Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
W a l e r i a M i s i e w i c z
Pi e r w s z y s e z o n b a d a ń n a c m e n t a r z y s k u c i a ł o p a l n y m k u l t u r y ł u ż y c k i e j w e w s i Kr u p y,
s t a n. 1 , p o w. Lu b a r t ó w, w o j. l u b e l s k i e
W 1998 roku Państw ow a Służba O chrony Zabytków w Lublinie otrzym ała w iadom ość, że we wsi Krupy, gm. M ichów niszczone je st cm entarzysko ciałopalne kultury łużyckiej, zlokalizow ane obok kopalni piasku, znane z wcześniej przeprow adzonych tu badań AZP (ryc. 1 A). Dewastacji dokonywali okoliczni m ieszkańcy i przypad kowi poszukiw acze „starożytności”. W izja lokalna w y kazała, że stopień zniszczenia stanow iska je st tak duży, iż podjęto decyzję o natychm iastow ym przeprow adze niu badań ratowniczych. W ykonanie prac, finansowanych przez G eneralnego K onserw atora Zabytków , zlecono M uzeum Lubelskiem u w Lublinie. Prace terenow e trwały dwa tygodnie, przez kilka dni padały całodzienne desz cze co bardzo utrudniało eksplorację.
Stanow isko znajduje się na szczycie i zachodnim stoku niew ielkiego wzniesienia.
Z jeg o północno-w schodniej części w ybrano piasek, niszcząc całkowicie znajdujące się tu obiekty, na co w ska zyw ałyby pozostałości drobnych przepalonych kości. Partia południow o-w schodnia pozostała nienaruszona. N atom iast zachodnia część w raz ze zboczem została zniszczona licznym i w kopam i pow stałym i w trakcie ra bunkowego w ybierania m ateriału archeologicznego. Tę część stanowiska postanow iono przebadać w pierw szym rzędzie, w ytyczając tu dw a wykopy: w y k .l o wym iarach 10 x 10 m i wyk. 2 o w ym iarach 11 x 2,5 m , krótszym bokiem skierow any na osi N-S. O dkryto w nich trzy gro by o konstrukcji drew nianej. Tw orzyły je duże skrzynie o wym. ok. 4 x 2,5 m, w ykonane z grubych desek. W trak cie dalszych prac w ytyczono na szczycie wzniesienia, wzdłuż południow ej kraw ędzi piaskow ni, wykop 3 o w y m iarach 10 x 2,5 m, w którym natrafiono na 3 konstruk cje w ykonane ze specjalnie przygotow anych płyt grani tow ych i całych głazów (ryc. IB).
Grób 1 - usytuow any w narożniku SE wyk. 1. Ze
w zględu na pogodę zdołano przebadać tylko jeg o pół- nocno-zachodnią część. Pod hum usem zalegała w arstw a żółtego piasku. W ystąpiło w niej p rzepalone drew no tw orzące p ro sto k ątn ą skrzynię, która okazała się być obudową grobu. Pod n ią i obok niej, przy południow ej krawędzi, znajdow ały się dw a skupiska przepalonych kości ludzkich i 6 naczyń (ryc. 3: 1-6), ustaw ionych dnem do góry. W ypełnione były żółtym piaskiem , przy w yle wach przem ieszanym z w ęgielkam i i popiołem . Z ukła du kości wynika, że pierw otnie um ieszczono je w po jem nikach z m ateriału organicznego.
Grób 2 - odsłonięto w zachodniej partii wyk. 1. Two
rzyła go nieregularna skrzynia długości 4 m i szerokości 1,80 m od strony N i 2, 90 m od S (ryc. 2C). Przypusz czalnie pierw otnie skrzynia m iała kształt prostokątny i dopiero, w trakcie spalania, jej południow a część za w aliła się. W skazyw ałby na to fakt, iż kilka naczyń zna lazło się pod drew nem , ulegając w tórnem u przepaleniu i rozbiciu. Pod zaw aliskiem leżały też przepalone kości, które w chw ili odkrycia rozciągały się w pasie długości 1,20 cm (ryc. 2D). Trudno obecnie ustalić czy było to kilka skupisk, czy też zam ierzony sposób ułożenia pro chów. Od w schodu i południa obok skrzyni stały dwie popielnice w ypełnione przepalonym i kośćm i ludzkimi (ryc. 4: 2, 3) oraz skupisko przepalonych kości. Łącznie w grobie 2 znajdow ało się 14 naczyń (ryc. 4: 1 ,4 , 5; ryc. 6: 1-3).
Grób 3 - usytuow any był na zachodnim stoku w znie
sienia w wyk. 2. Jego zarys w ystąpił tuż pod hum usem . K onstrukcję pierw otnie też tw orzyła prostokątna skrzy nia, ale zachow ała się z niej tylko południow a, spalona partia. Od północy w lekko odbarw ionym piasku odkry to 5 rozbitych naczyń i du żą ilość przepalonych kości rozwleczonych przypuszczalnie w trakcie prac polowych. W centralnej partii grobu i przy je g o południow ej kra wędzi , obok jeszcze trzech naczyń ułożone były trzy sku piska prochów (ryc. 5: 4-7; ryc. 6: 1-3).
K onstrukcje tych trzech grobów są zbliżone do gro bu odkrytego w B liskow icach (J. G urba 1965) i grobów z L ublina-Jakubow ic (U. K urzątkow ska 1987; 1988; 1989). N atom iast inny je st sposób chow ania zmarłych. W Jakubow icach zm arłych składano w grobie w pozycji w yprostow anej, a następnie spalano w raz ze skrzynia mi, natom iast w B liskow icach stw ierdzono słabo prze palone prochy jednej osoby um ieszczone w kilku m iej scach grobow ca. W K rupach ciała palono na stosach, a prochy um ieszczano przypuszczalnie w pojem nikach. Część skupisk kości ułożonych w pewnej odległości od skrzyń oraz dostaw ienie (gr. 2) popielnic w skazyw ałoby na kilkakrotne używ anie grobów. Form y naczyń, ich or nam entyka i technologia je st zbliżona do ceram iki z Bli- skow ic i Jakubow ic. N atom iast m isa podobna do dwu w ystępujących w grobie 3, z przekłutym i pionow o guz kami w ystąpiła na cm entarzysku w Jakubow icach. M a teriał ten w skazuje na przynależność do grupy tarnobrze skiej. O dkrycie na L ubelszczyźnie trzeciego cm entarzy ska, na którym w ystąpiły groby w obudow ie drew nianej
100 Wa l e r i a Mis ie w ic z
Ryc. 1. Krupy, stan. 1. A - Położenie stanowiska. B - Plan sytuacyjno-wysokościowy z planem wykopów i lokalizacją obiektów: gr. 1-3 w obudowie drewnianej, gr. 4-6 w obudowie kamiennej; B.G. - budynek gospodarczy.
Pi e r w s z y s e z o n b a d a ńn a c m e n t a r z y s k uc i a ł o p a l n y m k u l t u r ył u ż y c k i e jw ew s i Kr u p y 101
Ryc. 2. Krupy, stan. 1.
Grób 2: A - plan grobu na poziomie odkrycia. B - rozmieszczenie naczyń i przepalonych kości; 1 - spalone drewno, 2 - piasek szary z dużą ilością węgli drzewnych i popiołu, 3 - piasek o silnym zabarwieniu pomarańczowym, 4 - piasek ciemno żółty z drobnymi węgielkami, 5 - piasek żółto-pomarańczowy, 6 - jasno żółty piasek calcowy, 7 - naczynia, 8 - skupiska ceramiki, 9 - przepalone kości ludzkie. C - plan grobów 4 i 5. D - plan grobu 6; 1 - kamienie, 2 - nac2ynia, 3 - brązy, 4 - przepalone kości ludzkie.
102 Wa l e r i a Mis ie w ic z
Pie r w s z ys e z o nb a d a ńn ac m e n t a r z y s k uc ia ł o p a l n y mk u l t u r ył u ż y c k i e jw ew s i Kr u p y
104 Wa l e r i a M is ie w ic z
Pi e r w s z ys e z o nb a d a ńn ac m e n t a r z y s k uc ia ł o p a l n y mk u l t u r ył u ż y c k ie jw ew s i Kr u p y 105
Ryc. 6. Krupy, stan. 1. 1 -4 - naczynia z grobu 3; 4-5 - naczynia z grobu 6; 6 - naczynie obok grobu 5; 7 - zawieszka gwoździo- wata; 8-12 - fragmenty ozdób.
106 Wa l e r i a Mis ie w ic z
w skazyw ałaby, że ten typ pochów ków nie jest, na tym terenie przypadkowy.
W w ykopie 3 zastano całkow icie inną sytuację. O d kryto tu, w e wschodniej partii dw a kam ienne kręgi okre ślone jak o groby 4 i 5 (ryc. 2B). D o ich ułożenia użyto całych, dużych kam ieni oraz p ły t uzyskanych z rozłupa nia w ielkich głazów. G rób 4 składający się z 14 kam ieni różnej w ielkości m iał średnicę, na poziom ie postaw ie nia, 0,65 m , a grób 5 oddalony o 1,10 m na wschód, w ykonano z 5 elem entów k am iennych na podstaw ie o średnicy 0,80 m. We w nętrzach kręgów, poza kilkom a skorupam i i drobnym i kośćm i, nie w ystąpił m ateriał za bytkowy. Przy gr. 4, znajdow ało się skupisko przepalo nych kości ludzkich. N a nich leżało 5 fragm entów ozdób z brązu (ryc. 6: 8-12) i zawieszka gwoździowata (ryc. 6: 7).
N a południe od grobu 5, w profilu, stała popielnica w ypełniona procham i (ryc. 6: 6).
W zachodniej części w ykopu znajdow ał się grób 6 ułożony ze średniej w ielkości otoczaków w nieregular ny owal, na osi N S (ryc. 2A). N a zew nątrz kam ieni od strony W postaw iono m isę (rys. 6: 4) a od E ułożono kości. M iędzy kam ieniam i leżał kubek (ryc. 6: 5) a pod nim fragm enty naczynia.
Interpretacja roli kręgów kam iennych je s t w obec nej chw ili dość trudna. K onstrukcje kam ienne są cha ra k tery sty czn e dla k u ltu ry p o m o rsk iej, k tó ra często w spółw ystępuje z grupą tarnobrzeską. N aczynia i nie liczne brązy w skazują na przynależność raczej do grupy tarnobrzeskiej. Ze w zg lęd u na n iew ielk ą przebadaną przestrzeń, nie m ożna w pełni stw ierdzić, czy znajdują ce się nieopodal konstrukcji kam iennych naczynia i sku piska kości m ają z nim i zw iązek.
Całe stanowisko m ożna datow ać na okres HaC-HaD.
Lit e r a t u r a
C z o p e k S.
1997 Uwagi o kulturze łużyckiej na Lubelszczyźnie, APŚ, t. 2, s. 210-226.
G u r b a J.
1965 Grób kultury łużyckiej w Bliskowicach, pow. Kraśnik, WA, t. 31, s. 274-276.
K u r z ą t k o w s k a U.
1987 Cmentarzysko z przełomu epoki brązu i wcze snej epoki żelaza w Jakubowicach Murowa nych, stan. 5, gm. Wólka Lubelska, woj. lubel skie, Spr. UMCS, s. 19-23.
1988 Badania na cmentarzysku z wczesnej epoki że laza w Jakubowicach Murowanych, stan. 5, gm. Wólka Lubelska, woj. lubelskie, Spr. UMCS, s. 19-23.
1989 Trzeci sezon badań na cmentarzysku z wcze snej epoki żelaza w Lublinie - Jakubowicach Murowanych ul. Pliszczyńska 14, Spr. UMCS, s. 21-23.
M a l i n o w s k i T.
1989 Grupa tarnobrzeska kultury łużyckiej a kultura pomorska, [w:] Grupa tarnobrzeska kultury łu
życkiej, Rzeszów, s. 215-226.
Wa l e r i a Mi s i e w i c z
Th e Fir s t Se a s o n o f Ex c a v a t io n s a ta Lu s a t ia n Cu l t u r e Cr e m a t io n Ce m e t e r yin Kr u p y, Sit e 1 , Lu b a r t ó w Dis t r i c t, Lu b l in Vo iv o d s h ip
In 1998, rescue excavations were carried out in Krupy, Michow commune, at a gradually deteriorating cemetery from the Lusatian culture. Three excavation trenches were set up, which covered 166,5 sq. m. The cemetery was divided into two parts of different burial rites. In the western part, 3 graves with timber construction were discovered. They were in the form of big boxes (about 4 x 2,5 m) which were made of thick beams. Underneath and beside them there were concentrations of charred human bones and vessels which were arranged with their bottoms up. In grave 2, two vessels served as ums.
In the eastern part of the site, two graves were uncovered which were made with stone slabs and rocks arranged in circ
les, and one grave made with boulders. The charred bones and vessels were located outside the stone settings. At one of the concentrations of bones there were small fragments of orna ments and a complete nail-shaped pendant made of bronze. The site in Krupy is difficult to interpret in a straightforward fashion. The coexistence, one next to the other, of two so di sparate burial rites with homogenous ceramic material has not been attested in this area before.
The analysis of vessels and the few bronze items sug gests that the cemetery belongs to the Tamobrzeg group and comes from the HaC - HaD period.
![Sytuacja finansowa przedsiębiorstwa a ich możliwości rozwojowe, [w:] "Przedsiębiorczość i konkurencyjność", t. IV, PTE, Warszawa 2001]()