Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
Pi o t r Łu c z k i e w i c z
Os a d a k u l t u r y p r z e w o r s k i e j z m ł o d s z e g o o k r e s u p r z e d r z y m s k i e g o i o k r e s u r z y m s k i e g o
w So b i e s z y n i e (s t a n. 1 4 ) , p o w. R y k i, w o j. l u b e l s k i e. D r u g i s e z o n b a d a ń
Stanow isko w Sobieszynie, gm. Ułęż, zlokalizow a ne zostało w trakcie badań AZP, prow adzonych w iosną
1997 r. w dolinie rzeki Świnki. Położone je st ono w pół nocno-zachodniej części wojew ództw a lubelskiego, w re jonie ujścia Wieprza do Wisły. W młodszym okresie prze- drzym skim i w początkach okresu rzym skiego na obsza rze tym funkcjonow ała gęsta sieć osadnicza, co potw ier dzają wyniki pow adzonych w ostatnich latach badań AZP oraz (niezbyt jed n ak licznych) badań w ykopaliskow ych, m .in. na cm en tarzy sk u w M asow ie (J. G urba 1958), cm entarzysku i osadzie w D rążgow ie K olonii stan. 1 i 2 (A. K okow ski, A. R eszczyńska, E. R om an 1997) oraz na będącej przedm iotem niniejszego spraw ozdania osa dzie w Sobieszynie (P. Ł uczkiew icz 1999). Nic więc dziw nego, że w literaturze przedm iotu coraz częściej po jaw ia się określenie skupiska osadniczego czy w ręcz „prow incji” kultury przew orskiej nad dolnym W ieprzem (A. K okow ski 1999), do czego upow ażniałoby nagro m adzenie przynajm niej 13 stanow isk na stosunkow o m a łym odcinku doliny W ieprza, ciągnącym się ok. 30 km (A. Kokow ski 1999, s. 208).
Podczas pierw szego sezonu badań pracam i w yko paliskow ym i objęto obszar o łącznej pow ierzchni około
120 m 2. Prace te m iały charakter sondażowy, ich celem była w eryfikacja charakteru stanow iska (osada/cm enta rzysko) oraz w artości poznaw czej i stopnia zniszczenia. Pozw oliły one określić datow anie osady przede w szyst kim na fazy A2 i A3 m łodszego okresu przedrzym skie go, choć sporadycznie w ystępow ały rów nież obiekty z okresu rzym skiego (fazy В 1 i B2). W toku eksploracji stw ierdzono m.in ślady produkcji m etalurgicznej (piece do w ytopu m etali) w e w schodniej części stanow iska (P. Ł uczkiew icz 1999, s. 115-117).
Z asadniczym celem drugiego sezonu badań było uchw ycenie dalszego ciągu strefy przem ysłow ej osady, określenie jej zasięgu oraz uzyskanie inform acji o skali i zakresie produkcji. Rów nie istotnym celem było okre ślenie szczegółów konstrukcyjnych pieców m etalurgicz nych. Podczas prac w ykopaliskow ych przebadano ob szar o pow ierzchni ok. 80 m 2. W obrębie 2 wykopów, określonych num eram i 6 i 7 (ryc. 1), odkryto oprócz za leg ającej na całym sta n o w isk u w arstw y k u ltu ro w ej o różnej m iąższości, 18 obiektów oznaczonych num era mi od 27 do 44. Zarów no w ykopy ja k i obiekty objęte zostały num eracją ciągłą w naw iązaniu do poprzednie go sezonu.
W toku eksploracji stw ierdzono postępujące znisz czenie stanow iska poprzez intensywne upraw y rolne w y m agające głębokiej orki. Eksplorow ane obiekty charak teryzow ały najczęściej niew ielkie wym iary i m ała głę bokość. W w iększości w ypadków nie dostarczyły du- żych ilości m ateriału zabytkow ego, który ograniczał się do m ałych fragm entów ceram iki oraz w iększej ilości polepy. Funkcje obiektów określić m ożna jak o jam y od padow e i zasobow e (np. obiekty 29, 30, 37) oraz dołki posłupow e (np. obiekty 31, 33-36, 40, 43). W trakcie dotychczasow ych badań nie stw ierdzono śladów do m ostw lub innych konstrukcji m ieszkalnych. N ajpraw dopodobniej jak o resztki pieca do w ytopu metali okre ślić m ożna obiekt 39 w w ykopie 6, z którego pochodziła duża konstrukcja z polepy i kam ieni. N ie dostarczył on jednak fragm entów żużla, tak charakterystycznych dla pieców stw ierdzonych w trakcie badań w r. 1998. O biekt nie został jed n ak w yeksplorow any w całości i koniecz ne będzie dokończenie prac w przyszłym sezonie. W czę ści stanow iska na E od w ykopów założonych w ubie głym roku nie udało się więc jednoznacznie stwierdzić kontynuacji przem ysłow ej strefy osady.
Szczególnie interesujące w ydają się być obiekty 30 oraz 42 i 44 (ryc. 1). O biekt 30, o plam isto-szarym w y pełnisku, dostarczył w przeciw ieństw ie do w iększości obiektów na stanow isku dużej ilości m ateriału ceram icz nego, przew ażnie jednak m ało charakterystycznych frag m entów środkow ych partii naczyń. W obiekcie 42 na głębokości 61 cm została odkryta niew iadom ego cha rakteru konstrukcja z polepy w y ścielająca dno jam y. W arstwa polepy w zachow anej części m iała miąższść ponad 15 cm. W obiekcie znaleziono fragm enty przy najm niej 2 naczyń, w tym nadające się do rekonstrukcji fragm enty naczynia zasobow ego (ryc. 2: 3). Jako obiekt 44 określona została m ała ja m k a w św iadku m iędzy wykopam i 6 i 7, w której jed y n y m w yposażeniem było silnie rozgniecione naczynie.
W iększość znalezisk na stanow isku pochodzi z w ar stw y kulturow ej (ryc. 2: 1) o stosunkow o niew ielkiej m iąższości, silnie nasyconej m ateriałem ceram icznym , który stanowi podstaw ow a m asę zabytków ru ch o m y ch '. D om inują formy typowe dla kultury przeworskiej z
młod-1 Ogółem w trakcie badań w roku młod-1999 zarejestrowano na stano wisku ponad 2300 fragmentów ceramiki.
O s a d a k u l t u r y p r z e w o r s k i e j z m ł o d s z e g o o k r e s u p r z e d r z y m s k i e g o i o k r e s u r z y m s k i e g o w S o b i e s z y n i e
8 2 Pio t r Łu c z k ie w i c z
Ryc. 2. Sobieszyn, stan. 14. Ceramika: 1 - spoza obiektów (wykop 6, działka C); 2, 3 - z obiektu 42; 4 - z obiektu 27; 5-7 - z obiektu 28.
Os a d a k u l t u r y p r z e w o r s k i e j z m ł o d s z e g o o k r e s u p r z e d r z y m s k i e g o i o k r e s u r z y m s k i e g o w So b ie s z y n ie 83
Ryc. 3. Sobieszyn, stan. 14. Wykop 6, warstwa kulturowa. 1: krzesiwo; 2: fibula; 3: nóż; 1-3: Fe. Skala 1:1.
szego okresu przedrzym skiego, przede w szystkim pro filowane i w ielokrotnie facetow ane w ylew y oraz frag menty naczyń o chropow aconych brzuścach (ryc. 2). Tego typu ceram ika w ystępow ała licznie na w ielu bada nych osadach przew orskich, ja k np. R óżyce na M azow szu (H. W iklak 1995, tabl. II: 8, 11; III: 2; IV: 1; IX: 15). Na uw agę zasługuje bardzo nieliczne w ystępow anie za bytków m etalow ych, pochodzących przy tym w w ięk szości z okresu rzym skiego. Jako przykład m ogą tu słu żyć znalezione w w arstw ie kulturow ej w w ykopie 6 krze siwo typu IA2c lub 3c K okow skiego (ryc. 3: 1 - А . K o kowski 1985, s. 115 ryc. 1, 118-119, 122), w ystępujące najliczniej w fazie B 2b i B 2/C 1, oraz żelazna fibula A. 158 o facetow anym , rom bow atym w przekroju kabłą- ku (ryc. 3: 2). Z apinki tego typu pojaw iają się ju ż w fa zie B2/C1 (K. G odłow ski 1977, s. 26). Z bliżone egzem plarze (w y k o n an e je d n a k z b rą zu ), o k re ślan e p rzez A. Kokow skiego ja k o w zór G ródek 20 (ZG 20 - A. K o kowski 1995, s. 13-14, 21, 27, 33, 184 ryc. 2: d) w ystę pują na obszarze grupy m asłom ęckiej w jej najstarszym stadium, odpow iadającym fazie B2/C1. W ydaje się, że na podstaw ie cech m orfologicznych analizow any okaz należałoby w ięc odnieść w łaśnie do tej fazy.
Z a w yjątkiem skorodow anych fragm entów fibuli o konstrukcji środkowolateńskiej z obiektu 42 i być może małego nożyka z jednostronnie w yodrębnioną rękojeścią (ryc. 3 : 3 ) , pochodzącego z w arstw y kulturowej w w y kopie 6, brak je s t na stanow isku typow ych zabytków
m etalow ych z m łodszego okresu przedrzym skiego. In w entarz zabytków w y d zielo n y ch zaw iera dodatkow o przęślik, okucie żelazne, sprzączkę, zatyczkę, przekłu- w acz oraz fragm enty przynajm niej 3 fibul żelaznych. W w iększości w ypadków zabytki zachow ane są w b ar dzo złym stanie i niem ożliw a je s t ich prezentacja przed konserw acją.
W tym m iejscu w yjaśnienia w ym aga spraw a znale zionej na stanow isku w trakcie pierw szego sezonu ba dań monety, określonej w ów czas ja k o najpraw dopodob niej grecka em isja z okresu późnorepublikańskiego lub w czesnoaugustiańskiego (R Ł uczkiew icz 1999, s, 116). E kspertyza w ykonana przez dr. B orysa Paszkiew icza z K atedry A rcheologii U M CS w ykazała, iż je s t to denar M arka A ureliusza.
W celu dokładnego zbadania zasięgu stanow iska, określonego w stępnie w czasie badań AZP, stopnia jego zniszczenia oraz w ykrycia kolejnych obiektów je sien ią 1999 r. przeprow adzona została szczegółow a planigra- fia. Jej w yniki p o zw alają określać w ielkość osady na m inim um 3 ha. W yróżniono przynajm niej dwie duże kon centracje m ateriału ruchom ego, dochodzące do 6-8 frag m entów ceram iki na 1 m 2, w ystępujące n ap o lu d n ie i p o łudniow y zachód od przebadanego w trakcie w ykopa lisk obszaru. W tej strefie należałoby się liczyć z w ystę pow aniem kolejnego zgrupow ania obiektów.
Z uwagi na w yjątkow y - produkcyjny - charakter stanow iska, określony w trakcie pierw szego sezonu b a
84 Pio t r Łu c z k ie w i c z
dań, oraz na je g o du żą w artość poznaw czą dla dziejów ekspansji kultury przew orskiej w m łodszym okresie prze- drzym skim na w schód, badania w obrębie osady winny być kontynuow ane. P rzesłanką ku tem u m oże być rów nież przypuszczalna w ielofazow ość osadnictwa, obejm u jącego ram y od m łodszego okresu przedrzym skiego (faza A2 i A 3) aż po późny okres rzym ski, dokum entow any
luźno znalezionym i zabytkam i m etalow ym i. W eryfika cji w ym aga rów nież kw estia lokalizacji przem ysłow ej części osady, czego nie udało się w pełni dokonać p o d czas badań w roku 1999. K onieczne je s t rów nież w ydat ne zw iększenie nakładów finansow ych, a co za tym idzie, przejście od badań o charakterze sondażow ym do prac szerokopłaszczyznow ych.
•Lit e r a t u r a
G o d ł o w s k i K.
1977 Materiały do poznania kultury przeworskiej na
Górnym Śląsku (część II); MSiW, t. 4, s. 7-237. G u r b a J.
1958 Grób wojownika z późnego okresu lateńskiego
z Masowa w powiecie garwolińskim, PArch., t. 10, s. 326-330.
K o k o w s k i A.
1985 Die Feuerstahlwerkzeuge der Przeworsk-Kultur,
Memoires, Lublin, s. 109-128.
1995 Grupa maslomęcka. Z badań nad przemianami
kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin.
1999 „Prowincja” kultury przeworskiej w młodszym
okresie przedrzymskim nad dolnym Wieprzem, [w:] Andrzejowski J. (red.), COMHLAN. Stu
dia z archeologii okresu przedrzymskiego i rzym skiego w Europie Środkowej dedykowane Tere sie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, War szawa, s. 203-216.
K o k o w s k i A., R e s z c z y ń s k a A., R o m a n E.
1997 Badania ratownicze na wielokulturowym stano
wisku nr 1 w Drążgowie (Kolonii), woj. lubel skie, APŚ, t. 2, s. 95-97.
Ł u c z k i e w i c z P.
1999 Osada kultury przeworskiej z młodszego okre
su przedrzymskiego w Sobieszynie, stan. 14, gm. Ułęż, APŚ, t. 4, s. 115-118.
W i k l a k H.
1995 Osada kultury przeworskiej w Różycach-Starej
Wsi, na stanowisku 3, w woj. skierniewickim, PMMAE, t. 37-38, 1991-1992, s. 141-196.
Pio t r Łu c z k i e w i c z
A Pr z e w o r s k Cu l t u r e Se t t l e m e n t f r o m t h e Yo u n g e r Pr e- Ro m a n Pe r i o d in So b i e s z y n, Si t e 1 4 , Ry k i Di s t r i c t. Se c o n d Se a s o n.
The excavations covered an area of about 80 sq. m. The main goal of the second season of excavations at this site was to further capture the extent of the manufacturing zone of the settlement, to determine its range and obtain information abo ut the scale and scope of the production. Within two trenches, beside the cultural layer of varied thickness, which was com mon to the whole site, 18 features were unearthed and numbe red from 27 to 44. The function o f these features can be deter mined as storage and rubbish pits (e.g. features 29, 30, 37) or postholes (features 31, 33-36, 40, 43). Only feature 39 from trench 6 can be described as remnants of a smelting furnace. It contained a big construction made of daub and stones. The ceramic material is dominated by forms typical of the Prze worsk culture from the younger Pre-Roman period, especially
the profiled and multifaceted rims and fragments o f vessels characterised by roughened bellies (Figs. 2-4). What is note worthy is the scanty occurrence of metal artefacts, most of which came from the Roman period: a fire-steel of the Ko kowski IA2c type (Fig. 5: 1), and an iron A. 158 brooch with a faceted bow (Fig. 5: 3). To the younger Pre-Roman period, one can date only the corroded fragments of a fibula characte rised by a construction of the mid-La Tene Period from feature 42 and a small knife with a one-sided helve (Fig. 5: 3). The chronology of the site under study spans from the younger Pre- Roman period (phase A2 and A3 - the main period o f utilisa tion of the settlement) up to the late phase of the Roman pe riod (phase С la).
