Michał Pindera
Doskonalenie i dokształcanie
zawodowe nauczycieli
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (10-11), 156-164
2001
Doskonalenie i dokształcanie zawodowe
nauczycieli
W każdym now oczesnym systemie ośw iaty i w ychow ania istotnym zagadnie niem je st nie tylko w łaściw e przygotow anie nauczycieli do podjęcia pracy, lecz rów nież utrzym anie ich spraw ności zaw odowej w ciągu całego okresu zatrudnie nia. N ależałoby zatem zapew nić nauczycielom nie tylko w ysoki poziom w ykształ cenia, ale rów nież um ożliw ić podnoszenie kw alifikacji zaw odow ych zgodnie ze zm ieniającym i się w ym aganiam i w dziedzinie kształcenia i w ychowania.
D oskonalenie zaw odow e w edług T. N ow ackiego to „ogół procesów w yw oły w anych przez potrzebę podniesienia um iejętności w ykonyw ania czynności zaw o dow ych przez grupy i poszczególnych pracow ników poza procesam i podw yższa nia ich form alnych kw alifikacji” '. Tak więc doskonalenie zaw odow e obejm uje zarów no zabiegi instytucjonalne, ja k i szeroko pojęte sam okształcenie.
D oskonalenie zaw odow e w odniesieniu do nauczycieli, W. O koń uw aża za „w ażny składnik systemu kształcenia pozaszkolnego nauczycieli, polegający na: — udzielaniu pom ocy początkującym nauczycielom w okresie adaptacji do za
wodu,
— w okresie sam odzielności zaw odowej — na aktualizow aniu i pogłębianiu w ie dzy przedm iotow ej i pedagogicznej, zaznajam ianiu z postępem nauki, udziela niu pom ocy w rozszerzaniu lub zm ianie specjalizacji,
— organizow aniu różnych form sam okształcenia indyw idualnego i zbiorow ego nauczycieli,
— udzielaniu pom ocy w sam odzielnej pracy badaw czej”2.
D oskonalenie zaw odowe nauczycieli składa się z dw óch podstawow ych, uzu pełniających się elementów:
1. doskonalenie w toku codziennej pracy w szkole,
2. doskonalenie ukierunkow ane przede w szystkim na system atyczną renow ację wiedzy.
1 T. Nowacki, Dydaktyka doskonalenia zawodowego, Wrocław 1976, s. 109. 2 W. Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1987, s. 57.
M ic h a ł Pindera — Doskonalenie i dokształcanie zawodowe nauczycieli
157
Podstaw ow ym ogniw em doskonalenia w toku codziennej pracy je s t szkoła i form y organizacyjne bezpośrednio z nią zw iązane. E fektyw ność tej pracy zależy od praw idłow ego i skoordynowanego działania różnych form organizacyjnych śro dow iska nauczycielskiego na terenie szkoły, jakim i są :
— rady pedagogiczne, — konferencje metodyczne, — zespoły samokształceniowe,
— w ym iana dośw iadczeń między nauczycielami.
N auczyciel doskonalący się w zaw odzie pow inien rów nież sam odzielnie pokierować własnym rozwojem intelektualnym w drodze sam okształcenia, zdoby w ać sam odzielnie w iedzę poprzez korzystanie z takich źródeł, jak: biblioteka, ra dio, telewizja, czasopism a pedagogiczne, magnetofony, kom putery itp.
Doskonalenie ukierunkowane na systematyczną wiedzę to kształcenie, dokształ canie i ciągłe aktualizow anie swojej wiedzy w instytucjach ze zróżnicow anym i form am i odpow iadającym i potrzebom nauczycieli. Aby zaistniały pełne w arunki ciągłej aktualizacji wiedzy, podstawowe grupy nauczycieli pracujących m usząpod- nosić sw oje kw alifikacje zawodowe. Zapotrzebow anie społeczeństw a na kadry w ykw alifikow ane w ym aga od nauczycieli w iedzy i um iejętności. Istnieje niew ąt pliw a potrzeba zastosow ania stosunkow o silnych bodźców dla pobudzenia i po głębiania u nauczycieli m otywacji doskonalenia w zawodzie. Konieczne je st zakty w izow anie ich do uczestnictw a w różnych form ach w zbogacania w iedzy poprzez kształcenie, dokształcanie i samokształcenie.
W stosunku do zawodowego doskonalenia kształcenie nauczycieli stanowi etap podstaw ow y. Jest okresem zdobyw ania w iedzy i spraw ności niezbędnych do w ykonyw ania zaw odu oraz rozw oju w ew nętrznych w arunków w ażnych dla póź niejszego doskonalenia zawodowego, a dotyczących głów nie opanow ania um iejęt ności sam odzielnego uczenia się. W warunkach kształcenia ustaw icznego wstępne przygotow anie pracow ników nie m oże być oddzielone od ich późniejszego rozw i jania się w toku aktyw ności zawodowej. O dnośnie nauczycieli potrzebna je s t taka
reorientacja ich kształcenia, która przyczyni się do przysposobienia i w drożenia kandydatów do zaw odu do perm anentnego sam odzielnego uczenia się.
N a kształcenie nauczyciela (w stępne i w okresie w ykonyw ania pracy) należy spojrzeć ja k o na proces ciągły, zintegrowany, uw zględniający potrzeby zawodowe, w ynikające z ciągłej zm ienności je g o zadań, ról i w arunków pracy. W procesie kształcenia w coraz większym stopniu wykorzystuje się m etody i środki w ypływ a jące z postępu nauki i techniki. W warunkach szybkich przem ian nie m ożna zakła dać stabilizacji określonych trendów rozwojowych w strukturach społecznych. Mogą przecież nastąpić najbardziej nieoczekiw ane zm iany w teoriach naukow ych, w ich
zastosow aniu praktycznym , a w tym także w teorii i praktyce pedagogicznej. W tej sytuacji od nauczycieli kończących uczelnię w yższą w ymaga się ju ż dziś przygoto wania, które pozw oli im rozw iązyw ać nieprzew idziane, nieokreślone bliżej w cza sie studiów problem y dydaktyczno-w ychow aw cze. O znacza to, ja k tw ierdzi S. K raw cew icz, „że szkoła w yższa pow inna przygotow yw ać nauczycieli tak, by byli oni w stanie realizow ać zadania pedagogiczne rów nież w sensie inicjatyw y i działalności tw órczej”3. M yślę, że w szystkim pow inno zależeć na nauczycielu zaangażow anym w przem iany oświatowe, czującym się w spółgospodarzem ośw ia ty, dobrze w ykształconym , który będzie rozum iał nie tylko kw estie zw iązane z nauczaniem , ale m yślał kategoriam i szerszymi, a więc szkoły, społeczności lokal nej i w reszcie całego społeczeństwa.
W edług W. Okonia kształcenie przyszłych nauczycieli i nauczycieli pracu jący ch pow inno za punkt w yjścia przyjm ow ać nie tyle zespół dyscyplin nauko wych, co zadania i role, jak ie nauczyciel faktycznie spełnia czy też będzie spełniał w szkolnictwie”4.
Realizacja teorii w ielostronności w kształceniu nauczyciela w ydaje się bardzo interesująca, głównie dlatego, że m a przygotowywać nauczyciela do uczenia swych podopiecznych aktyw ności poznaw czej, em ocjonalnej i praktycznej. N aturalnie, aby nauczyciel m ógł być skuteczny, sam m usi zdobyć odpow iednie kw alifikacje w tym zakresie.
Istotnym zadaniem kształcenia nauczycieli według H. K w iatkow skiej pow in no być opanow anie w iedzy o św iecie bogatej w inform acje dydaktyczne, ja k rów nież poznanie m etod naukowego badania rzeczywistości, czyli rozw iązyw anie pro blem ów (zadań). Z adaniow ą organizację procesu kształcenia nauczycieli uznaje się za je d n ą z now ych tendencji w edukacji nauczycielskiej5. Jest to zgodne z opi n ią W. O konia, że „... w ychow anie przyszłych nauczycieli coraz częściej byw a sterowane nie przez system stopni i zaliczeń z opanowania teorii, lecz przez system zadań i ról”6.
W spółczesny status nauczyciela wymaga, by jeg o kw alifikacje były na pozio m ie pełnego w yższego w ykształcenia. N iezbędne też je st, by kw alifikacje te w ciągu całego okresu pracy zawodowej odpow iadały poziom ow i w spółczesnej nauki oraz w ym ogom kształcenia i wychowania.
Z daniem S. K raw cew icza „ukończenie studiów w yższych je s t tylko niezbęd nym w arunkiem podjęcia pracy pedagogicznej, natom iast w arunkiem jej konty
1 S. Krawcewicz, Współczesne problemy zawodu nauczyciela, Warszawa 1979, s. 179. * W. Okoń, Przede wszystkim inaczej kształcić, „G)os Nauczycielski” 1975, nr 32. s H. Kwiatkowska, Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli, Warszawa 1988, s. 76. 6 W. Okoń, Nowe tendencje w kształceniu nauczycieli, „Kwartalnik Pedagogiczny” 1977, nr 1.
M icha ł Pindera — Doskonalenie i dokształcanie zawodowe nauczycieli
159
nuow ania pow inno być kształcenie się w całym okresie aktyw ności zawodowej nauczyciela”7.
Problem kształcenia i doskonalenia nauczycieli je st zaw sze aktualny, są je d nak sytuacje, kiedy o tym problem ie m ów i się częściej i konkretniej. D zieje się tak bądź w czasie kryzysu edukacyjnego, bądź w okresie realizacji now ej strategii ośw iatowej — reformy, kiedy problem y zw iązane z jej realizacją m ają decydujące znaczenie.
R. K ończyk w rozw ażaniach nad kształceniem nauczycieli podkreśla, że „kształcenie nauczycieli w inno mieć charakter ustaw iczny i przebiegać w ciągu całego życia i uzbrajać w ychow aw ców w um iejętności orientow ania się w niepo w tarzalnych sytuacjach w ychowaw czych i um iejętności skutecznego rozw iązyw a nia problem ów pedagogicznych”8. K ształcenie rozum iane ja k o przygotow anie do zawodu nauczycielskiego w specjalnych zakładach, w celu uzyskania określonego stopnia k w alifikacji, pow inno uw zględniać w iedzę dotyczącą w spółczesnych problem ów , kształcić w ielostronnie (z zakresu różnych dyscyplin), przygotow ać nauczyciela do różnych funkcji i czynności. U czelnie akadem ickie zajm ujące się kształceniem pow inny być ośrodkami postępowej myśli pedagogicznej i miejscem tw órczej pracy dla studentów. M imo zupełnie innych niż w przeszłości warunków zdobyw ania w iedzy i um iejętności w ielu nauczycieli uw aża siebie za je d n o z w aż niejszych źródeł w iedzy dla ucznia, gdyż inne są nie zaw sze dostępne. Ważne za tem staje się to, ja k ą w iedzę posiada nauczyciel, jak im je st specjalistą. „Trzeba bow iem sam em u bardzo w iele w iedzieć i umieć, aby innym w skazać, gdzie p o trzebną w iedzę m ożna znaleźć oraz ja k to skutecznie uczynić”9. U cząc przedm iotu, w którym jesteśm y specjalistam i, m am y obow iązek widzieć podm iot, w ychow an ka, ucznia w całości.
Chociaż są opóźnienia w nasyceniu środowiska dydaktycznego nowoczesnymi urządzeniami technicznymi, to coraz częściej m am y do czynienia z komputerami różnej generacji. N a wszystkich kierunkach studiów nauczycielskich ogromne zna czenie ma nauka języków obcych i zastosowanie komputerów. Stąd wniosek dla kształ cenia i doskonalenia zawodowego: nauczyciel współczesny, a dotyczy to również przyszłości, bez przynajmniej elementarnej wiedzy i umiejętności w zakresie w yko rzystania kom puterów nie może pełnić należycie funkcji dydaktycznej w szkołach. K ształcenie i doskonalenie zaw odow e pow inny tw orzyć podstaw ę rozw oju zawodowego nauczyciela oraz sprzyjać optym alnem u rozwojowi m łodzieży i ukie runkow aniu jej m yślenia na problem y i w yzw ania przyszłości. Tak w ięc terminy
7 S. Krawcewicz, Kształcenie i doskonalenie nauczycieli, Warszawa 1974, s. 10. ! R. Kończyk, Problemy kształcenia nauczycieli, „Nauczyciel i Wychowanie” 1983, nr 1-2. 9 S. Kaczor, Kształcenie i doskonalenie zawodowe w okresie przemian, Radom 1993.
„kształcenie” i „doskonalenie zaw odow e” nie są rów now ażne, chociaż zw raca się uw agę na społeczną potrzebę integrow ania zjaw isk, które one oznaczają.
Doskonalenia zawodowego nauczycieli nie należy utożsamiać z ich dokształca niem, gdyż dokształcanie oznacza zjawisko uzupełniania, dopełniania formalnych kw alifikacji pracow nika do poziom u aktualnych wymagań. Zdobywa się je z reguły w toku pracy zawodowej, drogą systematycznego, instytucjonalnego uczenia się.
W edług S. K raw cew icza dokształcanie to „uzupełnianie przez czynnych za wodowo nauczycieli kw alifikacji niezbędnych do pracy w określonego typu szkole, placów ce oświatowo-wychow awczej, czy opiekuńczo-wychow aw czej” 10.
Zakresy pojęć „dokształcanie” i „doskonalenie zaw odow e” m ogą pokryw ać się znacznie lub tylko częściowo, a m a to miejsce, gdy kierunek i treści instytucjo nalnego uczenia się pracującego studenta odpow iadająjego potrzebom rozw ijania się w zaw odzie i potrzeby te zaspokajają.
W praktyce ludzie dorośli podejm ują także dokształcanie w kierunkach nie zw iązanych z aktualnie wykonyw anym i przez nich zadaniami. Ich dokształcanie pozostaje w tedy „obok” zaw odowego doskonalenia lub też stanow i ono odrębną, zorganizow aną form ę uczenia się, często nie korespondującą z problem am i danego zawodu. U jmując zagadnienie bardzo schem atycznie, m ożna pow iedzieć, że zależ nie od kierunku podejm owanego dokształcania może ono stanowić istotny składo wy elem ent zaw odowego doskonalenia, bądź też odbiegać i w yw ierać na nie tylko pośredni wpływ.
W edług Cz. B anacha „dokształcanie czynnych nauczycieli stanow i proces uzyskiw ania przez nich w yższych kw alifikacji faktycznych i form alnych (...) sta now i ono istotny w arunek zadow alającego spełnienia przez nich sw oich zadań, aspiracji życiow ych i stabilizacji zaw odow ej” 11.
Zróżnicow ane potrzeby w dziedzinie dokształcania się nauczycieli spow odo wało pow stanie różnych form dokształcania. W latach dziew ięćdziesiątych w zro sło dokształcanie nauczycieli studiujących zaocznie, aby w końcow ym efekcie le gitym ować się w ykształceniem w yższym, tytułem magistra.
Dokształcanie nauczycieli spełnia wiele funkcji, jest drogą do zapew nienia od powiedniego statusu społecznego i materialnego, sposobem na sprostanie rosnącym oczekiwaniom ze strony uczniów i rodziców. Warto zaznaczyć, że studiujący na uczyciele utożsam iają się z zawodem, a zdobywana przez nich w iedza i umiejętności porównywane s ą z własnym doświadcżeniem i założonymi celami edukacji.
10 M. Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek, Pedagogika. Podręcznik akademicki, Warszawa 1976, s. 562.
" Cz. Banach, Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie nauczycieli, [w:] Encyklopedia pe
M ich a l Pindera — Doskonalenie i dokształcanie zawodowe nauczycieli
161
Postąp nauki i techniki w ym aga od nauczycieli gruntownej w iedzy w zakresie dotychczasow ych specjalności, ja k rów nież specjalności now ych. W zw iązku ze zm ieniającą sią funkcją szkoły i zaw odu nauczycielskiego nabiera coraz większej wagi zatrudnianie nauczycieli specjalistów w w ybranych przedm iotach nauczania, w ykształconych nie tylko w danym przedm iocie. N auczyciel m usi patrzeć na swo j ą specjalność oczam i pedagoga, to znaczy w aspekcie jej w łaściwości w ychow aw
czych i kształcących w pow iązaniu z innymi dziedzinam i wiedzy.
D okształcanie je st kontynuow aniem i pogłębianiem profesjonalizacji w toku pracy zaw odowej. Intensyw ność tego procesu zależna je s t w zasadzie od indyw i dualnej postaw y nauczyciela i m oże być uw ażana rów nież za przejaw w ięzi nau czyciela z zawodem.
O m aw iając jakąkolw iek form ę doskonalenia zaw odow ego nauczycieli, na leży zastanow ić się nad społeczną funkcją zawodu. To właśnie ona określa tem aty kę procesu doskonalenia, metody oraz formy organizacyjne. W ym agania stawiane nauczycielow i przez społeczeństwo zm ieniają sią. D obitnym przykładem przem ian w poglądach na rolę nauczyciela i jego społeczną funkcję je s t literatura pedeu- tologiczna.
T. M alinow ski mówi o skoncentrowaniu się „pedeutologii na aspekcie psycho logicznym uw aża, że „praca nauczyciela je st sztuką u praw ianą przez ludzi m ających specyficzne w łaściw ości psychiczne” 12.
Takie spojrzenie w edług T. M alinowskiego odw raca uw agę od pedagogicznej i społecznej problem atyki zaw odu nauczycielskiego, od zależności pom iędzy organizacją szkoły i techniką pedagogiczną a efektam i pracy nauczyciela, od pro blem ów kształcenia nauczycieli, warunków ich życia, pracy, na rzecz problem aty ki drugorzędnej, a zw łaszcza doboru nauczycieli ze w zględu na określone cechy psychofizyczne.
S. Dobrow olski w książce Struktury um ysłów nauczycieli (w odróżnieniu od innych badaczy poszukujących psychologiczno-charakterologicznych cech ideal nego nauczyciela-w ychow aw cy) prezentuje w yniki badań prow adzonych przez szereg lat — nad intelektualnym i w łaściw ościam i nauczyciela. Poszukiw ał odpo w iedzi na pytanie, jak ie w łaściwości um ysłu są potrzebne nauczycielow i do speł nienia jeg o czynności zawodowych. W pracy tej autor wyraźnie zerw ał z hipote zami o pow ołaniu i talencie nauczyciela, przesuw ając punkt ciężkości na w łaści wości jeg o um ysłu. O pow iedział się tym samym za tezą o rozstrzygającej roli wiedzy i um iejętności w dydaktyczno-wychowawczej pracy nauczyciela.
J. D aw id, Z. M ysłakow ski, S. Szuman, M. K reutz, S. Baley zm ierzają do określenia cech osobowości doskonałego nauczyciela, bez konfrontowania go z w a
runkam i, w jakich działa — z wychowankiem, środow iskiem społecznym. Ich sta now isko podw ażało w artość kształcenia i doskonalenia.
N asilający się ju ż w tym czasie zw rot ku realizm ow i w badaniach pedeutolo- gicznych pociągał za sobą stopniow ą krytykę koncepcji pow ołania, talentu, w ro dzonych cech osobowości itp. Zdawano sobie sprawę, że „psychologiczne, charak terologiczne przym ioty nauczyciela sąju ż dla niego niewystarczające, a punkt cięż kości należy przenieść na w ykształcenie, na przygotow anie do realizacji zadań dydaktyczno-w ychow aw czych i opiekuńczych oraz na w arunki pracy i życia nau czyciela” 13. Zw rócono więc uw agę na rolę w iedzy naukowej i kształcenia prak tycznego w form ow aniu osobow ości nauczyciela.
W ostatnich latach zm ianie uległo tradycyjne spojrzenie na zaw ód nauczycie la, uw zględniając obecne przem iany społeczne. N astąpił szybki rozwój literatury pedeutologicznej. Społeczna funkcja nauczyciela i w ynikająca z niej konieczność doskonalenia zaw odow ego ciągle w zrasta. W pływ na to m a olbrzym ia dynam ika życia gospodarczego, społecznego, politycznego i kulturalnego, w ynikająca z in tensyw nego rozw oju nauki i techniki.
W naszych czasach szkoła m usi nadążać za rozw ojem społecznym . Zdaniem T. M alinow skiego „funkcje szkoły w obec społeczeństw a są znacznie szersze niż daw niej” 14.
W rozpraw ie K ształcenie nauczycieli na tle nowych zadań szkoły Z. M ysła- kow ski opow iada się za kształceniem zaw odow ym uw zględniającym now e i stale zm ieniające się warunki i potrzeby społeczne w dziedzinie oświaty. A kcentując zm ienność potrzeb ośw iatow ych, zw raca uw agę na zm ienność roli nauczyciela i technik pedagogicznych. Według autora „podstawow ym w arunkiem popraw y w y ników w pracy szkoły je st odpow iednie przygotow anie zaw odow e nauczyciela” 15. C harakter przygotow ania zaw odow ego nauczyciela uzależniony je s t od funkcji społecznych zawodu.
Obecnie, kiedy wykształcenie decyduje o miejscu jednostki w społeczeństwie, od nauczyciela wym aga się w ysokiej efektywności w dziedzinie kształcenia dora stających pokoleń. W brew m niem aniu o nieprodukcyjnym charakterze zaw odu nauczycielskiego, spełnia on w ażną rolę we w spółczesnym św iecie — przygoto wuje przyszłego pracownika. Jakim zatem wymaganiom powinien odpowiadać nau czyciel, aby w zadow alający sposób w ypełniać sw oją funkcję społeczną? Bez w ątpienia pow inien to być człow iek o wysokiej kulturze ogólnej, szerokich zain teresowaniach społecznych, odznaczający się sumiennością, obowiązkowością, właś ciwym stosunkiem do ludzi i oczyw iście o w ysokich kw alifikacjach.
I! S. Dobrowolski, Struktury umysłów nauczycieli, Warszawa 1956, s. 123. 14 T. Malinowski, Nauczyciel i społeczeństwo, Warszawa 1968, s. 14. IJ Z. Myslakowski, Wprowadzenie do teorii nauczania. Warszawa 1961, s. 107.
M ícha t Pindera — Doskonalenie i dokształcanie zawodowe nauczycieli 163
Porów nując stanow iska L. Bandury, S. K raw cew icza, T. M alinow skiego, W. O konia w określeniu modelu dobrego nauczyciela m ożna sform ułow ać nastę pujące wnioski:
— podstaw ow ą kategorią w łaściw ości osobow ych nauczyciela, zdaniem w szyst kich, są walory intelektualne — głęboka w iedza z zakresu nauczanego przed m iotu, w iedza pedagogiczna, um iejętność posługiw ania się tą w iedzą w anali zowaniu i rozwiązywaniu trudności zawodowych, wrażliwość intelektualna itd., — walory społeczne i ideologiczne— wysoki poziom ideologiczny, uspołecznienie, — marginalne traktowanie cech moralnych, takich jak: pracowitość, obowiązkowość.
W yjątek kręgu autorów — W. Okoń, jak o jedyny w ym aga od nauczyciela „znajom ości i w cielenia w życie norm społeczno-m oralnych i estetycznych”16.
N iezw ykle interesująca je st w ypowiedź S. K raw cew icza, który kreśląc syl w etkę nauczyciela na m iarę potrzeb, pisze: „...to człowiek o głębokiej wiedzy, grun tow nym w ykształceniu pedagogicznym, człow iek w rażliwy intelektualnie, będący w stanie utrzym ać rzeczyw isty kontakt z głów nym i problem am i w spółczesności, człow iek głęboko pow iązany z tradycją i dniem dzisiejszym swojego narodu, czło wiek o wysokiej kulturze, a w konsekw encji człow iek o dużej sam odzielności w rozw iązyw aniu problem ów społecznych i zaw odowych, człow iek ciągłej troski o w łasny intelektualny rozw ój” 17.
W now oczesnej cywilizacji rozwój wiedzy następuje tak szybko, że w iado mości nabyte w szkole i na uczelniach nie w ystarczają nauczycielow i na cały okres jego aktyw ności zawodowej. Konieczne staje się więc ciągłe jej uzupełnianie, aktualizowanie, doskonalenie. Nauczyciele są tą grupą, która musi wzbogacać sw oją osobow ość, pogłębiać wiedzę, aby utrzymać sprawność zaw odow ą na ja k najw yż szym poziomie.
N auczyciel o bogatej osobow ości, w ym agający dużo od siebie, m oże zyskać uznanie i szacunek, a je g o w iedza, konsekw encja w działaniu, szczerość i odwaga w głoszeniu poglądów, stanowczość, kultura i um iejętność w spółpracy z ludźmi wpłynie w ychow aw czo na dzieci i młodzież.
Czynnikam i, które w istotny sposób m odyfikują rolę społeczną nauczyciela, są szybkie zm iany społeczno-polityczne, ale też naukow e i techniczne.
N ieodzow na w szkolnictw ie staje się konieczność ciągłego śledzenia postępu wiedzy pedagogicznej, now atorstw a w zakresie treści i m etod w ychowania, nau czania. N iezbędnym w arunkiem skutecznego spełniania przez nauczyciela funkcji dydaktyczno-wychowawczej jest ciągłe kształcenie i doskonalenie zawodowe.
16 W. Okoń, Osobowość nauczyciela, Warszawa 1964, s. 63.
17 S. Krawcewicz, Problemy reformy systemu samokształcenia i doskonalenia zawodowego
Społeczna funkcja zaw odu nauczyciela nieustannie w zrasta, dlatego też bar dzo w ażnym zagadnieniem staje się posiadanie nowoczesnej w iedzy i umiejętności, a także bycie tw órczym i śm iałym w now atorstw ie. N auczyciel m a ułatw iać w ychow ankom zrozum ienie złożonej i zmieniającej się rzeczyw istości przyrodni czej i społecznej, cech i tendencji w spółczesnej cyw ilizacji, w yzw nań globalnych i narodow ych, uczyć praw i obow iązków obyw atelskich, pom agać w poszukiw a niu sensu życia i konstruow aniu planów edukacyjnych i życiowych, słowem, przy gotow ać do spotkania z przyszłością.
Szkoła przyszłości — chcąc sprostać potrzebom życia i sw em u przeznaczeniu — m usi nasilić, poszerzyć i pogłębić podstaw ow e swoje funkcje wew nątrzszkolne w stosunku do młodzieży:
— funkcje w ychow aw cze (kształtow anie pełnej osobow ości), — funkcje dydaktyczne (z akcentem na to, aby uczyć, ja k uczyć się), — funkcje opiekuńcze (stw orzenie warunków).
M usi także w idzieć narastające funkcje edukacyjno-kulturalne w stosunku do środow iska (w łączenie środow iska w działalność dydaktyczno-w ychow aw czą szkoły).
Do tych zadań m usi być przygotow any w spółczesny nauczyciel, który musi sam nie tylko chcieć i um ieć się ustawicznie doskonalić, ale musi mieć też stw orzo ne określone sprzyjające warunki — osobiste, instytucjonalne i m aterialne.
A by nauczyciel był zdolny do realizacji przedstaw ionych funkcji i zadań edu kacyjnych (tak w ew nątrzszkolnych, ja k pozaszkolnych), m usi być przygotow any do tego, aby:
— być dobrym specjalistą,
— budzić w m łodzieży zainteresow ania, w yrabiać chęci i kształcić um iejętności, naw yki do sam odzielnego uczenia się,
— chciał i um iał korzystać z ułatw ień, jakie daje m u w pracy dydaktycznej postęp techniczny,
— chciał i był życzliw ym m łodzieży wychowaw cą, fachow ym doradcą rodziców, — chciał i był inspiratorem, organizatorem różnych poczynań edukacyjno-kultural-
nych w stosunku do środow iska m łodzieży i szerszych kręgów społeczeństwa, — sam prezentow ał w artościow ą osobow ość oraz czuł potrzebę i um iał ustaw icz
nie doskonalić się wielostronnie,
— m iał w yrobioną „otw artą postaw ę” w obec postępu naukow ego, pedagogiczne go i kulturalnego.
