl° lj¿. Mm K-l mj, j , l j ¿ ° – jm j-m hm l j Kl, ó Ùm, ¿ ¿ j-m, ój . A pČ j Č pp p H v Sh: „N lj, pjĊÚ m p m p Ùh, […] ó h m ° h m lĊm pÙ , óp, pjl, Ùj, Č Č 20 G. LÚ, . ., . 19.
21 B. gl, Antypedagogika, [:] T. Sl, B. gl, Wyzwania pedagogiki krytycznej i antypedagogiki,
K-ó 2010, . 52.
Ù hl m p , m p j °m lj, óh ï° mÙh l j ¿ pČ”23. Zm p p h Ù h ¿ j¿ Ùm, Ú p m p. Km Kl, Č MÙj (h h R. G’) p Ùh m, m j pjĊ j lj – ¿ p- – ï Ùh ¿. W pó j ó j p-, mj Ù¿ Ùm. Jïl Ù° p pj p, mČ °, Č Čh h j Kmm Kl, Ù h m ï pm (Č, Ùm, , p) -j p . Zm pj p j j l óČh h lh p. Kacperiadzie G. Kp, j mČ ° Ù m p-. Z l Čh Tm, M Nl, p pjĊ, j lj, ó j Mmï m m. T pj ¿ pó p l, ó Ù m Č pj. J j mČ ° ¿ pï (p. ), j j p ¿pj fm Č Tsatsyki i Tata PoÙawiacz-Oïmiornic: „Mmï mÙ p, Č pó T pl, p T PÙ-Oïm, Č T j j -m. T m mÙ ° h m° ¿. […]T PÙ-Oïm Ùï hpÙ mÙ Č . T Ù pjÙ ¿ Ù , Č Ù ï. T Ù Ùï h¿ l. T pmïlÙ, Č J mÙ lpj, P Bó p pÙ . P m °. N mÙ, ¿ pÙ ï? T pÙ p p Ù p° j p”24. D¿ ¿ jppj l lm pm, j l Ù pï- l, lČï j l pló h , mČ ° plm. C mČ ° ¿ pj l p pó ïj j ? Kljm jm pj, ój mČ lĊ° ¿ Ù l l , j p Il DÙ (Ùó ). PóÙ ¿h Čm h pm: Mój kolega nocnik; Nocnik nad nocnikami; Kamilka
miaÙa straszny sen; Kamilka zrobiÙa siusiu w majtki; Mój pierwszy dzieÚ w przedszkolu; Id¿ do dentysty; Bo ja id¿ do szpitala; Moja mama ma raka; To nie twoja wina; Czarne Čycie . D¿ h
mj j, j m¿, plm: Ùp m ï, p pójïm pl , ïm°, h p. O plm p jh l, l . Z pm ph Č, ó ml pjmj , j pfm° ó¿ Ùj j j , p p° p j lÚ -j . T m Il DÙ ¿ l , p h -l- j lČ m°, Ùm°, p°, j ° m: „Olv m p¿° l m j m, Ù m¿. A mm j p p Ùp. - N pÙ¿ p ïm – Ù Olv. 23 H. v Sh, Antypedagogika, W 2007, . 26. 24 M. Nl, Tsatsyki i Tata PoÙawiacz-Oïmiornic, PÚ 2009, . 25.
- W p – p mm– m pÙ°, l mČ jïl h. Al mČ ° Ù, l, jïl j”25. R Il , j m° m h jh. U Č -¿ Ù, l, , ïm p m ¿ l, j p l° lj -Ù. W m m p fj j pj ¿ Č l jmÙh E. Zj Powiedz komuï: „ l Ùm, ó Ċl ppÙ, mó°, Č ”26. Pl plï° l, l ój p- j l, j ¿ j, l ° Ùm . Ch Č p¿j p fmÙ pï Ù. Rj j¿ l, mČ °, Č p. Ù, p lj : „ l pl° Ù° mj h”27 – pï p j Ù, ¿ , mó p ° fmÙ. C Ù m ¿ °? L ¿ Ùh, , , j pj , Č mČ ° ¿ ïm pm , Č l ¿j p Č¿ Ù mČ p° ¿ pj. W p j lj, Č p l, jČj l jmÙh ¿ , Č p m ï° „ l l -jj j , Ù , pj, Ù p, Ù mj, ó óČh l¿ó Č pČ° j¿ h, j l, j , j mj.[…] N pČ lm lm mČ ° ĊóÙm ï ”28. Zm h , -lm° lm pj ¿ l, ¿ p – póÙ l Ùm , p, p ll ¿ pČ m, j j p mČlï p ï. P j j m. Ch° pj pj p l l jmÙh, l°, Č j l l pj. Th Č j l. B Č pÙ m ï Muminki Tv J. T mp ll pČj j, j ¿. Ofj Č Ùm póČ ï p, p Čh plmh p. j Čmï , ï, j . T. J plÙ Č j BezpieczeÚstwo i strach w ksiČkach dla dzieci, óm , Č, l ¿ ¿ Ù p ï, h ¿ lÚ j -29. W l Čh h pČj p, j, j fj
j p h, mČ p°, Č j ¿ pj, ï pm mlj.
Bibliografia
Blh A., Dziecko i ïwiat przedstawiony czyli tajemnice dzieci¿cej lektury, WÙ 1994.
Blh A., KsiČka jest ïwiatem. O literaturze dla dzieci maÙych oraz dla dzieci starszych i nastolatków, Kó 2005. B P., Wq L., Zaproszenie do socjologii re eksyjnej, W 2001.
B P., M¿ska dominacja, W 2004. Cïl J., Wielka zabawa, WÙ 1967.
25 H. R. Kmml, Czy tata pÙacze?, GÚ 2008, pj. 26 E. Z, Powiedz komuï, GÚ 2008, . 31.
27 TmČ, . 41.
28 LÚ, . .., . 24.