W
ostatnich dekadach wpáyw mediów na Īycie paĔstw i narodów – oraz zmiany dokonujące siĊ w nich samych (m.in. przej-Ğcie od mediów analogowych do cyfrowych oraz od stacjonarnych do sieciowych i mobil-nych) – spowodowaáy, Īe staáy siĊ one trwaáym elementem Īycia spoáecznego, politycznego i kulturalnego. We wrzeĞniu 2014 r. minister nauki prof. Lena Kolarska-BobiĔska uczest-niczyáa w Parlamencie Europejskim w kon-ferencji „European Intersectoral Summit on Research and Innovation” (EISIRI). Spotka-nie odbywaáo siĊ pod hasáem „Nauka, media i demokracja”. Profesor Kolarska-BobiĔska, zabierając gáos w kwestii spoáecznej roli ba-daĔ naukowych i innowacji, podkreĞliáa m.in.,Īe nauka, biznes i media odgrywają kluczową rolĊ w ksztaátowaniu i umacnianiu europejskiej kultury innowacji, podobnie jak niezakáócony przepáyw informacji, który wpisuje siĊ w ideĊ open access, czyli otwartego dostĊpu do wie-dzy1. Z powyĪszym stwierdzeniem wiąĪe siĊ zainteresowanie i zaangaĪowanie spoáecznoĞci nauki na poziomie miĊdzynarodowym w ba-danie szeroko pojĊtych Ğrodków masowego przekazu. Jedną z licznych konsekwencji tego stanu rzeczy stanowi rozwój reß eksji i badaĔ naukowych dotyczących obszaru mediów dostrzegalny od lat z polskiej perspektywy2. Pojawiáy siĊ wspólnie deÞ niowane zjawiska, okreĞlane problemy do rozwiązania, przyj-mowane techniki i metody badaĔ, co prostą
1 Patrz: dokument bez tytuáu newsleter@nauka.gov.pl [dostĊp: 26.09.2014]. 2
Drogowskazem pomocnym przy deÞ niowaniu nowej dyscypliny byáa myĞl teoretyczna m.in. prof.prof. Walere-go Pisarka i Tomasza Gobana-Klasa. Wyrywkowe spojrzenie na publikacje ukazujące siĊ w ostatnich latach pozwala na konstatacjĊ, Īe staraniem oĞrodków akademickich ukazują siĊ m.in. nastĊpujące serie wydawnicze: Instytut Dzien-nikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego – „Media początku XXI wieku” (m.in.: Media a rok 1989. Obraz przemian
i nowe zjawiska na rynku, red. à. SzurmiĔski, Warszawa 2010; P. Swacha, Polityka informacyjna Polskiego Stron-nictwa Ludowego 1945–1947, Warszawa 2010; ZawartoĞü mediów, czyli rozwaĪania nad metodologią badaĔ medio-znawczych, red. T. Gackowski, Warszawa 2011; K. Gajlewicz-Korab, Obraz muzuámanów we Francji w tamtejszych tygodnikach opinii, Warszawa 2011; Manipulacja w mediach. Media o manipulacji, red. T. Gackowski, J. Dziedzic,
Warszawa 2011; A. Waszkiewicz, Wizerunek organizacji. Teoria i praktyka badania wizerunku uczelni, Warsza-wa 2011; Systemy medialne w XXI wieku. Wspólne czy róĪne drogi rozwoju?, red. A. Jaskiernia, J.W. Adamowski, Warszawa 2012; M. StĊpieĔ, Strukturalna budowa utworu. Dzieáo literackie w Þ lozoÞ i, naukach humanistycznych,
literaturoznawstwie i prawie autorskim, Warszawa 2012; P. Siuda, Kultury prosumpcji. O niemoĪnoĞci powstania globalnych i ponadpaĔstwowych spoáecznoĞci fanów, Warszawa 2012; Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach, red. T. Gackowski, Warszawa 2012; K. KamiĔska, Debata nad stanem wojennym w Polsce.
Publi-Status teoretyczny nauk o mediach –
kilka uwag do dyskusji
drogą prowadziáo do powstania samodzielnej dyscypliny.
WyodrĊbnienie w 2011 roku dyscypli-ny „nauki o mediach3 wywoáaáo oĪywioną
wymianĊ myĞli o ich statusie teoretyczno--metodologicznym, która toczy siĊ przede wszystkim na áamach kwartalnika „Studia Medioznawcze”4. Dyskusja koncentrowaáa
cystyka „Gazety Wyborczej”, „Naszego Dziennika”, „Rzeczpospolitej”, „Trybuny” oraz „ĩycia” z lat 1989–2008,
War-szawa 2013; Komunikowanie masowe i polityka medialna w epoce globalizacji i cyfryzacji – aspekty miĊdzynarodowe, red. J.W. Adamowski, A. Jaskiernia, Warszawa 2013; J. Szylko-Kwas, Wywiad telewizyjny – cechy twórcze a norma gatunkowa, Warszawa 2013; Nowe media. Wyzwania i ograniczenia, red. T. Gackowski, Warszawa 2013; à. Przybysz, Komunikowanie
polityczne 2.0. Analiza amerykaĔskiej i polskiej kampanii prezydenckiej, Warszawa 2013; O wáasnej promocji Ğrodków prze-kazu w Polsce – miĊdzy teorią a praktyką, red. A. Jupowicz-Ginalska, Warszawa 2013; MiĊdzykulturowe aspekty dziaáalnoĞci mediów w epoce globalizacji, red. J.W. Adamowski, A. Jaskiernia, Warszawa 2014; Marketing polityczny a public relations. RóĪnice, podobieĔstwa, kontrowersje, red. W. JabáoĔski, Warszawa 2014); Wydawnictwo Uniwersytetu JagielloĔskiego –
„Media” (m.in.: L. Gorman, D. Mc Lean, Media i spoáeczeĔstwo. Wprowadzenie historyczne, Kraków 2010; T. Flew, Media
globalne, Kraków 2010). Staraniem tego samego wydawnictwa ukazaáy siĊ takĪe: A. Nowosad, Wáadza i media w Buága-rii, Kraków 2008; K. Wolny-ZmorzyĔski, Jaka informacja? Rzecz o percepcji fotograÞ i dziennikarskiej, Kraków 2010;
B. Nierenberg, Zarządzanie mediami. UjĊcie systemowe, Kraków 2011; A. Hess, Spoáeczni uczestnicy medialnego dyskursu
politycznego w Polsce. Mediatyzacja i strategie komunikacyjne organizacji pozarządowych, Kraków 2013; R. KuĞ, PBS. AmerykaĔska telewizja publiczna, Kraków 2013). Staraniem Uniwersytetu Wrocáawskiego ukazuje siĊ seria
„Komunikowa-nie i media” (np. Studia empiryczne nad komunikowa„Komunikowa-niem politycznym w Polsce, red. B. Dobek-Ostrowska, K. Majdecka, Wrocáaw 2011). NaleĪy takĪe odnotowaü prace wydawnictw Uniwersytetu Adama Mickiewicza (np. R. Kowalczyk, Radio
lokalne w Polsce, PoznaĔ 2007) czy UMCS – seria pokonferencyjna „Wspóáczesne media” (np. Kryzys w mediach, T. 1 i 2.
red. I. Hofman, D. KĊpa-Figura, Lublin 2012). Na polu publikacji podejmujących problematykĊ medioznawczą aktywne są takĪe liczne wydawnictwa, przykáadowo Wydawnictwo A. Marszaáek Þ rmuje seriĊ „Oblicza mediów” (np. T. Gackowski,
Wáadza na dywaniku. Jak polskie media rozliczają polityków? Nowy model komunikacji politycznej, ToruĔ 2013; K.
Bur-no, Blog jako nowa forma komunikowania politycznego na przykáadzie blogów polityków Platformy Obywatelskiej (2004–
2010), ToruĔ 2013); wydawnictwo POLTEXT prowadzi seriĊ „Akademickie warsztaty dziennikarskie” (np. Mistrzowie literatury czy dziennikarstwa?, red. K. Wolny-ZmorzyĔski, W. Furman, J. Snopek, Warszawa 2011; A. Kaliszewski, Gáówne nurty w kulturze XX i XXI wieku. PodrĊcznik dla studentów dziennikarstwa i komunikacji spoáecznej, Warszawa 2012;
L. OlszaĔski, Media i dziennikarstwo internetowe, Warszawa 2012; Komunikacja wizualna w prasie i mediach
elektronicz-nych, red. K. Wolny-ZmorzyĔski, W. Furman, K. GroĔ, Kraków 2013 ; Komunikacja wizualna w reklamie, public relations i w prawie, red. K. Wolny-ZmorzyĔski, W. Furman, K. GroĔ, Kraków 2013); wydawnictwo krakowskie UNIVERSITAS
w serii „Dziennikarstwo i Ğwiat mediów” pod red. Z. Bauera i E. ChudziĔskiego wydaáo m.in.: T. Goban-Klas, Wartki nurt
mediów. Ku nowym formon spoáecznego i Īycia informacji, Kraków 2011; S. JĊdrzejewski, Radiofonia publiczna w Euro-pie w erze cyfrowej, Kraków 2011; K. Gajdka, Rzecznik prasowy w otoczeniu mediów. Teoria i praktyka, Kraków 2012).
Cenną seriĊ „Edukacja medialna” przygotowywaáy Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne (np.: K. Jakubowicz, Unia
Europejska a media. MiĊdzy kulturą a gospodarką, Warszawa 2010). Zwraca uwagĊ aktywnoĞü na tym polu takich
wydaw-nictw jak OÞ cyny Wydawniczej „Humanitas” w Sosnowcu (np. Przemiany systemu medialnego polsko-rosyjskie spojrzenie, red. M. Gierula, Sosnowiec–Krasnodar–Sankt Peterburg 2011) czy Konsorcjum Akademickiego (np.: S. GawroĔski,
Me-dia relations sáuĪb mundurowych w Polsce. Analiza wybranych formacji, Kraków–Rzeszów–ZamoĞü 2011). Sporadycznie
sprawami mediów zajmuje siĊ wydawnictwo C.H. Beck (np.: J. Taczkowska-Olszewska, DostĊp do informacji publicznej
w polskim systemie prawnym, Warszawa 2014). Problematyka mediów byáa równieĪ obecna na I Ogólnopolskim Kongresie
Europeistyki, zob. Uczestnicy I Ogólnopolskiego Kongresu Europeistyki. Przewodnik, red. J. Tymanowski, P. Stawarz, War-szawa 2014. TamĪe noty o polskich europeistach aktywnych w obszarze badaĔ medioznawczych. ProblematykĊ studiów nad mediami i komunikacją z politologicznego punktu widzenia podjĊli W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki w pracy
Nauki o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny, Biszkek–Puátusk 2013.
3 Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa WyĪszego z 8 sierpnia 2011 roku w sprawie obszarów wiedzy,
dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Dz.U. Nr 179 poz. 1065). Legislator, zastanawiając
siĊ nad medioznawstwem, znajdowaá siĊ w powaĪnym káopocie. Chcąc odnieĞü siĊ do mediów masowych, musiaá uwzglĊdniaü róĪne grupy problemów. KaĪdy z nich mógá, a nawet powinien, byü rozpatrywany z róĪnych punktów widzenia. Wydaje siĊ, Īe záoĪonoĞü obiektu badaĔ – i bĊdąca jego pochodną wieloaspektowoĞü podejĞü badawczych – zdecydowaáy o nazwie dyscypliny jako „nauki o mediach”, a nie „nauka o mediach”.
4 Dyskusja zostaáa zainaugurowana w 2012 r., kiedy to w nr 2 (49) kwartalnika ukazaáy siĊ artykuáy M. Jabáo-nowskiego i T. Gackowskiego, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty (s. 15) oraz M.
Mro-siĊ na obszarach, perspektywach i postulatach formuáowanych wobec nowej dyscypliny sta-wiającej pierwsze kroki na naukowej mapie Polski. Celem artykuáu, w ramach toczącej siĊ debaty nad toĪsamoĞcią dyscypliny, jest pró-ba zwrócenia uwagi na fakt, Īe przedmiotem materialnym nauk o mediach są Ğrodki spo-áecznego komunikowania, natomiast przed-miotem formalnym – sfera spoáecznego obie-gu informacji. Ponadto na obecnym etapie jest ona dyscypliną o niedookreĞlonym polu badawczym, a takĪe relatywnie niskiej spój-noĞci paradygmatycznej, czego konsekwencją jest m.in. jej dwuobszarowoĞü.
* * *
Struktura obszaru nauk spoáecznych obej-muje trzy segmenty dziedzinowe: nauki spo-áeczne, nauki ekonomiczne5 i nauki prawne6, co obrazuje schemat 1.
Powstanie przedmiotowej dyscypliny7 daáo istotny impuls nie tylko do rozwoju badaĔ, ale równieĪ do kreowania nowej ĞcieĪki awansu naukowego. Do 2013 roku stopnie akademic-kie w zakresie studiów nad mediami nadawano przede wszystkim w ramach dyscypliny „nauki o polityce”8, incydentalnie zaĞ w ramach innych dyscyplin humanistycznych (kulturoznawstwo, literaturoznawstwo, jĊzykoznawstwo),
teolo-zowskiego, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji (s. 24). W tym samym roku Instytut Dziennikarstwa UW zorganizowaá konferencjĊ „ToĪsamoĞü nauk o mediach”, a jej bezpoĞrednim pokáosiem byáy teksty T. Gackow-skiego, Konferencja „ToĪsamoĞü nauk o mediach”, czyli medioznawcza polifonia starej–nowej dyscypliny naukowej (2012, nr 3 (50), s. 11) oraz W. Sonczyka, ToĪsamoĞü nauk o mediach (reß eksje po konferencji) (2012, nr 3 (50), s. 28). W kolejnych miesiącach w ramach zainaugurowanego cyklu na áamach kwartalnika opublikowano: W. Pisa-rek, Terminologia nauk o mediach, 2013, nr 2 (53), s. 15; M. Lisowska-Magdziarz, Metodologia badaĔ nad mediami
– nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, 2013, nr 2 (53), s. 27; T. Goban-Klas, Od wielo- do interdyscyplinar-noĞci (Z dziejów wiedzy o komunikowaniu), 2013, nr 3 (54), s. 11; K. Wolny-ZmorzyĔski, A. Kozieá, Genologia dziennikarska, 2013, nr 3 (54), s. 23; M. DroĪdĪ, Etyczne aspekty mediów integralną czĊĞcią nauk o mediach, 2013,
nr 4 (55), s. 11; J. OlĊdzki, Public relations i marketing medialny: zarządzanie komunikacją i wizerunkiem w nauce
o mediach, 2013, nr 4 (55), s. 27; T. SasiĔska-Klas, SwoistoĞü zjawisk w komunikacji medialnej i problemy w ich badaniach empirycznych, 2014, nr 1 (56), s. 13; T. Kowalski, Ekonomiczne badania nad mediami jako element nauki o mediach, 2014, nr 2 (57), s. 15. Wymiana myĞli i poglądów trwa…
5 Dziedzina nauk ekonomicznych obejmuje: a) ekonomiĊ, b) Þ nanse, c) nauki o zarządzaniu [dyscyplina dwuob-szarowa], d) towaroznawstwo.
6 Dziedzina nauk prawnych obejmuje: a) nauki o administracji, b) prawo, c) prawo kanoniczne.
7 Zdaniem politologów chodzi nie tyle o wykreowanie nowej dyscypliny, co raczej o usamodzielnienie do-tychczasowej subdyscypliny nauk o polityce. Z tego punktu widzenia moĪna sformuáowaü tezĊ, Īe „nauki o me-diach pozostają w relacji genetycznej [dyscyplina pochodna] z naukami o polityce”, zob. W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 70–75.
8 Dla nauk o polityce studia nad szeroko rozumianą problematyką Ğrodków spoáecznego komunikowania (me-diów masowych) oraz samym procesem komunikowania odgrywają doniosáą rolĊ. Zakres wspóáczesnych badaĔ mediologicznych pozostaje w integralnym związku z naukami o polityce, gdyĪ ich materialny przedmiot poznania (fakty empiryczne, czyli fenomeny, w których przejawia siĊ zarówno cecha politycznoĞci, jak i cecha informa-tywnoĞci spoáecznej) jest – w okreĞlonym stopniu – zbieĪny. W tym kontekĞcie nauki o mediach – bĊdąc odrĊbną dyscypliną naukową – mogą byü pojmowane albo w kontekĞcie szeroko rozumianej reß eksji politologicznej (poli-tologia sensu largo), albo jako dyscyplina pomocnicza nauk o polityce. W związku z powyĪszym W. Jakubowski, P. ZaáĊski i à. ZamĊcki sformuáowali postulat operacyjnego stopniowania zakresu naukowej reß eksji o sferze po-litycznoĞci poprzez wyróĪnianie: politologii sensu stricto (dyscyplina „nauki o polityce”), politologii sensu largo (dyscyplina „nauki o polityce publicznej”, wybrane obszary badaĔ inter-, multi- i transdyscyplinarnych), politologii
sensu largissimo (dyscypliny: „nauki o bezpieczeĔstwie”, „nauki o obronnoĞci” oraz integralnie powiązany segment medioznawczo-komunikologiczny – dyscypliny: „nauki o mediach” i „nauki o poznaniu i komunikacji spoáecznej”).
Zob. W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 71. Por. na ten temat: K. Doktorowicz,
Medioznawstwo jako przedmiot badaĔ w zakresie nauk o polityce [w:] TransdyscyplinarnoĞü badaĔ nad komunikacją medialną, red. M. Kita, M. ĝlawska, t. 1, Stan wiedzy i postulaty badawcze, Katowice 2012, s. 52 i nast.
gicznych (teologia mediów) lub spoáecznych (m.in. socjologia)9. Jak nadmienia Maciej Mro-zowski, „w wariancie amerykaĔskim bazowymi dyscyplinami dla badania mediów byáy polito-logia, socjologia i psychopolito-logia, a po niebywa-áym rozkwicie brytyjskich studiów kulturowych do kanonu wáączono takĪe szeroko ujmowane kulturoznawstwo”10.
JeĪeli spojrzeü z dzisiejszej perspekty-wy na zestawienie jednostek uprawnionych do nadawania stopni naukowych, to wedáug stanu z 15 wrzeĞnia 2014 r. uprawnienia do
nadawania stopnia doktora nauk spoáecznych w zakresie nauki o mediach posiada Rada Wy-dziaáu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Do Centralnej Komisji docierają sygnaáy, Īe w najbliĪszych miesiącach spáyną z oĞrodków akademickich (m.in. Kraków, Lublin) kolejne wnioski w tym zakresie.
Nauki o mediach – niezaleĪnie od aktual-nych uwarunkowaĔ prawnych – mogą byü poj-mowane dwojako11:
• jako obszar studiów humanistycznych (Geistes-
9 TamĪe.
10 M. Mrozowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji, „Studia Medioznawcze” 2012, nr 2 (49), s. 24–30.
11 Por. m.in. Öffentliche Kommunikation. Handbuch Kommunikations- und Medienwissenschaft, red. G. Bentele, H.B. Brosius, O. Jarren, Wiesbaden 2003; R. Leschke, Einführung in die Medientheorie, München 2003; P. Ludes,
Einführung in die Medienwissenschaft – Entwicklungen und Theorien, Berlin 2003; K. Hickethier, Einführung in die Medienwissenschaft, Stuttgart 2003.
Schemat 1. Nauki o mediach na tle wybranych obszarów nauk
ħródáo: M. Jabáonowski, T. Gackowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty, „Studia Medioznawcze” 2012, nr 2 (49), s. 15–24. O b sza r n a u k te ch n iczn ych
Obszar nauk spoáecznych
und Kulturwissenschaft)12, gdzie gáówny nacisk poáoĪono na „tworzywo” – m.in. aspekty jĊzykoznawcze, literaturoznawcze, historyczne, i na „odbiorcĊ” – m.in. aspek-ty kulturowo-antropologiczne, teologiczne (badania formalne i quasi-empiryczne); • jako obszar studiów spoáecznych
(Sozial-wissenschaft)13, gdzie gáówny nacisk káa-dzie siĊ na polityczne, psychospoáeczne i ekonomiczne uwarunkowania funkcjo-nowania mediów masowych i ich oddzia-áywania na odbiorcĊ (badania empiryczne sensu stricto).
Dlatego istotnym elementem dyskusji nad statusem dyscypliny – gdzie szczególnie przy-datny jest schemat 2. szkicujący toĪsamoĞü nauk o mediach w odniesieniu do obowi ązu-jącej klasyÞ kacji dyscyplin – jest: 1) postulat dwuobszarowoĞci, tzn. przypisania jej zarów-no do obszaru nauk humanistycznych, jak i do obszaru nauk spoáecznych, 2) wyodrĊbnienie w obszarze nauk spoáecznych, zgodnie z klasy-Þ kacją OECD, dziedziny nauk o poznaniu, me-diach i informacji (media and communications) obejmującej „nauki o mediach”, „kognitywisty-kĊ” oraz „bibliologiĊ i informatologiĊ”14.
12 W tym obszarze mieĞciáa siĊ dotychczasowa polska praktyka zaliczania badaĔ medioznawczych, jako dyscy-pliny humanistycznej, do nauk o polityce.
13 Obszar wskazany przez polskiego ustawodawcĊ.
14 W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 56–57.
Schemat 2. ToĪsamoĞü dyscypliny „nauki o mediach” a obowiązująca klasyÞ kacja dyscyplin
ħródáo: oprac. na podst.: M. Jabáonowski, T. Gackowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach. Obszary, perspektywy,
postulaty, „Studia Medioznawcze” 2012, nr 2 (49), s. 15–24.
Orientacja teoretyczna badacza mediów b Ċ-dzie pochodną triady15:
poglądów na jednostkĊ (aspekt humani-•
styczny);
poglądów na nowoczesne spoáeczeĔstwo •
i reguáy jego funkcjonowania (aspekt spo-áeczny);
poglądów na infrastrukturĊ komunikacji •
(aspekt techniczno-technologiczny).
Teza I: Nauki o mediach sytuują siĊ
na przeciĊciu humanistyki i nauk
spoáecznych
* * *
Jak trafnie zauwaĪa Régis Debray16 we Wpro-wadzeniu do mediologii: „Istoty Īywe są przed-miotem badaĔ biologii, linie i páaszczyzny – geometrii, zjawiska atmosferyczne – meteoro-logii. Na pierwszy rzut oka dana dyscyplina jest deÞ niowana za poĞrednictwem jej przedmiotu. Przyjmując to zaáoĪenie, chcielibyĞmy wiĊc po-wiedzieü: »Mediologia zajmuje siĊ badaniem mediów«. I byáby to powaĪny báąd. Jak
przypo-minaá bowiem niegdyĞ historyk techniki André-Georges Haudricourt: »W rzeczywistoĞci tym, co charakteryzuje daną naukĊ, jest punkt wi-dzenia, nie zaĞ przedmiot«”17. Stąd teĪ koniecz-noĞü zdeÞ niowania nie tylko materialnego, ale przede wszystkim formalnego przedmiotu poznania (punkt widzenia). Mediologia zatem „nie wykluczając tego, co nazywamy »komu-nikacją«, interesuje siĊ […] w szczególnoĞci czáowiekiem, który przekazuje, czyli komunikuje i transmituje. Jego wáaĞnie mniej znamy niĪ in-nych, wiĊc nasze poczynania na poziomie po-jĊü muszą byü bardziej oryginalne i ulokowane gdzie indziej niĪ przyjĊte dotychczas punkty widzenia”18. OryginalnoĞü koncepcji Debray’a, jak nadmienia W. Pisarek, polega na rozdziele-niu pojĊü: (synchronicznej) komunikacji i (dia-chronicznego) przekazywania19.
W interesującym nas obszarze badaĔ kry-stalizują siĊ zatem wyraĨnie trzy podstawowe zakresy: 1) kognitywistyczny20, 2) komuniko-logiczny21 i 3) mediologiczny, konstytuujące w Polsce dwie dyscypliny naukowe – „nauki o poznaniu i komunikacji spoáecznej” oraz
15 W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce…, dz. cyt., s. 73.
16 Debray sformuáowaá neologizm médiologie w pracy Le pouvoir intellectuel en France, Ramsay 1979. 17 R. Debray, Wprowadzenie do mediologii, Warszawa 2010, s. 3.
18 TamĪe, s. 4.
19 W. Pisarek, Terminologia nauk o mediach, „Studia Medioznawcze” 2013, nr 2 (53), s. 18.
20 ZrĊby podejĞcia kognitywnego „wypracowano w latach 1948–1956, pomiĊdzy odbytym w 1948 roku w Hi-xon sympozjum na temat mózgowych mechanizmów zachowania, a przeprowadzonym w 1956 roku w Massachu-setts sympozjum poĞwiĊconym teorii informacji, na którym psycholog Karl S. Lahsley (1890–1958) wygáosiá wy-káad o kolejnoĞci nastĊpstw w zachowaniu; ekonomiĞci, a zarazem informatycy, Allen Newell i Herbert A. Simon, przedstawili komputerowy program myĞlenia, a lingwista Avram Noam Chomsky omówiá problemy pojawiające siĊ przy tworzeniu teorii jĊzyka. Powrócono do fundamentalnego pytania (…) – co dzieje siĊ w czáowieku miĊdzy zadziaáaniem bodĨca a koĔcową reakcją na niego, jakie Þ zjologiczne procesy wtedy zachodzą, jak przetwarzana jest informacja, jak przebiega proces poznawania? Mając do dyspozycji rodzącą siĊ technikĊ komputerową, uznano, Īe myĞlenie, spostrzeganie i wraĪenia, pamiĊtanie, uczenie siĊ, rozwiązywanie problemów, jĊzyk to rodzaje zachowaĔ, które – tak jak procesy motoryczne – moĪna badaü. Odtąd zaczĊto tworzyü róĪne modele pracy ludzkiego umysáu, które nastĊpnie starano siĊ weryÞ kowaü empirycznie. (…) Pojawiáo siĊ nawet okreĞlenie nauka kognitywna, przez które rozumiano interdyscyplinarne badania korzystające z metod wypracowanych przez psychologiĊ poznawczą, lingwistykĊ, antropologiĊ, Þ lozoÞ Ċ, nauki komputerowe, programy mające na celu stworzenie sztucznej inteligencji oraz nauki zajmujące siĊ badaniem funkcjonowania ukáadu nerwowego”. T. Nasierowski, Dzieje psychiatrii: gáówne
wydarzenia, osoby i tendencje rozwojowe [w:] Psychiatria, t. I, Podstawy psychiatrii, red. J. Rybakowski, S. Pu
ĪyĔ-ski, J. Wciórka,Wrocáaw 2010, s. 47.
21 PojĊcie „komunikowanie” pochodzi od áaciĔskiego czasownika comunico, communicare (‘uczyniü wspólnym, poáączyü; udzieliü komuĞ wiadomoĞci, naradzaü siĊ’) i rzeczownika communio (‘wspólnoĞü, poczucie áącznoĞci’).
Schemat 3. Delimitacja obszaru badawczego dyscyplin „nauki o mediach” oraz „nauki o poznaniu i komunikacji spoáecznej”
ħródáo: oprac. wáasne
„nauki o mediach”. O ile status pierwszego i trzeciego zakresu jest, jak siĊ zdaje, oczywisty, to juĪ komunikologia stanowi problem bardziej záoĪony22. Odwoáując siĊ jednak do koncepcji sformuáowanej przez Richarda L. Lanigana23, który wyróĪniá komunikologiĊ mediów,
ko-munikologiĊ kliniczną, komunikologiĊ sztu-ki oraz filozofiĊ komunikologii, dyscyplinie „nauki o mediach” wypada przypisaü pierw-szy segment, natomiast dyscyplinie „nauki o poznaniu i komunikacji spoáecznej” – trzy kolejne.
Termin communicatio (‘komunikowanie, komunikacja, komunikat’) – początkowo funkcjonujący w brzmieniu áaciĔ-skim, a nastĊpnie wcháoniĊty przez jĊzyki nowoĪytne – pojawiá siĊ w XIV wieku i oznaczaá ‘wejĞcie we wspólnotĊ, utrzymywanie z kimĞ stosunków’. Dopiero w XVI wieku nadano mu drugie znaczenie ‘transmisja’, ‘przekaz’, co wiązaáo siĊ z rozwojem poczty i dróg. W najbardziej ogólnym ujĊciu komunikowanie jest rozumiane jako transmisja i przekazywanie informacji, nawet na poziomie komórki.
22 Por. na ten temat takĪe: E. Kulczycki, Status komunikologii – przyczynek do dyskusji, http://www.hc.amu.edu.pl/ numery/3/kulczycki.pdf [dostĊp: 30.10.2014]. Tu warto odnotowaü, Īe jest to przede wszystkim spojrzenie Þ lozofa.
23 TamĪe, s. 31. Psychologia FilozoÞ a RzeczywistoĞü psychiczna RzeczywistoĞü spoáeczna Antropologia Orientacja humanistyczna Orientacja spoáeczna Informatyka Lingwistyka
– dziedzina nauki zajmująca siĊ obserwacją i analizą dziaáania zmysáów, mózgu i umysáu,
w szczególnoĞci ich modelowaniem („nauki kognitywne”, „nauki o poznaniu”) Sztuczna
Ksztaátuje siĊ zatem moĪliwoĞü delimita-cji obszarów badawczych dyscypliny „nauki o mediach” oraz dyscypliny „nauki o pozna-niu i komunikacji spoáecznej”, co obrazuje schemat 3. Sfera spoáecznego obiegu infor-macji, deÞ niowana cechą „informatywnoĞci spoáecznej”24 (transmisja i przekazywanie in-formacji), stanowi postulowany „punkt widze-nia” (przedmiot formalny – obiectum forma-le)25 nauk o mediach, a przejawia siĊ zarówno w porządku diachronicznym (mediologia sen-su stricto26), jak i synchronicznym (komuniko-logia). Wytycza jednak doĞü czytelną granicĊ pomiĊdzy obiema dyscyplinami, co wydaje siĊ uĪyteczne w kontekĞcie unikania kontrower-sji w procedurach awansowych27, i moĪe byü niezwykle przydatne w pracach na poziomie Rady Gáównej czy Centralnej Komisji.
Innym wariantem, równie interesującym po-znawczo – patrz schemat 4. – wydaje siĊ odnie-sienie do poziomów procesu komunikowania28 i przypisanie naukom o mediach komunikowania masowego29, jak proponuje m.in. M. Lisowska--Magdziarz 30. Dodaü wypada, Īe komunikowanie masowe ma charakter impersonalny, to znaczy,
Īe miĊdzy nadawcą a odbiorcą nie ma Īadnego kontaktu (konieczne jest medium – poĞrednik), a przestrzeĔ wspólna jest wirtualna31.
Analizując dziedziny nauk z obszaru nauk spoáecznych oraz cechy informatywnoĞci spo-áecznej i politycznoĞci („to, co polityczne”), otrzymamy obraz przedstawiony na schema-cie 5. Dowodzi on, Īe przedmiotem formalnym na drodze poszukiwania przedmiotu poznania nauki o mediach jest sfera „spoáecznego obie-gu informacji”, zaĞ przedmiotem materialnym (obiectum materiale)32 – same media, jako
fe-24 àac. informativus – ‘wyjaĞniający’, ’podający wiadomoĞü’.
25 „Przedmiot formalny nauki jest podwójny: treĞciowy oraz metodologiczny (w terminologii scholastycz-nej: obiectum formale quod oraz obiectum formale sub quo). Pierwszy z nich wyraĪa odpowiednią stronĊ, wzglĊdnie aspekt przedmiotu materialnego, który dana dyscyplina obiera za specjalny, czyli bezpoĞredni i zasadniczy przedmiot swojej uwagi. Przedmiot formalny treĞciowy wytycza w ten sposób wáaĞciwy danej nauce teren badania. Natomiast przedmiot formalny metodologiczny oznacza przyjĊty przez daną naukĊ sposób podejĞcia do badanego przez nią przedmiotu, czyli ten swoisty teoretyczny punkt widzenia, jaki wzglĊdem tego przedmiotu zajmuje”. Zob. T. ĝlipko,
Zarys etyki ogólnej, http://www.opoka.org.pl/biblioteka/F/FE/etyka_slipko_01.html [dostĊp: 30.10.2014].
26 OdrĊbnym problemem, przekraczającym jednak ramy niniejszego opracowania, jest wydzielanie massmediologii. 27 Poza zakresem niniejszych rozwaĪaĔ pozostaje kwestia celu, metodologii i efektywnoĞci badaĔ interdyscy-plinarnych.
28 Akt komunikacji to odpowiednio zorganizowana wiązka znaków skierowana przez nadawcĊ do odbiorcy. 29 Por. m.in. B. Dobek-Ostrowska, Komunikowanie publiczne i polityczne, Warszawa 2007; B. Dobek-Ostrowska, R. Wiszniowski, Teoria komunikowania publicznego i politycznego, Wrocáaw 2002; T. Goban-Klas, Media i
komu-nikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa 1999.
30 M. Lisowska-Magdziarz, Metodologia badaĔ nad mediami – nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, „Stu-dia Medioznawcze” 2013, nr 2 (53), s. 27.
31 PowyĪszą koncepcjĊ warto uzupeániü, dodając poziom szósty, mass-self communication wg Castellsa, czyli masowe komunikowanie pomiĊdzy jednostkami albo wyraĪanie siebie, np. YouTube, Facebook etc.
32 „Przez przedmiot materialny nauki (obiectum materiale) rozumie siĊ, na ogóá zgodnie, pewną okreĞloną klasĊ przedmiotów, którymi dana nauka zajmuje siĊ w swoich badaniach. Przedmiot materialny danej nauki stanowi wiĊc swego rodzaju materiaá wymagający z jej strony teoretycznego opracowania. Na czym to opracowanie polega, o tym informuje jej przedmiot formalny”. Zob. T. ĝlipko, Zarys etyki…, dz. cyt.
Schemat 4. Poziomy procesu komunikowania
ħródáo: oprac. wáasne inspirowane D. McQuailem,
Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2012.
Komunikowanie intrapersonalne Komunikowanie interpersonalne Komunikowanie grupowe Komunikowanie instytucjonalne Komunikowanie masowe
nomen polityczny warunkujący proces komuni-kowania masowego.
Teza II: Przedmiotem materialnym
nauk o mediach są Ğrodki spoáecznego
komunikowania, natomiast
przedmiotem formalnym jest sfera
spoáecznego obiegu informacji
i komunikacji spoáecznej
* * *
Prasoznawstwo, czyli nauka o zawartoĞci i odbio-rze prasy, a póĨniej medioznawstwo, czyli
posze-rzenie obszaru badanych zjawisk o inne Ğrodki spoáecznego komunikowania (radio i telewizja) to pierwsze naukowe formuáy poznania mediów masowych33.
Zarysowanie pola mediów wspóáczesnych, co przedstawia schemat 6., jak zauwaĪają Ja-nusz W. Adamowski34, Marek Jabáonowski35 i Konstanty A. Wojtaszczyk36, pozwala na wy-prowadzenie ogólnych wniosków. „PojĊcia ele-mentarne dla wspóáczesnych mediów to polityka i administracja, polityka gospodarcza, struktury i programy spoáeczne, ĞwiadomoĞü spoáeczna, ideologie i doktryny polityczne, prawo oraz baza
33 W 1916 roku powstaá w Lipsku Instytut für Zeitungswissenschaft.
34 Dziekan Wydziaáu Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego; przewodniczący Rady Nadzorczej Polskiego Radia SA.
35 Dyrektor Instytutu Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego; czáonek Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytuáów.
36 Dyrektor Instytutu Europeistyki Uniwersytetu Warszawskiego; czáonek Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytuáów; byáy prorektor Uniwersytetu Warszawskiego.
Schemat 5. Przedmiot poznania dyscypliny „nauki o mediach”
ħródáo: oprac. na podst.: W. Jakubowski, P. ZaáĊski, à. ZamĊcki, Nauki o polityce. Zarys koncepcji dyscypliny, Biszkek–Puátusk 2013, s. 74.
Przedmiot formalny: Sfera spoáecznego obiegu
techniczna i technologiczna. Media ksztaátowane są takĪe przez nie same, dlatego teĪ nie naleĪy ich traktowaü jedynie jako prostego noĞnika informa-cji, ale byt funkcjonujący samodzielnie, w które-go zawartoĞci (ukáadzie treĞci, kompozycji i eks-presyjnoĞci tytuáów, objĊtoĞci, reklamach, cenie, a w koĔcu nakáadzie) odbijają siĊ istniejące sto-sunki miĊdzy mediami a pozostaáymi elementami pola mediów oraz istniejące struktury spoáeczne okreĞlające preferowane i przenikające spoáe-czeĔstwo cele, wartoĞci, programy i doktryny polityczne, które mają takĪe bezpoĞredni wpáyw na ĞwiadomoĞü polityczną odbiorców przekazów medialnych”37. Warto przy tym odnotowaü, Īe media stale siĊ zmieniają, ewoluują, a takĪe poja-wiają siĊ nowe. Ponadto jako przedmiot badaĔ są wewnĊtrznie niezwykle záoĪone, i to z elementów, które nie zawsze tworzą spójną caáoĞü.
Tradycyjnie gáówne kierunki badaĔ medio-znawczych stanowiáy studia nad:
• nadawcą (dysponentami mediów, indywidu-alnymi i zbiorowymi kreatorami przekazy-wanych treĞci itp.);
37 Por. J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Wojtaszczyk, Nauki o mediach, www.ck.gov.pl/images/PDF/ praca_zespolu.pdf [dostĊp: 30.10.2014]. W tym kontekĞcie zwracają uwagĊ zbieĪnoĞci i nawiązania do ustaleĔ Tol-cotta Parsonsa i jego Systemu spoáecznego, táum. M. Kaczmarczyk, Kraków 2009, oraz Franciszka Ryszki, zwáaszcza
Nauka o polityce, Warszawa 1984.
Schemat 6. Pole mediów wspóáczesnych
ħródáo: J.W. Adamowski, M. Jabáonowski, K.A. Wojtaszczyk, Nauki o mediach, www.ck.gov.pl/ ima-ges/PDF/praca_zespolu.pdf [dostĊp: 30.10.2014].
• zawartoĞcią (treĞciami i formami przeka-zów);
• samymi mediami (tradycyjnymi i nowymi – pojmowanymi jako kanaáy komunikacji); • publicznoĞcią (czytelnikami gazet i
czaso-pism, sáuchaczami radia i telewidzami, od-biorcami internetu itp);
• skutkami (jednostkowymi i spoáecznymi konsekwencjami oddziaáywania) mediów. Wspóáczesne pole zainteresowania nauk o me-diach wyznaczają trzy gáówne nurty badaĔ: ana-liza mediów, historia mediów oraz teoria mediów. WĞród obszarów niszowych moĪna ponadto wskazaü m.in. antropologiĊ mediów, pedagogikĊ mediów, Þ lozoÞ Ċ mediów czy prawo mediów. Wykorzystywanie metod wywodzących siĊ, co zrozumiaáe, z róĪnych dyscyplin w badaniach zjawisk związanych ze spoáecznym obiegiem informacji przesądza co najmniej o niespójnoĞci czy eklektycznoĞci nauk o mediach (dyscyplina in statu nascendi). Lub teĪ – jeĞli traktowaü
me-Schemat 7. Media w systemie spoáecznym – matryca pola badawczego nauk o mediach
ħródáo: M. Mrozowski, ToĪsamoĞü nauk o mediach.
Przyczynek do dyskusji, „Studia Medioznawcze”
2012, nr 2 (49), s. 24–30. ĝwia-domoĞü spoáeczna System polityczno-prawny Struktury spoáeczne Baza techniczna, technologia Cele, wartoĞci, programy, doktryny polityczne Gospodarka Telewizja Prasa Radio Internet i nowe media Media masowe
dioznawstwo na obecnym etapie rozwoju jako obszar badaĔ o interdyscyplinarnym charakterze, ta swoista niedookreĞlonoĞü moĪe byü interpre-towana jako wada lub jako zaleta. Maciej Mro-zowski, szkicując matrycĊ pola badawczego nauk o mediach, co obrazuje schemat 7., w bezpoĞredni sposób nawiązywaá do ustaleĔ Talcotta Parsonsa.
Teza III: Nauki o mediach są dyscypliną
o niedookreĞlonym polu badawczym
* * *
Z perspektywy specyÞ ki materialnego przed-miotu badaĔ J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Wojtaszczyk eksplikują – przyjmując, Īe kryterium naukowoĞci badaĔ jest ich inter-subiektywna weryÞ kowalnoĞü i komunikowal-noĞü formuáowanych twierdzeĔ – nastĊpujące szczegóáowe cele badawcze38:
• opis obiegu informacji zachodzącego z wy-korzystaniem mediów, w skali od mikro (in-dywidualne wykorzystanie mediów) aĪ do makro (miĊdzynarodowej);
• analiza relacji miĊdzy ĞwiadomoĞcią odbior-ców przekazów medialnych, treĞcią zów a zamierzeniami nadawców tych przeka-zów (z uwzglĊdnieniem czynników psycholo-gicznych, ekonomicznych i ideologicznych); • badania nad korzystaniem z mediów w
zmie-niającym siĊ spoáeczeĔstwie i Ğrodowisku medialnym;
• badanie prawnych, ekonomicznych i po-litycznych uwarunkowaĔ funkcjonowania mediów;
• opis specyÞ ki organizacyjnej instytucji spo-áecznych jakimi są media;
• stworzenie narzĊdzi umoĪliwiających szaco-wanie i prognozoszaco-wanie wpáywu mediów na ĞwiadomoĞü odbiorców i opiniĊ publiczną; • budowa modeli funkcjonowania systemów
medialnych;
• budowa efektywnych modeli dziaáania me-diów jako organizacji;
• udostĊpnienie narzĊdzi do analizy przeka-zów medialnych jako wiarygodnych Ĩródeá historycznych;
• opis historii i uwarunkowaĔ historycznych rozwoju mediów;
• badanie oferty programowej specyÞ cznej dla kaĪdego Ğrodka przekazu oraz ich po-równywanie;
• analiza konwergencji mediów.
Z punktu widzenia praktyki badawczej J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Woj-taszczyk wyróĪniają nastĊpujące metody ba-dawcze i analityczne wykorzystywane w na-ukach o mediach, które zostaáy przedstawione w tabeli 1.
38 TamĪe.
Obszar badawczy Metody badawcze i analityczne
Teorie komunikacji masowej
Metody Þ lozoÞ czne i matematyczne sáuĪące budowie teorii o róĪnych stopniach formalizacji.
Badania wpáywu mediów
IloĞciowe metody sondaĪowe (CAPI, PAPI, CAWI, CATI). IloĞciowe metody eksperymentalne (badania psychologiczne). IloĞciowa i jakoĞciowa analiza zawartoĞci mediów.
JakoĞciowe badania recepcji i rozumienia przekazów medialnych. Badania zawartoĞci
mediów
IloĞciowa i jakoĞciowa analiza zawartoĞci mediów, analiza semiologiczna.
Stosownie do zakreĞlonego pola badawczego J.W. Adamowski, M. Jabáonowski i K.A. Woj-taszczyk wskazują ponadto pakiet programów badawczych (o róĪnych stopniach prawomoc-noĞci naukowej), które dotyczą rozmaitych aspektów funkcjonowania mediów39:
• wpáywu mediów na opiniĊ publiczną (teoria agenda setting, teorie spirali milczenia); • funkcjonowania mediów jako systemu
(teo-rie systemów medialnych);
• wpáywu mediów na ĞwiadomoĞü odbiorcy (teorie primingu i framingu);
• normatywnych aspektów dziaáania mediów (teoria liberalna, katolicka doktryna medialna); • teorie interakcji medium–odbiorca (m.in.
teorie McLuhana, teoria uĪycia–nagrody); • teorie wpáywu mediów na instytucje
spo-áeczne (teorie mediatyzacji);
• krytyczne teorie mediów40;
• teorie spoáeczeĔstwa informacyjnego; • teorie spoáeczeĔstwa sieciowego;
• teorie medium (gatunków, genologiczne); • teorie kultywacji kulturowej przez obrazy
medialne;
• teorie kognitywistyczne.
Teza IV: Nauki o mediach
są dyscypliną o relatywnie niskiej
spójnoĞci paradygmatycznej
* * *
Niejako na marginesie wypada dodaü, Īe nauki o mediach są akademicką podstawą ksztaácenia na poziomie studiów I i II stopnia. Schemat 8. prezentuje model wiąĪący dyscyplinĊ „nauki o mediach” z akademickim ksztaáceniem na
39 TamĪe.
40 Do tej grupy cytowani autorzy zaliczają, co budzi uzasadnione wątpliwoĞci, tzw. teorie feministyczne.
JĊzyk mediów Metody jĊzykoznawcze – iloĞciowe badania frekwencyjne, badanie formalnych aspektów komunikacji medialnej.
Metody kulturoznawcze i Þ lologiczne. Analiza retoryczna.
Historia mediów i dziennikarstwa
Opis i krytyczna analiza zachowanych Ĩródeá historycznych dotyczących mediów. Analiza przekazów medialnych jako materiaáów historycznych.
Ekonomika mediów IloĞciowe metody badawcze w ekonomii.
Modelowanie matematyczne zjawisk ekonomicznych. PR i marketing
medialny
IloĞciowe i jakoĞciowe metody badaĔ marketingowych. Analizy na potrzeby planowania mediów i promocji. Zarządzanie
i logistyka medialna
Metody analiz decyzyjnych w zarządzaniu.
Formalny opis problemów decyzyjnych i logistycznych w zarządzaniu w oparciu o metodologiĊ badaĔ operacyjnych.
Estetyka mediów FilozoÞ czne metody reß eksji estetycznej.
Badanie psychologicznych aspektów percepcji i oceny funkcjonalnoĞci estetyki mediów.
Komunikowanie polityczne
IloĞciowa i jakoĞciowa analiza zawartoĞci, wywiady, wywiady pogáĊbione, ankiety, badania porównawcze.
Audytoria mediów Badania pomiaru oglądalnoĞci telewizji, czytelnictwa prasy, sáuchalnoĞci radia i uĪytkowania internetu.
ħródáo: J.W. Adamowski, M. Jabáonowski, K.A. Wojtaszczyk, Nauki o mediach, www.ck.gov.pl/ images/PDF/ praca_zespolu.pdf [dostĊp: 30.10.2014].
poziomie wyĪszym. Przez lata caáe, zarówno w uczelniach publicznych, jak i niepublicz-nych, dominowaá kierunek dziennikarstwo i komunikacja spoáeczna. W ostatnim okresie moĪna dostrzec zachodzące tutaj zmiany. Poja-wiają siĊ nowe kierunki, przykáadowo na Uni-wersytecie Warszawskim są to: dziennikarstwo i medioznawstwo (w tym m.in. specjalnoĞü analityk mediów)41 oraz logistyka i admini-strowanie w mediach (w tym m.in. specjalnoĞü technologie informacyjne mediów). Jak siĊ wydaje, powyĪsze zjawisko jest spowodowa-ne z jedspowodowa-nej strony wysoką kosztocháonnoĞcią ksztaácenia na poziomie akademickim i poszu-kiwaniem nowych rozwiązaĔ w tym obszarze; z drugiej – koniecznoĞcią dąĪenia do nowych form i páaszczyzn edukacji związanych przede wszystkim z praktyką dziennikarską i
naci-skiem ze strony studentów, by nabywaü kon-kretne umiejĊtnoĞci.
* * *
Uogólniając, w Ğwietle dotychczasowych usta-leĔ spojrzenie na nauki o mediach – zwáasz-cza z punktu widzenia obowiązującej klasy-Þ kacji dyscyplin – skáania do reß eksji o ich metodologicznej postdyscyplinarnoĞci czy – precyzyjnie rzecz ujmując – eklektyzmie. W opinii autorów równie dobrze moĪna by uĪyü okreĞleĔ „quasi-transdyscyplinarnoĞü” czy „quasi-interdyscyplinarnoĞü”42 (rozumiana jako rozmaite podejĞcia, koncepcje i metody). To interesujące kwestie, winny jednakĪe zo-staü rozwiniĊte w oddzielnym opracowaniu. W przedstawionym materiale postawiliĞmy so-bie odmienne cele – zamierzaliĞmy, w formie
41 Studia prowadzone przez Instytut Dziennikarstwa UW otrzymaáy wyróĪniającą ocenĊ Polskiej Komisji Akre-dytacyjnej.
42 InterdyscyplinarnoĞü sensu stricto zakáada syntezĊ dorobku metodologicznego i teoretycznego kilku uznanych dyscyplin w jedno podejĞcie badawcze, adekwatne do danego obszaru poznania, w celu uzyskania efektu synergii, bez potrzeby deÞ niowania odrĊbnej dyscypliny.
Schemat 8. Poziomy wiedzy medioznawczej
ħródáo: oprac. wáasne
Paradygmaty (in statu nascendi)
Hipotezy badawcze
studium teoretycznego, odnieĞü siĊ do aktual-nego stanu reß eksji nad statusem dyscypliny „nauki o mediach”; scharakteryzowaü jej miej-sce w nowej klasyÞ kacji obszarów i dziedzin nauki oraz sformuáowaü tezy do dyskusji (ro-bocze):
• po pierwsze – nauki o mediach sytuują siĊ na przeciĊciu humanistyki i nauk spoáecz-nych [dyscyplina dwuobszarowa];
• po drugie – jej przedmiotem materialnym są Ğrodki spoáecznego komunikowania,
na-tomiast przedmiotem formalnym jest sfera spoáecznego obiegu informacji;
• po trzecie – nauki o mediach są dyscypliną o niedookreĞlonym polu badawczym; • po czwarte – nauki o mediach są dyscypliną
o relatywnie niskiej spójnoĞci paradygma-tycznej.
Mamy nadziejĊ, Īe poczynione tu przez nas ustalenia bĊdą stanowiü podstawĊ do dalszej wymiany myĞli i do dyskusji.
