Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 63 (7), 847-849, 2007

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 847

Praca oryginalna Original paper

Podczas alkierzowego chowu koni istotnym proble-mem staj¹ siê inwazje paso¿ytów zewnêtrznych, g³ów-nie wszo³ów i wszy (2, 3, 10). Ekstensywnoœæ tych inwazji, niezale¿nie od rasy konia i warunków utrzy-mania, waha siê od 40% do 100% (4, 7, 8). Paso¿yty te w zasadzie nie stanowi¹ bezpoœredniego zagro¿e-nia ¿ycia koni, ale mog¹ przenosiæ wiele chorób, g³ów-nie grzybice. Powodowany ich obecnoœci¹ œwi¹d prowa-dzi do otaræ skóry, powstawania ran, zaka¿eñ bakte-ryjnych, obni¿enia kondycji i wydajnoœci (11). Szkod-liwoœæ wszo³ów zale¿y g³ównie od ich liczby na ¿y-wicielu, sposobu utrzymania, ¿ywienia i pielêgnacji, a tak¿e pory roku. Optymalne warunki do rozwoju wszo³ów w sierœci ssaków to znaczna wilgotnoœæ (oko-³o 80%) oraz wysoka temperatura (25-30%) pomiesz-czenia (12). Wszo³y najczêœciej usadawiaj¹ siê u koni na k³êbie, na szyi pod grzyw¹ i u nasady ogona. Paso-¿yty te z jednego zwierzêcia na drugie przechodz¹ naj-czêœciej podczas bezpoœredniego kontaktu. Im on jest d³u¿szy i wiêksze zagêszczenie zwierz¹t, tym szyb-ciej szerzy siê inwazja. Pewn¹ rolê w rozprzestrzenia-niu siê wszo³owicy w stajni, pe³ni sprzêt i narzêdzia do pielêgnacji koni (5). Najczêœciej choroba

wystêpu-je zim¹ i dotyczy zwierz¹t utrzymywanych w z³ych warunkach higienicznych. Latem populacja wszo³ów u koni zanika z powodu przebywania zwierz¹t na pastwisku, wzrostu temperatury otoczenia i dzia³ania ró¿nych czynników atmosferycznych (s³oñce, deszcz, wiatr itp.) (1).

Celem badañ by³a ocena ekstensywnoœci i intensyw-noœci inwazji wszo³a Werneckiella equi u koników polskich zró¿nicowanych pod wzglêdem wieku i p³ci.

Materia³ i metody

Badania prowadzono na 76 konikach polskich w ró¿nym wieku i p³ci, od listopada 2005 r. do maja 2006 r. w Stacji Badawczej Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowaw-czej Zwierz¹t PAN w Popielnie. Sierœæ z szyi pod grzyw¹, a tak¿e na k³êbie wyczesywano gêstym grzebieniem i wk³a-dano do plastikowych woreczków. Masa jednorazowo wy-czesanej sierœci waha³a siê od 70-300 mg. W laboratorium, pos³uguj¹c siê odpowiednio przygotowan¹ p³ytk¹ z zazna-czonymi kwadratowymi polami o wymiarach 1 × 1 cm liczono pod lup¹ Olympus SZX12 wszo³y i ich postacie roz-wojowe. Znaj¹c masê sierœci i liczbê wykrytych paso¿ytów wyliczano ich liczbê w 100 mg materia³u.

Przebieg i dynamika inwazji

wszo³a Werneckiella equi u koników polskich

KONSTANTY ROMANIUK, ZBIGNIEW JAWORSKI*

Katedra Chorób ZakaŸnych i Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn *Instytut Genetyki i Hodowli Zwierz¹t PAN w Jastrzêbcu, 05-552 Wólka Kossowska

Romaniuk K., Jaworski Z.

Course and dynamics of Werneckiella equi invasion in primitive Polish horses Summary

The aim of investigations was to evaluate the invasion of mallophagan Werneckiella equi in primitive Polish horses during the alcove breeding period. In 6-20% of mares mallophagans were found during the entire period of investigations. In leading stallions the invasion intensity was insignificant and extensiveness amounted to 20%. Similarly, a low invasion of this parasite was initially ascertained in geldings and 1.5-year-old mares, subsequently the invasion increased. The height of mallophagan intensity occurred in April and its greatest extensiveness in May. In one-year-old mares from free breeding, parasites were discovered before their weaning from mothers, while of those that were caught in the forest and taken into stable in January, up to 50% were infected with mallophagans, in March and April respectively to a degree of 85% and 100%. Infection of one-year-old stallions from alcove breeding were considerably stronger than mares. In this group of horses mallophagans occurred as early as their stay with mothers. After their weaning, the intensity of the invasion increased, attaining its height in April. In 89% of stallions caught in the forest mallophagans were ascertained in January, after their moving into stables. Many factors influenced such a differential mallophagan infection of primitive Polish horses, among other things, age of animals, length of hair as well as sex and, additionally, in mares and stallions from free breeding, additional stress as a result of moving them into the stable.

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 848

Wyniki i omówienie

Ekstensywnoœæ i intensywnoœæ inwazji wszo³ów podano w tab. 1 i 2. Ich liczba w zale¿noœci od wieku, p³ci i pochodzenia zwierz¹t (chów stajenny czy z lasu) by³a zró¿nicowana. U klaczy 4-19-letnich, wszo³y wystêpowa³y w sierœci przez ca³y okres badañ. Eks-tensywnoœæ inwazji nie by³a du¿a i waha³a siê od 6,3% do 25%. Szczyt intensywnoœci inwazji wyst¹pi³ w maju. U ogierów czo³owych inwazja wszo³a wystê-powa³a na sta³ym poziomie

i obejmowa³a 20% ich stanu. Podobnie nisk¹ intensyw-noœæ i ekstensywintensyw-noœæ in-wazji wszo³ów stwierdzono u wa³achów. Zwierzêta te nie by³y regularnie czyszczone, ale korzysta³y z wybiegu i u¿ywane by³y do ró¿nych prac w gospodarstwie. Nato-miast u ogierków 2-letnich, w pierwszym okresie chowu alkierzowego (do stycznia) nie stwierdzono obecnoœci wszo³ów. Pocz¹wszy od lu-tego w kolejnych miesi¹cach badañ liczba zwierz¹t w tej grupie oraz liczba wszo³ów i ich postaci rozwojowych w sierœci ka¿dego konika zwiêksza³a siê. Szczyt eks-tensywnoœci inwazji wyst¹pi³ w maju, a intensywnoœci

w kwietniu. U klaczek 1,5-rocznych ekstensywnoœæ i intensywnoœæ inwazji do lutego wyliczona dla doj-rza³ych samic waha³a siê od 0 do 1 osobnika w 100 mg sierœci. Dopiero od marca do koñca badañ intensyw-noœæ inwazji znacznie wzros³a. U klaczek jednorocz-nych z chowu stajennego wszo³y pojawi³y siê dopiero po ich odsadzeniu. W pierwszych miesi¹cach ich po-bytu z innymi Ÿrebakami wykryto w sierœci tylko jaja W. equi. Szczyt inwazji imagines wszo³a wyst¹pi³ w marcu. W kolejnych miesi¹cach badañ

intensyw-Tab. 2. Intensywnoœæ inwazji wszo³a Werneckiella equi u koników polskich w okresie chowu alkierzowego t ¹ z r e i w z h c y n a d a b j a z d o R ij z a w n i æ œ o n w y s n e t n i i i c œ r e i s g m 0 0 1 w h c y w o j o w z o r m r o f h c i i w ó t y ¿ o s a p a b z c i L 5 0 0 2 d a p o t s il grudizeñ2005 styczeñ2006 luty2006 marzec2006 kwiecieñ2006 maj2006 . m i m.³ jaja im. m.³ jaja im. m.³ jaja im. m.³ jaja im. m.³ jaja im. m.³ jaja im. m.³ jaja e i n t e l-9 1 -4 e z c a l K ) 6 1 = n ( 1,5 0 2,5 0 0 1,3 1,0 0 0 3,0 0 1,5 5,0 1,0 2,0 9,5 9,0 3,2 34,0 14,0 29,0 e i n t e l-9 -3 e w o ³ o z c y r e i g O ) 5 = n ( 0 0 0 1,0 0 0 0 0 1,0 0 0 1,0 0 0 0 1,0 0 0 0 0 0 e i n t e l-2 i k r e i g O ) 6 = n ( 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1,0 0 1,0 3,3 0 2,0 11,0 1,8 56,4 7,0 2,0 61,5 e i n t e l-2 2 -4 y h c a ³ a W ) 1 1 = n ( 0 0 4 0 0 0 0 0 1,0 1,0 0 0 1,0 3,0 0 0 1 1 1,0 1,0 11,0 u w o h c z e n z c o r-5 , 1 i k z c a l K ) 2 1 = n ( o g e n n e j a t s 0 0 1,0 1,0 0 1,0 1,0 0 0 1,0 0 0 4,0 0 2,0 6,0 5,5 6,5 1,3 1,5 34,5 u w o h c z e n z c o r-1 i k z c a l K o g e n n e j a t s ) 6 = n a c r a m d o 7 = n ( 0 0 0 0 0 2,0 1 0 2,0 0 0 2,0 14,7 0 4,8 8,0 3,3 12,4 5,0 1,0 40,7 u w o h c z e n z c o r-1 i k z c a l K ) 6 = n ( o g e n œ e l – – – – – – 3,0 0 2,7 0 0 2,5 5,0 4,0 1,3 4,0 3,0 24,0 4,7 1,8 26,0 u w o h c z e n z c o r-1 i k r e i g O ) 4 = n ( o g e n n e j a t s 0 0 0 0 0 2,5 4,0 0 1,0 4,0 2,0 0 3,5 4,0 3,5 11,3 5,0 11,8 0 0 12,0 u w o h c z e n z c o r-1 i k r e i g O ) 9 = n ( o g e n œ e l – – – – – – 2,0 5,0 2,6 1,0 0 4,2 3,7 1,3 4,8 17,0 1,8 25,4 6,5 2,0 21,2 Objaœnienia: im. – imago; m³. – m³ode osobniki

t ¹ z r e i w z h c y n a d a b j a z d o R ) % ( ij z a w n i æ œ o n w y s n e t s k e i Li2s0to0p5ad Gr2u0d05izeñ St2y0c0z6eñ 2L0u0ty6 M2a0r0z6ec Kw2i0e0c6ieñ 2M0a0j6 e i n t e l-9 1 -4 e z c a l K _ _ _ (n=16) 25,0 25,0 16,3 12,5 25,0 25,0 16,3 e i n t e l-9 -3 e w o ³ o z c y r e i g O _ _ _ (n=5) 0 20,0 20,0 20,0 0 20,0 0 e i n t e l-2 i k r e i g O _ _ _ (n=6) 0 0 0 50,0 50,0 50,0 80,0 e i n t e l-2 2 -4 y h c a ³ a W _ _ _ (n=11) 19,1 0 19,1 19,1 18,2 27,3 60,0 o g e n n e j a t s u w o h c z e n z c o r-5 , 1 i k z c a l K _ _ _ (n=12) 16,7 16,7 25,0 25,0 25,0 100 75,0 o g e n n e j a t s u w o h c z e n z c o r-1 i k z c a l K _ _ _ (n=7odmarcan=6) 0 14,3 28,6 28,6 66,7 83,3 100 o g e n œ e l u w o h c z e n z c o r-1 i k z c a l K _ _ _ (n=6) – – 50,0 33,3 83,3 100 100 o g e n n e j a t s u w o h c z e n z c o r-1 i k r e i g O _ _ _ (n=4) 0 50,0 25,0 50,0 100 100 100 o g e n œ e l u w o h c z e n z c o r-1 i k r e i g O _ _ _ (n=9) – – 88,9 77,7 88,9 100 100

Tab. 1. Ekstensywnoœæ inwazji wszo³a Werneckiella equi u koników polskich w okresie cho-wu alkierzowego

Medycyna Wet. 2007, 63 (7) 849 noœæ i ekstensywnoœæ inwazji znacznie wzros³a na

przyk³ad w maju, przed wyjœciem klaczek na pastwi-sko u wszystkich zwierz¹t wystêpowa³y w sierœci do-ros³e wszo³y lub postacie rozwojowe, najwiêcej by³o jaj. U klaczek jednorocznych od klaczy z chowu leœ-nego od³owionych i wprowadzonych do stajni w pierw-szej dekadzie stycznia stwierdzono wszo³y u 50% zwierz¹t, a ju¿ w marcu ekstensywnoœæ inwazji wzro-s³a do ponad 83%, w kwietniu i maju do 100%, przy intensywnoœci inwazji 4-5 osobników w 100 mg sier-œci. Tak du¿e zró¿nicowanie intensywnoœci inwazji wszo³a u klaczek z lasu przebywaj¹cych razem ze sta-jennymi wynika albo z d³u¿szej i bardziej nat³usz-czonej sierœci, albo z wiêkszej wra¿liwoœci na inwaz-jê, w zwi¹zku ze stresem powsta³ym po wprowadze-niu ich do stajni. Zara¿enie wszo³em W. equi ogier-ków jednorocznych by³o znacznie wiêksze ni¿ klaczek. Ju¿ w okresie pobytu z matkami (grudzieñ) wykrywa-no w ich sierœci pojedyncze jaja, a po odsadzeniu (sty-czeñ) stwierdzono wzrost zarówno doros³ych, jak i m³odych postaci wszo³a. Szczyt intensywnoœci in-wazji przypada³ na kwiecieñ. Natomiast prawie 89% ogierków od³owionych w lesie i wprowadzonych do stajni zara¿onych by³o wszo³ami przy znacznej inten-sywnoœci inwazji. Po miesiêcznym pobycie razem z ogierkami stajennymi dosz³o do nieznacznego obni-¿enia zarówno intensywnoœci, jak i ekstensywnoœci in-wazji. Szczyt inwazji, obejmuj¹cy szczególnie liczbê doros³ych wszo³ów i jaj wyst¹pi³ w kwietniu.

Koniki polskie badanych grup poza jednorocznymi klaczkami i ogierkami nie wykazywa³y objawów wszo-³owicy. Natomiast u m³odzie¿y, szczególnie od³owio-nej w lesie i wprowadzood³owio-nej do stajni, pod koniec stycz-nia zauwa¿ono ocieranie siê o ró¿ne przedmioty i wy-tarcia sierœci, szczególnie u nasady ogona. Kondycja wszystkich koników by³a dobra. D³u¿sza sierœæ u ko-ników z lasu wydaje siê predysponowaæ do zasied-lania i rozwoju wszo³ów. U ogierów dobrze ¿ywio-nych, codziennie, niezale¿nie od pogody przebywaj¹-cych na okólniku i regularnie czyszczonych inwazja wszo³a by³a nieznaczna, natomiast u 1-rocznych Ÿre-bi¹t, a szczególnie ogierków, zarówno ekstensywnoœæ, jak i intensywnoœæ inwazji by³a du¿a.

Na tak zró¿nicowany stan zara¿enia koników pol-skich wp³ywa wiele czynników, m.in. wiek zwierz¹t, stan fizjologiczny, d³ugoœæ sierœci, a tak¿e p³eæ. Klaczki by³y znacznie mniej zara¿one wszo³ami ni¿ ogierki, a te z chowu stajennego tak¿e s³abiej dotkniête wszo-³ami ni¿ od³owione w lesie. Badania prowadzone przez Kwaœniewicz (6) na koniach ras ciê¿kich wykaza³y, ¿e s¹ one silniej opadniête wszo³ami ni¿ koniki pol-skie i konie ras gor¹cokrwistych. Autorka uwa¿a, ¿e na taki stan pora¿enia koni wszo³ami wp³ywa nie tyl-ko ¿ywienie i pielêgnacja, a g³ównie czêste przebywa-nie na ogólniku, na którym wiatr, deszcz i s³oñce uprzebywa-nie- unie-mo¿liwiaj¹ lub hamuj¹ rozwój W. equi. Romaniuk i wsp. (8, 9), badaj¹c konie kilku ras utrzymywanych w zró¿nicowanych warunkach chowu zauwa¿yli, ¿e

u koni pó³krwi, korzystaj¹cych przez wiele godzin z okólnika i poddawanych regularnie czyszczeniu wszo³ów nie by³o, natomiast u koni zimnokrwistych i pozostaj¹cych g³ównie w stajni, paso¿yty powodo-wa³y zmiany na skórze.

Podsumowanie

Wyniki przeprowadzonych badañ wykaza³y, ¿e wszo³awica u koników polskich jest inwazj¹ okresu chowu alkierzowego, a jej ekstensywnoœæ i intensyw-noœæ jest zró¿nicowana. U klaczy 4-19-letnich w po-równaniu z klaczkami 1,5-rocznymi ekstensywnoœæ inwazji by³a ni¿sza, a intensywnoœæ blisko dwukrot-nie wy¿sza, natomiast u ogierków 2-letnich w stosun-ku do ogierów czo³owych, zarówno ekstensywnoœæ, jak i intensywnoœæ inwazji by³a wy¿sza. Obecnoœæ wiêkszej liczby wszo³ów u jednorocznych ogierków i klaczek z chowu leœnego w porównaniu do koników stajennych wydaje siê zale¿eæ od d³ugoœci sierœci i wiêkszej ich podatnoœci na wszo³owicê z powodu stresu.

Piœmiennictwo

1.Dery³o A.: Badania nad szkodliwoœci¹ gospodarcz¹ wszo³ów (Mallophaga). IV. Wp³yw czynników ekologicznych i fizjologicznych na intensywnoœæ in-wazji wszo³ów. Przegl. Zool. 1975, 19, 181-187.

2.Dery³o A.: Wszo³owica zwierz¹t. PWRiL Warszawa 1982.

3.Egri B.: Werneckiella equi equi-fertozottseg elofordulasa scikoallomanyban. Magy. Allatorv. Lapja 1989, 44, 540.

4.Gawler R., Coles G. C., Stafford K. A.: Prevalence and distribution of the horse louse, Werneckiella equi equi on hides collected at horse abattoir in south-west England. Vet. Rec. 2005, 157, 419-420.

5.Kumrych W., Danek J.: Wszo³owica (Mellophagosis) koni. 1995, 4, 490--491.

6.Kwaœniewicz U.: Wystêpowanie i przebieg inwazji wszo³a Werneckiella equi u koni w zale¿noœci od u¿ytkowania. Praca magisterska, Biblioteka UWM, Olsztyn 2003.

7.Larsen K. S., Eydal M., Mencke N., Sigurdsson H.: Infestation of Wernec-kiella equi on Icelandic horses, characteristics of predilection sites and lice dermatitis. Parasitol. Res. 2005, 96, 398-401.

8.Romaniuk K., Karpiñska A.: Wystêpowanie i przebieg inwazji wszo³ów u koników polskich w okresie chowu alkierzowego. Mat. XII Kongresu PTNW, Warszawa 2004, T. I, s. 226.

9.Romaniuk K., Kwaœniewicz U.: Inwazja wszo³a Werneckiella equi u koni w chowie alkierzowym. Magazyn Wet. 2003, 12, 20-21.

10.Tarry D.: Horse ectoparasite problems in Britain. Equine Vet. Education 1994, 6, 310-320.

11.Wróblewski Z.: Zmiany skórne u koni. Magazyn Wet. Suplement Konie 2000, 39-43.

12.Z³otorzycka J.: Wszo³y (Mallophaga) i ich praktyczne znaczenie. Wiad. Pa-razytol. 1965, 8, 559-564.

Adres autora: prof. dr hab. Konstanty Romaniuk, ul. S³oneczna 42, 10-710 Olsztyn; e-mail: konstanty.romaniuk@uwm.edu.pl