Artyku³ przegl¹dowy Review
Krajowe przepisy prawne reguluj¹ce postêpowanie z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi (GMO) zosta³y wprowadzone do polskiego systemu prawnego w 1997 r., z moc¹ obowi¹zuj¹c¹ od 1 stycznia 1999 r., za spraw¹ ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kszta³towaniu rodowiska oraz o zmianie niektórych ustaw (24). Na mocy przedmio-towej ustawy wydane zosta³o rozporz¹dzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Lenic-twa z dnia 8 padziernika 1999 r. w sprawie organiz-mów genetycznie zmodyfikowanych (12). Powy¿sze akty prawne wprowadzi³y ograniczenia we wprowa-dzaniu do obrotu produktów zawieraj¹cych organizmy genetycznie zmodyfikowane lub sk³adaj¹cych siê z takich organizmów. Za wykonywanie zadañ zwi¹za-nych z nadzorem nad organizmami genetycznie zmo-dyfikowanymi odpowiedzialny by³ minister w³aciwy ds. rodowiska.
W 2001 r. fragmentaryczne regulacje prawne okre-laj¹ce postêpowania z GMO zawarte w ustawie o och-ronie i kszta³towaniu rodowiska zosta³y zast¹pione ustaw¹ o organizmach genetycznie zmodyfikowanych (20). Ustawa o organizmach genetycznie zmodyfiko-wanych regulowa³a postêpowanie z GMO w zakresie zamkniêtego u¿ycia, zamierzonego uwalniania do ro-dowiska w celach innych ni¿ wprowadzanie do
obro-tu oraz wprowadzania do obroobro-tu produktów i organiz-mów genetycznie zmodyfikowanych.
Wytwarzanie, wprowadzanie do obrotu i stosowanie GMO w ¿ywieniu zwierz¹t wymaga³o uzyskania ze-zwolenia ministra w³aciwego ds. rodowiska. Wnios-kodawca zobowi¹zany zosta³ do dostarczenia ró¿ne-go rodzaju informacji o produkcie zmodyfikowanym genetycznie, miêdzy innymi informacji o rodkach ostro¿noci zwi¹zanych z bezpiecznym u¿ywaniem, a tak¿e informacji o ewentualnych zagro¿eniach dla zdrowia ludzi lub rodowiska naturalnego mog¹cych wyst¹piæ w konsekwencji niezgodnego z przeznacze-niem u¿ywania produktu.
Na podstawie ustawy o organizmach genetycznie zmodyfikowanych minister w³aciwy ds. rodowiska wyda³ 38 decyzji zezwalaj¹cych na wprowadzenie do obrotu produktów genetycznie zmodyfikowanych, z których pierwsza wygasa 31 grudnia 2012 r. (9). Wszystkie produkty dopuszczone do obrotu na pod-stawie zezwolenia ministra w³aciwego ds. rodowi-ska s¹ produktami przeznaczonymi do ¿ywienia zwie-rz¹t.
Nowym rodkiem prawnym nadzoru nad produkta-mi genetycznie zmodyfikowanyprodukta-mi, który wprowadzi-³a przedmiotowa ustawa, by³ obowi¹zek monitorowa-nia produktu genetycznie zmodyfikowanego po
wpro-rodki prawne nadzoru i organy administracji rz¹dowej
sprawuj¹ce nadzór nad organizmami genetycznie
zmodyfikowanymi stosowanymi w ¿ywieniu zwierz¹t
MICHA£ TRACZ
Katedra Higieny ¯ywnoci i Ochrony Zdrowia Publicznego Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa
Tracz M.
Legal measures of supervision and administrative bodies supervising genetically modified organisms used in animal nutrition
Summary
Genetically modified organisms are widely used in animal nutrition. The usage and placement on the market of GMOs used in animal nutrition is regulated by Polish legislation and European Union law. Supervision of marketing and usage of GMOs in animal nutrition is the responsibility of the Minister of Agriculture. The Minister of Agriculture is supported by the Veterinary Inspection and the State Inspectorate for Plant and Seed Protection. These bodies are vested with legal measures. Legal measures of Polish law are mainly procedural, which refers to the substantive provisions contained in secondary law of EU. Substantive provisions of Polish law governing the conduct of GMOs used in animal nutrition are incompatible with European Union regulations which may pose a threat to the development of the livestock sector.
wadzeniu go na rynek oraz powiadamianie ministra ds. rodowiska w przypadku pojawienia siê nowych informacji na temat GMO. Przyjête rodki prawne stworzy³y podstawy do prowadzenia skuteczniejsze-go nadzoru i zarz¹dzania ryzykiem zwi¹zanym z GMO wykorzystywanymi w ¿ywieniu zwierz¹t.
Kolejnym etapem w rozwoju polskiego prawodaw-stwa dotycz¹cego GMO by³o uchwalenie w 2006 r. ustawy o paszach, której przepisy bezporednio ure-gulowa³y postêpowanie z GMO wykorzystywanymi w ¿ywieniu zwierz¹t. Przedmiotowa ustawa wy³¹czy-³a spod nadzoru ministra wwy³¹czy-³aciwego ds. rodowiska zadania i kompetencje w zakresie GMO przeznaczo-nych do u¿ytku paszowego i pasz genetycznie zmody-fikowanych oraz przekaza³a je ministrowi w³aciwe-mu ds. rolnictwa. Tym samym ustawa o organizmach genetycznie zmodyfikowanych przesta³a bezporednio regulowaæ zasady dopuszczania do obrotu, wytwarza-nia i stosowawytwarza-nia na terenie Polski pasz genetycznie zmodyfikowanych.
Kompetencje organów administracji rz¹dowej w zakresie genetycznie zmodyfikowanych
organizmów do u¿ytku paszowego
Ustawa o paszach przyznaje kompetencje do nad-zoru nad bezpieczeñstwem GMO stosowanych w ¿y-wieniu zwierz¹t ministrowi w³aciwemu ds. rolnictwa oraz organom Inspekcji Weterynaryjnej. Nadzorem objête s¹: wytwarzanie, obrót i stosowanie organiz-mów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do u¿ytku paszowego i pasz genetycznie zmodyfiko-wanych oraz ich transgraniczne przemieszczanie.
Ministrowi w³aciwemu ds. rolnictwa zosta³y wierzone nastêpuj¹ce kompetencje: zapewnienie po-ufnoci informacji przekazanych przez wnioskodaw-cê w ramach jego obowi¹zków na³o¿onych rozporz¹-dzeniem (WE) 1829/2003, wnioskowanie o prze-prowadzenie konsultacji z Europejsk¹ Grup¹ Etyki w Nauce i Nowych Technologiach w celu uzyskania opinii w sprawie zagadnieñ etycznych dotycz¹cych GMO, wnioskowanie o poddanie przegl¹dowi warun-ków zezwolenia lub zaniechania wykonywania upraw-nieñ przez Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoci (EFSA), przyjmowanie opinii sporz¹dzonej przez EFSA w trakcie procedury zatwierdzania GMO, przyjmowanie udostêpnionych przez Komisjê Euro-pejsk¹ informacji, które zosta³y z³o¿one przez wnios-kodawcê do EFSA, wnioskowanie do EFSA o po-nowne sprawdzenie, czy GMO do u¿ytku paszowego spe³niaj¹ wymagania okrelone prawem wspólnoto-wym.
G³ówny Lekarz Weterynarii posiada kompetencje do przekazywania informacji dotycz¹cych transgranicz-nego przemieszczania GMO, otrzymanych od podmio-tów prowadz¹cych transgraniczne przemieszczanie GMO, do Izby Rozrachunkowej ds. Bezpieczeñstwa Biologicznego, ustanowionej na mocy Protoko³u Kar-tageñskiego oraz do KE.
Zadania powiatowych lekarzy weterynarii w zakre-sie GMO stosowanych w ¿ywieniu zwierz¹t maj¹ pod-stawê prawn¹ w rozporz¹dzeniu (WE) 882/2004 (16). W ramach wykonywanych na podstawie powy¿szego rozporz¹dzenia kontroli urzêdowych powiatowi leka-rze weterynarii dokonuj¹ sprawdzenia pleka-rzestleka-rzegania przez podmioty rynku paszowego wymagañ na³o¿o-nych rozporz¹dzeniami (WE) 1829/2003 i (WE) 1830/ 2003 (13, 15).
Ministrowi w³aciwemu ds. rodowiska oraz orga-nom Pañstwowej Inspekcji Ochrony Rolin i Nasien-nictwa zosta³y przyznane kompetencje w zakresie nad-zoru nad materia³em siewnym, w tym GMO do u¿ytku paszowego bêd¹cymi takim materia³em. Kompeten-cje odnosz¹ siê w szczególnoci do oceny materia³u siewnego oraz wydawania zezwolenia na dopuszcza-nie do obrotu materia³u siewnego i prowadzenia kra-jowego rejestru odmian.
rodki prawne ograniczaj¹ce ryzyko zwi¹zane z genetycznie zmodyfikowanymi organizmami
do u¿ytku paszowego
Ustawa o paszach zawiera znikom¹ liczbê przepi-sów materialnych odnosz¹cych siê do GMO stosowa-nych w ¿ywieniu zwierz¹t. Przepisy prawne o charak-terze materialnym znajduj¹ siê we wspólnotowych aktach prawnych, tj. w rozporz¹dzeniach (WE) 1829/ 2003 i (WE) 1830/2003, które na terenie Unii Euro-pejskiej unifikuj¹ zasady postêpowania z GMO stoso-wanymi w ¿ywieniu zwierz¹t. W ramach nadzoru nad przestrzeganiem warunków obrotu, przetwarzania oraz stosowania GMO do u¿ytku paszowego i pasz gene-tycznie zmodyfikowanych organy Inspekcji Wetery-naryjnej stosuj¹ rodki prawne okrelone w ustawie o paszach. Przedmiotowa ustawa odsy³a w zakresie sprawowania nadzoru i wykonywania urzêdowych kontroli pasz do rozporz¹dzeñ (WE) 183/2005 i (WE) 882/2004 (14, 16). Powiatowy lekarz weterynarii zo-bowi¹zany jest do przeprowadzenia urzêdowej kon-troli w sytuacjach awaryjnych, gdy GMO do u¿ytku paszowego stwarzaj¹ powa¿ne zagro¿enie dla zdrowia zwierz¹t oraz dla rodowiska. W razie stwierdzenia zagro¿enia powiatowy lekarz weterynarii ma obowi¹-zek probowi¹-zekazania informacji o zagro¿eniu wojewódz-kiemu lekarzowi weterynarii oraz powiadomienia o potrzebie podjêcia rodków zapobiegaj¹cych roz-przestrzenianiu siê zagro¿enia. Wojewódzki lekarz we-terynarii mo¿e wnioskowaæ do w³aciwego wojewo-dy o zastosowanie rodka prawnego polegaj¹cego na: ograniczeniu albo zakazaniu wytwarzania, obrotu lub stosowania w ¿ywieniu zwierz¹t okrelonych pasz, nakazaniu badania klinicznego zwierz¹t oraz nakaza-niu badania próbek laboratoryjnych pobranych od zwierzêcia lub ze zw³ok zwierzêcych, jak równie¿ prze-prowadzenia sekcji zw³ok, nakazaniu leczenia zwie-rz¹t lub wykonania innych zabiegów na zwierzêtach. rodki prawne stosowane przez wojewodê przyjmu-j¹ formê rozporz¹dzenia aktu prawa miejscowego (21).
Przes³anki, jakie musz¹ zaistnieæ, aby takie rozporz¹-dzenie mog³o byæ wydane, to zaistnienie powa¿nego zagro¿enia dla zdrowia ludzi i zwierz¹t oraz dla ro-dowiska naturalnego. Gdy zagro¿enie, jakie stwarza pasza, wykracza poza obszar w³aciwoci wojewody lub zagra¿a ca³emu terytorium kraju, wtedy te same rodki mog¹ byæ zastosowane przez ministra w³aci-wego ds. rolnictwa. Informacja o dzia³aniach podjê-tych lub które maj¹ byæ podjête w celu zarz¹dzania ryzykiem przekazywane s¹ przez G³ównego Lekarza Weterynarii do Komisji Europejskiej.
Minister w³aciwy ds. rolnictwa w sytuacji powa¿-nego zagro¿enia dla zdrowia zwierz¹t oraz dla rodo-wiska naturalnego posiada kompetencje do wydania rozporz¹dzenia, w którym przyj¹æ mo¿e rodki praw-ne polegaj¹ce na wprowadzeniu czasowego zakazu przywozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przewozu przez jej terytorium GMO stosowanych w ¿ywieniu zwierz¹t, w których wystêpuje zagro¿e-nie, okreleniu szczególnych wymagañ dla GMO wprowadzanych na terytorium Rzeczypospolitej Pol-skiej z pañstw trzecich. Minister w³aciwy ds. rolnic-twa ma obowi¹zek niezw³ocznego powiadamiania KE i pañstw cz³onkowskich o wprowadzanych rodkach prawnych.
Zakaz stosowania genetycznie zmodyfikowanych organizmów do u¿ytku paszowego i pasz genetycznie
zmodyfikowanych w ¿ywieniu zwierz¹t
Przepisy ustawy o paszach wprowadzaj¹ zakaz wy-twarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ¿y-wieniu zwierz¹t substancji, produktów, materia³ów paszowych, mieszanek paszowych oraz organizmów genetycznie zmodyfikowanych przeznaczonych do u¿ytku paszowego. Zakaz dotycz¹cy pasz genetycz-nie zmodyfikowanych i GMO do u¿ytku paszowego zosta³ wprowadzony do ustawy na etapie prac parla-mentarnych na wniosek senatora Jerzego Chrócikow-skiego (17, 19). Na podstawie dostêpnych dokumen-tów nie jest mo¿liwe ustalenie, jakie przes³anki leg³y u podstawy wprowadzenia powy¿szego zakazu. Za-kaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowa-nia w ¿ywieniu zwierz¹t pasz genetycznie zmodyfiko-wanych i GMO do u¿ytku paszowego mia³ wejæ w ¿y-cie po 2 latach od daty og³oszenia ustawy, tj. po 2 la-tach od dnia 12 sierpnia 2008 r. W czerwcu 2008 r. Sejm przesun¹³ datê wejcia w ¿ycie zakazu wytwa-rzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ¿y-wieniu zwierz¹t GMO do u¿ytku paszowego (23). Zgodnie z aktualnym brzmieniem przepisu, przedmio-towy zakaz wejdzie w ¿ycie 1 stycznia 2013 r. W uza-sadnieniu art. 15 ustawy o paszach zmiana daty wej-cia w ¿ycie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ¿ywieniu zwierz¹t pasz gene-tycznie zmodyfikowanych i GMO do u¿ytku paszo-wego wymienione zosta³y kontrowersje na temat bez-pieczeñstwa stosowania pasz genetycznie zmodyfiko-wanych, w tym kontrowersje podnoszone w dyskusjach
i polemikach spo³ecznych, a tak¿e debatach politycz-nych. We wspomnianym uzasadnieniu powo³ywano siê na brak w ówczesnym czasie krajowych wyników ba-dañ naukowych potwierdzaj¹cych czy te¿ wyklucza-j¹cych szkodliwy wp³yw pasz genetycznie zmodyfi-kowanych na zdrowie zwierz¹t i na rodowisko natu-ralne (17). Jako powód wyd³u¿enia vacatio legis za-kazu uzasadnienie do ustawy o paszach wymienia dwie przyczyny. Pierwsza to niezgodnoæ zakazu wytwa-rzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ¿y-wieniu zwierz¹t pasz genetycznie zmodyfikowanych i GMO do u¿ytku paszowego z prawem wspólnoto-wym, co trzykrotnie zosta³o notyfikowane rz¹dowi przez Komisjê Europejsk¹ z zagro¿eniem na³o¿enia na RP kar pieniê¿nych w razie wdro¿enia zakazu. Dru-ga to bezporednie skutki gospodarcze dla rolnictwa. Jak przedstawiono w uzasadnieniu do przedmiotowej ustawy, w momencie wprowadzenia zakazu powsta³-by niedobór bia³ka paszowego na krajowym rynku. W 80% bia³ko paszowe w Polsce pochodzi z odmian soi genetycznie zmodyfikowanej (17). W krótkiej per-spektywie czasowej nie ma mo¿liwoci zast¹pienia takiej soi innym ród³em bia³ka.
Zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i sto-sowania w ¿ywieniu zwierz¹t GMO do u¿ytku paszo-wego mo¿na zinterpretowaæ jako element polityki za-pewnienia bezpieczeñstwa ¿ywnoci. Ustanowienie zakazu wytwarzania, wprowadzania do obrotu i sto-sowania w ¿ywieniu zwierz¹t GMO do u¿ytku paszo-wego jest wynikiem przyjêtego przez rz¹d RP ramo-wego stanowiska Polski dotycz¹cego GMO. W stano-wisku tym rz¹d opowiada siê przeciwko uwalnianiu do rodowiska GMO w celach dowiadczalnych i ko-mercyjnych oraz przeciwko wprowadzaniu na rynek krajowy pasz genetycznie zmodyfikowanych (8). Z drugiej strony, w powo³anym stanowisku rz¹d do-puszcza wprowadzanie na rynek krajowy ¿ywnoci ge-netycznie zmodyfikowanej. Uniemo¿liwiaj¹c wytwa-rzanie, wprowadzanie do obrotu i stosowanie GMO do u¿ytku paszowego ogranicza siê niebezpieczeñstwo wyst¹pienia ewentualnych negatywnych skutków obec-noci GMO w ³añcuchu ¿ywobec-nociowym, a z drugiej strony dopuszcza siê ¿ywnoæ genetycznie zmodyfi-kowan¹ bezporednio do ³añcucha ¿ywnociowego. Taki brak konsekwencji nie daje siê wyjaniæ z punk-tu widzenia bezpieczeñstwa ¿ywnoci i jest zaprze-czeniem polityki eliminacji ryzyka.
Zastosowany zakaz wytwarzania, wprowadzania do obrotu i stosowania w ¿ywieniu zwierz¹t GMO do u¿ytku paszowego zapewnia bezpieczeñstwo pasz poprzez eliminacjê zagro¿eñ zwi¹zanych z obecnoci¹ GMO w ³añcuchu ¿ywnociowym, ale powoduje ne-gatywne skutki ekonomiczne, które mog¹ pojawiæ siê w zwi¹zku z zastosowaniem zakazu.
Przedstawione argumenty odsuniêcia w czasie obo-wi¹zywania zakazu stosowania GMO w ¿ywieniu zwierz¹t na pierwszy plan wysuwaj¹ obawê polskiego rz¹du przed skierowaniem przez KE sprawy do
Euro-pejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoci (ETS). Rozpo-rz¹dzenie (WE) 1829/2003 ustanawia wspólnotow¹ procedurê dopuszczania do obrotu GMO stosowanych w ¿ywieniu zwierz¹t oraz wyklucza mo¿liwoæ usta-nawiania przez pañstwa cz³onkowskie jednostronnych i generalnych zakazów wytwarzania, obrotu i stoso-wania takich GMO (17). Nowelizacja w ¿aden sposób nie poprawia prawnej sytuacji Polski, a wrêcz j¹ po-garsza, gdy¿ nowelizacja ustawy o paszach wprowa-dzi³a nowy przepis skracaj¹cy okres wa¿noci zezwo-leñ na wprowadzanie do obrotu na terytorium Polski GMO bêd¹cych paszami genetycznie zmodyfikowa-nymi, które zosta³y wydane na podstawie przepisów o organizmach genetycznie zmodyfikowanych. Taki przepis jest sprzeczny z rozporz¹dzeniem (WE) 1829/ 2003, poniewa¿ ingerowa³by w warunki zezwolenia wydanego zgodnie z jego przepisami. Ponadto powo-dowa³by wewnêtrzn¹ sprzecznoæ ustawy o paszach, której jednym z celów jest wykonanie rozporz¹dzenia (WE) 1829/2003 (13, 17). W takim przypadku pierw-szeñstwo stosowania przyznaje siê normom prawa wspólnotowego, zgodnie z zasad¹ supremacji prawa wspólnotowego nad porz¹dkami prawnymi pañstw cz³onkowskich (3). W razie kolizji norm prawa krajo-wego i wspólnotokrajo-wego s¹d polski powinien odmówiæ stosowania prawa polskiego i rozpatrywaæ legalnoæ dzia³añ podmiotów rynku paszowego na podstawie przepisów prawa wspólnotowego. Rz¹d, nowelizuj¹c ustawê o paszach, przyznaje, ¿e zakaz jest niezgodny z prawem wspólnotowym (17). W takiej sytuacji ar-gumenty odnosz¹ce siê do zapewnienia bezpieczeñ-stwa ¿ywnoci i czynników ekonomicznych nie sta-nowi¹ przes³anek na rzecz ustanowienia zakazu. Argu-ment, ¿e czas odsuniêcia momentu wejcia w ¿ycie zakazu dotycz¹cego GMO do u¿ytku paszowego jest niezbêdny do rozwiniêcia krajowych upraw substytu-tów pasz genetycznie zmodyfikowanych jest ma³o wiarygodny, ze wzglêdu na wiêksz¹ op³acalnoæ upraw rolin genetycznie zmodyfikowanych (5, 6, 11).
Zakaz obrotu materia³em siewnym rolin genetycznie modyfikowanych przeznaczonych
do wykorzystania w ¿ywieniu zwierz¹t
Z zakazem wytwarzania, obrotu i stosowania GMO do u¿ytku paszowego wi¹¿e siê bezporednio zakaz prowadzenia obrotu genetycznie zmodyfikowanym materia³em siewnym. Zakaz taki ustanowiony zosta³ w ustawie o nasiennictwie (22). Ustawa ta okrela miêdzy innymi zasady wytwarzania i oceny materia³u siewnego oraz dopuszczania i prowadzenia obrotu materia³em siewnym. Do obrotu, a tym samym do upra-wy na terenie Polski dopuszczony jest materia³ siew-ny, który odpowiada wymaganiom ustalonym w przed-miotowej ustawie. Ustawa o nasiennictwie dopuszcza do obrotu materia³ siewny odmian wpisanych do wspólnotowego katalogu lub krajowego rejestru, któ-ry to materia³ zosta³ wytworzony w pañstwie trzecim, w którym obowi¹zuje system oceny równowa¿ny
z sys-temem obowi¹zuj¹cym w Unii Europejskiej. Powy¿-sz¹ normê prawn¹ nale¿y porównaæ z norm¹, która zawiera zakaz wpisywania odmian genetycznie zmo-dyfikowanych do krajowego rejestru odmian. Zwraca uwagê fakt, i¿ odmiany genetycznie zmodyfikowane mog¹ byæ wpisywane do wspólnotowego katalogu. Porównuj¹c te dwie normy prawne zawarte w ustawie o nasiennictwie stwierdza siê ich czêciow¹ sprzecz-noæ. Jest to dyskryminacja krajowych podmiotów wytwarzaj¹cych i maj¹cych zamiar prowadziæ obrót odmianami genetycznie zmodyfikowanymi. Podmio-ty te nie mog¹ wpisaæ do krajowego rejestru odmian genetycznie zmodyfikowanej odmiany, a w konsek-wencji nie mog¹ prowadziæ obrotu genetycznie zmo-dyfikowanym materia³em siewnym. Z drugiej strony, dopuszczone s¹ odmiany wpisane do wspólnotowego katalogu, w którym figuruj¹ odmiany genetycznie zmodyfikowane lub wpisane do katalogu kraju trze-ciego tworzonego zgodnie z zasadami Unii Europej-skiej. Sprzecznoæ tê likwiduje norma prawna zawar-ta w art. 57 ust 3 przedmiotowej uszawar-tawy, zawieraj¹ca ca³kowity zakaz prowadzenia obrotu genetycznie zmo-dyfikowanym materia³em siewnym. Przes³anki wpro-wadzenia tak restrykcyjnego rodka prawnego to re-alizacja polityki rz¹du polegaj¹cej na utrzymaniu przez Polskê statusu kraju wolnego od upraw rolin gene-tycznie zmodyfikowanych. Konsekwencje prawne ist-nienia takiego zakazu s¹ analogiczne do konsekwencji, jakie spowoduje wejcie w ¿ycie zakazu wytwarza-nia, prowadzenia obrotu i stosowania GMO do u¿yt-ku paszowego w ¿ywieniu zwierz¹t. Zakaz zawarty w ustawie o nasiennictwie jest niezgodny z prawem wspólnotowym. Zakaz by³ przedmiotem skargi do Wo-jewódzkiego S¹du Administracyjnego, który to s¹d w tezie wyroku stwierdza, ¿e ustanowiony w ustawie o nasiennictwie zakaz rejestracji odmian genetycznie zmodyfikowanych stoi w sprzecznoci z g³ównymi celami i za³o¿eniami Dyrektywy 2002/53/EWG (2, 25). W sytuacji, gdy dana odmiana zosta³a wprowadzo-na do obrotu i objêta wspólnotowym katalogiem od-mian gatunków rolin rolniczych, jest mo¿liwe wpro-wadzenie zakazu jej stosowania do uprawy na terenie pañstwa cz³onkowskiego po uzyskaniu zgody Komi-sji Europejskiej. Warunkiem uzyskania zgody KE jest wykazanie, ¿e dana odmiana w ¿adnej czêci teryto-rium pañstwa nie daje wyników odpowiadaj¹cych tym, jakie otrzymano z porównywalnej odmiany zatwier-dzonej na terytorium tego pañstwa lub je¿eli ogólnie wiadomo, ¿e dana odmiana nie nadaje siê do uprawy w ¿adnej czêci jego terytorium ze wzglêdu na okres jej dojrzewania. W odniesieniu do Polski wydana zo-sta³a decyzja 2006/335/WE zezwalaj¹ca na wprowa-dzenie zakazu stosowania szesnastu genetycznie zmo-dyfikowanych odmian kukurydzy o modyfikacji ge-netycznej MON 810 (1). Uzasadnieniem do wydania zezwolenia na wprowadzenie zakazu by³y przes³anki agronomiczne. W przypadku, gdy nie istniej¹ przes³an-ki do wprowadzenia taprzes³an-kiego zakazu i nie zosta³ on
wydany, obrót materia³em siewnym jest dozwolony, a materia³ siewny mo¿e byæ wykorzystywany w upra-wie rolin.
Sytuacja, która zaistnia³a w Polsce w zwi¹zku z za-kazem prowadzenia obrotu materia³em siewnym ro-lin genetycznie zmodyfikowanych, przy jednoczesnym braku jakichkolwiek regulacji dotycz¹cych uprawy rolin genetycznie zmodyfikowanych, jest trudna do zaakceptowania. Hodowcy rolin wykazuj¹ determi-nacjê w d¹¿eniu do prowadzenia upraw odmian rolin genetycznie zmodyfikowanych. Jak wynika z donie-sieñ prasowych i niezale¿nych stowarzyszeñ produ-centów, polscy rolnicy omijaj¹ zakaz obrotu materia-³em siewnym na terenie Polski, zaopatruj¹c siê w ge-netycznie zmodyfikowany materia³ siewny w innych pañstwach cz³onkowskich, g³ównie w Czechach (7). Jak wynika z szacunkowych danych przedstawianych przez zwi¹zki producentów, na terenie Polski w 2008 r. area³ upraw kukurydzy genetycznie zmodyfikowanej MON 810 obejmowa³ 3000 ha (3). Przepis art. 31 ust. 3 lit. b dyrektywy 2001/18/WE zobowi¹zuje pañstwa cz³onkowskie UE do utworzenia rejestru upraw rolin genetycznie zmodyfikowanych. W Polsce rejestr taki nie jest prowadzony. Stan ten nie pozwala na ustalenie area³u upraw rolin genetycznie zmodyfikowanych w kraju oraz wielkoci produkcji produktów genetycz-nie zmodyfikowanych z nich wytworzonych (10).
Luki w prawie krajowym dotycz¹cym uprawy ro-lin genetycznie zmodyfikowanych oraz niespójne i nie-zgodne z prawem wspólnotowym przepisy o obrocie genetycznie zmodyfikowanym materia³em siewnym nie tylko nie zapewniaj¹, ale wrêcz podwa¿aj¹ zaufa-nie co do bezpieczeñstwa GMO do u¿ytku paszowego. Brak informacji o prowadzonym obrocie i uprawie rolin genetycznie zmodyfikowanych uniemo¿liwia prowadzenie nadzoru nad tak¹ dzia³alnoci¹, co po-ci¹ga za sob¹ brak informacji o wprowadzaniu do ³añ-cucha paszowego GMO do u¿ytku paszowego.
Pimiennictwo
1.Decyzja Komisji Europejskiej 2006/335/WE z dnia 8 maja 2006 r. zezwala-j¹ca Rzeczypospolitej Polskiej na wprowadzenie zakazu stosowania na swym terytorium szesnastu genetycznie zmodyfikowanych odmian kukurydzy o modyfikacji genetycznej MON 810 wymienionych we Wspólnym katalo-gu odmian gatunków rolin rolniczych, zgodnie z dyrektyw¹ 2002/53/WE. Dz. U. UE L 124 z 11.05.2006, s. 26.
2.Dyrektywa Rady 2002/53/WE z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie Wspól-nego katalogu odmian gatunków rolin rolniczych. Dz. U. UE L 193 z 20.7. 2002, s. 1.
3.EuropaBio. The European Association for Bioindustries: Pres biffing 2007. 4.Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoci. Flaminio Costa v. ENEL, sprawa 6/64,
1964, 585.
5.Food and Agriculture Organization of the United Nations. The state of food and agriculture agricultural biotechnology, meeting the needs of the poor? Rome 2004.
6.Gianessi L. P.: Economic and herbicide use impacts of glyphosate-resistant crops. Pest Management Sci. 2005, 61, 241-245.
7.Kozmana M.: Polska Eldorado dla GMO. Rzeczpospolita z 25 marca 2009. 8.Minister rodowiska. Ramowe stanowisko Polski dotycz¹ce organizmów
ge-netycznie zmodyfikowanych 2007.
9.Ministerstwo rodowiska. Rejestr GMO prowadzony w Ministerstwie ro-dowiska.
10.Najwy¿sza Izba Kontroli. Informacja o wynikach kontroli doranej postêpo-wania z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi. Departament
rodo-wiska, Rolnictwa i Zagospodarowania Przestrzennego 2009, KSR-411401/ 08 Nr ewid. 152/2008/I/08/001/KSR.
11.Raney T.: Economic impact of transgenic crops in developing countries. Curr. Opinion Biotechnol. 2006, 17, 174-178.
12.Rozporz¹dzenie Ministra Ochrony rodowiska, Zasobów Naturalnych i Le-nictwa z dnia 8 padziernika 1999 r. w sprawie organizmów genetycznie zmodyfikowanych. Dz. U. nr 86, poz. 962 z pón. zm.
13.Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1829/2003 z dnia 22 wrzenia 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej ¿ywnoci i pa-szy. Dz. U. UE L 268 z 18.10.2003, s. 1.
14.Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 183/2005 z dnia 12 stycznia 2005 r. ustanawiaj¹ce wymagania dotycz¹ce higieny pasz. Dz. U. UE L 35 z 08.02.2005, s. 1.
15.Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1830/2003 z dnia 22 wrzenia 2003 r. dotycz¹ce mo¿liwoci ledzenia i etykietowania organiz-mów zmodyfikowanych genetycznie oraz mo¿liwoci ledzenia ¿ywnoci i produktów paszowych wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowanych genetycznie i zmieniaj¹ce dyrektywê 2001/18/WE. Dz. U. UE L 268 z 18.10. 2003, s. 24.
16.Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 882/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzêdowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodnoci z prawem paszowym i ¿ywnociowym oraz regu³ami dotycz¹cymi zdrowia zwierz¹t i dobrostanu zwierz¹t. Dz. U. UE L 165 z 30.04.2004, s. 1.
17.Rz¹dowy projekt ustawy o zmianie ustawy o paszach. Druki Sejmowe VI kadencja, Druk nr 581 z 26 maja 2008 r.
18.Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Sprawozdanie Komisji Rolnictwa i Rozwo-ju Wsi o stanowisku Senatu w sprawie ustawy o paszach druk nr 829. Druki Sejmowe V kadencja, Druk nr 834 z 21 lipca 2006.
19.Senat Rzeczypospolitej Polskiej. Druk senacki 177 z dnia 19 lipca 2006 r. 20.Ustawa z dnia 22 czerwca 2001 r. o organizmach genetycznie
zmodyfikowa-nych. Dz. U. nr 76, poz. 811 tekst pierwotny.
21.Ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach. Dz. U. nr 144, poz. 1045 z pón. zm.
22.Ustawa z dnia 26 czerwca 2003 r. o nasiennictwie. Dz. U. z 2007 r. nr 41, poz. 271 tekst jednolity z pón. zm.
23.Ustawa z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy o paszach. Dz. U. nr 144, poz. 899.
24.Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o ochronie i kszta³towa-niu rodowiska oraz o zmianie niektórych ustaw. Dz. U. nr 133, poz. 885. 25.Wojewódzki S¹d Administracyjny. Wyrok z dnia 9 stycznia 2007 r.,
Warsza-wa, IV SA/Wa 2044/06.
Adres autora: dr Micha³ Tracz, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 War-szawa; e-mail: michal_tracz@sggw.pl
