Ramy prawne działalności sprawozdawców
sądowych w świetle orzecznictwa
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
w Strasburgu
Ksenia Kakareko
Uniwersytet Warszawski k.kakareko@uw.edu.pl ORCID: 0000-0003-3707-4479Jacek Sobczak
Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie j.sobczak@vizja.pl
ORCID: 0000-0002-2231-8824
STRESZCZENIE
Celem pracy jest przedstawienie przez pryzmat orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw
Czło-wieka najważniejszych problemów, jakie pojawiły się w ostatnich latach na tle dziennikarskich sprawozdań z przebiegu rozpraw sądowych. Metody badań: w zakresie analizy tekstów norma-tywnych i wywodów Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wykorzystano całą paletę metod prawniczych, wśród nich metodę egzegezy tekstu prawnego i prawniczego według wskazań koncepcji derywacyjnej, czemu towarzyszyła analiza lingwistyczna, w ujęciu zarówno topicz-no-retorycznym, jak i proceduralnym. Konieczne było odniesienie się do hermeneutyki prawni-czej jako metody wyjaśniania tekstu. Wykorzystano także metodę leksykalną oraz, w mniejszym stopniu, metodę porównawczą, pozwalającą na przedstawienie głębokich aksjologicznych źró-deł systemu prawnego. Pomocną okazała się również analiza instytucjonalno-prawna. Wyniki
i wnioski: przeprowadzone badania dowodzą, że obowiązki, jakie spoczywają na
dziennika-rzach pełniących funkcję sprawozdawców sądowych, są niezwykle poważne, a z ich istnienia oraz uwarunkowań, w jakich one funkcjonują, świat dziennikarski – jak się wydaje – nie do
końca zdaje sobie sprawę. Odnosi się to w szczególności do publikacji fotografi i i wizerunków zarówno oskarżonych, jak i innych osób, których dotyczy postępowanie sądowe, ponadto do publikacji dokumentów, zdjęć z akt sprawy, a także kwestii nagrań. Wartość poznawcza: przed-stawione judykaty powinny uświadomić osobom pełniącym funkcję sprawozdawców z przebie-gu procesów oraz tym, którzy dopiero podejmują się tej roli, jakim wyzwaniom przyjdzie im sprostać w trakcie wykonywania tej pracy.
SŁOWA KLUCZOWE
dziennikarz-sprawozdawca, odpowiedzialność za pomówienie, poufność informacji, prawo do prywatności, prawo do wizerunku
Wprowadzenie
S
prawozdania z rozpraw sądowych należą do najbardziej lubianych przez czytelników gatun-ków przekazów dziennikarskich. Są one przez nich chętnie czytane i analizowane, chociaż należy zauważyć, iż w ostatnich latach prasa codzienna poważnie ogranicza wielkość tego typu reportaży. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niewątpliwie fakt, że w trakcie konstru-owania tekstu lub ewentualnie nagrania mającego być sprawozdaniem z rozprawy dość często dochodzi do – niejednokrotnie przykrych – błędów warsztatowych, wynikających nie tyle ze złej woli, co z braku wiedzy dziennikarzy podejmujących się tego trudnego zadania. W tej sytuacji sprawozdania z rozpraw zamieszczane są w pierwszym rzędzie w tabloidach, które – będąc adre-sowane do szerokiej rzeszy czytelników, nie zawsze wyrobionych, za to głodnych sensacji i cie-kawych opowieści kryminalnych – zdają się dysponować większymi środkami na zaspokajanie roszczeń o naruszenie dóbr osobistych, w tym o zniesławienie. O to ostatnie jest przecież bardzo łatwo, szczególnie wtedy, gdy autorem sprawozdania jest adept zawodu dziennikarskiego, który nie przyswoił sobie podstawowych zasad zawartych w art. 13 ustawy – Prawo prasowe, co wię-cej, najczęściej nie zna treści art. 23 i 24 kodeksu cywilnego i art. 212 kodeksu karnego.Sprawozdawczości sądowej poświęcono wiele uwagi w doktrynie, zarówno w komentarzach do ustawy – Prawo prasowe, jak i w odrębnych monografi ach (Sobczak, 2000; Krajniak, 2004) i licznych artykułach (Sobczak, 2006, s. 63–88; Sobczak, 2007b, s. 729–742; Sobczak, 2008, s. 16–42; Zimna, 2012, s. 30–38; Stocka, 2002, s. 171–179; Stanowska, 2001, s. 69; Siostrzonek-Sergiel, 2017, s. 56–66; Rajkowska, 2019, s. 204–210; Sadomski, 2003; Gajewska-Kraczkow-ska, 1993; Gajewska-KraczkowGajewska-Kraczkow-ska, 1990; Morgała, 2014, s. 107–119; Morgała, 2013, s. 78–94; Stefański, 2009; Mamak, 2013, s. 71–82; Waltoś, 2007; Księżak, 2017; Koper,2007; Koper, 2005; Kolendowska-Matejczuk, 2012; Kędzierska, 2007; Jarzęcka-Siwik, 2005; Gęsicka, Świ-derska, 2018, s. 101–108; Daniluk, 2010, s. 73–83; Spurek, 2017, s. 27–33).
Mimo licznych wypowiedzi doktryny, praca dziennikarzy zajmujących się sprawozdawczo-ścią z rozpraw sądowych wciąż rodzi liczne kłopoty i nieporozumienia, jakże często skutkujące odpowiedzialnością cywilną, a nawet karną dziennikarzy. Sytuacja ta nie jest, jak się okazuje, charakterystyczna tylko dla Polski. Analiza orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Czło-wieka w Strasburgu (dalej: ETPC) jednoznacznie pokazuje, że problem nieumiejętności funk-cjonowania w roli sprawozdawcy z rozpraw sądowych dotyczy praktycznie wszystkich państw europejskich. Tym bardziej warto przedstawić orzeczenia, w których ETPC dość jednoznacznie dookreśla obowiązki i prawa dziennikarzy podejmujących się tego rodzaju sprawozdań.
1. Problem dziennikarstwa śledczego
Przegląd ten wypada zacząć od orzeczenia (decyzji) ETPC z 20 lutego 2008 roku w sprawie Gęsina-Torres przeciwko Polsce, które wprawdzie odnosi się do tzw. dziennikarstwa śledcze-go w wersji wcieleniowej, jednak na jeśledcze-go gruncie Trybunał jednoznacznie odrzucił koncepcję, w myśl której dziennikarzom co do zasady przysługuje swoisty immunitet w zakresie odpo-wiedzialności za przestępstwa i wykroczenia popełnione w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych (Kulesza, 2019, s. 40–44). Trybunał stanowczo stwierdził, że dziennikarze nie są zwolnieni od przestrzegania powszechnie obowiązującego prawa, w tym prawa karnego1 (Sobczak, 2007c, s. 14; Nowicki, 2005, s. 958; Kamiński, 2006, s. 445–452; Sobczak, 2007a, s. 55–74; Kulesza, 2010, s. 17–29). Nadto stwierdził, że pomimo zasadniczej roli, jaką w demo-kratycznym społeczeństwie odgrywają środki przekazu, dziennikarze nie mogą, co do zasady, zostać zwolnieni z obowiązku przestrzegania powszechnie obowiązującego w danym państwie prawa karnego tylko na tej podstawie, iż art. 10 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Czło-wieka i Podstawowych Wolności z 1950 roku przyznaje im, jako dziennikarzom, bezwzględ-ną ochronę. Innymi słowy, dziennikarze nie mogą powoływać się na immunitet zwalniający z odpowiedzialności karnej jedynie z tego powodu, iż – w przeciwieństwie do innych osób korzystających z prawa do wolności wypowiedzi – przestępstwo zostało popełnione w czasie wykonywania funkcji dziennikarskich.
2. Wykorzystanie nagrań, fotografi i i materiałów z akt sądu
W wyroku z 22 marca 2016 roku w sprawie Pinto Coelho przeciwko Portugalii Trybunał, od-nosząc się do kwestii dopuszczalności emisji nagrania z rozprawy po zakończonym już pro-cesie w sprawie karnej, uznał, że prawo do informowania opinii publicznej oraz prawo opinii publicznej do uzyskiwania informacji kolidowały – w rzeczonej sprawie – z prawem osób ze-znających na rozprawie do poszanowania życia prywatnego, a także z powagą i bezstronnością aparatu sądowniczego. Zdaniem Trybunału opinia publiczna ma, co do zasady, uprawniony inte-res w pozyskiwaniu informacji o procesach w sprawach karnych. Trybunał przywołał przy tym
1 Stanowisko to zgodne jest z treścią wyroku Wielkiej Izby ETPC z 21 stycznia 1999 roku w sprawie
Fressoz i Roire przeciwko Francji. Omawiając ten judykat, zwraca się uwagę, że ETPC stanął na stanowisku,
iż w pewnych sytuacjach interes publiczny może uzasadniać ujawnienie przez prasę informacji o poufnych charakterze. Przy ocenie każdego z takich przypadków należy jednak brać pod uwagę, czy informacja dotyczy sprawy, która ma publiczne znaczenie i budzi zainteresowanie społeczeństwa, a także to, kogo znajomość dotyczy oraz jakie były intencje dziennikarzy i sposób ich działania. W orzeczeniu tym Trybunał zauważył, że inaczej należy podchodzić do informacji ściśle strzeżonych, a inaczej do tych, które przestały być poufne lub były dostępne w inny sposób. Podkreślił także, że Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności chroni prawo dziennikarzy do ujawniania informacji o sprawach stanowiących przedmiot powszech-nego zainteresowania, pod warunkiem że działają w dobrej wierze, dostarczają wiarygodnych, mających po-twierdzenie w faktach i precyzyjnych informacji oraz postępują zgodnie z etyką dziennikarską. Identyczne poglądy zostały wyrażone przez ETPC w wyroku z 28 czerwca 2012 roku w sprawie Ressiot i inni
przeciw-ko Francji, w wyroku z 24 lutego 2015 roku w sprawie Haldimann i inni przeciwprzeciw-ko Szwajcarii (dotyczącej
odpowiedzialności karnej dziennikarza za nagranie materiału audiowizualnego przy użyciu ukrytej kamery), wreszcie w decyzji z 10 maja 2016 roku w sprawie Salihu i inni przeciwko Szwecji (dotyczącej nielegalnego zakupu broni przez dziennikarzy na potrzeby śledztwa dziennikarskiego). W tej ostatniej sprawie Trybunał podkreślił, że dziennikarze co do zasady nie mogą być zwolnieni z obowiązku przestrzegania powszechnie obowiązującego w danym państwie prawa karnego, a koncepcja rzetelnego dziennikarstwa obejmuje między innymi zgodność działań dziennikarza z prawem.
Zalecenie Rec(2003)13 Komitetu Ministrów Rady Europy w sprawie rozpowszechniania przez media informacji związanych z postępowaniami karnymi, zgodnie z którym środki przekazu mają prawo do informowania opinii publicznej, a opinia publiczna prawo do uzyskiwania takich informacji. W Zaleceniu tym podkreśla się znaczenie sprawozdań z postępowań karnych dla opinii publicznej – dzięki nim może ona wykonywać swoje prawo do kontroli funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
Ściśle funkcjonowania sprawozdawców sądowych dotyczył wyrok Wielkiej Izby ETPC z 29 marca 2016 roku w sprawie Bédat przeciwko Szwajcarii. Sprawa dotyczyła dziennikarza, który w opublikowanym artykule cytował fragmenty protokołów z przesłuchań oskarżonego, fragmenty jego pism przesyłanych do sędziego, w końcu fragmenty protokołów z przesłuchań jego żony i lekarza; wszystkie te dokumenty były objęte ochroną z racji tajemnicy postępowania przygotowawczego. Trybunał stwierdził, że koncepcja odpowiedzialnego dziennikarstwa obej-muje także zgodność z prawem działań dziennikarza, a fakt, że dziennikarz złamał prawo, jest istotną, chociaż nierozstrzygającą przesłanką przy badaniu, czy działał on odpowiedzialnie. Try-bunał przyznał, że istotne znaczenie ma zachowanie równowagi między prawami chronionymi na podstawie art. 10 i 6 ust. 1 Konwencji a tymi, które chronione są w art. 8 Konwencji. Dzien-nikarz miał prawo do informowania społeczeństwa, a społeczeństwo prawo do otrzymywania informacji; prawa te pozostają jednak w konfl ikcie z równie ważnymi interesami publicznymi i prywatnymi: z zakazem ujawniania – na etapie postępowania przygotowawczego – informacji objętych tajemnicą postępowania karnego, z powagą i bezstronnością wymiaru sprawiedliwości, ze skutecznością postępowania przygotowawczego w sprawach karnych, wreszcie z prawem oskarżonego do domniemania niewinności i ochrony jego życia prywatnego.
Problemu wykorzystania materiału fotografi cznego z akt procesowych dotyczył wyrok ETPC z 25 lutego 2016 roku w sprawie Société de Conception de Presse et D’édition przeciwko Francji (Warcka, 2016). Trybunał rozpoznawał sprawę w wyniku skargi wydawcy francuskiego magazynu „Choc”, w którym ukazał się reportaż dotyczący postępowania sądowego w sprawie oskarżonych o porwanie w celu wymuszania okupu. Tekstowi towarzyszyła fotografi a młode-go mężczyzny w kajdanach, z widocznymi śladami tortur. Zdjęcie to, znajdujące się w aktach sprawy, zostało wysłane rodzinie w celu wymuszenia okupu. Natychmiast po publikacji siostra i matka ofi ary wniosły do sądu sprawę przeciwko wydawcy. Sąd nakazał wydawcy zaczernienie zdjęć pod groźbą kary pieniężnej za każdy dzień pozostawania tych zdjęć w obiegu, ponadto zasądził odszkodowanie na rzecz rodziny ofi ary (to jest widniejącego na zdjęciu mężczyzny, który ostatecznie w wyniku tortur zmarł) oraz wycofanie czasopisma ze wszystkich punktów sprzedaży. Sąd drugiej instancji uchylił orzeczenie sądu pierwszej instancji w zakresie wyco-fania czasopisma z punktów sprzedaży, pozostawiając w mocy obowiązek zaczernienia w spo-sób nieodwracalny pięciu reprodukcji fotografi i, znajdujących się w egzemplarzach czasopisma skierowanych do sprzedaży lub dystrybucji. W skardze do Trybunału wydawnictwo zarzuciło, że wyrok sądu drugiej instancji stanowił naruszenie dziennikarskiego prawa do wolności wypo-wiedzi, chronionego przez art. 10 Konwencji.
Trybunał stwierdził, że fotografi e dotyczyły osoby prywatnej, a ich publikacja – tak jak pu-blikacja każdej fotografi i – głęboko ingeruje w życie prywatne. Zamieszczenie fotografi i wska-zuje na brak poszanowania przez dziennikarzy ich obowiązków i odpowiedzialności, w tym zasad etycznych związanych z wykonywaniem zawodu dziennikarza. Fotografi e te należały do rodziny torturowanego mężczyzny i do akt sprawy, zostały zaś opublikowane bez zgody rodziny i bez zgody sądu. Trybunał podzielił pogląd francuskich sądów, zgodnie z którym publikacja sta-nowiła poważne naruszenie uczuć matki i sióstr ofi ary, a więc naruszenie ich życia prywatnego, ponadto stanowiła poważne uchybienie godności człowieka. Zauważył przy tym, że fotografi e te
nie były nigdy wcześniej publikowane. Podkreślił także, że cierpienie doznawane przez rodzinę powinno skłonić dziennikarzy do powzięcia szczególnych środków ostrożności, gdyż publikacja fotografi i w czasopiśmie o bardzo dużym nakładzie, do tego zarówno na okładce, jak i w środku (cztery zdjęcia ilustrujące właściwy tekst), pogłębiła przeżywaną przez nią traumę. Oddalając skargę, Trybunał doszedł do przekonania, że prawa gwarantowane skarżącemu wydawcy na mocy art. 10 Konwencji nie zostały naruszone. Podkreślił, że ingerencja sądów francuskich wy-nikała z ważnych powodów i była proporcjonalna do celu, który przez te sądy był w sposób uprawniony realizowany.
Omawiane orzeczenie wydaje się niezwykle istotne dla polskich wydawców i dziennikarzy, którzy w przeszłości wielokrotnie – czego dowodzi uważna lektura wychodzących w Polsce ta-bloidów – bezrefl eksyjnie zamieszczali zdjęcia ofi ar pozyskane w sposób nielegalny z akt sądo-wych. Pogoń za sensacją i chęć zaspokojenia niezdrowej ciekawości opinii publicznej powinny ustąpić miejsca poszanowaniu życia prywatnego zarówno ofi ar, jak i ich rodzin.
3. Ujawnienie tajemnic
Problemu publikacji w artykule prasowym informacji pochodzących z dokumentów postępo-wania karnego i objętych tajemnicą takiego postępopostępo-wania dotyczył wyrok ETPC z 1 lipca 2014 roku w sprawie A.B. przeciwko Szwecji (Warecka, 2014). W orzeczeniu tym Trybunał uznał, że skazanie przez sąd szwajcarski dziennikarza za upublicznienie informacji niejawnych, o których dziennikarz ten dowiedział się w trakcie śledztwa dziennikarskiego, stanowiło naruszenie prawa do dziennikarskiej wolności wypowiedzi, chronionej przez art. 10 Konwencji.
Dziennikarz, będący skarżącym przed Trybunałem, został skazany przez sąd szwajcarski za ujawnienie poufnych informacji na karę jednego miesiąca pozbawienia wolności z warunko-wym zawieszeniem jej wykonania. Kara ta w postępowaniu odwoławczym została zmieniona na karę grzywny. Skazując dziennikarza, sąd szwajcarski wyszedł z założenia, że upublicznione przez niego informacje są niejawne i pochodzą z akt sprawy karnej, a ich ujawnienie naruszało prawo osoby oskarżonej w tym postępowaniu do domniemania niewinności.
ETPC nie podzielił tego stanowiska, wykazując, że informacje ujawnione przez dziennikarza nie miały faktycznego wpływu na domniemanie niewinności osoby, której dotyczyły. Wskazał, że opublikowany przez dziennikarza artykuł dotyczył zachowania się tej osoby przed organa-mi wyorgana-miaru sprawiedliwości, a nie jej życia prywatnego. Zdaniem Trybunału reakcje organów publicznych na informacje prasowe nie mogą przypominać cenzury i zniechęcać prasy do pu-blikacji krytycznych materiałów. Postępowanie karne prowadzone przeciwko dziennikarzowi wywołuje efekt mrożący i odstrasza innych dziennikarzy od podejmowania określonych tema-tów i od udziału w debacie publicznej. W ocenie Trybunału taki stan rzeczy zagraża demokracji i uniemożliwia pełnienie roli „stróża demokracji”. Trybunał uznał, że nie da się zaprzeczyć pro-wokacyjnemu charakterowi opublikowanego artykułu, przypomniał jednak, że wolność wyraża-nia opinii znajduje zastosowanie nie tylko do informacji i idei postrzeganych jako pozytywne, nieobraźliwe lub neutralne, lecz także do takich, które obrażają, szokują lub niepokoją, gdyż takie są wymogi pluralizmu, tolerancji i otwartości, bez których społeczeństwo demokratyczne nie istnieje.
Podobnie w nieco wcześniejszej sprawie Ressiot i inni przeciwko Francji, zakończonej wyro-kiem z 28 czerwca 2012 roku, Trybunał, rozstrzygając problem publikacji w artykule prasowym materiałów pochodzących z akt postępowania przygotowawczego, wskazał, że skarżący, jako doświadczeni dziennikarze, nie mogą ignorować faktu, iż wykorzystane przez nich do napisania artykułów dokumenty pochodziły z akt sprawy i były objęte tajemnicą śledztwa lub tajemnicą zawodową. Stwierdził też, że ochrona przyznana dziennikarzom na podstawie art. 10 Konwencji
nie może ich zwalniać z obowiązku przestrzegania prawa karnego. W konsekwencji Trybunał uznał się za zobowiązanego do rozważenia, czy w okolicznościach sprawy interes publiczny w postaci poinformowania opinii publicznej o tak ważnej kwestii jak doping w sporcie przewa-żał nad „obowiązkami i odpowiedzialnością”, które – zgodnie z ust. 2 art. 10 Konwencji – spo-czywały na dziennikarzach; innymi słowy: czy obowiązek zachowania tajemnicy postępowania stanowił istotne i wystarczające uzasadnienie dla ingerencji władz francuskich, polegającej na przeszukaniu redakcji gazety, w której dziennikarze pracowali, ich mieszkań, zatrzymaniu nale-żących do nich przedmiotów oraz u kontroli operacyjnej ich rozmów telefonicznych. Trybunał przyjął, zgodnie ze swoimi wcześniejszymi orzeczeniami, że takiej ingerencji nie da się pogo-dzić z art. 10 Konwencji, chyba że jest ona uzasadniona w świetle nadrzędnego interesu publicz-nego. Wskazał, że kontrola rozmów telefonicznych i inne działania władz miały na celu jedynie odnalezienie źródła informacji ujawnionych przez dziennikarzy w artykułach. Informacje te bez wątpienia wchodziły jednak w zakres ochrony dziennikarskich źródeł informacji, a dziennikarze mieli prawo do zachowania tych źródeł w tajemnicy. Prawo to nie może być przy tym postrzega-ne jako przywilej uznawany lub nieuznawany w zależności od legalności lub nielegalności tych źródeł. W uzasadnieniu wyroku Trybunał podkreślił także, że przeszukanie mieszkań i zatrzy-manie osobistych komputerów musiały wywrzeć na dziennikarzach głębokie wrażenie i mogły być odczytane jako potencjalne zagrożenie dla swobody wykonywania ich zawodu. W konkluzji Trybunał stwierdził, że władze francuskie nie zachowały w tej sprawie sprawiedliwej równo-wagi interesów. Przesłanki przeszukania nie były wystarczające, co doprowadziło Trybunał do konstatacji, że doszło do naruszenia art. 10 Konwencji.
4. Wykorzystanie zdjęć z materiałów procesowych. Ochrona wizerunku
oskarżonego
Trybunał podjął także problem zakazu publikacji wizerunku oskarżonego, uznając na tle wy-roku z 21 września 2017 wy-roku w sprawie Axel Springer SE i RTL Television GmBH przeciw-ko Niemcom, że sądowy zakaz publiprzeciw-kowania w prasie zdjęć z procesu sądowego, na których można zidentyfi kować wizerunek oskarżonego, nie stanowi naruszenia dziennikarskiego prawa do wolności wypowiedzi. Skargę do Trybunału wniósł niemiecki koncern wydawniczy Axel Springer SE oraz niemiecka spółka nadawcza RTL Television GmBH, które relacjonowały gło-śny proces sądowy w sprawie mężczyzny, który zamordował swoich rodziców. Sąd prowadzą-cy postępowanie zakazał fotoreporterom publikowania takich zdjęć z procesu, które pozwala-łyby na identyfi kację twarzy oskarżonego. Równocześnie sąd wydał tzw. uzasadnioną decyzję, w której wskazał, że na salę sądową zostaną wpuszczeni jedynie ci dziennikarze, którzy wcze-śniej się zgłoszą i zobowiążą do nieujawniania wizerunku oskarżonego. Skarżący zarzucili, że w ten sposób naruszona została dziennikarska wolność wyrażania opinii chroniona w art. 10 Konwencji.
Trybunał nie zgodził się z ich twierdzeniami, wskazując, że sąd prowadzący postępowanie w sprawie drastycznego zabójstwa, przyciągającego duże zainteresowanie opinii publicznej, musiał wypośrodkować pomiędzy przeciwstawnymi interesami stron – między interesem opinii publicznej i prasy w drobiazgowym relacjonowaniu procesu sądowego a interesem oskarżonego w zachowaniu prawa do prywatności oraz interesem wymiaru sprawiedliwości w prawidłowym przebiegu postępowania w trudnej sprawie karnej, w tym zwłaszcza ochroną procesowej zasady domniemania niewinności. Sąd krajowy uważnie zbadał stanowiska stron i rozstrzygnął wska-zany konfl ikt interesów w sposób proporcjonalny, z należytym uwzględnieniem tych interesów – fotografowanie sali rozpraw i relacjonowanie przebiegu procesu jako takie nie zostało zabro-nione, zabronione było jedynie ujawnianie twarzy skarżącego. W ten sposób chroniono prawo
skarżącego do prywatności i do domniemania niewinności, utrudnienia dla mediów w relacjono-wania postęporelacjono-wania przed sądem były zaś minimalne.
Trybunał wskazał także, że interes opinii publicznej w uzyskaniu informacji o przebiegu postępowania sądowego był ograniczony, a rozpowszechnianie wizerunku oskarżonego nie mogło wnieść nic nowego do przebiegu debaty publicznej na temat tej sprawy. Oskarżony nie był osobą pełniącą funkcję publiczną ani powszechnie znaną. Ponadto sam nigdy nie zabiegał o uwagę mediów; wręcz przeciwnie, wyraźnie prosił, żeby nie publikować zdjęć jego twa-rzy. Fakt, iż oskarżony przyznał się do winy w postępowaniu przygotowawczym, nie niweluje potrzeby ochrony jego prawa do domniemania niewinności w procesie karnym; tym bardziej że u oskarżonego stwierdzono schizofrenię paranoidalną, zachodziła więc potrzeba uważnego zbadania jego wyjaśnień złożonych w postępowaniu przygotowawczym. Nadto publikacja wi-zerunku oskarżonego, w przypadku jego skazania, mogła poważnie utrudnić jego resocjaliza-cję. Powyższe względy przesądziły o uznaniu zakazu publikacji zdjęć twarzy oskarżonego za proporcjonalny. Nie dopatrzył się Trybunał naruszenia praw skarżących i pogwałcenia art. 10 Konwencji (Warecka, 2017)2.
W kwestii publikacji wizerunku oskarżonego ETPC wypowiedział się także w decyzji z 15 września 2015 roku w sprawie H.Ł. przeciwko Polsce. Sprawa dotyczyła publikacji spra-wozdania z rozprawy karnej, w której H.Ł. był oskarżonym, wraz z wykonanymi w trakcie pro-cesu fotografi ami jego osoby. W skardze do Trybunału H.Ł. zarzucił, że poprzez publikację foto-grafi i i treści sprawozdań doszło do naruszenia art. 8 Konwencji, który gwarantuje poszanowa-nie życia prywatnego i rodzinnego. Dziennikarze – autorzy dwóch serii artykułów dotyczących tego procesu – byli obecni na publicznych rozprawach; z treści ich artykułów, zawierających ich własne opinie oraz cytaty z wypowiedzi świadków i oskarżonego, wynikało, jakie zarzuty postawiono oskarżonemu, przy czym dziennikarze ci nie lekceważyli prawa oskarżonego do do-mniemania niewinności. Trybunał podkreślił, że pełne imię i nazwisko oskarżonego nie zostało opublikowane, natomiast jego zdjęcie wykonano – na etapie postępowania przygotowawczego – za zgodą prokuratora i – w toku procesu – za zgodą sądu. Swoją zgodę na wykonanie tych zdjęć sąd uzasadnił charakterem czynów zarzuconych oskarżonemu. Decyzja sądu okazała się zasadna, gdyż po publikacji wspomnianego zdjęcia z organami ścigania skontaktowały się inne ofi ary przestępczej działalności oskarżonego. W uzasadnieniu orzeczenia Trybunał stwierdził, że wolność wyrażania opinii rozciąga się także na publikację fotografi i, przy czym jest to sfera, w której ochrona praw i dobrego imienia innych osób przybiera szczególne znaczenie. Podzielił przy tym pogląd sądów polskich, zgodnie z którym zezwolenie środkom przekazu na obecność na rozprawach oraz rejestrowanie części tych rozpraw było uzasadnione zainteresowaniem opi-nii publicznej. Trybunał wywiódł, że ochrona prawa dziennikarzy do przekazywania informacji w sprawie budzącej powszechne zainteresowanie wymaga, aby działali oni w dobrej wierze i na podstawie faktów oraz przedstawiali „wiarygodne i dokładne” informacje zgodnie z etyką dzien-nikarską. Kwestionowane przez H.Ł. sprawozdanie spełniało te wymogi. Mając na względzie uzasadnienia sześciu wyroków sądów polskich (wszystkie dotyczyły sprawy H.Ł.), wydanych
2 Komentująca to orzeczenie K. Warecka (2017) zwróciła uwagę na jego znaczenie dla wykładni art. 13
ustawy – Prawo prasowe, zauważając, że ustawodawca polski wyraźnie przyznaje pierwszeństwo interesom uczestników postępowania w ochronie ich prawa do prywatności oraz interesom wymiaru sprawiedliwości w prawidłowym przebiegu postępowania, ochronie prawa do domniemania niewinności oraz unikaniu naci-sków ze strony środków przekazu na przebieg procesu.
w trzech zaskarżonych postępowaniach, Trybunał stwierdził, że sądy te właściwie zrównoważy-ły sprzeczne interesy wyrażane w będącym podstawą skarg art. 8 Konwencji oraz w chroniącym dziennikarzy art. 10 Konwencji. W konsekwencji uznał, że nie zaistniało uchybienie dyspozycji art. 8 Konwencji, i skargę, jako w sposób rażący nieuzasadnioną, odrzucił zgodnie z art. 35 ust. 3 i 4 Konwencji.
W sprawie Krone Verlag GmbH przeciwko Austrii, zakończonej wyrokiem z 19 czerwca 2012 roku, ETPC rozważał kwestię upublicznienia wizerunku dziecka w związku z głośnym postępowaniem sądowym. Publikacje skarżącej spółki obejmowały cykl 13 artykułów, z których w każdym powtarzano informacje dotyczące sfery prywatnej, ujawniając szczegóły życia dziec-ka, jego stan emocjonalny i stan zdrowia, ponadto wielokrotnie publikowano zdjęcie dziecka. Regularne powtarzanie tych samych treści stwarzało klimat ciągłego nękania, wywołując silne poczucie ingerencji w życie prywatne. W efekcie sądy austriackie przyznały od wydawcy gazety zadośćuczynienie za ingerencję w prywatne życie dziecka. Orzeczenie to zostało przez wydawcę zaskarżone do Trybunału, który jednak nie dopatrzył się naruszenia art. 10 Konwencji. Trybunał stwierdził, że przyznane przez sądy krajowe zadośćuczynienie nie naruszyło wolności prasy i jej wypowiedzi. Podkreślił, że toczący spór rodzice widniejącego na zdjęciu dziecka byli osobami prywatnymi. Dziecko natomiast – jak zauważono w uzasadnieniu orzeczenia – „stanowiło ofi arę sporu” (sic!) pomiędzy swoimi rodzicami. Nie było ono ani osobą znaną publicznie, ani funk-cjonariuszem państwowym (sic!). Wskazano, że choć sprawa dotyczyła kwestii ważnej z punktu widzenia społeczeństwa, to nie uzasadniało to publikacji wizerunku cierpiącego dziecka. Za chybiony uznano argument wnoszących skargę, zgodnie z którym publikacja zdjęcia płaczą-cego dziecka była konieczna dla przyciągnięcia uwagi opinii publicznej i nadania publikacji prasowej wiarygodności. Podniesiono, że publikowanie zdjęć dotyczących życia prywatnego jedynie w celu zaspokojenia ciekawości osób trzecich nie przyczynia się do udziału w debacie publicznej dotyczącej spraw interesujących społeczeństwo, a więc nie korzysta z ochrony art. 10 Konwencji. Uznano przy tym zasądzone przez sąd krajowy wysokie rekompensaty pieniężne za proporcjonalne do stopnia naruszenia prywatności dziecka.
W podobnej sprawie dotyczącej nagłośnionego przez media sporu rodziców o opiekę nad dzieckiem sąd austriacki uznał, że ujawnienie przez dwie niemieckie gazety tożsamości i wize-runku dziecka stanowi poważne naruszenie jego prywatności. Orzeczenie to zaskarżyły wspo-mniane redakcje, jednak Trybunał stwierdził (wyrok z 19 czerwca 2012 roku w sprawie Kurier Zeitungsverlag und Druckerei GmbH przeciwko Austrii), że dziecko było ofi arą sporu między swoimi rodzicami (osobami prywatnymi) i chociaż sprawa dotyczyła kwestii ważnej z punktu widzenia społeczeństwa, to nie uzasadniało to publikacji wizerunku cierpiącego dziecka. Tak-że i w tym przypadku Trybunał uznał, Tak-że publikowanie zdjęć dotyczących życia prywatnego jedynie w celu zaspokojenia ciekawości osób trzecich nie przyczynia się do udziału w debacie publicznej na temat kwestii interesujących społeczeństwo, a więc nie korzysta z ochrony art. 10 Konwencji. W tej sytuacji Trybunał stwierdził, że nie doszło, poprzez przyznanie zadośćuczy-nienia, do naruszenia art. 10 Konwencji (Warecka, 2014; Nowicki, 2013, s. 272).
5. Przytaczanie w relacji dziennikarskiej dokumentów urzędowych
W wyroku z 2 czerwca 2015 roku w sprawie Erla Hlynsdottir przeciwko Islandii Trybunał podjął problem odpowiedzialności dziennikarza za cytowanie aktu oskarżenia w artykule prasowym. W sprawie tej dziennikarka, będąca stroną skarżącą w postępowaniu przed Trybunałem, wraz z wydawcą zostali uznani przez sądy islandzkie za odpowiedzialnych za autorstwo nagłówka umieszczonego na pierwszej stronie gazety w części obejmującej słowa „przemytnicy kokainy”. W toku postępowania z wniosku oskarżonego w opisywanej w tym artykule sprawie karnej
is-landzkie sądy uznały, że wypowiedzi zawarte w artykule dziennikarskim – będące dosłownymi cytatami z aktu oskarżenia – zawierały insynuacje, że oskarżony jest winien popełnienia zarzu-canego mu czynu i naruszyły jego prywatność.
Trybunał stwierdził, że przytoczenie treści oskarżenia w publikacji medialnej, po jego odczy-taniu na rozprawie, jest okolicznością stanowiącą podstawę dla zwolnienia prasy ze zwykłego obowiązku weryfi kacji wypowiedzi zniesławiających osoby fi zyczne. W świetle poczynionych ustaleń Trybunał nie miał wątpliwości, że pozwane państwo nie wykazało w sposób wystarcza-jący, aby skarżący dziennikarz działał w złej wierze lub w inny sposób uchybił staranności wy-maganej od odpowiedzialnego dziennikarza relacjonującegosprawę budzącą publiczne zainte-resowanie. Stwierdził, że dziennikarka została „negatywnie dotknięta postępowaniem w sprawie o zniesławienie”, wszczętym przez oskarżonego, w którym zasądzono od niej zapłatę, solidarnie z wydawcą, zadośćuczynienia na rzecz oskarżonego. Zdaniem ETPC powody wskazane przez pozwane państwo nie były wystarczające dla wykazania, że ingerencja w wolność chronioną art. 10 Konwencji była niezbędna w demokratycznym społeczeństwie, i uznał, że nie zachodziła rozsądna relacja proporcjonalności pomiędzy ograniczeniami wynikającymi ze środków zasto-sowanych przez sąd islandzki a prawem skarżącej dziennikarki do wolności wypowiedzi oraz uzasadnionymi prawnie celami, które miały zostać przez dziennikarkę i wydawcę zrealizowane. Zdaniem Trybunału sądy islandzkie przypisały zbyt duże znaczenie temu, że dziennikarka, cytu-jąc faktycznie treść aktu oskarżenia, nie przyznała, że to czyni. Podkreślił przy tym, że nagłówek artykułu nie pochodził od dziennikarki i nie był połączony z publikacją w taki sposób, który usprawiedliwiałby nałożenie nań odpowiedzialności za tę publikację. W konsekwencji uznał, że doszło do naruszenia art. 10 Konwencji.
Z treścią wywodów ETPC wypada się całkowicie zgodzić, dziwiąc się jednocześnie, jak mogło dojść do orzeczeń sądów islandzkich, uznających, że cytowanie aktu oskarżenia w arty-kule prasowym może wyczerpywać znamiona zniesławienia. Treść tych orzeczeń winna mocno zapaść w pamięć adeptów dziennikarstwa. Warto przy tym zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 38 ust. 1 polskiego Prawa prasowego odpowiedzialność cywilną za naruszenie prawa spowo-dowane opublikowaniem materiału prasowego ponoszą autor, redaktor lub inna osoba, która przyczyniła się do opublikowania tego materiału, przy czym nie wyłącza to odpowiedzialno-ści wydawcy w zakresie odpowiedzialnoodpowiedzialno-ści majątkowej (Rodak,2015). Odpowiedzialność tych osób jest solidarna. Solidarność ta dotyczy oczywiście tylko odpowiedzialności cywilnej. Orze-czenia Trybunału dowodzą, że dziennikarz, który w swojej publikacji opiera się na dokumentach urzędowych, ma uprzywilejowaną pozycję i podlega większej ochronie w zakresie informacji o faktach, które mogłyby być odebrane jako naruszające dobra osobiste. Winien on jednak, jak się okazuje, pamiętać o tym, że należy wskazać, iż cytuje dokumenty urzędowe.
6. Ograniczenie możliwości uczestniczenia w rozprawie
Ostatni z problemów, z którymi zmierzyć się musiał w niedawnym czasie ETPC, aczkolwiek wcale nie najmniej ważny, dotyczył ograniczenia liczby dziennikarzy relacjonujących proces karny nieletniego do tych z nich, którzy zostali wybrani w drodze losowania. Skarga w tej spra-wie została wniesiona przez koncern medialny Axel Springer AG, którego dziennikarze nie zo-stali wpuszczeni na salę sądową. Sąd uznał bowiem, że na sali może być obecnych jedynie dzie-więciu dziennikarzy, wylosowanych spośród ponad 40 chętnych. Przyjęto przy tym, że trzech z nich winno reprezentować prasę lokalną, tyleż prasę krajową i tyleż radio i telewizję. Trybunał uznał (decyzja z 13 marca 2012 roku w sprawie Axel Springer AG przeciwko Niemcom), że ograniczenie liczby przedstawicieli środków przekazu na rozprawie nie stanowi dyskrymina-cji i nie narusza wolności słowa. Konwencja nie zapewnia prawa do uzyskiwania informadyskrymina-cji
z określonego źródła, a swoboda wypowiedzi może zostać ograniczona w celu ochrony praw innych osób. Trybunał podkreślił, że dziennikarze zostali wybrani na podstawie obiektywnych kryteriów, a sam sąd publikował komunikaty prasowe pod koniec każdego dnia procesu. Za-skarżone ograniczenie wolności prasy było zatem proporcjonalne i chroniło interesy nieletnich, zapewniając społeczeństwu rzetelne informacje (Warecka, 2014).
Podsumowanie
Przedstawione wyżej orzeczenia dotyczą najważniejszych problemów, jakie pojawiły się w cią-gu ostatnich lat w odniesieniu do dziennikarskich sprawozdań z przebiecią-gu rozpraw sądowych. Wszystkie one dotyczą kwestii wolności prasy i obowiązków spoczywających na dziennikarzach pełniących funkcję sprawozdawców z rozpraw. Odnoszą się do kwestii publikacji wizerunków i fotografi i zarówno oskarżonych, jak i innych osób, których dotyczy postępowanie sądowe, pu-blikacji dokumentów mających charakter niejawny, zdjęć z akt sprawy, problemów związanych z nagraniami oraz odpowiedzialności dziennikarza za cytowanie powszechnie dostępnego aktu oskarżenia. Zaprezentowane judykaty powinny uświadomić osobom podejmującym się funkcji sprawozdawców procesów sądowych, z jakimi wyzwaniami przyjdzie im się zmierzyć.
Bibliografi a Orzecznictwo
Decyzja ETPC z 10 maja 2016 r. w sprawie Salihu i inni przeciwko Szwecji, skarga nr 3328/15, LEX nr 2051140.
Decyzja ETPC z 15 września 2015 r. w sprawie H.Ł. przeciwko Polsce, skargi nr 14781/07, 39824/09, 41361/09 i 42875/09, LEX nr 1800233.
Decyzja ETPC z 20 lutego 2008 r. w sprawie Gęsina-Torres przeciwko Polsce, skarga nr 11915/15, LEX nr 2456376.
DecyzjaETPC z 13 marca 2012 r. w sprawie Axel Springer AG przeciwko Niemcom, skarga nr 44585/10, LEX nr 1130718.
Skarga do ETPC nr 51405/12, sprawa Axel Springer SE i RTL Television GmBH przeciwko Niemcom, LEX nr 2357467.
Wyrok ETPC z 1 lipca 2014 r. w sprawie A.B. przeciwko Szwecji, skarga nr 56925/08, LEX nr 1477251. Wyrok ETPC z 19 czerwca 2012 r. w sprawie Kurier Zeitungsverlag und Druckerei GmbH przeciwko
Au-strii, skarga nr 1593/06, LEX nr 1169123.
Wyrok ETPC z 22 marca 2016 r. w sprawie Pinto Coelho przeciwko Portugalii, skarga nr 48718/11, LEX nr 2005706.
Wyrok ETPC z 24 lutego 2015 r. w sprawie Haldimann i inni przeciwko Szwajcarii, skarga nr 21830/09, LEX nr 1936099.
Wyrok ETPC z 25 lutego 2016 r. w sprawie Société de Conception de Presse et D’édition przeciwko
Fran-cji, skarga nr 4683/11, LEX nr 1982237.
Wyrok ETPC z 28 czerwca 2012 r. w sprawie Ressiot i inni przeciwko Francji, skarga nr 15054/07, LEX nr 1169405.
Wyrok ETPC (Wielka Izba) z 29 marca 2016 r. w sprawie Bédat przeciwko Szwajcarii, skarga nr 56925/08, LEX nr 2008832.
Wyrok ETPC (Wielka Izba) z 21 stycznia 1999 r. w sprawie Fressoz i Roire przeciwko Francji, skarga nr 29183/95, LEX nr 77231.
Wyrok ETPC z 2 czerwca 2015 r. w sprawie Erla Hlynsdottir przeciwko Islandii, skarga nr 54145/10, LEX nr 1711636.
Wyrok z 28 czerwca 2012 r. w sprawie Ressiot i inni przeciwko Francji, skarga nr 15054/07, LEX nr 1169405.
Literatura
Daniluk, P. (2010). Konstytucyjność braku sądowej kontroli zezwolenia prokuratora na ujawnienie danych sądowych i wizerunku podejrzanego. Ius Novum, 3, 73–83.
Gajewska-Kraczkowska, H. (1993). O audiowizualnych rejestracjach rozprawy głównej – de lege
feren-da. W S. Waltoś (Red.), Problemy kodyfi kacji prawa karnego. Księga ku czci Profesora M. Cieślaka
(s. 497–502). Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Katedra Postępowania Karnego.
Gajewska-Kraczkowska, H. (1990). Tajność postępowania przygotowawczego a prawo do informacji o jego przebiegu. Studia Prawnicze, 3, 3–13.
Gęsicka, D.K., Świderska, M. (2018). Dopuszczalność publikacji danych osobowych i wizerunku lekarza, przeciwko któremu toczy się postępowanie przed sądem lekarskim. Glosa do wyroku SN z dnia 26 maja 2017 r., I CSK 588/16. Glosa nr 4.
Jarzęcka-Siwik, E. (2005). Ograniczenie dostępu do informacji publicznej o przebiegu postępowania kar-nego. Prokuratura i Prawo, 3.
Kamiński, I.C. (2006). Swoboda wypowiedzi w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
w Strasburgu. Kraków: Wolters Kluwer.
Kędzierska, M. (2007). »Śledztwo dziennikarskie« – wybrane zagadnienia. Prokuratura i Prawo, 4, 45–57. Kolendowska-Matejczuk, M. (2012). Publikowanie w mediach danych osobowych i wizerunku osób, prze-ciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze pod kontrolą sądu. Zmiany w prawie praso-wym. Palestra, 5–6, 93–100.
Komitet Ministrów Rady Europy. (2003). Zalecenie Rec(2003)13 Komitetu Ministrów dla państw człon-kowskich w sprawie informowania o postępowaniach karnych w mediach (przyjęte przez Komitet Mi-nistrów 10 lipca 2003 r. podczas 848. posiedzenia zastępców miMi-nistrów). Pobrane 2 sierpnia 2020 z krrit.gov.pl/regulacje-prawne/rada-europy
Koper, R. (2007). Zakaz prasowej antycypacji rozstrzygnięć w sprawach karnych. Przegląd Sądowy, 3, 130–147. Koper, R. (2005). Zakres obowiązywanie zakazu prasowej publikacji danych osobowych i wizerunku
a proces karny. Cz. 1. Palestra, 7–8, 44–52.
Krajniak, O. (2004). Sprawozdanie prasowe ze sprawy karnej. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek. Księżak, P. (2017). Środki masowego przekazu – prawo prasowe – okresowość publikacji
zamieszcza-nych w internecie – zakaz naruszania prywatności przez publikację dazamieszcza-nych osobowych i wizerunku świadków. Glosa do wyroku SN z dnia 28 października 2016 r., I CSK 695/15. Orzecznictwo Sądów
Polskich, 12, 126.
Kulesza, J. (2010). Prowokacja dziennikarska – kontratyp czy mit? Państwo i Prawo, 2, 17–29.
Kulesza, J. (2019). Wolność wypowiedzi a tzw. prowokacja dziennikarska. Glosa do postanowienia ETPC z dnia 20 lutego 2018 r., 11915/15. Europejski Przegląd Sądowy, 8, 40–44.
Mamak, K. (2013). O niecelowości anonimizacji oskarżonych w sprawach karnych. Czasopismo Prawa
Karnego i Nauk Penalnych, 3, 71–82.
Morgała, D. (2013). Ujawnienie danych osobowych i wizerunku sprawcy przestępstwa. Prokuratura i
Pra-wo, 3, 78–94.
Morgała, D. (2014). Zezwolenie na ujawnienie wizerunku osoby, przeciwko której toczy się postępowanie przygotowawczej lub sądowe. Przegląd Sądowy, 2, 106–119.
Nowicki, M.A. (2005). Fressoz i Roire przeciwko Francji, wyrok ETPC z dnia 21 stycznia 1999 r., skarga nr 29183/95. W M.A. Nowicki, Nowy Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór orzeczeń
1999-2004 (s. 958–964). Warszawa: Biuro Informacji Rady Europy; Kraków: Zakamycze.
Nowicki, M.A. (2013). Kurier Zeitungsverlag und Druckerei GmbH przeciwko Austrii, wyrok ETPC z dnia 19 czerwca 2012 r., skarga nr 1593/06. W M.A. Nowicki, Europejski Trybunał Praw Człowieka. Wybór
orzeczeń 2012 (s. 273–276). Warszawa: Wolters Kluwer.
Rajkowska, M. (2019). Ochrona wizerunku i nazwiska osoby oskarżonej w polskim prawie prasowym.
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego, 3, 204–210.
Rodak, B. (2015). Glosa do wyroku ETPC z dnia 2 czerwca 2015 r., 54145/10. LEX/el., Wolters Kluwer. Pobrane z sip.lex.pl/komentarze-i-publikacje/glosy/glosa-do-wyroku-etpc-z-dnia-2-czerwca-2015-r-54145-10-386153255
Sadomski, J. (2003). Naruszenie dóbr osobistych przez media. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedli-wości.
Siostrzonek-Sergiel, A. (2017). Udział przedstawicieli mediów w jawnej rozprawie a prawo do prywatności pokrzywdzonego. Palestra, 11, 56–66.
Sobczak, J. (2006). Dylematy sprawozdawczości sądowej. W D. Kala (Red.), Wymiar sprawiedliwości
a media. Jawność życia publicznego a prawo do informacji (s. 63–68). Bydgoszcz: Zrzeszenie
Praw-ników Polskich.
Sobczak, J. (2007a). Dziennikarstwo śledcze i prowokacja dziennikarska. W M. Szpunar (Red.), Media
a polityka (s. 55–74). Rzeszów: Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania.
Sobczak, J. (2008). Dziennikarz – sprawozdawca sądowy. Dylematy i zasadzki. W B. Godlewska-Michalak (Red.), Media i sądy pro bono et malo. Wzajemne relacje w służbie demokratycznego państwa prawa.
Warszawa, 13 czerwca 2008 roku. Materiały pokonferencyjne (s. 16–42). Warszawa: Krajowa Rada
Sądownictwa.
Sobczak, J. (2000). Dziennikarz – sprawozdawca sądowy. Prawa i obowiązki. Warszawa: PWN.
Sobczak, J. (2007b). Pułapki prawnicze i językowe sprawozdawczości sądowej. W D. Wadowski (Red.),
Kultura – Media – Społeczeństwo. Księga jubileuszowa ku czci Ojca Profesora Leona Dyczewskiego OFMConv (s. 729–742). Lublin: Wydawnictwo KUL.
Sobczak, J. (2007c). Swoboda wypowiedzi w orzecznictwie Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Cz. 1. Ius Novum, 2–3, 5–38.
Spurek, S. (2017). Dostęp do akt postępowania przygotowawczego na podstawie przepisów ustawy o dostę-pie do informacji publicznej w świetle orzecznictwa sądów administracyjnych. Palestra, 7–8, 27–33. Stanowska, M. (2001). Udostępnianie dziennikarzom akt sądowych i prokuratorskich. Przegląd Sądowy,
10, 69–79.
Stefański, R.A. (2009). Publikacja wizerunku sprawcy przestępstwa de lege lata i de le ferenda. W Ł. Pohl (Red.), Aktualne problemy prawa karnego. Księga pamiątkowa z okazji Jubileuszu 70. urodzin
Profe-sora Andrzeja J. Szwarca (s. 565–576). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Stocka, K. (2002). Zasada domniemania niewinności w postępowaniu karnym a środki masowego przeka-zu. Nowa kodyfi kacja prawa karnego, LVI, 171–197.
Waltoś, S. (2007). Domniemanie niewinności w świecie mediów. W I. Nowikowski (Red.), Problemy
sto-sowania prawa sądowego. Księga ofi arowana Profesorowi Edwardowi Skrętowiczowi (s. 473–483).
Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Warecka, K. (2014a). A.B. przeciwko Szwajcarii – wyrok ETPC z dnia 1 lipca 2014 r., skarga nr 56925/08. LEX/el., Wolters Kluwer. Pobrane z sip.lex.pl/komentarze-i-publikacje/omowienia/a-b-przeciwko-s-zwajcarii-wyrok-etpc-z-dnia-1-lipca-2014-r-skarga-151197021
Warecka, K. (2014b). Strasburg: losowy wybór dziennikarzy wpuszczonych na salę rozpraw nie ogranicza wolności wypowiedzi. Axel Springer AG przeciwko Niemcom – decyzja ETPC z dnia 13 marca 2012 r., skarga nr 44585/10. LEX/el., Wolters Kluwer. Pobrane z sip.lex.pl/komentarze-i-publikacje/omo-wienia/strasburg-losowy-wybor-dziennikarzy-wpuszczonych-na-sale-rozpraw-151184040
Warecka, K. (2016). Strasburg: nakaz zaczernienia zdjęcia torturowanego zgodny z Konwencją. Société de Conception de Presse et d’Édition przeciwko Francji – wyrok ETPC z dnia 25 lutego 2016 r., skarga nr 4683/11. LEX/el., Wolters Kluwer, sip.lex.pl/#/publication/151280213
Warecka, K. (2014c). Strasburg: zadośćuczynienie za ujawnienie tożsamości dziecka zgodne z Konwencją. Kurier Zeitungsverlag und Druckerei GmbH (nr 2) przeciwko Austrii i Krone Verlag GmbH przeciwko Austrii – wyrok ETPC z dnia 19 czerwca 2012 r., skargi nr 1593/06 i 27306/07. LEX/el., Wolters Klu-wer, sip.lex.pl/#/publication/151185324
Warecka, K. (2017). Strasburg: zakaz publikacji wizerunku oskarżonego nie narusza dziennikarskiej wolno-ści wypowiedzi. Axel Springer SE i RTL Television GmBH przeciwko Niemcom – wyrok ETPC z dnia 21 września 2017 r., skarga nr 51405/12. LEX/el., Wolters Kluwer, sip.lex.pl/#/publication/151320339 Zimna, M. (2012). Zakaz publikowania wizerunku oskarżonego. Ius Novum, 1, 30–38.
