Badanie zgodności uporządkowań województw metodą rangową ze względu na sytuację na wiejskim rynku pracy i w rolnictwie w Polsce w 2003 roku

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 740. 2007. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Barbara Pawe∏ek Katedra Statystyki. Badanie zgodnoÊci uporzàdkowaƒ województw metodà rangowà ze wzgl´du na sytuacj´ na wiejskim rynku pracy i w rolnictwie w Polsce w 2003 roku* 1. Wprowadzenie W badaniach nad rynkiem pracy w Polsce nie powinno zabraknąć rozważań dotyczących wiejskiego rynku pracy. W pracy [Pawełek 2005] podjęto próbę omówienia trudnego problemu społecznego i ekonomicznego, jakim jest sytuacja na wsi i w rolnictwie. Skutki bezrobocia na obszarach wiejskich uwidaczniają się w postaci upowszechniania się ubóstwa na wsi. Doświadczenia europejskie pozwalają na stwierdzenie, że nie można oddzielić walki z bezrobociem na wsi od ograniczania bezrobocia w całym kraju. Degradacja wsi wpływa na ograniczenie rozwoju całej gospodarki1. Prezentowane opracowanie zawiera wyniki poszukiwań syntetycznych opisów sytuacji w rolnictwie i na wiejskim rynku pracy, które mogłyby być podstawą. * W artykule zaprezentowano cząstkowe wyniki badań prowadzonych w ramach projektu badawczego nr 1 H02B 015 26 pt. „Analiza przestrzenno-czasowa rynku pracy w Polsce i krajach Unii Europejskiej”, pod kierunkiem prof. dr. hab. A. Zeliasia, finansowanego przez Komitet Badań Naukowych. 1 Szerzej o przemianach zachodzących na wiejskim rynku pracy i w rolnictwie w Polsce w ostatnich latach można znaleźć np. w pracach: [Frenkel 2003], [Michna 2002], [Pawełek 2005], [Polska…, 2002], [Radziejowska 2003], [Rosner 2003], [Społeczne…, 2003], [Wpływ…, 2003]..

(2) 28. Barbara Pawełek. badania wpływu podejmowanych działań w zakresie rolnictwa na sytuację na wiejskim rynku pracy. 2. Syntetyczny opis sytuacji w rolnictwie Wiejski rynek pracy jest zwykle omawiany na tle sytuacji w rolnictwie. Syntetyczną analizę sytuacji w rolnictwie w Polsce w 2003 r. przeprowadzono na podstawie następujących zmiennych2: X1 – udział użytków rolnych w powierzchni ogółem (w %), X2 – udział terenów o dobrych warunkach glebowych w powierzchni użytków rolnych ogółem (w %), X3 – udział gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha w liczbie gospodarstw indywidualnych ogółem (w %), X4 – poziom plonów z 1 ha łąk trwałych w stosunku do średniej tych plonów w gospodarstwach indywidualnych (w %), X 5 – poziom plonów z 1 ha pastwisk trwałych w stosunku do średniej tych plonów w gospodarstwach indywidualnych (w %), X6 – liczba owiec ogółem na 100 ha użytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych w stosunku do średniej krajowej (w %). Wybór zmiennych był podyktowany obszarami rolnictwa wskazanymi w działaniach zapisanych w „Planie rozwoju obszarów wiejskich dla Polski na lata 2004–2006” i wymagającymi natychmiastowej poprawy (por. http://www.minrol. gov.pl). Plan ten obejmuje działania mające na celu przede wszystkim wspieranie równomiernego rozwoju obszarów wiejskich poprzez: a) wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, b) wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, c) zalesienie gruntów rolnych, d) dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej; oraz poprawę konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej w wyniku następujących działań: e) upowszechnianie rent strukturalnych, f) wspieranie gospodarstw niskotowarowych, g) tworzenie grup producentów rolnych; a także działania dodatkowe, takie jak: h) pomoc techniczna, i) uzupełnianie płatności bezpośrednich. Realizacja tego planu ma być wspierana finansowo przez Unię Europejską w ramach wspólnej polityki rolnej. Omawiany plan będzie miał także wpływ na sytuację na wiejskim rynku pracy, wydaje się jednak, że głównie w zakresie pomocy w utrzymaniu części miejsc pracy zagrożonych likwidacją. Wspieranie gospodarstw położonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania pomoże utrzymać działalność rolni2 Wymienione zmienne mają charakter stymulant w przypadku badania złożonego zjawiska ekonomicznego, jakim jest sytuacja w rolnictwie..

(3) Badanie zgodności uporządkowań…. 29. czą i – co za tym idzie – utrzymać miejsca pracy. Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt może sprzyjać zachowaniu miejsc pracy związanych np. z realizacją zadań dotyczących utrzymania łąk i pastwisk ekstensywnych oraz zachowania lokalnych ras zwierząt gospodarskich (np. owiec). Zalesianie gruntów rolnych umożliwi utrzymanie miejsc pracy osobom pracującym w małych, nie przynoszących dochodu gospodarstwach indywidualnych. Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej pozwoli na kontynuację produkcji np. mleka. Wprowadzenie rent strukturalnych ma m.in. na celu wspomożenie tworzenia dużych, nie rozdrobnionych gospodarstw indywidualnych, a także stworzenie miejsc pracy dla młodych rolników. Wspieranie gospodarstw niskotowarowych pomoże w utrzymaniu miejsc pracy poprzez zwiększenie możliwości inwestycyjnych i w konsekwencji osiągnięcie żywotności ekonomicznej gospodarstw niskotowarowych. Sprzyjanie grupom producentów rolnych może pomóc w utrzymaniu miejsc pracy w gospodarstwach, które w wyniku przystąpienia do takich grup zmniejszą koszty i poprawią jakość produkcji. Analizy statystyczne zaprezentowane w pracy [Pawełek 2005] zostały przeprowadzone dla Polski i w podziale na 16 województw na podstawie większej liczby zmiennych niż w niniejszym opracowaniu, dla lat 1999 i 2003. Rok 1999 to początek nowego podziału administracyjnego kraju, a rok 2003 – bezpośrednio poprzedza okres wdrażania „Planu rozwoju obszarów wiejskich”. Dane z kolejnych lat posłużą, w dalszych badaniach, do oceny stopnia realizacji zadań zapisanych w planie oraz ich wpływu na stan rolnictwa i wiejskiego rynku pracy w Polsce. Ocena taka wydaje się niezbędna, jeżeli działania te miałyby być kontynuowane lub rozwijane w przyszłości. Poniżej podane zostaną najważniejsze informacje dotyczące rolnictwa w Polsce w latach 1999 i 2003. Otóż, udział użytków rolnych w powierzchni ogółem w Polsce zmalał z 59,0% w 1999 r. do 51,7% w 2003 r. W Polsce wśród użytków rolnych przeważają tereny o słabych warunkach glebowych (ok. 49,1%). Pozostałe tereny, czyli o lepszych warunkach glebowych niż klasyfikowane jako słabe, stanowią ok. 47,8%. Tereny górskie zaś, w skali kraju, obejmują ok. 3,1% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Z uwagi na to, że działania zapisane w „Planie rozwoju obszarów wiejskich” dotyczą przede wszystkim gospodarstw indywidualnych, w badaniach zajęto się tylko gospodarstwami indywidualnymi. Zajmowały one ok. 87,9% powierzchni użytków rolnych w Polsce. W Polsce w 2003 r. najwięcej było gospodarstw o powierzchni użytków rolnych do 1 ha włącznie (ok. 34,9%). W kolejności najliczniejszą grupą gospodarstw były te o powierzchni od 2 ha do mniej niż 5 ha (ok. 21,5%). Bardzo duże gospodarstwa indywidualne, czyli takie, które mają powierzchnię przekraczającą 100 ha użytków rolnych, stanowiły w 2003 r. zaledwie 0,2%..

(4) 30. Barbara Pawełek. Do analizy wybrano plony następujących ziemiopłodów: zboża ogółem, ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak i rzepik oraz siano3 z łąk i pastwisk trwałych. Wydajność ziemniaków i buraków cukrowych w Polsce w 2003 r. w stosunku do 1999 r. wzrosła, odpowiednio, o 13,5% oraz 24,3%. W przypadku zbóż ogółem, rzepaku i rzepiku oraz łąk i pastwisk trwałych miał miejsce spadek wydajności. Oprócz zbóż ogółem, gdzie spadek był na poziomie 4,2%, w pozostałych przypadkach spadek wyniósł od 14,7% do 16,5%. W przypadku badania pogłowia zwierząt do analizy wzięto bydło ogółem, trzodę chlewną ogółem, drób powyżej 6 miesiąca ogółem oraz owce ogółem4. Pogłowie bydła ogółem zmalało w Polsce w 2003 r. o 0,3 sztuk na 100 ha użytków rolnych, co stanowiło 1,1% stanu w 1999 r. W przypadku pozostałych rozważanych zwierząt, tzn. trzody chlewnej ogółem, drobiu powyżej 6 miesiąca ogółem i owiec ogółem, nastąpiło zwiększenie liczby zwierząt, odpowiednio, o 17,9%, 5,5% i 9,3%. Szczegółowy opis sytuacji w rolnictwie w Polsce w latach 1999 i 2003 zamieszczono we wspominanej pracy [Pawełek 2005]. Prezentowane opracowanie jest poświęcone m.in. omówieniu wyników poszukiwań syntetycznego opisu sytuacji w rolnictwie. W tym celu należało zbudować zmienną syntetyczną. Zdecydowano się na zmienną przyjmującą wartości równe średnim arytmetycznym obliczonym dla rang przypisywanych województwom ze względu na cząstkowe zagadnienia związane z sytuacją w rolnictwie5. Z uwagi na interesujące wyniki analiz opartych na zmiennych wytypowanych na podstawie „Planu rozwoju obszarów wiejskich” i w tym przypadku postanowiono wykorzystać obszary wskazane w planie jako mające obecnie zdecydowanie największe znaczenie dla kondycji rolnictwa w Polsce. Analizie poddano różne zestawy zmiennych diagnostycznych opisujących sytuację w rolnictwie. Ostatecznie przyjęto, że zmienna syntetyczna Z R zostanie zbudowana na podstawie 5 cząstkowych zmiennych syntetycznych reprezentujących: Z1R – strukturę powierzchni (zmienna X1), Z2R – jakość gleb (X2), Z3R – wielkość gospodarstw indywidualnych (X3), Z 4R – plony ziemiopłodów (X4 i X5) oraz Z5R – pogłowie zwierząt (X6). Zmienna Z 4R opisująca plony ziemiopłodów przyjmowała wartości równe średnim arytmetycznym obliczonym dla rang nadanych danemu województwu ze względu na każdą ze zmiennych X4 i X5 osobno. Globalna zmienna syntetyczna ZR została wyznaczona jako średnia rang przypisanych 3 Jedno z działań zapisanych w planie ma na celu zachowanie łąk i pastwisk ekstensywnych oraz podniesienie plonów siana (por. zadanie b). 4 Owce są wymieniane w planie jako jedne ze zwierząt gospodarskich zagrożonych wyginięciem i w związku z tym objęte zostały specjalnym działaniem mającym na celu zachowanie istniejących stad oraz zwiększenie pogłowia (por. zadanie b). 5 Ranga 1 była przypisywana województwu mającemu najlepszą sytuację, zaś 16 – najtrudniejszą..

(5) Badanie zgodności uporządkowań…. 31. badanym obiektom ze względu na 5 cząstkowych zmiennych syntetycznych ZiR (i = 1, …, 5) opisujących sytuację w rolnictwie w węższych zakresach. Należy dodać, że głównym kryterium wyboru finalnego zbioru zmiennych diagnostycznych była zgodność uporządkowań województw ze względu na sytuację w rolnictwie i na wiejskim rynku pracy. Wybór kryterium był podyktowany celem prowadzonego badania, a mianowicie próbą znalezienia zależności między sytuacją w rolnictwie i na wiejskim rynku pracy. Powodzenie podjętej próby oznaczałoby możliwość przewidywania zmian na wiejskim rynku pracy na podstawie wiedzy dotyczącej planowanych działań w zakresie rolnictwa. Wartości cząstkowych zmiennych syntetycznych ZRi (i = 1, …, 5) oraz globalnej zmiennej ZR zawiera tabela 1. Tabela 1. Wartości cząstkowych zmiennych syntetycznych ZRi (i = 1, …, 5) oraz globalnej zmiennej syntetycznej Z R, opisujących sytuację w rolnictwie w węższym lub ogólnym zakresie w Polsce w 2003 r., wraz z uporządkowaniem województw pod względem wartości zmiennej syntetycznej Z R Województwo Kujawsko-pomorskie Łódzkie Opolskie Wielkopolskie Lubelskie Podlaskie Małopolskie Mazowieckie Podkarpackie Śląskie Pomorskie Świętokrzyskie Dolnośląskie Warmińsko-mazurskie Lubuskie Zachodniopomorskie. Wartości zmiennych syntetycznych (cząstkowych i globalnej) Z1R 3 1 4 2 5 9 10 6 14 15 13 7 8 11 16 12. Z2R 7 11 1 9 6 16 5 12 2 4 10 8 3 15 14 13. Z3R 8 2 12 7 5 3 14 1 13 16 6 4 15 9 10 11. Z 4R 4,5 8,5 2,5 7,5 9,0 4,0 8,5 7,0 8,5 7,0 9,0 13,0 13,5 2,5 15,5 15,5. Z5R 3 5 12 7 9 4 1 16 6 2 8 14 10 13 11 15. ZR 5,1 5,5 6,3 6,5 6,8 7,2 7,7 8,4 8,7 8,8 9,2 9,2 9,9 10,1 13,3 13,3. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych znajdujących się na stronie internetowej http://www.stat.gov.pl.. Uporządkowanie województw ze względu na wartości zmiennej syntetycznej ZR potwierdziło niektóre wnioski zapisane w pracy [Pawełek 2005], a wyprowadzone na podstawie szczegółowej analizy wszystkich, przyjętych w tamtym badaniu, zmiennych opisujących sytuację w rolnictwie. Otóż, najlepszą sytuacją charakteryzowało się województwo kujawsko-pomorskie. Natomiast najtrudniejsza sytuacja.

(6) 32. Barbara Pawełek. występowała w województwach lubuskim i zachodniopomorskim. Dla pozostałych województw, które uplasowały się pomiędzy wymienionymi, zbudowanie jednej zmiennej ujmującej różne aspekty sytuacji w rolnictwie pozwoliło dokonać uporządkowania niemożliwego w poprzednim szczegółowym badaniu z uwagi na bardzo duże zróżnicowanie województw pod względem rozważanych zmiennych. 3. Syntetyczna analiza wiejskiego rynku pracy Do syntetycznego opisu sytuacji na wiejskim rynku pracy w Polsce w 2003 r. wybrano następujące zmienne6: X7 – udział bezrobotnych wśród osób w wieku produkcyjnym zamieszkałych na wsi (w %), X8 – udział pracujących w sektorze rolniczym (łącznie z rolnictwem indywidualnym) wśród osób w wieku produkcyjnym mieszkających na wsi (w %). Na podstawie dostępnych danych podzielono wiejską ludność na ekonomiczne grupy wiekowe: do 19 lat, od 20 do 59 (dla kobiet) lub 64 lat (dla mężczyzn) i powyżej 60 (dla kobiet) lub 65 roku życia (dla mężczyzn). Tak powstałe grupy przyjęto w prezentowanym badaniu za podział na osoby w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym. Utworzone ekonomiczne grupy wiekowe różnią się od podziału osób stosowanego np. w przypadku definicji bezrobotnego w bazie BAEL (osoby bezrobotne mogą być w wieku 15 lat i więcej). W urzędach pracy natomiast, zgodnie z definicją stosowaną przez GUS, bezrobotnych wskazuje się wśród osób w wieku od 18 do 60 lat (dla kobiet) i od 18 do 65 lat (dla mężczyzn). Z uwagi na to, że w prezentowanym badaniu wykorzystano dane statystyczne o charakterze rynkowym, zgodne z metodologią stosowaną w urzędach pracy, zdecydowano się na podany powyżej podział na ekonomiczne grupy wiekowe. Podobnie jak w przypadku rolnictwa tak i dla wiejskiego rynku pracy przytoczone zostaną najważniejsze informacje. W Polsce w 2003 r. w stosunku do 1999 r. liczba ludności zmalała o 462 951 osób (1,2%). Spadek liczby ludności ogółem w Polsce był spowodowany przede wszystkim dużym „ubytkiem” osób w wieku przedprodukcyjnym (11,3%). W porównywanych latach przybyło ludności w wieku produkcyjnym (2,7%) i poprodukcyjnym (3,3%), ale wzrost ten nie zrównoważył spadku liczby osób w wieku do 19 lat. Liczba ludności ogółem zmalała zarówno w mieście, jak i na wsi. Przy czym spadek w mieście był na poziomie 1,6%, zaś na wsi tylko 0,6%. Zdecydowanie większy „ubytek” mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym miał miejsce w mieście (14,0%) niż na wsi (7,6%). Z kolei na wsi zanotowano większy względny 6 Zmienna X7 ma charakter destymulanty, zaś X8 – stymulanty w przypadku badania złożonego zjawiska ekonomicznego, jakim jest sytuacja na wiejskim rynku pracy..

(7) Badanie zgodności uporządkowań…. 33. przyrost osób w wieku produkcyjnym (3,6%) niż w mieście (2,1%). W przypadku ludności w wieku poprodukcyjnym, w podziale na miasto i wieś, widać sytuację odmienną od przeciętnej w Polsce. Otóż, w mieście, tak jak w skali całego kraju, odnotowano wzrost liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym (6,1%), natomiast na wsi wystąpił spadek liczby osób w wieku emerytalnym o 0,7%. Rynek pracy to przede wszystkim osoby pracujące i bezrobotne. Analizując zmiany w liczbie bezrobotnych7 w Polsce w latach 1999 i 2003 można zauważyć, że po 4 latach od 1999 r. nastąpił wzrost zarówno liczby bezrobotnych ogółem (30,3%), jak i zamieszkałych w mieście (34,2%) i na wsi (25,2%). W badaniu zmian liczby bezrobotnych nie mogło zabraknąć analizy udziałów liczby bezrobotnych w liczbie mieszkańców w wieku produkcyjnym. Z obliczeń widać było, że udziały te wzrosły w 2003 r. w stosunku do 1999 r. I tak, wśród ludności ogółem i mieszkańców miast wzrost ten wyniósł 3,0 pkt. proc., natomiast wśród mieszkańców wsi – 2,8 pkt. proc. Udział osób pracujących w sektorze rolniczym w Polsce w 2003 r. wynosił 22,0%. Wśród pracujących ogółem8 dominowali pracownicy sektora usługowego (48,6%), natomiast pracujący w przemyśle stanowili 29,3% ogółu. Po uwzględnieniu osób w wieku produkcyjnym mieszkających na wsi, czyli grupy osób stanowiących potencjalne zaplecze dla sektora rolniczego, okazało się, że udział pracujących w sektorze rolniczym w tej grupie mieszkańców wsi wynosił 26,0%. Budując zmienną syntetyczną Z WRP opisującą sytuację na wiejskim rynku pracy, zdecydowano się na rozważenie dwóch składowych, a mianowicie: sytuacji osób bezrobotnych – cząstkowa zmienna syntetyczna Z1WRP wyznaczona przez zmienną X7, oraz sytuacji osób pracujących – Z2WRP (X8). Wartości cząstkowych zmiennych syntetycznych ZiWRP (i = 1, 2) oraz globalnej zmiennej syntetycznej Z WRP podano w tabeli 2. Uporządkowanie województw pod względem wartości zmiennej syntetycznej opisującej sytuację na wiejskim rynku pracy, z uwzględnieniem zarówno bezrobotnych jak i pracujących w rolnictwie, potwierdziło wnioski z analiz szczegółowych (por. [Pawełek 2005]) dotyczące przede wszystkim grupy województw o najtrudniejszej sytuacji na wiejskim rynku pracy. Chodzi tutaj o województwa: zachodniopomorskie, lubuskie, warmińsko-mazurskie i pomorskie. Potwierdzona 7 Dane o bezrobotnych zarejestrowanych obejmują osoby, które pozostają bez pracy i nie uczą się w szkole, są zdolne do pracy oraz gotowe do podjęcia pracy. 8 Dane o pracujących (stan na 31 grudnia 2003 r.) dotyczą osób wykonujących pracę przynoszącą im zarobek lub dochód. Liczba pracujących jest podana według polskiej klasyfikacji działalności. Analizowane dane obejmują pracujących według faktycznego miejsca pracy, w jednostkach o liczbie pracujących powyżej 9 osób, z pracującymi w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie oraz stowarzyszeniach, organizacjach i fundacjach..

(8) Barbara Pawełek. 34. Tabela 2. Wartości cząstkowych zmiennych syntetycznych ZWRP (i = 1, 2) oraz globalnej i zmiennej syntetycznej Z WRP, opisujących sytuację na wiejskim rynku pracy w węższym lub ogólnym zakresie w Polsce w 2003 r., wraz z uporządkowaniem województw pod względem wartości zmiennej syntetycznej Z WRP Województwo Podlaskie Lubelskie Łódzkie Wielkopolskie Małopolskie Mazowieckie Świętokrzyskie Opolskie Podkarpackie Śląskie Kujawsko-pomorskie Dolnośląskie Pomorskie Warmińsko-mazurskie Lubuskie Zachodniopomorskie. Wartości zmiennych syntetycznych (cząstkowych i globalnej) Z1WRP. Z2WRP. 2 6 7 5 3 8 10 4 9 1 13 11 12 16 14 15. 1 2 3 7 10 5 4 11 8 16 6 12 13 9 15 14. Z WRP 1,5 4,0 5,0 6,0 6,5 6,5 7,0 7,5 8,5 8,5 9,5 11,5 12,5 12,5 14,5 14,5. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych znajdujących się na stronach internetowych http://www.mgip.gov.pl i http://www.stat.gov.pl.. została także pozycja województwa podlaskiego, jako województwa o zdecydowanie najlepszej sytuacji na wiejskim rynku pracy. Po porównaniu wyników analiz szczegółowej i syntetycznej można także stwierdzić, że w przypadku pozostałych województw na uzyskane uporządkowanie miał wpływ przede wszystkim udział pracujących w sektorze rolniczym (łącznie z rolnictwem indywidualnym) wśród osób w wieku produkcyjnym zamieszkałych na wsi. 4. Porównanie uporzàdkowaƒ Głównym celem prezentowanych badań była próba znalezienia syntetycznego opisu, z wykorzystaniem metody rangowej, sytuacji w rolnictwie, który mógłby pomóc w przewidywaniu wpływu podejmowanych działań w zakresie rolnictwa na sytuację na wiejskim rynku pracy. Zbudowanie zmiennych syntetycznych charakteryzujących się, w badanych okresach lub z uwzględnieniem opóźnień.

(9) Badanie zgodności uporządkowań…. 35. w czasie, wysoką zgodnością uporządkowań województw uzyskiwanych na ich podstawie umożliwiłoby przewidywanie zmian w rankingu województw pod względem sytuacji na wiejskim rynku pracy w powiązaniu ze zmianami pozycji zajmowanych przez te województwa w wyniku prowadzonych lub planowanych działań mających na celu poprawę sytuacji w rolnictwie. W prezentowanej pracy zaproponowano zestawy zmiennych diagnostycznych będących podstawą budowy, z wykorzystaniem metody rangowej, zmiennych syntetycznych opisujących sytuację w rolnictwie i na wiejskim rynku pracy. W związku z powyższymi uwagami dla uporządkowań województw uzyskanych na podstawie wartości zmiennych syntetycznych Z R i Z WRP obliczono wartość współczynnika korelacji rang Spearmana: rS = 0,862. Otrzymana wartość współczynnika korelacji rang wskazuje na wysoki stopień zgodności uporządkowań. To z kolei oznacza, że trafnie wybrano zmienne diagnostyczne do budowy zmiennej syntetycznej opisującej sytuację w rolnictwie, uwzględniające najważniejsze obecnie kierunki działań w tym zakresie zapisane w „Planie rozwoju obszarów wiejskich dla Polski na lata 2004–2006”. Umożliwiły one skonstruowanie syntetycznego opisu porządkującego województwa w podobny sposób, jak w przypadku zmiennej syntetycznej reprezentującej sytuację na wiejskim rynku pracy. W sytuacji, gdyby uzyskana zgodność uporządkowań została potwierdzona w badaniach dynamicznych, tzn. dla kolejnych lat lub z uwzględnieniem opóźnień w czasie, to oznaczałoby także, że podejmowane działania, mające na celu poprawę sytuacji w rolnictwie we wskazanych obszarach, mogą przyczynić się również do poprawy sytuacji na wiejskim rynku pracy. Zostałaby również pokazana zależność między wiejskim rynkiem pracy i sytuacją w rolnictwie oraz potwierdzona słuszność obranych kierunków działań w zakresie rolnictwa. 5. Uwagi koƒcowe Z zaprezentowanych wyników badań widać, że przyjęcie syntetycznego podejścia do opisu sytuacji w rolnictwie i na wiejskim rynku pracy dało bardziej zadowalające rezultaty niż w przypadku szczegółowej analizy (por. [Pawełek 2005]), gdzie trudno było się dopatrzyć jednoznacznych związków między sytuacją na wiejskim rynku pracy a stanem rolnictwa opisanym wieloma zmiennymi wskazanymi w „Planie rozwoju obszarów wiejskich dla Polski na lata 2004–2006”. Dalsze badania dotyczące wiejskiego rynku pracy będą rozszerzone o międzynarodowe analizy porównawcze. Badaniem objęte zostaną kraje członkowskie Unii Europejskiej. Wiejski rynek pracy w Polsce będzie ukazany na tle sytuacji w innych krajach..

(10) 36. Barbara Pawełek. Podsumowując warto przypomnieć, że skutecznych rozwiązań w zakresie poprawy sytuacji na wiejskim rynku pracy (przeciwdziałających narastającemu bezrobociu wśród mieszkańców wsi) należy szukać nie tylko w poprawie stanu rolnictwa. Wydaje się, że niezbędne jest stworzenie warunków sprzyjających powstawaniu przemysłu rolno-spożywczego na wsi i poprawianie stanu infrastruktury. Literatura Frenkel I. [2003], Ludność, zatrudnienie i bezrobocie na wsi. Dekada przemian, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, PAN, Warszawa. Michna W. [2002], Zatrudnienie i bezrobocie w obszarach wiejskich i w rolnictwie, „Wiadomości Statystyczne”, nr 6. Pawełek B. [2005], Labour Market in Polandʼs Rural Areas in 1999 and 2003 [w:] Comparative Analysis of Socio-economic Consequences of Transition Processes in Central-East European Countries, Proceedings of the 12th Polish-Slovak-Ukrainian Scientific Seminar (Krynica, November 7–10, 2005). Polska Wieś. Raport o stanie wsi [2002], Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa, Warszawa. Radziejowska B. [2003], Polityka rolna UE a problemy polskiej wsi i rolnictwa, Chrześcijańska Europa, Warszawa. Rosner A. [2003], Problemy wiejskiego rynku pracy [w:] Procesy demograficzne u progu XXI wieku. Polska a Europa, pod red. Z. Strzeleckiego, Rządowa Rada Ludnościowa, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Warszawa. Społeczne, gospodarcze i legislacyjne problemy wsi i rolnictwa w okresie poprzedzającym przystąpienie Polski do Unii Europejskiej [2003], Ekspertyza dla Prezydenta Rzeczpospolitej, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, PAN, Warszawa. Wpływ wspólnej polityki rolnej UE na rolnictwo w regionach Polski [2003], Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk. A Study of the Consistency of Classifying Voivodships using the Rank Method According to the Situation on the Rural Labour Market in Agriculture in Poland in 2003 In this article, the results of composite comparative studies of voivodships in Poland in 2003 according to the situation in agriculture and on the rural labour market are presented. The constructed composite variables enabled highly consistent classifications to be obtained. This confirmed the link between the situation on the rural labour market and in agriculture. Due to the fact that the composite variable for agriculture was calculated using variables selected on the basis of tasks recorded in the Rural Development Plan for Poland for the years 2004–2006, the obtained classification consistency led to the conclusion that measures aimed at improving the situation in agriculture in the indicated areas may also contribute to an improvement in the situation on the rural labour market..

(11)