INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 1/III/2012, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddzia w Krakowie, s. 231–241
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Jacek Gniadek
WPàYW ROZàOGÓW PÓL ORNYCH
I PRZESTRZENNYCH CECH GOSPODARSTW
NA KOSZTY UPRAWOWE WE WSI FILIPOWICE
____________
INFLUENCE OF THE LAND CONFIGURATION
OF ARABLE LANDS AND FARMS SPATIAL FEATURES
ON CULTIVATION COSTS IN FILIPOWICE VILLAGE
Streszczenie
W artykule zawarto wyniki bada roz ogu pól ornych, wchodz cych w sk ad gospodarstw rolnych we wsi Filipowice. Do okre lenia podstawowych cech roz ogu pól i gospodarstw wykorzystano specjalistyczne programy kompute-rowe: „MKTopo GUTR”, „Plikpol” i „Pole”. Podstawowym elementem po-wierzchniowym przyj tym do bada by y pola, stanowi ce ci g e cz ci dzia ek ewidencyjnych, obj te jedn form u ytkowania. Przeprowadzona analiza obj a podstawowe cechy roz ogu pól, do których nale : przestrzenne parametry pola, oszacowane koszty uprawowe zale ne od roz ogu, po o enie pola we wsi i w gspodarstwie oraz podstawowe cechy gospodarstwa. W celu wykonania szczegó o-wych bada wykorzystano metody statystyczne, umo liwiaj ce okre lenie wspó czynników korelacji pomi dzy badanymi cechami oraz sporz dzenie korela-cyjnych wykresów rozrzutu. Wykonana analiza pozwoli a na stwierdzenie w jakim zakresie roz óg pól ornych oraz przestrzenne cechy gospodarstw wp ywaj na wielko ci ponoszonych kosztów zwi zanych z ich upraw .
Sáowa kluczowe: roz óg gospodarstwa rolnego, struktura przestrzenna
Summary
The following study presents the results of the research concerning land configuration of arable lands that constitute farmsteads located in Filipowice vil-lage. In order to determine basic features of the land configuration of arable lands
and farms, the following, specialist computer programs were applied: MKTo-poGUTR, Plikpol and Pole. A basic areal element considered during the research were fields that constitute continuous parts of cadastral plots and comprise a sin-gle form of cultivation. The conducted analysis deals with the basic land configu-ration features that include: land spatial parameters, estimated costs of cultivation depending on land configuration, land location within the village and farm area and farm basic features. So as to carry out a detailed research, certain statistic methods were used. They enable to determine correlation coefficient between the studied features and make it possible to draw up the correlation charts of disper-sion. The conducted analysis let us determine to which extent the land configura-tion of arable lands and farms spatial features influence the expenses related to their cultivation.
Key words: land configuration farm, land spatial structure WPROWADZENIE
Przestrzenne ukszta towanie dzia ki rolnej ma znacz cy wp yw na uzyski-wane efekty produkcyjne. Przyrost kosztów uprawowych zwi zanych ze zbyt ma wielko ci dzia ki i niew a ciwym jej kszta tem mo e powodowa obni e-nie uzyskiwanego dochodu nawet do 30% [Hopfer 1991]. Przyjmuje si , e do uprawy ci gnikowej nadaj si dzia ki wi ksze od 1 ha i d u sze od 140 do 200 m [Cymerman i in. 1982, Pruszczyk , urawski 1991].
Celem bada jest przedstawienie wp ywu roz ogu pól ornych oraz prze-strzennych cech gospodarstwa na koszty uprawowe w wybranej wsi. Podstawo-wym elementem powierzchnioPodstawo-wym przyj tym do bada by y pola, stanowi ce ci g e cz ci dzia ek ewidencyjnych, obj te jedn form u ytkowania. Zastoso-wanie specjalistycznego oprogramowania komputerowego pozwoli o na obj cie badaniami wszystkich wyst puj cych w badanej wsi gospodarstw rolnych, rów-nocze nie znacz co ograniczaj c czas niezb dny do wykonania takiego zadania w stosunku do metod tradycyjnych [Gniadek i in. 2001].
Niniejsze opracowanie jest kontynuacj bada dotycz cych oceny gruntów gospodarstw rolnych we wsi Filipowice w województwie ma opolskim. Szcze-gó owymi badaniami zosta o obj te 2475 pól z gruntem ornym nale cych do gospodarstw indywidualnych, posiadaj cych siedliska we wsi Filipowice. Dla badanych pól okre lono geometryczne cechy ich roz ogów, po o enie we wsi i w gospodarstwie oraz podstawowe cechy gospodarstw, do których nale . Dla charakterystyki roz ogu pola, oprócz podstawowych parametrów geometrycz-nych pól, u yto tzw. kosztów roz ogu, które obejmuj wszelkie koszty i straty produkcyjne zale ne od wielko ci i kszta tu pola. Koszty te zosta y oszacowane przy za o eniu plonowania na poziomie 5 ton zbó na hektar i pe nej mechani-zacji procesu uprawy przy pomocy ci gników o mocy 55 do 85 KM. Przeliczone na jednostk powierzchni koszty roz ogu mo na traktowa jako syntetyczny miernik ukszta towania roz ogu pola. Przedstawione wyniki bada dotycz
za-równo okre lenia wp ywu roz ogu badanych pól ornych na ponoszone koszty uprawowe, jak i ustalenia zakresu oddzia ywania cech gospodarstwa i po o enia pól na terenie wsi na ich roz ogi. W badaniach wykorzystano metody statystycz-ne, które umo liwi y okre lenie zwi zków i zale no ci pomi dzy analizowanymi cechami pól i gospodarstw w badanej wsi.
WPàYW ROZàOGU PÓL ORNYCH NA KOSZTY UPRAWOWE
Koszty uprawowe zale ne od roz ogu pola (koszty roz ogu) zosta y osza-cowane jako funkcje szeroko ci i d ugo ci uprawowej, obwodu oraz ilo ci i d u-go ci pasów nawrotów, przy za o eniu pe nej mechanizacji prac uprawowych ci gnikami ma ej i redniej mocy oraz plonowania na poziomie 5 t. zbó na ha. Koszty te, przeliczone na jednostk powierzchni, mo na traktowa jako synte-tyczny miernik oceny roz ogu pola, odnosz c je do najmniejszych kosztów uprawowych ponoszonych na polach poprawnie ukszta towanych, które wyno-sz 2–4 jedn. zbo /ha [Harasimowicz 1996]. Przyrost rozpatrywanych kowyno-sztów uprawowych ponad ich minimalny poziom okre la zakres obni enia dochodu uzyskiwanego z uprawy danego pola, powodowany pogorszeniem jego roz ogu. Wspó czynniki korelacji mi dzy kosztami uprawowymi, a przestrzennymi ce-chami pola zestawione w tabeli 1 nie tylko potwierdzaj funkcyjne powi zania cz ce te zmienne, ale zale równie od sposobu ich zmienno ci w badanej zbiorowo ci pól, stanowi c dodatkow charakterystyk tej zmienno ci.
Wszystkie wspó czynniki korelacji okre laj ce powi zania kosztów upra-wowych z rozpatrywanymi cechami roz ogu pól okaza y si statystycznie istot-ne, przy znacznym jednak zró nicowaniu ich wielko ci.
Najsilniejszy wp yw na koszty uprawowe ma d ugo pola, na co wskazuje wspó czynnik korelacji wynosz cy 0,67. Wysoka korelacja mi dzy tymi zmien-nymi jest efektem bezpo redniego wp ywu d ugo ci pola na wi kszo sk adni-ków kosztów roz ogu przeliczonych na jednostk powierzchni, takich jak koszty nawrotów, zagospodarowania pasa nawrotów i strat brzegowych na szeroko ci pola, jak równie wi e si ze znaczn zmienno ci d ugo ci badanych pól. Du-a wDu-arto omDu-awiDu-anego wspó czynnikDu-a korelDu-acji wskDu-azuje nie tylko nDu-a obni Du- a-nie si kosztów uprawy pól pod wp ywem wzrostu ich d ugo ci, ale rówa-nie na du y zakres tego obni enia, mo liwy do uzyskania w badanej zbiorowo ci pól. We wsi Filipowice czynnikiem przestrzennym, najbardziej ró nicuj cym koszty uprawowe, jest d ugo pola, dlatego te najwi ksze ich obni enie mo e by uzyskane na skutek zwi kszenia d ugo ci pól, co wi e si równie z powi k-szaniem ich obszarów.
W odró nieniu od d ugo ci pola, jego szeroko wp ywa znacznie s abej na koszty uprawowe. Wspó czynnik korelacji, okre laj cy zwi zek kosztów uprawowych zale nych od roz ogu z szeroko ci pola, wynosi 0,35 i jest oko o dwa razy mniejszy ni zwi zek tych kosztów z d ugo ci pola. Szeroko pola
wp ywa jedynie na przeliczone na jednostk obszaru straty zbioru przy grani-cach równoleg ych do d u szych jego boków, przez co zakres jej oddzia ywania na koszty uprawowe jest znacznie mniejszy ni d ugo ci pola. Oddzia ywanie szeroko ci pól na przeliczone na jednostk powierzchni koszty roz ogu w bada-nej grupie jest wzmocnione dodatni , cho niezbyt du korelacj d ugo ci i szeroko ci pól (wsp. kor. 0,10).
Stosunkowo du y wp yw na koszty uprawowe wywiera powierzchnia pola i jego obwód. Korelacj mi dzy tymi zmiennymi mo na okre li jako wysok , a wspó czynniki korelacji wynosz odpowiednio 0,59 i 0,52. Rozpatrywane zale -no ci s w du ym stopniu konsekwencj silnych powi za obwodu i powierzch-ni pól z ich d ugo ciami i szeroko ciami, które bezpo redpowierzch-nio wp ywaj na koszty uprawowe. Korzystny wp yw na koszty uprawowe w badanej zbiorowo ci pól wywiera zwi kszenie ilo ci wierzcho ków (wsp. kor. 0,30) oraz d ugo ci pasów nawrotów (wsp. kor. 0,13), mimo e zwi zane jest to z pewnym pogorszeniem roz ogu pola. Takie oddzia ywanie rozpatrywanych cech roz ogu wynika, po-dobnie jak poprzednio, z ich powi za z powierzchni i szeroko ci pola. Nieko-rzystny wp yw na koszty uprawowe zwi kszenia ilo ci wierzcho ków czy d ugo-ci pasów nawrotów przewy sza towarzysz cy tym zmianom przyrost powierzchni i szeroko ci pola. Spo ród rozpatrywanych cech roz ogu pola, je-dynie ilo pasów nawrotów uzyska a dodatni wspó czynnik korelacji z koszta-mi uprawowykoszta-mi, wynosz cy 0,09. Zwi kszenie ilo ci pasów nawrotów niew t-pliwie pogarsza roz óg pola i powoduje oczekiwany przyrost kosztów uprawowych. Ma a warto wspó czynnika korelacji rozpatrywanej zale no ci wi e si z powi zaniem ilo ci pasów nawrotów z wielko ci i szeroko ci pola. Powi zania te nie s jednak na tyle silne, by zmieni kierunek oddzia ywania ilo ci pasów nawrotów na koszty uprawowe.
Koszty uprawowe zale ne od roz ogu pola, pomijaj ce dojazdy do grun-tów, s bardzo s abo powi zane z jego po o eniem w gospodarstwach i we wsi. Jest to konsekwencj niewielkiego oddzia ywania usytuowania pola wzgl dem siedliska i na terenie wsi, na ukszta towanie jego roz ogu.
Zwi kszenie odleg o ci pól od siedlisk wi e si jedynie z niewielkim, ale istotnym obni eniem rozpatrywanych kosztów uprawowych (wsp. kor. 0,06), wynikaj cym z poprawy ich roz ogów. Pola po o one w dalszych odleg o ciach od siedlisk, jak wykazano przy omawianiu powi za mi dzy cechami roz ogu pól, s nieco d u sze i wi ksze od usytuowanych w pobli u zabudowa . Znacz-nie mZnacz-niejszy i statystyczZnacz-nie Znacz-nieistotny wp yw na koszty uprawowe ma odleg o najbli szego wierzcho ka pola od siedliska (wsp. kor. 0,04) oraz odleg o od centrum wsi (wsp. kor. 0,03), przy czym wzrost odleg o ci od centrum wsi wi
-e si z ni-eznacznym pogorsz-eni-em roz ogu pola.
Nieco inaczej przedstawia si wp yw po o enia pól w stosunku do siedlisk na koszty uprawowe w przypadku uwzgl dniania dojazdu do gruntów. Zwi k-szenie odleg o ci pól od siedlisk powoduje wyra ny wzrost kosztów ich uprawy,
uwzgl dniaj cy dojazdy po wadliwych drogach z pr dko ci 5–7 km/godz. (wsp. kor. 0,34) oraz znacznie s abszy przyrost tych kosztów, gdy transport od-bywa si po dobrych drogach z pr dko ci 15 km/godz. (wsp. kor. 0,06).
Znacznie silniej od rozpatrywanej wcze niej odleg o ci pola od siedliska, wp ywa na roz óg pól i ponoszone koszty uprawowe jego odleg o od strefy zabudowy. Ograniczaj c zakres zmian odleg o ci pól od siedlisk do ich najwi k-szej odleg o ci od strefy zabudowy, uzyskano znacznie wi kszy wp yw tej cechy na koszty uprawowe liczone bez transportu do gruntów. Wspó czynnik korelacji dla tej zale no ci wynosi 0,15 i jest oko o 3 razy wi kszy od odnosz cego si do pe nego zakresu zmienno ci odleg o ci gruntów od siedlisk. Pomini cie pól po o onych w najdalszych odleg o ciach od siedlisk, wi kszych od ich maksy-malnych odleg o ci od strefy zabudowy, umo liwiaj ce traktowanie odleg o ci pól od siedlisk jako oszacowania ich odleg o ci od strefy zabudowy spowodo-wa o zmian kierunku oddzia yspowodo-wania tej zmiennej na koszty uprawowe obej-muj ce koszty transportu. Zwi kszenie ograniczonej w podany sposób odleg o-ci od siedlisk, wi e si ze zmniejszeniem kosztów uprawowych zale nych od roz ogu, obejmuj cych koszty transportu po dobrych drogach (wsp. kor. 0,08). Zwi kszonym kosztom transportu do pól bardziej odleg ych od strefy zabudowy, towarzyszy nieco wi ksze obni anie kosztów uprawy, wi ce si z popraw ich roz ogów. Wyst puj ca w badanej wsi poprawa roz ogów pól po o onych w dalszych odleg o ciach od strefy zabudowy, zapobiega nadmiernemu wzrostowi kosztów uprawowych i umo liwia uzyskanie za o onej op acalno ci produkcji.
Na rysunku 1 przestawiono w postaci wykresu rozrzutu powi zanie mi -dzy kosztami uprawowymi zale nymi od roz ogu, a powierzchni pola. Koszty te s bardzo wysokie na polach o ma ych powierzchniach. Wynosz one oko o 30–50 jedn. zbo ./ha i szybko malej ze wzrostem powierzchni pól do oko o 20– 30 arów. Zmiany kosztów uprawowych na polach wi kszych od 40 arów s w badanej wsi stosunkowo ma e i wynikaj nie tylko ze zmian ich powierzchni, ale w wi kszym stopniu powodowane s popraw kszta tów pól. Koszty uprawowe na polach o du ej powierzchni s znacznie mniejsze, ni na polach ma ych oraz zdecydowanie mniej zró nicowane na skutek mniejszej ró norodno ci ich kszta tów. Na omawianym rysunku przedstawione zosta y minimalne koszty uprawowe, ponoszone na polach o okre lonej powierzchni i poprawnym kszta -cie. Na du ych, poprawnie ukszta towanych polach koszty uprawowe zale ne od roz ogu nie s wi ksze od 2–4 jedn. zbo /ha. Koszty uprawowe ponoszone na badanych polach nawi zuj do dok adnie do zmienno ci kosztów minimal-nych, cho s od nich o 30–50% wi ksze. Wskazuje to po rednio na uwzgl d-nianie kosztów uprawowych przy formowaniu podzia ów gruntowych.
Niewielka grupa badanych pól ornych ma rozpatrywane koszty uprawowe mniejsze od 5 jedn. zbo ./ha, wskazuj ce na w a ciwe ich przestrzenne ukszta -towanie i mo liwo efektywnego zagospodarowania przy pomocy ci gników. Bardzo du e koszty uprawowe ponoszone na wi kszo ci pól ornych we wsi
Fili-powice s powodowane przede wszystkim zbyt ma powierzchni oraz w znacznie mniejszym stopniu ich niedostateczn d ugo ci i wyd u eniem.
0 10 20 30 40 50 60 70 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4
Powierzchnia pola [ha]
KR= 23,8649-33,8712*x ; r = -0,52
Minimalne koszty rozáogu na polu z jednym i bez pasów nawrotów
Rysunek 1. Wp yw powierzchni pól ornych na koszty ich uprawy Figure 1. Influence of the arable lands area on their cultivation costs WPàYW CECH GOSPODARSTWA I POàOĩENIA PÓL NA TERENIE WSI
NA ICH ROZàOGI
Roz ogi gospodarstw we wsi Filipowice zosta y uj te przy pomocy pi ciu cech okre laj cych ich wielko ci, ilo ci pól oraz po o enie siedlisk w stosunku do centrum wsi (tab. 1). Wzi te do bada przestrzenne cechy gospodarstw wy-kazuj spore wzajemne powi zanie zw aszcza wtedy, gdy opisuj podobne w
a-ciwo ci gospodarstw.
Bardzo du e wspó czynniki korelacji uzyska y powi zania mi dzy ilo ci pól w gospodarstwie i ilo ci pól ornych (wsp. kor. 0,87, tab. 1) oraz powierzch-ni gospodarstwa a nale c do powierzch-niego powierzchpowierzch-ni gruntów ornych (wsp. kor. 0,96). Wymienione pary zmiennych s podobnie powi zane z roz ogiem pól, cho zarówno ilo pól z gruntami ornymi jak i ich powierzchnia, nieco lepiej opisuj ich wp yw na rozpatrywane parametry roz ogu pól ornych, ni ogólna powierzchnia gospodarstwa, czy liczba wszystkich nale cych do niego pól.
Do silny zwi zek wyst puje mi dzy ilo ci pól w gospodarstwie a jego powierzchni (wsp. kor. 0,78). Zwi kszaniu powierzchni gospodarstw towarzy-szy najcz ciej wzrost ilo ci pól, mimo e ich obszar jest przeci tnie nieco wi k-szy (wsp. kor. 0,11). Silne powi zania mi dzy rozpatrywanymi zmiennymi nie przenosz si jednak na ich wp yw na cechy przestrzenne pól. We wsi Filipowi-ce nieco wi kszy wp yw na roz ogi pól ornych ma ilo pól w gospodarstwie ni jego powierzchnia, ró ny jest równie kierunek oddzia ywania tych zmiennych. W gospodarstwach o du ej ilo ci pól ich roz ogi s gorzej ukszta towane, co przejawia si istotnie mniejsz powierzchni (wsp. kor. 0,11), d ugo ci (wsp. kor. 0,10) i szeroko ci (wsp. kor. 0,08) oraz nieco wi kszymi kosztami upra-wowymi (wsp. kor. 0,11). Zwi kszenie powierzchni gospodarstwa ma korzystny wp yw na roz óg pól, prowadz c na przyk ad do obni enia kosztów uprawo-wych. Wspó czynnik korelacji opisuj cy zwi zek kosztów uprawowych z po-wierzchni gospodarstwa wynosi 0,05 i jest o po ow mniejszy ni w przypadku ilo ci pól w gospodarstwie.
Wzrost odleg o ci siedlisk gospodarstw od centrum wsi wi e si z pew-nym zmniejszeniem ich powierzchni (wsp. kor. 0,13). W gospodarstwach po o-onych w dalszych odleg o ciach od centrum wsi pola orne s nieco gorzej ukszta towane, o krótszych d ugo ciach (wsp. kor. -0,09), lecz ich odleg o ci od siedlisk s nieco mniejsze (wsp. kor. 0,11).
W tabeli 2 przedstawione zosta y wspó czynniki korelacji wielokrotnej i cz stkowej, odnosz ce si do równa regresji wielu zmiennych, opisuj cych powi zania cech roz ogu pól ornych z ich po o eniem na terenie wsi i cechami gospodarstw. W rozpatrywanych równaniach regresji wyst puj zmienne, które s istotnie powi zane ze zmienn obja nian na poziomie istotno ci 0,05. Do równa nie by y wprowadzane równocze nie te zmienne, które pozwalaj na bezpo rednie okre lenie niektórych cech roz ogu pól. Dotyczy to odleg o ci pól od siedlisk i odleg o ci ich najbli szego naro a od siedlisk, poniewa zmienne te okre laj d ugo pola, a tak e ilo ci pól ornych w gospodarstwie i ich po-wierzchni, które umo liwiaj okre lenie redniej powierzchni pola ornego. Wspó czynniki korelacji cz stkowej przedstawione w tabeli 2 okre lone zosta y metod regresji krokowej i przedstawiaj stopie oddzia ywania poszczególnych zmiennych na zmienn wyja nian , po wyeliminowaniu wp ywu pozosta ych zmiennych wyst puj cych w równaniu.
Wp yw po o enia pól ornych na terenie wsi oraz rozpatrywanych cech go-spodarstw na roz óg tych pól nie jest zbyt du y, cho jest statystycznie istotny. Rozpatrywane zale no ci uzyska y wspó czynniki korelacji wielokrotnej w gra-nicach od 0,2 do 0,4. Roz óg pól ornych kszta towany jest w g ównej mierze przez trzy zmienne: odleg o pól od siedlisk i od centrum wsi oraz ilo pólw gospodarstwie. Zwi kszenie odleg o ci pól od siedlisk prowadzi do poprawy ich roz ogów, poprzez wzrost obszarów (wsp. kor. cz st. 0,12) i d ugo ci (wsp. kor. cz st. 0,17). Nale y zauwa y , e rozpatrywane korelacje cz stkowe w
równa-niach regresji wielu zmiennych s wi ksze od wyst puj cych mi dzy parami zmiennych zamieszczonych w tabeli 1, które wynosz odpowiednio 0,08 i 0,12. Pewien wp yw na roz óg pól ornych ma ich odleg o od centrum wsi. Zwi k-szenie tej odleg o ci prowadzi do niewielkiego pogorszenia roz ogów pól, prze-jawiaj cego si zmniejszeniem ich wielko ci (wsp. kor. cz st. –0,07 oraz d
ugo-ci (wsp. kor. cz st. 0,14).
Tabela 2. Wp yw cech gospodarstwa oraz po o enia pól ornych na terenie wsi na ukszta towanie ich roz ogów
Table 2. Influence of farm features and arable lands location within the village area on their land configuration formation
Wspó czynniki korelacji cz stkowej dla zmiennych okre laj cych: po o enie pól cechy gospodarstwa Zmienne obja niane
odleg o naro a od siedliska odleg o pola od siedliska odleg o pola
od centrum wsi ilo
pól
w gospodarstwie ilo
pól
z gruntami ornymi powierzchnia gos
podarstwa
powierzchnia uytków rolnych odleg
o siedliska od centrum wsi Wspó czynniki korelacji wielokrotne j
Obszar pola [ha] (-) 0,12 -0,07 -0,17 (-) (-) 0,20 D ugo pola [hm] (-) 0,17 -0,14 -0,14 (-) (-) 0,21 Szeroko pola [hm] (-) 0,04 -0,13 (-) (-) 0,14 Obwód pola [hm] (-) 0,12 -0,11 -0,15 (-) (-) 0,19 Ilo wierzcho ków -0,6 (-) (-) 0,09 0,12 Wyd u enie pola (-) 0,08 -0,09 (-) (-) -0,07 0,10 Ilo pasów nawrotów (-) 0,10 (-) (-) 0,07 0,12 D ugo pasów nawrotów
[hm] (-) 0,08 (-) 0,09 (-) (-) 0,12 Koszty roz ogu bez dojazdu
[jedn. zbo /ha] (-) -0,10 0,09 0,14 (-) (-) 0,16 Koszty roz ogu z dojazdem
(drogi wadliwe) 0,30 (-) 0,06 0,13 0,39 Koszty roz ogu z dojazdem
(drogi dobre) 0,05 (-) 0,06 0,14 (-) (-) 0,18
(-) oznaczenie zmiennych pomijanych w obliczeniach regresji wielokrotnej.
Cechy roz ogu pól we wsi Filipowice zale , w wi kszym stopniu od ilo ci pól w gospodarstwach ni od powierzchni tych gospodarstw, co odnosi si rów-nie do powi za mi dzy parami zmiennych przestawionych w tabeli 1. W ta-beli 2 przedstawiono jedynie wp yw ilo ci pól w gospodarstwie na roz óg pól ornych, pomijaj c zmienne okre laj ce wielko gospodarstwa, poniewa ich wp yw na rozpatrywane cechy roz ogu pól by s abszy.
Zwi kszenie ilo ci pól z gruntami ornymi w gospodarstwie wi e si naj-cz ciej z pogorszeniem ich roz ogów, prowadz c do zmniejszenia powierzchni
(wsp. kor. cz st. 0,17), d ugo ci (wsp. kor. cz st. 0,14) i szeroko ci (wsp. kor. cz st. 0,13). Koszty uprawowe zale ne od roz ogu pola, pomijaj ce dojazd do gruntów, zale od tych samych zmiennych, które wp ywa y na roz óg pól, cho ich powi zania z tymi zmiennymi s nieco s absze. Koszty uprawowe malej na polach bardziej odleg ych od siedlisk (wsp. kor. sz st. 0,10), po o onych w po-bli u centrum (wsp. kor. cz st. 0,09) i w gospodarstwach o mniejszej ilo ci pól (wsp. kor. 0,14).
Koszty uprawowe uwzgl dniaj ce przejazdy do gruntów zale w du ym stopniu od odleg o ci pól od zabudowa , poniewa wp ywaj one na koszty transportu rolnego. Silniejszy wp yw na rozpatrywane koszty wywiera odleg o najbli szego wierzcho ka pola od siedliska (wsp. kor. cz st. 0,30) ni odleg o ca ego pola, mimo e ta ostatnia odleg o lepiej okre la koszt transportu do gruntów. Zwi kszenie odleg o ci pola od siedliska prowadzi wprawdzie do wzrostu kosztów transportu, wi e si jednak równie ze zwi kszeniem prze-ci tnej d ugo prze-ci pola, co pozwala na obni enie kosztów jego uprawy.
WNIOSKI
Przeprowadzone badania pozwoli y stwierdzi , e wszystkie wspó czynni-ki korelacji okre laj ce powi zania kosztów uprawowych z rozpatrywanymi cechami roz ogu pól okaza y si statystycznie istotne, przy znacznym jednak zró nicowaniu ich wielko ci. Najwi kszy wp yw na wielko ponoszonych kosztów uprawowych ma d ugo pola. Wzrost tego parametru prowadzi do powi kszenia zarówno powierzchni jak i wyd u enia pól ornych. Koszty upra-wowe na polach o du ej powierzchni s znacznie mniejsze, ni na polach ma-ych oraz zdecydowanie mniej zró nicowane na skutek mniejszej ró norodno ci ich kszta tów. Pola orne po o one w dalszych odleg o ciach od siedlisk s nieco d u sze i wi ksze od usytuowanych w pobli u zabudowa . Zwi kszeniu odle-g o ci tych pól od siedlisk towarzyszy niewielkie obni enie rozpatrywanych kosztów uprawowych. W badanej wsi jedynie niewielka grupa pól ornych ma rozpatrywane koszty uprawowe mniejsze od 5 jedn. zbo ./ha, które wskazuj na w a ciwe przestrzenne ukszta towanie, umo liwiaj ce ich efektywne zagospoda-rowania przy pomocy ci gników. Wysoki wska nik kosztów uprawowych pono-szonych na wi kszo ci pól ornych jest powodowany zbyt ma powierzchni oraz w mniejszym stopniu ich niedostateczn d ugo ci i wyd u eniem.
Roz ogi badanych pól zale w pewnym stopniu od ich po o enia w go-spodarstwie i na terenie wsi oraz od cech gospodarstwa, w którym wyst puj . Wzrost powierzchni gospodarstw zwi zany jest najcz ciej ze wzrostem ilo ci pól w gospodarstwie. W gospodarstwach charakteryzuj cych si du ilo ci pól oraz wi kszym oddaleniem od centrum wsi, roz ogi pól s gorzej ukszta towane. Bardziej poprawnie ukszta towane pola po o one s cz ciej w dalszych odle-g o ciach od siedlisk, z których s uprawiane i w mniejszej odleodle-g o ci od
cen-trum wsi. Pola takie s zazwyczaj nieco d u sze i wi ksze, co pozwala na odpo-wiednie obni enie kosztów uprawowych.
BIBLIOGRAFIA
Cymerman R., Hopfer A., Nowak A. 1982. Ocena i waloryzacja gruntów wiejskich. PWRiL, Warszawa.
Gniadek J., Harasimowicz S., Janus J. 2001. Automatyzacja analizy rozáogu dziaáek z
wykorzysta-niem programu komputerowego. Materia y Mi dzynarodowej Konferencji „Rural
mana-gement and cadastre” Politechnika Warszawska, Warszawa, s. 139–147. Harasimowicz S. 1996. Optymalizacja ksztaátu pola. Zag. Ek. Rol. Nr1. Hoper A. 1991. Wycena nieruchomoĞci. ART. w Olsztynie.
Pruszczyk W., urawski Z. 1991. Metodyka okreĞlania spodziewanego wzrostu wydajnoĞci pracy
w wykonywaniu prac polowych do oceny potrzeb i efektów scaleĔ gruntów. Zesz. Nauk.
AR w Krakowie, ser. Sesja Naukowa, 31, s. 55–62.
Dr in . Jacek Gniadek Katedra Geodezji Rolnej, Katastru i Fotogrametrii Uniwersytet Rolniczy ul. Balicka 253A 30-198 Kraków tel.12 6624517 e-mail: rmgniade@cyf-kr.edu.pl
