Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 81
Praca oryginalna Original paper
Kwas fitynowy jest g³ówn¹ form¹ magazynowania fosforu w rolinach. U drobiu wykorzystanie P fityno-wego jest niskie i w zale¿noci od genotypu i wieku ptaków oraz sk³adu paszy wynosi od 0% do 50% (3, 11). Mieszanki paszowe, pomimo ¿e zawieraj¹ zna-cz¹ce iloci fosforu ogólnego, musz¹ wiêc byæ uzu-pe³niane nieorganicznymi fosforanami paszowymi. Dotyczy to zw³aszcza kurcz¹t brojlerów, które z po-wodu szybkiego wzrostu charakteryzuj¹ siê du¿ym za-potrzebowaniem na ten makroelement. Znaczny udzia³ fosforanów paszowych w mieszance podnosi jej koszty oraz zwiêksza wydalanie P do rodowiska. Zastoso-wanie mikrobiologicznej fitazy, enzymu rozk³adaj¹-cego po³¹czenia fitynowe, poprawia wykorzystanie P zawartego w surowcach rolinnych mieszanki paszo-wej (8, 15, 23). Dziêki dodatkowi fitazy u¿ycie diety o obni¿onej o 50% zawartoci fosforanu paszowego pozwoli³o na wyrane obni¿enie kosztów produkcji ¿ywca drobiowego (6).
S³aba jakoæ koæca u brojlerów jest obecnie istot-nym problemem, negatywnie oddzia³uj¹cym na wyni-ki ekonomiczne odchowu brojlerów i dobrostan pta-ków. Stwierdzono, ¿e koci u nowoczesnych krzy-¿ówek kurcz¹t rzenych charakteryzuj¹ siê niskim stopniem zmineralizowania i wysok¹ porowatoci¹, co wp³ywa na ich zwiêkszon¹ podatnoæ na uszkodzenia
(20). Jednym z czynników ¿ywieniowych, decyduj¹-cych o prawid³owym rozwoju koæca, jest odpowied-nie zaopatrzeodpowied-nie organizmu w witaminê D3. Dla wy-pe³nienia swoich funkcji, polegaj¹cych na udziale w metabolizmie Ca i P musi ona zostaæ przekszta³-cona do formy 1,25(OH)2D3. Proces ten zachodzi w dwóch etapach, polegaj¹cych na enzymatycznej hydroksylacji witaminy D3 w w¹trobie (do 25-OH-D3), a nastêpnie w nerkach (17). W ostatnim czasie wyka-zano, ¿e poziom witaminy D3 w paszy, który jest do-puszczony w dotychczasowej praktyce ¿ywieniowej, mo¿e byæ zbyt niski dla zapewnienia dobrej jakoci koæca i ograniczenia wystêpowania dyschondroplazji koci piszczelowej (TD) u szybko rosn¹cych brojlerów (19). Whitehead (19) sugeruje, ¿e alternatyw¹ dla znacz-nego podniesienia poziomu witaminy D3 w diecie dla brojlerów mo¿e byæ zastosowanie jej zhydrolizowanej formy 25-OH-D3. Stwierdzono, ¿e dodatek 25-OH-D3 do paszy zmniejsza³ zachorowalnoæ kurcz¹t na TD, zarówno w przypadku diety normatywnej (4, 10, 14), jak i zawieraj¹cej obni¿ony poziom wapnia (7).
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu dodatku 25--hydroksycholekalcyferolu oraz fitazy do paszy o nor-matywnym lub obni¿onym poziomie fosforu i wapnia na wyniki produkcyjne oraz jakoæ koci ramiennych i piszczelowych kurcz¹t brojlerów.
Wp³yw fitazy i 25-hydroksycholekalcyferolu
na wyniki odchowu i jakoæ koæca kurcz¹t brojlerów
SYLWESTER WI¥TKIEWICZ, JERZY KORELESKI, JAROS£AW KOPOWSKI*
Dzia³ ¯ywienia Zwierz¹t i Paszoznawstwa Instytutu Zootechniki, ul. Krakowska 1, 32-080 Balice *DSM Nutritional Products, ul. Tarczyñska 113, 96-320 Mszczonów
wi¹tkiewicz S., Koreleski J., Kopowski J.
Effect of phytase and 25-hydroxycholecalciferol on performance and bone quality in broiler chickens Summary
The effect of the addition of 25-hydroxycholecalciferol and phytase to a diet with a standard or decreased content of Ca and P on performance and quality of humerus and tibia bones was studied. The experiment was carried out on 1200 Cobb broilers, kept in floor pens, from 1 to 42-days-of-age. Chickens were distributed into 4 groups, with 3 replicates, 50 males and 50 females each. Diets with standard (groups I, control, and II) or decreased by a 40% level of fodder phosphate (groups III and IV) were used. Experimental diets were supple-mented with the following additives: group II 25-OH-D3 in the amount replacing 50% of vitamin D3, group III phytase (750 PU kg-1 of diet), group IV - phytase (750 PU kg-1 of diet) + 25-OH-D
3 in the amount
replacing 50% of vitamin D3. From 1 to 21-days-of-age, as compared to control group, in the groups II and III an improvement of feed conversion was noticed (P=0.05). In the whole rearing period (1-42 days), no decrease in performance, results of slaughter analysis and humerus and tibia bones quality was observed after ad-ministering a diet with a reduced level of fodder phosphate and supplemented with phytase or both phytase and 25-OH-D3.
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 82
Materia³ i metody
Dowiadczenie przeprowadzono na 1200 seksowanych kurczêtach rzenych Cobb, w okresie od 1. do 42. dnia ¿y-cia. Pisklêta przydzielono do 4 grup dowiadczalnych z trze-ma powtórzeniami po 100 sztuk (50 kogutków i 50 kurek). Kurczêta tej samej podgrupy trzymano we wspólnym bok-sie (o powierzchni 12,6 m2), na pod³odze z ciêtej s³omy,
zapewniaj¹c im sta³y dostêp do wody i paszy.
W poszczególnych okresach dowiadczenia kurczêta ¿ywiono zbo¿owo-sojowymi mieszankami paszowymi typu: prestarter (1-5 dzieñ ¿ycia) zawieraj¹c¹ 22,5% bia³ka ogólnego, 1,38% lizyny, 0,65% metioniny, 12,55 MJ × kg1
energii metabolicznej i 3500 j.m. × kg1 witaminy D 3;
star-ter (6-21 dz.¿.): odpowiednio, 21,5, 1,33, 0,65%, 12,85 MJ i 3500 j.m.; grower (22-35 dz.¿.): 21,5, 1,30, 0,65%, 13,22 MJ i 3500 j.m. oraz finiszer (36-42 dz.¿.): 19,0, 1,14, 0,59%, 13,39 MJ i 3000 j.m.
Schemat dowiadczenia przedstawiono w tab. 1. Czyn-nikiem ró¿nicuj¹cym sk³ad zastosowanych mieszanek pa-szowych by³a zawartoæ w nich wapnia i fosforu. Diety przeznaczone dla kurcz¹t z grupy I i II charakteryzowa³ normatywny poziom Ca i P (16), tj. 0,94, 0,94, 0,90 i 0,85% Ca; 0,68, 0,69, 0,68 i 0,65% P ogólnego oraz 0,42, 0,42, 0,42 i 0,39% P przyswajalnego, odpowiednio w mieszance typu prestarter, starter, grower i finiszer. W dietach grupy III i IV rednio o 40% zmniejszono udzia³ fosforanu paszo-wego w recepturze. Spowodowa³o to obni¿enie poziomu Ca do 0,83, 0,82, 0,78 i 0,72%, P ogólnego do 0,59, 0,60, 0,58 i 0,56% oraz P przyswajalnego do 0,33, 0,33, 0,32 i 0,30%, odpowiednio w mieszance typu prestarter, starter, grower i finiszer.
Do mieszanek dla grup II-IV wprowadzano nastêpuj¹ce dodatki paszowe: grupa II 25-OH-D3 (preparat paszowy Hy-D Beadlet, DSM Nutritional Products), w iloci zastê-puj¹cej 50% witaminy D3 w diecie, grupa III 6-fitaza
(pre-parat Ronozyme P 5000, o aktywnoci 5000 PU × g1, DSM
Nutritional Products) w iloci 750 PU (phytase units) × kg-1
paszy, grupa IV fitaza w iloci 750 PU kg1 +
zast¹pie-nie 50% wit. D3 przez 25-OH-D3. Przy zastêpowaniu wita-miny D3 przez 25-OH-D3 stosowano przeliczenie: 1 j.m.
cholekalcyferolu = 0,025 µg 25-OH-D3.
Kurczêta wa¿ono w 1, 21 i 42 dniu ¿ycia (zakoñczenie dowiadczenia). Okrelana by³a iloæ pobieranej paszy oraz notowana liczba sztuk pad³ych. Na podstawie uzyskanych danych dowiadczalnych obliczono przyrost masy cia³a, stopieñ wykorzystania paszy, procent upadków oraz synte-tyczny wskanik efektywnoci odchowu (EPI).
Po zakoñczeniu dowiadczenia i 12-godzinnym g³odze-niu z ka¿dej grupy wybrano 5 kogutków i 5 kurek o masie cia³a zbli¿onej do redniej masy w grupie. Po uboju (przez dekapitacjê) wykonano analizê dysekcyjn¹, okrelaj¹c masê cia³a, masê tuszki, masê miêni piersiowych i masê t³usz-czu sade³kowego. Obliczono wydajnoæ rzen¹ oraz udzia³ miêni piersiowych i t³uszczu sade³kowego w tuszce. Od ubitych kurcz¹t pobrano równie¿ obydwie koci ramienne (os humeri) i piszczelowe (tibia), które po oczyszczeniu z tkanek miêkkich, zmierzeniu i zwa¿eniu, przechowywa-no w zamro¿eniu (25°C) do czasu rozpoczêcia analiz. Pa-rametry biomechaniczne, tj. krañcowa si³a maksymalna, powoduj¹ca dezintegracjê struktury koci (wytrzyma³oæ) oraz si³a w punkcie przekraczania granicy sprê¿ystoci (elastycznoæ) zosta³y oznaczone w trójpunktowym tecie zginania, przy u¿yciu aparatu Instron 5542 (sta³a prêdkoæ g³owicy 10 mm/min., odleg³oæ miêdzy punktami pod-parcia 60 mm).
Uzyskane wyniki dowiadczalne opracowano statystycz-nie przy u¿yciu analizy wariancji. Istotnoæ ró¿nic pomiê-dzy rednimi szacowano stosuj¹c wielokrotny test rozstê-pu Duncana (pakiet statystyczny Statistica 5.0 PL).
Wyniki i omówienie
W pierwszym okresie odchowu (1.-21. dzieñ ¿ycia) przyrost masy cia³a dla wszystkich grup dowiadczal-nych wyniós³ rednio 541 g, pobranie paszy 820 g, a jej wykorzystanie w przeliczeniu na 1 kg przyrostu 1,52 kg (tab. 2). Najkorzystniejsze wyniki produkcyj-ne uzyskano w grupie II zast¹pienie 50% witaminy D3 przez 25-OH-D3 pozwoli³o na polepszenie przy-rostów masy o 11,5%; wykorzystania paszy o 8,7% (p £ 0,05) oraz pobrania paszy o 1,8% w porówna-niu z grup¹ kontroln¹. Tendencjê do korzystnego
wp³y-r e m u N y p u r g iwPoapiznoimawfosdfioercuie % 0 5 e i n e i p ¹ t s a Z D y n i m a ti w 3 D -H O -5 2 z e z r p 3 k e t a d o D y z a ti f a n l o rt n o k I Normatywny II Normatywny + II I Obn¿iony + V I Obn¿iony + +
Tab. 1. Schemat dowiadczenia
Tab. 2. Wp³yw fitazy i 25-OH-D3 na wyniki produkcyjne kurcz¹t a p u r G y s a m t s o r y z r P g a ³ a i c Wypkaorszzyysktagnie Pobrangiepaszy Przycrioas³atmgasy Wykpoarszyzystagnie Pobrangiepaszy mie%trelnoæ pEuPnIk*ty a i c y ¿ ñ e iz d . 1 2 -. 1 1-.42.dizeñ¿ycia I 521 1,61b 840 2062 1,89 3905 3,33 256 II 581 1,47a 855 2140 1,87 4040 3,67 269 II I 534 1,47a 785 2209 1,87 4140 3,67 277 V I 529 a1,51ab 800 2177 1,81 3970 3,00 282 M E S 10,9 0,0241 17,7 28,2 0,0164 50,2 0,287 5,06
Objanienia: a, b rednie w kolumnach oznaczone ró¿nymi literami ró¿ni¹ siê istotnie przy p £ 0,05; * wskanik wydajnoci odchowu (European Production Index)
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 83 wu wprowadzenia 25-OH-D3 do mieszanek
prestarte-rowo-starterowych na wzrost i wykorzystanie paszy u kurcz¹t, mo¿na t³umaczyæ korzystnym dzia³aniem tego metabolitu w okresie, w którym jeszcze nie wszystkie kurczêta dysponuj¹ sprawnym uk³adem en-zymatycznym potrzebnym do hydroksylacji witaminy D3 w w¹trobie. U kurcz¹t z grupy III i IV, którym ob-ni¿ono poziom fosforanu paszowego w diecie, stosu-j¹c jednoczenie dodatek fitazy lub fitazy i 25-OH-D3, uzyskano wyniki zbli¿one do grupy kontrolnej. W przy-padku grupy III odnotowano nawet statystycznie istotne zmniejszenie zu¿ycia paszy w przeliczeniu na 1 kg przyrostu (o 8,7%).
W ca³ym okresie odchowu (1-42 dzieñ ¿ycia) red-ni przyrost masy dla ca³ego dowiadczered-nia wyred-niós³ 2150 g, wykorzystanie paszy w przeliczeniu na 1 kg przyrostu 1,86 kg, natomiast pobranie paszy 4010 g (tab. 2). Nie stwierdzono ró¿nic statystycznie istotnych pomiêdzy poszczególnymi grupami dowiadczalnymi, aczkolwiek obserwowano tendencjê do poprawy wy-ników produkcyjnych po zastosowaniu badanych do-datków paszowych. Tak wiêc, w grupie II (normatyw-ny poziom Ca i P + czêciowe zast¹pienia witami(normatyw-ny D3 przez 25-OH-D3), III (obni¿ony poziom Ca i P + fitaza) i IV (obni¿ony poziom Ca i P + fitaza i 25--OH-D3) odnotowano, w porównaniu z grup¹ kontrol-n¹, polepszenie przyrostu masy cia³a, odpowiednio o 3,8, 7,1 i 5,6%, pobrania paszy o 3,5, 6,0 i 1,7%, wykorzystania paszy 1,1, 1,1 i 4,2% oraz wskanika efektywnoci odchowu o 5,1, 8,2 i 10,2%. redni pro-cent padniêæ w ca³ym okresie odchowu wynosi³ 3,4% i by³ wyrównany w poszczególnych grupach dowiad-czalnych. Otrzymane w grupie III wyniki s¹ zgodne z rezultatami innych autorów, którzy obserwowali po-prawê wskaników odchowu
broj-lerów po dodaniu fitazy do diety o obni¿onym udziale fosforanu pa-szowego (1, 2, 18, 24). Korzystny wp³yw 25-OH-D3 na produkcyj-noæ kurcz¹t odnotowano nato-miast po ca³kowitym zast¹pieniu w diecie cholekalcyferolu przez ten metabolit (4, 21, 22).
Analizuj¹c wyniki oceny poubo-jowej nie stwierdzono ¿adnych sta-tystycznie istotnych ró¿nic pomiê-dzy grupami dowiadczalnymi (tab. 3). rednia wydajnoæ rzena w dowiadczeniu wynosi³a 75,6%, zawartoæ miêni piersiowych w tuszce 25,1%, natomiast udzia³ t³uszczu sade³kowego w tuszce 1,73%.
Rezultaty analizy jakociowej koci ramiennych i piszczelowych przedstawiono w tab. 4. D³ugoæ i wzglêdna masa koci by³y podob-ne w poszczególnych grupach
do-wiadczalnych. Równie¿ w przypadku cech biomecha-nicznych wyniki nie ró¿ni³y siê w sposób statystycz-nie istotny. Podobne rezultaty otrzymano w innych badaniach, w których po uzupe³nieniu diety niskofos-forowej w fitazê nie obserwowano pogorszenia mi-neralizacji koci piszczelowych u kurcz¹t w stosunku do grupy kontrolnej (5, 13). W przedstawianym do-wiadczaniu odnotowano nawet tendencjê do wzrostu wytrzyma³oci koci ramiennej w grupie II (dodatek 25-OH-D3 do diety normatywnej) oraz w IV (równo-czesne wprowadzenie fitazy i 25-OH-D3 do paszy o ob-ni¿onym poziomie Ca i P). W przypadku koci pisz-czelowej podobn¹ tendencjê odnotowano w grupie IV. Ró¿nice w wartociach bezwzglêdnych w stosunku do grupy I-kontrolnej wynios³y odpowiednio 4,0%, 3,5% i 1,2%. Poza tym w grupach dowiadczalnych sprê-¿ystoæ koci piszczelowej zwiêkszy³a siê przeciêtnie o oko³o 2%. Korzystne wyniki uzyskane w grupie IV, wskazuj¹ce na lepsz¹ kalcyfikacjê koci przy równo-czesnym stosowaniu obu badanych dodatków paszo-wych ni¿ przy ich osobnym u¿yciu, mog¹ wiadczyæ,
a p u r G æ o n j a d y W e z r an % i n ê i m ³ a iz d U h c y w o i s r e i p e c z s u t w % u z c z s u ³t ³ a iz d U o g e w o k ³ e d a s e c z s u t w % I 75,4 24,7 1,77 II 75,5 25,2 1,60 II I 75,7 25,0 1,92 V I 75,8 25,5 1,65 M E S 0,346 0,309 0,0934
Tab. 3. Wp³yw fitazy i 25-OH-D3 na wyniki analizy rzenej
kurcz¹t
Tab. 4. Wp³yw fitazy i 25-OH-D3 na wybrane parametry jakociowe koci
ramien-nych i piszczelowych kurcz¹t
a p u r G a n d ê l g z W a s a m D³ugoæ j e n l a m y s k a m y ³i s æ o tr a W y r u t k u rt s ij c a r g e t n iz e d e i c k n u p w ) æ o ³ a m y z rt y w ( i c o k e i c k n u p w y ³i s æ o tr a W y c i n a r g a i n a z c a r k e z r p ) æ o t s y ¿ ê r p s ( i c o t s y ¿ ê r p s g × gk 1 y s a m a ³ a i c cm a n d ê l g z w z e b N a n d ê l g z w N × gk 1 a ³ a i c y s a m a n d ê l g z w z e b N a n d ê l g z w N × gk 1 a ³ a i c y s a m e n n e i m a r i c o K I 3,12 6,43 398 184 230 107 II 3,11 6,45 414 194 233 109 II I 3,04 6,45 387 184 220 104 V I 3,12 6,51 412 189 230 105 M E S 0,0385 0,0222 9,16 4,35 6,34 2,92 e w o l e z c z s i p i c o K I 5,91 9,44 413 190 246 114 II 5,93 9,50 410 192 250 117 II I 5,78 9,52 387 183 247 117 V I 5,78 9,57 418 191 253 116 M E S 0,102 0,0492 10,1 4,32 5,32 2,33
Medycyna Wet. 2006, 62 (1) 84
¿e mechanizm ich oddzia³ywania w organizmie jest ró¿ny, a dzia³anie wzajemnie siê uzupe³nia. Podobne uzasadnienie korzystnej interakcji wystêpuj¹cej przy jednoczesnym dodatku fitazy i innego metabolitu wi-taminy D3 1,25(OH)2D3 podaj¹ Mitchell i Edwards (9). W badaniach Puzio i wsp. (12) zastosowanie sa-mej fitazy nie mia³o istotnego wp³ywu na jakoæ koci u kurcz¹t, natomiast jednoczesne wprowadzenie do paszy fitazy i 1,25(OH)2D3 (w miejsce witaminy D3) wyranie poprawi³o cechy wytrzyma³ociowe i geo-metrycznych koci udowych.
Otrzymane w badaniach wyniki wskazuj¹ na zasad-noæ czêciowego (50%) zast¹pienia dodatku witami-ny D3 w paszy dla kurcz¹t rzenych jej metabolitem (25-OH-D3) szczególnie w pierwszym okresie ¿y-wienia. Stosuj¹c mieszankê paszow¹ o obni¿onym o 40% udziale fosforanu paszowego i uzupe³niaj¹c j¹ fitaz¹, a w szczególnoci jednoczesnym dodatkiem fi-tazy i 25-OH-D3, nie odnotowano pogorszenia rezul-tatów produkcyjnych i jakoci koæca w porównaniu z grup¹ kontroln¹.
Pimiennictwo
1.Brenes A., Viveros A., Arija I., Centeno C., Pizarro M., Bravo C.: The effect of citric acid and microbial phytase on mineral utilization in broiler chicks. Anim. Feed Sci. Technol. 2003, 110, 201-219.
2.Dilger R. N., Onyango E. M., Sands J. S., Adeola O.: Evaluation of microbal phytase in broiler diets. Poultry Sci. 2004, 83, 962-970.
3.Edwards H. M. Jr.: Phosphorus. 1. Effect of breed and strain on utilization of suboptimal levels of phosphorus in the ration. Poultry Sci. 1983, 62, 77-84. 4.Fritts C. A., Waldroup P. W.: Effect of source and level of vitamin D on live performance and bone development in growing broilers. J. Appl. Poultry Res. 2003, 12, 45-52.
5.Karaman M., Gurbuz Y., Ozkose E., Ekinci M. S.: Study on stability of fungal phytase as poultry feed additive. J. Anim. Feed Sci. 2004, 313-321. 6.Khose K. K., Ranade A. S., Kadam M. M., Jagatap S. K., Gole M. A.: Effect
of phytase supplementation on performance of broilers fed low phosphorus diet. Indian J. Poultry Sci. 2003, 38, 288-290.
7.Ledwaba M. F., Roberson K. D.: Effectiveness of 25-hydroxycholecalciferol in the prevention of tibial dyschondroplasia in Ross cockelers depends on dietary calcium level. Poultry Sci. 2003, 82, 1769-1777.
8.Leske K. L., Coon C. N.: A bioassay to determine the effect of phytase on phytate phosphorus hydrolysis and total phosphorus retention of feed ingre-dients as determined with broilers and laying hens. Poultry Sci. 1999, 1151--1157.
9.Mitchell R. D., Edwards Jr. H. M.: Additive effects of 1,25-dihydroxychole-calciferol and phytase on phytate phosphorus utilization and related para-meters in broiler chickens. Poultry Sci. 1996, 75, 111-119.
10.Mitchell R. D., Edwards Jr. H. R., McDaniel G. R.: The effects of ultraviolet light and cholecalciferol and its metabolites on the development of leg ab-normalities in chickens genetically selected for a high and low incidence of tibial dyschondroplasia. Poultry Sci. 1997, 76, 346-354.
11.Nelson T. S.: The hydrolysis of phytate phosphorus by chicks and laying hens. Poultry Sci. 1976, 55, 2262-2264.
12.Puzio I., Bieñko M., Radzki R., Kapica M., Filip R.: Wp³yw fitazy i kalcitrio-lu na cechy wytrzyma³ociowe koci udowych kurcz¹t bojlerów. Medycyna Wet. 2004, 60, 1103-1105.
13.Qian H., Veit H. P., Kornegay E. T., Ravindran V., Denbow D. M.: Effects of supplemental phytase and phosphorus on histological and other tibial bone characteristics and performances of broilers fed semi-purified diets. Poultry Sci. 1996, 75, 618-626.
14.Rennie J. S., Whitehead C. C.: Effectiveness of dietary 25- and 1-hydroxy-cholecalciferol in combating tibial dyschondroplasia in broiler chickens. Brit. Poultry Sci. 1996, 37, 413-421.
15.Rutheford S. M., Cung T. K., Morel P. C., Moughan P. J.: Effect of microbial phytase on ileal digestibiliyu of phytate phosphorus, total phosphorus, and amino acids in a low-phosphorus diet for broilers. Poultry Sci. 2004, 83, 61-68.
16.Smulikowska S. (red.): Normy ¿ywienia drobiu. Zalecenia ¿ywieniowe i war-toæ pokarmowa pasz. Inst. Fizjologii i ¯ywienia Zwierz¹t PAN, Jab³onna 1996.
17.Soares J. H. Jr., Kerr J. M., Gray R. W.: 25-hydroxycholecalceferol in poul-try nutrition. Poulpoul-try Sci. 1995, 74, 1919-1934.
18.Sohail S. S., Roland D. A. Sr.: Influence of supplemental phytase on perfor-mance of broilers four to six weeks of age. Poultry Sci. 1999, 78, 550-555. 19.Whitehead C. C., McCormack H. A., McTeir L., Fleming R. H.: High vitamin
D3 requirements in broilers for bone quality and prevention of tibial
dys-chondroplasia and interactions with dietary calcium, available phosphorus and vitamin A. Poultry Sci. 2004, 45, 425-436.
20.Williams B., Solomon S., Waddington D., Thorp B., Farquharson C.: Skele-tal development in the meat type chicken. Poultry Sci. 2000, 41, 141-149. 21.Yarger J. G., Quarles C. L., Hollis B. W., Gray R. W.: Safety of
25-hydroxy-cholecalciferol as a source of 25-hydroxy-cholecalciferol in poultry rations. Poultry Sci. 1995, 74, 1437-1446.
22.Yarger J. G., Saunders C. A., McNaughton J. L., Quarles C. L., Hollis B. W., Gray R. W.: Comparison of dietary 25-hydroxycholecalciferol and cholecal-ciferol in broiler chickens. Poultry Sci. 1995, 74, 1159-1167.
23. Yi Z., Kornegay E. T., Ravindran V., Denbow D. M.: Improving phytate phosphorus availability in corn and soybean meal for broilers using micro-bial phytase and calculation of phosphorus equivalence walues for phytase. Poultry Sci. 1996, 75, 240-249.
24.¯y³a K., Mika M., Stodolak B., Wikiera A., Koreleski J., wi¹tkiewicz S.: Towards complete dephosphorylation and total conversion of phytates in poultry feeds. Poultry Sci. 2004, 73, 1175-1186.
Adres autora: dr in¿. Sylwester wi¹tkiewicz, ul. £u¿ycka 53/52, 30-658 Kraków; e-mail: sylwester.swiatkiewicz@izoo.krakow.pl
