• Nie Znaleziono Wyników

Rozwój badań statystyki regionalnej na potrzeby monitorowania polityki spójności

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Rozwój badań statystyki regionalnej na potrzeby monitorowania polityki spójności"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

e-ISSN 2392-0041 gospodarka, zrównoważony rozwój, konkurencyjność

Marek Pieniążek, Dominika Rogalińska

Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Regionalnych i Środowiska w Warszawie e-mails: m.pieniazek@stat.gov.pl; d.rogalinska@stat.gov.pl

ROZWÓJ BADAŃ STATYSTYKI REGIONALNEJ

NA POTRZEBY MONITOROWANIA

POLITYKI SPÓJNOŚCI

DEVELOPMENT OF REGIONAL

STATISTICS RESEARCH FOR MONITORING

OF COHESION POLICY

DOI: 10.15611/pn.2017.466.18

JEL Classification: R1 General Regional Economics

Streszczenie: Monitorowanie polityki spójności jest niezwykle ważne dla jej właściwego

prowadzenia. Dostarcza ono obiektywnych danych i pozwala na ocenę zachodzących zmian. Statystyka publiczna jest kluczowym partnerem w budowie systemu monitorowania tej poli-tyki. Od 2013 r. Główny Urząd Statystyczny w ramach współpracy z Ministerstwem Rozwoju Regionalnego, a obecnie Ministerstwem Rozwoju prowadzi prace badawcze, których celem jest poszerzenie oferty informacyjnej i dostosowanie jej do potrzeb polityki spójności. W ni-niejszym artykule przedstawiono zakres tych prac – ich cele, metody i wybrane wyniki. Zaprezentowane prace dotyczą m.in. monitorowania realizacji zapisów dokumentów strate-gicznych, przemian obszarów funkcjonalnych i świadczenia usług publicznych.

Słowa kluczowe: statystyka regionalna, statystyka publiczna, monitoring, polityka spójności. Summary: Monitoring of cohesion policy is extremely important for its proper implementation.

Providing data allows assessment of changes. Official statistics is a key partner in the construction process of the policy monitoring system. Since 2013 the Central Statistical Office in cooperation with the Ministry of Development have been conducting research aimed at extending the range of information and adapting it to the needs of cohesion policy. This article presents the scope of the research, its objectives, methods and selected results. The elaborations are related mainly to monitoring and implementation of the provisions of strategic documents, changes occuring in functional areas and quality of public services.

(2)

1. Wstęp

Monitorowanie polityki spójności jest kluczowe dla efektywnego jej prowadzenia, opartego na faktach i obiektywnych danych oraz zarządzania zorientowanego na wyniki [Czochański 2013, s. 50]. Taki sposób prowadzenia polityki, tzw.

evidence--based policy, kreuje nowe potrzeby informacyjne i stawia nowe wyzwania przed

statystyką publiczną.

Od początku wdrażania polityki spójności w Polsce system jej realizacji ulegał stałym zmianom, których celem była poprawa efektywności wydatkowania środków unijnych. Wnioski w zakresie wzmocnienia efektywności polityki spójności po 2013 r. doprowadziły do modyfikacji systemu jej realizacji w kierunku wypracowania odpo-wiednich zasad i narzędzi monitorowania oraz oceny skuteczności. Do najważniej-szych z nich należą: zintegrowane podejście do rozwoju, koncentracja tematyczna środków, oparcie na rezultatach, w tym wzmocnienie monitoringu i ewaluacji. Kwe-stią budzącą największe emocje jest warunkowość, czyli większa skuteczność wsparcia, polegająca na zabieraniu państwom członkowskim przyznanych wcześ- niej alokacji oraz możliwości weryfikacji w górę poziomów współfinansowania ze środków krajowych [Szlachta 2007]. Z powodu mniejszego budżetu i większego zainteresowania opinii publicznej efektywnością instrumentów Unii Europejskiej wzrosła konieczność przedstawienia wykorzystania, wpływu i wartości dodanej in-strumentów wspieranych przez fundusze unijne. Dlatego w obecnej perspektywie monitoring i ewaluacja odgrywają kluczową rolę w dostarczaniu niezbędnych dowodów.

Badania poświęcone ewaluacji systemu monitorowania w Polsce pokazują, że w poprzednich perspektywach system ten nie pozwolił na skuteczną weryfikację tego, w jakim stopniu projekty współfinansowane przez europejskie fundusze struk-turalne i inwestycyjne wpłynęły na realizację celów zapisanych w programach operacyjnych [Szlachta, Zaucha 2010]. Najlepiej świadczyć o tym może zawartość poszczególnych programów operacyjnych, gdzie znajdują się wskaźniki rezultatu niemierzące żadnego rezultatu czy wskaźniki oddziaływania niepokazujące realnego wpływu interwencji strukturalnych. Warto jednak zaznaczyć, że kształt systemu monitorowania funkcjonujący w naszym kraju był w dużej mierze pochodną wy-tycznych Komisji Europejskiej. To zaś oznacza, że podobne problemy wystąpiły również w innych krajach członkowskich [Programming period 2014-2020;

Pro-gramowanie perspektywy finansowej 2014-2020].

Opracowane w kwietniu 2015 r. przez Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju

Wytyczne w zakresie monitorowania postępu rzeczowego realizacji programów ope-racyjnych na lata 2014-2020 [MIR 2015], szczegółowo określiły założenia dla

całe-go systemu monitorowania i ewaluacji w perspektywie finansowej po roku 2014, w tym szczegółowe zasady dotyczące budowy i monitorowania wskaźników. W wielu miejscach dokument odnosi się do systemu STRATEG – systemu zbudo-wanego przez Główny Urząd Statystyczny na potrzeby programowania i

(3)

monitoro-wania polityki rozwoju. Dotychczasowe doświadczenia i pozycja GUS w systemie informacyjnym państwa sprawiły, że został on wskazany jako kluczowy partner w tworzeniu spójnego systemu i skutecznego systemu monitorowania polityki spój-ności, poprzez m.in. wyznaczanie standardów informacyjnych, dysponowanie nie-zbędnymi danymi statystycznymi i zapewnienie stabilnego zasilania systemu moni-torowania [GUS 2012]. Wzmocnienie współpracy zewnętrznej w tym zakresie było możliwe dzięki podpisaniu w 2012 r. Listu intencyjnego w sprawie współpracy pomiędzy Ministrem Rozwoju Regionalnego a Prezesem GUS.

Priorytetowym przedsięwzięciem była realizacja w latach 2013-2015 projektu

Wsparcie systemu monitorowania polityki spójności w perspektywie finansowej 2007-2013 oraz programowania i monitorowania polityki spójności w perspektywie finansowej 2014-2020, w skrócie nazwanego Statystyka dla polityki spójności,

finan-sowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013. Celem projektu było zaspo-kojenie potrzeb informacyjnych w zakresie oceny efektywności interwencji publicz-nych współfinansowapublicz-nych z funduszy europejskich. Intensyfikacja działań prowa-dzonych przez służby statystyki publicznej w obszarze badań regionalnych obejmowała nowe tematy, metodologie i wdrożenie nowych narzędzi badawczych. W efekcie opracowane zostały nowe wskaźniki oraz informacje wynikowe dla ob-szarów tematycznych dotąd niebadanych lub na bardziej szczegółowych poziomach przestrzennych i tematycznych.

Celem opracowania jest przedstawienie prac statystyki publicznej, prowadzo-nych dla zaspokojenia potrzeb informacyjprowadzo-nych, związaprowadzo-nych z monitorowaniem po-lityki spójności.

2. Monitorowanie polityki spójności

Prace prowadzone w ramach projektu Statystyka dla polityki spójności podzielono na osiem głównych grup tematycznych. Pierwsza obejmuje opracowania wskaźni-ków monitorowania polityki spójności i zastosowania metod kontrfaktycznych, ko-lejne cztery grupy obejmują prace dotyczące dezagregacji wskaźników z różnych obszarów tematycznych – innowacyjności i działalności badawczo-rozwojowej, rynku pracy i ubóstwa, rachunków narodowych i regionalnych oraz dezagregacji wskaźników Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności i wskaźników strategii Europa 2020. Oddzielne grupy dotyczą prac poświęconych monitorowaniu obsza-rów funkcjonalnych i usług publicznych.

Monitorowanie polityki spójności wymaga utrzymania i systematycznego roz-wijania systemów informacyjnych. System STRATEG jest jednym z najważniej-szych kompleksowych źródeł informacji na temat realizacji założeń dokumentów strategicznych. Już na etapie jego powstawania podkreślano, że największym wy-zwaniem będzie opracowanie wskaźników monitorujących dla dodatkowych jedno-stek przestrzennych, takich jak obszary funkcjonalne [Rogalińska 2014]. W wyniku

(4)

podjętych prac udostępniono dane dla tak zdefiniowanych obszarów. Wzrosła także liczba wskaźników prezentowanych w systemie z ok. 700 do 1800, a liczba rekor-dów sięgnęła 4,5 mln (wobec początkowych 2,9 mln).

Wykorzystanie metod kontrfaktycznych w analizach skuteczności polityk pu-blicznych staje się coraz bardziej pożądanym podejściem. Dokonanie oceny wyma-ga przyczynowego zinterpretowania zmiany obserwowanej po wdrożeniu interwen-cji poprzez znalezienie rzetelnego przybliżenia sytuainterwen-cji, która miałaby miejsce, gdyby nie wprowadzono interwencji, a następnie odniesienie jej do tego co rzeczy-wiście miało miejsce (tzw. stan kontrfaktyczny).

Jego wagę dostrzega także Komisja Europejska, która w swoim stanowisku pod-kreśla wagę szacowania wpływu wsparcia unijnego, przy zastosowaniu rygorystycz-nych podejść metodologiczrygorystycz-nych. Statystka publiczna dąży do szerszego zastosowa-nia takich metod, czego wyrazem jest podjęcie pracy pt. Ustalenie wartości

wybranych wskaźników ekonomicznych dla beneficjentów Regionalnych Programów Operacyjnych, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz dla dobra-nych grup kontroldobra-nych. Jej celem było ustalenie wartości wybradobra-nych wskaźników

ekonomicznych, dotyczących m.in. konkurencyjności, wielkości zatrudnienia, dzia-łalności innowacyjnej przedsiębiorstw, na potrzeby realizacji ewaluacji ex post Na-rodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Badanie objęło wszystkie RPO na lata 2007-2013 oraz PO IG. Wyniki ww. pracy badawczej stanowią podstawę do prze-prowadzenia właściwej ewaluacji (włączenie wyników analiz kontrfaktycznych w ewaluację opartą na teorii analizowanego programu). Jest to zadanie instytucji odpowiedzialnych za ten proces – instytucji zarządzających lub/i Krajowej Jednost-ki Ewaluacji Ministerstwa Rozwoju.

W ostatnich latach znacząco zwiększyło się zainteresowanie danymi statystycz-nymi dla powiatów i gmin [Pieniążek, Rogalińska 2015]. Jedną z metod uzyskania takich informacji jest dezagregacja danych. Określenie możliwości przeprowadze-nia takich obliczeń, jak również opracowaniu odpowiednich metod poświęcono większość, bo ponad 20 prac badawczych. W tej grupie warto wymienić opracowa-nie dotyczące oszacowania emisji zaopracowa-nieczyszczeń do powietrza wybranych substan-cji – gazów cieplarnianych oraz ich prekursorów na poziomie województw. Oprócz przygotowania metod badania obliczono wartości emisji w latach 2010-2012, które wskazują, że największy udział w łącznej emisji gazów cieplarnianych miały w tym okresie województwa śląskie, mazowieckie i łódzkie.

Innym istotnym zagadnieniem badawczym są nakłady na prace badawczo-roz-wojowe (B+R) w sektorze przedsiębiorstw oraz zatrudnienia w działalności B+R. W efekcie przeprowadzonych prac uzyskano wartości wskaźników na poziomie NTS 3. W wielu przypadkach prowadzone prace badawcze, oprócz kwestii metodo-logicznych, wnosiły istotną wartość poznawczą. Przykładem takiego opracowania może być dekompozycja Produktu Krajowego Brutto (PKB) oraz Wartości Dodanej Brutto (WDB). Wyniki dekompozycji wzrostu PKB per capita dla makroregionów Polski Wschodniej i Centralnej w latach 2004-2012 ukazały wyższy wzrost PKB per

(5)

capita w Polsce Centralnej niż w Polsce Wschodniej, głównie za sprawą wyższego

wzrostu wydajności pracy (PKB na jednego pracującego). Dostrzeżono także po-większanie się różnic w poziomie WDB per capita dla Polski Wschodniej względem średniej dla Polski w latach 2002-2012. Stwierdzono, że jest to efektem różnic w średniej wydajności pracy mierzonych jako WDB na jednego pracującego.

Opracowano również rekomendacje i warianty zmian w metodyce Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. Wskazano nową metodykę losowania próby i uogólniania wyników, dzięki czemu powinien poszerzyć się zestaw informacji dotyczących rynku pracy i edukacji. Zweryfikowano założenia dotyczące metod łą-czenia podregionów NTS 3 dla poprawy precyzji wyników. Pełna realizacja tych założeń wymagałaby jednak znaczącego zwiększenia próby, a tym samym spowodo-wałaby istotne podniesienie kosztów badania. Dlatego autorzy pracy zarekomendo-wali wdrożenie wariantu poprawiającego precyzję na poziomie miasta wojewódz-kiego i pozostałej części województwa.

Coraz szersze zastosowanie w planowaniu przestrzennym podejścia opartego na faktach i użycie metod wykorzystujących systemy informacji geograficznej (GIS) powoduje zwiększenie popytu na dane statystyczne na poziomie lokalnym [Parteka, Czochański 2005]. Statystyka publiczna w Polsce prowadzi równolegle z Eurosta-tem i Joint Research Centre prace nad zastosowaniem sieci geometrycznych jako pola odniesienia [Pieniążek 2014]. W ramach prac badawczych określono sposoby pozyskania nowych informacji, np. na temat wydawanych pozwoleń na budowę obiektów mieszkalnych czy wewnętrznego zróżnicowania miast pod względem de-mograficznym i ekonomicznym. Działania te są także odpowiedzią na prace zmie-rzające do zastosowania obszarów funkcjonalnych jako jednostek monitorowania i zarządzania rozwojem przestrzennym. W obu pracach oprócz zaproponowania szeregu wskaźników monitorujących określono metody pomiaru z wykorzystaniem sieci geometrycznych (1×1 km lub 500×500 m). W rezultacie przedstawiono szcze-gółowy obraz wewnętrznego zróżnicowania miast i ich bezpośredniego otoczenia, który pozwala na określenie kierunków rozwoju przestrzennego i obszarów wyma-gających interwencji. Prace te odznaczają się wysokimi walorami poznawczymi ukazując zróżnicowanie suburbanizacji, nasilenie starzenia się ludności w miastach czy zróżnicowanie źródeł przychodu.

3. Monitorowanie usług publicznych

jako element monitoringu gospodarki

Znaczna część środków wydawanych przez jednostki samorządu terytorialnego jest przeznaczona na dostarczanie usług publicznych. Ich jakość i dostępność wpływa na warunki życia ludności, funkcjonowania lokalnej gospodarki i jej konkurencyjność. Fundamentalną kwestią pozostaje nadal problem definicyjny usług publicznych. Najbardziej ogólne rozumienie tego terminu przedstawiono w Strategii Rozwoju Kraju 2020 jako działalności obejmujące dostarczanie dóbr materialnych lub

(6)

niema-terialnych, za które odpowiedzialna jest władza publiczna [MRR 2012]. W pracach statystyki publicznej przyjęto podejście operacyjne, w myśl którego usługami pu-blicznymi są działalności wynikające z zadań własnych jednostek samorządu teryto-rialnego. Ze względu na rangę usług publicznych zostały one omówione osobno, mimo że polityka spójności obejmuje również ten obszar działania.

Przeprowadzone prace dotyczą m.in. monitorowania działań z zakresu planowa-nia przestrzennego, budownictwa mieszkaniowego, partycypacji społecznej, dostęp-ności kultury i ochrony zdrowia [GUS 2015]. Wśród szczegółowych zagadnień można wymienić problematykę zmian w kierunkach wykorzystania gruntów – próbę wprowadzenia wskaźników greenfield i brownfield, metody badania pojemności demograficznej, zmiany w zabudowie na terenach o ograniczonych możliwościach zagospodarowania, takich jak tereny zalewowe i obszary osuwisk, rozproszenie zabudowy, rewitalizację miast i odnowę wsi, powierzchnie przestrzeni publicznych, a także socjalne i komunalne budownictwo mieszkaniowe. Podjęcie tych zagadnień wymagało zastosowania zróżnicowanych metod badawczych – od metod analizy przestrzennej z użyciem oprogramowania GIS, jak miało to miejsce w przypadku zabudowy terenów o ograniczonych możliwościach zagospodarowania, czy rozpro-szenia zabudowy, po przetwarzanie danych jednostkowych (zmiany użytkowania ziemi). Duży nacisk położono na wykorzystanie informacji przestrzennej i danych administracyjnych, czego przykładem jest rozwiązanie kwestii pojemności demo-graficznej i zabudowy. W innych przypadkach wypracowano sposoby wzbogacenia realizowanych badań poprzez uzupełnienie sprawozdań. Zidentyfikowano także potrzeby informacyjne, których zaspokojenie będzie możliwe po uruchomieniu sys-temów informacji zawierających dane o nieruchomościach. Sformułowane reko-mendacje ułatwią ich budowę i rozwój. Przykładem takiego zagadnienia są zmiany w wykorzystaniu gruntów.

4. Pozostałe prace badawcze

W ramach projektu wykonano też prace, których celem było rozpoznanie możliwo-ści pozyskania danych rozszerzających znacznie wiedzę o zagadnieniach w mniej-szym stopniu badanych dotychczas przez statystykę publiczną. Celem pierwszej z tych prac było uzyskanie danych dotyczących zmian energochłonności budynków administracji publicznej będących wynikiem modernizacji oraz ocena oszczędności energetycznych uzyskanych dzięki tym działaniom. Realizacja drugiej pracy pozwo-liła określić nowe metody pozyskiwania danych na temat infrastruktury wodociągo-wej i kanalizacyjnej na poziomie gmin i w granicach aglomeracji definiowanej zgod-nie z zapisami ustawy Prawo wodne. Kolejne badazgod-nie obejmowało identyfikację obszarów o największej atrakcyjności turystycznej, uwzględniającej zasoby otocze-nia poszczególnych powiatów. W opracowaniu wykorzystane zostały informacje dotyczące występowania i wykorzystania dla celów turystycznych bazy noclegowej, zasobów środowiskowych i kulturowych w Polsce na poziomie powiatów. W

(7)

ra-mach tej grupy opracowań przeprowadzono również działania zmierzające do udo-skonalenia metod opracowywania informacji o wielkości importu i eksportu usług oraz towarów na poziomie województw.

5. Zakończenie

Statystyka publiczna, jako gestor oficjalnych informacji statystycznych, odgrywa kluczową rolę w procesie monitorowania rozwoju społecznego i gospodarczego. Jej zadaniem jest dostarczanie danych niezbędnych dla zarządzania i podejmowania decyzji. Dane statystyczne mają informować o aktualnej sytuacji, obrazować sku-teczność podejmowanych działań oraz postęp w realizacji celów strategicznych, określonych w dokumentach strategicznych i programowych. Takie wymagania to efekt nowego sposobu myślenia o statystyce – jako podstawowym narzędziu nie tylko diagnozowania, ale także programowania i monitorowania rozwoju społeczno--gospodarczego, a więc ważnym instrumencie decyzyjnym.

Badania zrealizowane w ramach projektu „Statystyka dla polityki spójności” pozwoliły na obserwację zmian w poszczególnych dziedzinach życia społecznego i gospodarczego, m.in. w obszarach: pracujących i aktywności ekonomicznej ludno-ści, ubóstwa i wykluczenia społecznego, zachowań transportowych ludnoludno-ści, do-stępności i jakości usług publicznych, działalności badawczo-rozwojowej oraz sek-tora ICT, rachunków narodowych, handlu zagranicznego, turystyki. Zrealizowano 31 prac badawczych i analitycznych dotyczących m.in. nowej tematyki badawczej (dotychczas niepodejmowanej przez statystykę publiczną), udoskonalenia lub opra-cowania nowej metodologii dla wcześniej prowadzonych badań (z jednoczesnym pozyskaniem danych dla nowych przekrojów terytorialnych lub/i tematycznych) lub wypracowania nowych przekrojów terytorialnych lub/i tematycznych dla już reali-zowanych badań. Ponieważ jednym z głównym założeń projektu było zwiększenie pokrycia informacyjnego dla niższych poziomów agregacji terytorialnej i poprawa jakości pozyskiwanych danych, realizowane prace badawcze objęły zarówno analizę wykorzystania oraz implementację źródeł pozastatystycznych, jak również poszuki-wanie nowych metod i narzędzi szacowania danych. Jednym z przykładów zastoso-wania nowych metod badawczych jest nowatorskie podejście do wykorzystania da-nych jednostkowych zbierada-nych przez statystykę publiczną, w których zastosowano metody i techniki kontrfaktyczne.

Literatura

Czochański J.T., 2013, Monitoring rozwoju regionalnego. Aspekty metodologiczne i implementacyjne, Studia KPZK PAN, t. CXLIX.

GUS, 2012, Kierunki rozwoju polskiej statystyki publicznej do 2017 r., załącznik do zarządzenia wewnętrznego nr 17 Prezesa GUS z 18 maja 2012 r., Warszawa, niepub.

(8)

GUS, 2015, Statystyka dla polityki spójności, Warszawa, GUS, wyniki prac badawczych http://stat.gov. pl/statystyka-regionalna/statystyka-dla-polityki-spojnosci/ (14.03.2016).

MRR, 2012, Strategia Rozwoju Kraju 2020, https://www.mr.gov.pl/media/3336/Strategia_ Rozwoju_ Kraju_2020.pdf (14.03.2016).

MIR, 2015, Wytyczne w zakresie monitorowania postępu rzeczowego realizacji programów

operacyj-nych na lata 2014-2020, Warszawa.

Parteka T., Czochański J.T., 2005, Monitorowanie programowania i zmian w przestrzeni jako

instru-ment zarządzania rozwojem regionalnym, [w:] Czyż T., Rogacki H. (red.), Współczesne problemy i koncepcje teoretyczne badań przestrzenno-ekonomicznych, Biuletyn KPZK PAN, z. 219,

Warsza-wa, s. 88-112.

Pieniążek M., Rogalińska D., 2015, Statystyka publiczna w procesie monitorowania wymiaru

teryto-rialnego polityki spójności, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, t. 380,

s. 158-165.

Pieniążek M., 2014, Kwestia przestrzeni w kontekście rozwoju statystyki regionalnej, Biuletyn KPZK PAN, z. 255, s. 108-117.

Programming period 2014-2020. Monitoring and Evaluation of European Cohesion Policy. European Social Found. Guidance document. 2015, European Commission, Brussels.

Programowanie perspektywy finansowej 2014-2020 – Umowa partnerstwa, 2014, MIR, Warszawa.

Rogalińska D., 2014, System STRATEG – nowe narzędzie do monitorowania zjawisk i rezultatów

poli-tyk publicznych w przestrzeni, Biuletyn KPZK PAN, z. 255, s. 108-117.

Szlachta J., 2007, Wprowadzenie, [w:] Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza, A. Haber (red.), PARP, Warszawa, s. 7-15.

Szlachta J., Zaucha J., 2010, A New paradigm of the EU region al development in the context of the

Poland’s National Spatial Development Concepts, w: Regional Development and Regional Policy In Poland: First Experiences and New Challenges of the European Union Membership, PAN,

Cytaty

Powiązane dokumenty

[r]

Na- stępnie, autorka zestawiając wyniki najnowszych polskich badań socjologicznych dotyczących rodziny i jej przemian oraz przekształceń systemów wartości z teoriami na temat

However, the nonlinear regime remains practically unexplored with only a couple of papers (i.e., Rosen et al. 2001) covering partial aspects of the problem. In the present work,

reOMeTPH'IeCKaa «lIoPMa 3aJleXH 6hIJla onpe~JleHa no ceacMH'IeCKHM ~aHHblM H HX reoJJorH'leCKoA HR- repnpeTaIl;HH. CKonJleHHn r83a pacDpocTpaHeHhI B

ma r6tnych własno4ci elektlrooporowych w jednako- wYch w .sensie geologicznym skałac.b. pują wmstWOWIIIDiEI pakIie!ty skalne. Strefa ta pochYlona jest ku E pod kątem

Jednak istotne znaczenie mają także Wspólna Polityka Rolna, gdzie w ramach filaru drugiego ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich finansowane są

The origin of amplitude reduction in Tapping Mode Atomic Force Microscopy (TM-AFM) is typically attributed to the shift in resonance frequency of the cantilever due to the

Zgodnie z zasadą koordynacji Komisja Europejska i państwa członkowskie zapewniają koordynację pomocy z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego