Csaba Gy. Kiss
Powstanie i działalność zespołu
polonistycznego na Węgrzech
Biuletyn Polonistyczny 18/4 (58), 57-60
P O W S T A N IE I D Z IA Ł A L N O Ś Ć
ZE S PO ŁU P O L O N IS T Y C Z N E G O N A W Ę G R Z E C H
Gdy s p o rzą d ziły b ila n s prowadzonych na „ Węgrzech w ciąga ostatn iego p ię tn a s to le c ia badań polonistycznych oraz polsko-w ęgierskich studiów .kom- paratystycznych z zakresu h i s t o r i i k u ltu ry, otrzymany wyniki świadczące o znacznym p o stęp ie prac w tym za k resie w porównaniu z okresem wcześniejszym. Do badań tych w łą czyła s ię większa ilo ś ć naukowców, wzrosło także za in tere sowanie polsko-w ęgierskim i paralelam i i kontaktami lite ra c k im i oraz h is to rycznymi. V znacznym stopniu r o z s z e r z y ł s ię również tematyczny zakres badań.
Pierwszym wyrazem teg o postępu t y ł o wspólne wydanie w r . 1969 tomu stu diów z d zied zin y p olsko-w ęgierskich kontaktów lit e r a c k ic h , w którego p rzy gotowaniu - oprócz redaktorów: Is tra n Csaplśros, Lajos Hopp, Jan Reychman, Laszló S z ik la y , b r a l i czynny u d zia ł naukowcy z In stytu tu Badań L itera ck ich PAN. Od tego czasu znaczne re z u lta ty o sią gn ięto przede wszystkim w bada niach nad renesansem i wiekiem X V III, a t o w niemałym stopniu d z ię k i współ pracy pomiędzy odpowiednimi pracowniami IBL PAN i Instytutem Wiedzy o L it e ratu rze USA. '
Wzrosła także na łamach czasopism w ęgierskich lic z b a p u b lik a c ji doty czących h i s t o r i i lit e r a t u r y p o ls k ie j, języka p o lsk ieg o i polsko-w ęgierskich kontaktów h istoryczn o-ku ltu raln ych oraz lic z b a r e c e n z ji prezentujących i o mawiających o s ią g n ię c ia nauki p o ls k ie j. Nadal jednak daje s ię odczuwać brak koordyn acji badań,tematy i p u b lik a cje b y ły - i są - wyrazem indywidualnych zainteresowań; n iekiedy mają one charakter przypadkowy, n ie są dostosowane do naukowego programu badawczego. ,
W celu popieran ia badań polon istyczn ych na Węgrzech Wschodnioeuropejska Grupa Badawcza (d z ia ła ją c a w ramach Katedry L ite ra tu ry Powszechnej Uniwer sytetu im. Lóranda E8tvósa) oraz d z ia ł badań nad wiekiem X V III Instytu tu Wiedzy o L ite r a tu r z e , prsy'w sp ółu d zia le osób zainteresowanych, zorganizowa ły 13 marca 197^ r . spotkanie, na którym omówiono aktualny od dawna problem powołania wąskiego fachowego forum s p e c ja lis tó w . W spotkaniu tym w z ię li u d z ia ł p o lo n iś c i ro zp ro szen i w rozm aitych in stytu cja ch budapeszteńskich i prowincjonalnych, pracownicy naukowi katedr uniwersyteckich oraz szk ół wyż szych, pracownicy b ib lio t e k , wydawnictw, red a k cyj, badacze zajmujący s ię polsko-w ęgierskim i kontaktami kulturalnym i - zjawiskami równoległymi lub a- n aloglcznym i, problemaai typologiczn ym i - jak również tłumacze, krytycy i i nni fachowcy u czestn iczący w popularyzowaniu ku ltu ry p o ls k ie j na Węgrzech.
Na porządku dziennym obrad zn a la zły s ię dwie sprawy: 1. sytuacja p o lo n is ty k i i badań nad d ziejam i kontaktów polsko-w ęgierskich na Węgrzech, 2..
propozycja utworzenia zespołu polon istyczn ego, dyskusję otw orzył Lajos Hopp. W r e fe ra c ie opartym na gruntownych danych b ib lio g r a fic z n y c h , a konfrontują cym osią gn ięcia i dostrzegalne b rak i, dał krytyczn y przegląd aktualnej sy t u a c ji w d z ie d z in ie badań polonistycznych na Węgrzeoh. W tra k c ie nadzwyczaj ożywionej dysku sji, jaka wywiązała s ię po tym wystąpieniu, w yło n iły s ię l i czne problemy związane z dalszym rozwijaniem badań naukowych, kształceniem polonistów , nauczaniem języka p o lsk ieg o , popularyzacją kultury p o ls k ie j.
Z k o le i P eter K ir a ly , zastępca dyrektora In stytu tu Językoznawstwa MTA, poinformował o badaniach językoznawczych, które - w ramach s la w is ty k i - do tyczą przede wszystkim spraw p o lsk ich . Prof. Is tv śn S lp os, k ieru jący k s z ta ł ceniem polonistów na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Budapeszteńskiego, omówił sytuację w zakresie uniwersyteckiego nauczania języka po lsk iego i studiów językoznawczych. Hówniet z warunkami nauczania języka p olsk iego - zapoczątkowanymi na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu im. Lajosa Kossu tha w Debreczynie - zapoznał zebranych Istvan Molnar. L źszló Handrorics, r e daktor naczelny "Studia S la r ic a " , mówił o ro zszerzen iu m ożliwości publika c j i z zakresu in teresu jącego zebranych. Zaoferował pomoc fachowego czaso pisma w systematycznym recenzowaniu lit e r a t u r y fachowej o tematyce p o lo n i s ty c zn ej. In ic ja ty w ie t e j przyklasnęła Barbara Wiechno, zastępca dyrektore Polskiego Ośrodka Kultury w Budapeszcie, która zw ró ciła uwagę na doniosłość pracy p o p u la ryza torsk iej. Istvan 7arsanyi p rzed sta w ił dotychczasowe wyniki masowego nauczania języka p o lsk ieg o . P ro fe so r h i s t o r i i Endre Kovacs omówił propozycje dotyczące badań polonistycznych, zakresu d z ia ła ln o ś c i powstają cego zespołu oraz dalszych owocnych kontaktów obustronnych. V innych g ło sach (Nina K ir a ly , Gracie Karany i , Is tv en Kbvacs, Aron Petneki i in n i) pad ło w iele cennych p ro p o zy cji na temat potrzeby ro zszerzen ia i koordynacji badań, usprawnienia wymiany in form a cji it p .
Po zakończeniu dyskusji Lajos Hopp p rze d sta w ił propozycje osobowe, a następnie powołano Zespół Polon istyczn y, którego prezesem z o s ta ł - wybrany jednogłośnie - Endre Kovacs, współprzewodniczącym - Istvan Sipos, sekreta rzem - Csaba Gy.Kiss. Zespół Polon istyczn y będzie prow adził swoje prace w dwóch sekcjach: nauk społecznych i h i s t o r i i k u ltu ry oraz lit e r a c k ie j (względnie język ozn aw czej). Do jego zadań należeć b ęd zie popieran ie i koor dynowanie badań polonistycznych na Węgrzech. W tym celu organizować on bę dzie roczn ie 2-3 posiedzenia połączone z dyskusją, inspirować dzia ła ln o ść publicystyczną w krajowych i polsk ich czasopismach fachowych, dokonywać o ceny b ie ż ą c e j i przewidywanej s y tu a c ji w d z ie d z in ie badań polonistycznych na Węgrzech. Celem ro zszerzen ia in fo rm a cji Zespół zabiegać będ zie również o p rezen tację zaw artości polsk ich czasopism fachowych. Zajmie s ię także po pieraniem i organizowaniem p op u la ryza cji kultury p o ls k ie j, podejmie
przygo-towania do obchodów jubileuszowych 2 5 -le c ia -K atedry F i l o l o g i i W ęgierskiej Uniwersytetu Warszawskiego.
Po zebraniu organizacyjnym Zespołu rozesłan o do w ęgierskich polonistów ankietę w oelu uzyskania dokładnych i szczegółowych in fo rm a cji na temat ba dań bieżących i planowanych na n a jb liż s z e p ię c io le c ie : 1975-1980. Ankieta ta pozw oli na wstępne sporządzenie "mapy" w ęgierskich badań polonistycznych, a z k o le i na podsumowanie dotychczasowych osiągn ięć i braków oraz na zary sowanie n a jp iln ie js z y c h zadań. Ankieta t a powinna również wpłynąć na zin tensyfikow anie pracy badawczej nad poszczególrym i okresami lit e r a t u r y .
12 grudnia 1974 r . Zespół Polon istyczn y odbył pierwsze posiedzen ie r ą * boczę w In s ty tu c ie Wiedzy o L ite ra tu rz e MTA. Mieliśmy zaszczyt ga|ąić ną nim dra Czesława Kowala, attache kulturalnego ambasady HtL w Budapeszciev oraz Wacława Felczaka, p ro fe so ra h i s t o r i i Uniwersytetu J a giello ń sk ieg o w Krakowie. Is tv a n Kovacs, pracownik naukowy akademickiej Wschodnioeuropej s k ie j Grupy Badawczej, d z ia ła ją c e j przy Katedrze L ite ra tu ry Powszechnej Uniwersytetu im. Loranda E8tv8sa, o d czyta ł r o z d z ia ł sw ojej pracy doktor s k ie j o N orw idzie. Młody badacz, po półrocznym stypendium w P o ls c e , o piera jąc s ię na najnowszych o sią gn ięcia ch p o ls k ie j lit e r a t u r y s p e c ja lis ty c z n e j p o d ją ł próbę ukazania stosunkowo mało znanych problemów ideow o-artystycz nych pierwszego okresu tw órczości Norwida - na podstawie a n a lizy utworu p t . "Dumania" ( I ) . To skromne, a le obiecu jące p rze d sięw zięcie p rzy ję tT z uzna niem jako in ic ja ty w ę p io n ie rsk ą w w ę g ie rs k ie j p o lo n is ty c e . Prac Kovacsa godna je s t uwagi również z teg o względu, i ż Norwid je s t u nas nawet wśród fachowców - nie mówiąc o s z e r s z e j o p in ii p u b liczn ej - w łaściw ie n ie znany. Ożywiona wymiana poglądów d o tyczyła m ożliw ości dalszego ro zszerzen ia dyser t a c j i , a także k ilk u zagadnień merytorycznych i metodologicznych odczytane go fragmentu.
W drugim punkcie programu pierwszego posiedzen ia roboczego aspirant Csaba G y.Kiss, sek reta rz 7-espołu, w oparciu o ankiety nadesłane przez człon ków Zespołu, omówił sytu a cję obecną i d alsze perspektywy rozwoju badań po lo n istyczn ych . Wpłynęło ok.. 30 a n k iet; n ie daje t o wprawdzie m ożliwości na k re ś le n ia pełnego obrazu, k ilk a ten d en cji ukazuje s ię jednak w yraźnie. Po zytywny ro zw ój, zanotowany w ostatnim d z ie s ię c io le c iu , pozwala spodziewać s ię dalszych o s ią g n ię ć ; ro z s z e rz a s ię krąg badaczy-polonistów , k t ó r jy , zgodnie z w cześn iejszą tr a d y c ją , zajmują s ię głównie dzied zin ą lit e r a t u r y i h i s t o r i i ku ltu ry. .Coraz l i c z n ie js z e tematy domagają s ię badań komparatysty- cznych, typ o lo giczn ych ; obok komparatystyki dwustronnej celowe wydaje s ię o ś w ie tle n ie pewiych sp ecyficzn ych rysów zjaw isk lit e r a c k ic h i historycznych s t r e fy w schodnio-środkowoeuropejskiej. Pozytywnym zjawiskiem w d z ie d z in ie językoznawstwa są p o lsk o -w ęgiersk ie badania konfrontacyjne.
0 planach nadzwyczaj ważnej pracy mówił w sw ojej ankiecie P e te r K lr ń ly : chodzi mianowicie o rozpoczęcie opracowywania znajdujących s ię na Węgrzech słowiańskich zabytków językowych - wśród nich również zabytków w języku polskim. H istorycy badający sprawy p o ls k ie prezentują wyniki swoich badań na odbywających s ię co roku posiedzeniach p o lsk o -w ęgiersk iej mieszanej ko m is ji h isto ry czn ej. J e ż e li chodzi o lit e r a t u r ę , największym - jak s ię wyda je - zainteresowaniem badaczy c ie s zy s ię ośw iecenie, klasycyzm i romantyzm, ale pojaw iają s ię t e ż w planach badań renesans i barok, tematy XX-wieczne, jak również problemy t e o r i i przekładu.
Uczestnicy dysku sji, dotyczącej konkretnej s y tu a c ji i p r z y s z ło ś c i badań polonistycznych, p o d k re ś la li potrzebę le p s z e j in fo rm a cji i znaczenie prac b ib lio g ra fic z n y c h .
Innym tematem, poruszanym p rzez większość dyskutantów,były sprawy zwią zane z jubileuszową ses ją Katedry F i l o l o g i i W ęgiersk iej, przypadającą na rok 1977» celowe byłoby zorganizowanie obchodów jubileuszowych przy współ pracy katedr uniwersyteckich i zainteresowanych instytutów badawczych Aka demii Nauk. Zespół Polon istyczn y z g o d z ił s ię z propozycją warszawskiej Ka tedry F i l o l o g i i W ęgiersk iej, że n ależy przyśpieszyć sprawę p u b lik a c ji p o l sko-węgierskich studiów z d ziedzin y badań filo lo g ic z n y c h . Uwzględniając po t e n c ja ł badawczy, Zespół uważa za możliwe wydawanie jednego tomu studiów co t r z y la t a , na przemian w Budapeszcie i w Warszawie (k o lejn y tom mógłby wła śnie zawierać m ateriały ju bileu szow ej s e s j i K ated ry). '
0 d a lszej d z ia ła ln o ś c i Zespołu polonistycznego będziemy Redakcji "Biu letynu Polon istyczn ego" p r z e s y ła li okresowe sprawozdania, na p r z y s z ły rok natomiast przygotowujemy przegląd b ib lio g r a fic z n y "P o lon istyk a na Węgrzech (1971-1975)"» któzy będzie kontynuacją b i b l i o g r a f i i zamieszczonej w z . 53 z r . 1974. Csaba Gy.Kiss (tłum. E lż b ie ta Cygielska-Guttman) S T U D IA P O L O N IS T Y C Z N E N A U N IW E R S Y T E C IE K A L IF O R N IJ S K IM W LOS A N G E L E S
Jako pracownik Wydziału S law istyk i Uniwersytetu K a lifo r n ijs k ie g o w Los Angeles (U .C .L .A .) przedstawiam inform ację o n aszej d z ia ła ln o ś c i z zakresu
