Instytucjonalizacja samorządu wojewódzkiego na przykładzie województwa świętokrzyskiego

Pełen tekst

(1)2002 Akademii Ekonomtanel w Krakowie. Jaros/aw Bober Ka.odr. Go.podarkll AdIll1,,' •• racll Publlc)!... o'. Instytucjonali7acja samorządu wojewódzkiego na przykładzie województwa świętokrzyskiego 1. Wprowadzenie Artykuł sIanowi wybór faktów, spos t rzeżeń i rozważań na temat kształto wania s i ę funk cj i i instyt ucji sa m o r ządu regionalnego. które w sposób pełny zosta ly opisane w raporcie pl. In stytucjonalizacja samo rządu wojewódzkiego w województwie świętokrzyskim , będą cy m jednym z sze regu raportów przygotowanych w ramach projektu badawczego " Procesy instytucjonalizacji s amorządu reg ionalnego i lokalnego", realizowanego przez Instytut Fil ozofii i Socjologii PA N i finansowanego ze ś rodków Komitetu Badań Naukowych. Pod stawowym ce lem projektu, realizowanego w województwach ś więto krzyskim i łódzkim oraz w ki ł k u powiatach tyc h województw, było monitorowani e procesów tworzenia i funkcjonowania inslytucji s amorządowych przewidzianych w nowym ustroju admini stracji publicznej w Polsce. W szczegó lnośc i chodzi ło tu o: - uc hwycenie prawidłowości tworzenia s ię in stYlUcji życia publi cznego w warunkach transformacji ustrojowej zasadniczo zmie niającej warunki działań społeczn yc h.. czynników ekonomi cznyc h. s po ł ecznyc h i kul turowych wzorców instytucjonalnych życia publ icznego w spo ł ecznośc i ac h regiona lnych i loka lnych. - okreś l enie rzeczywistych funkcji władzy publicznej w rozwoju spoleczno-gospodarczym nowo p o w s t a łych spo łeczności terytorialnych. Uczestnicząc w realizacj i projektu autor brał udział w badaniach i opracowaniu raportów doty czącyc h powiatu starachowickiegol oraz województwa św i ę-. wyodręb ni e ni e. wp ł ywającyc h. na. zróżnicowa nie. I Opis procesów instytucjonalizacji samorządu powiatowego Czytelnik możc znaleźć w artykule M. Zawickiego pt. ,.I nstytucjonalizacja sa mon.ądu w powiecie starachowickim". zamieszaonym w niniejszym Zeszycie..

(2) JarOJlaw Bober tokrzyskiego. W ramach prac badawczych przeprowadzono szereg wywiadów bezpoś red nich z przedstawicielami zarządu województwa, sej miku , dyrektorami i pracownikami departamentów Urzędu Marszałkow s kiego , jednostek organizacyj nych województwa itp. Drugim źródłem informacji prezentowanych w artyku ł e są materia ł y źródłowe, w tym: prawne regu lacje runkcjonowania admini stracji w województwie, dokumen ty wewnętrzne jednostek organi zacyjnych samorządu wojewódzkiego, opracowania analityczne przygotowywane na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnę tr znyc h i Administracji, mat eriał y prasowe i inne.. 2. Przebieg procesu tworzenia InstytucJI samorządu woJewódzkiego w woJewództwie świętokrzyskim Bieżąca. organizacja struktur. samorządu. województwa. świętokrzyskiego. Podstawowym i aktami prawnymi, zgodnie z którymi dz i ała świę t okrzysk i wojewódzki, są: ustawa o sa morząd zie województwa i sta tut województwa święto krzysk i egol. Organami samorząd u województwa są sejmik - organ stanow i ący, i zarząd organ wykonawczy. Pracami Sej mi ku Województwa Świętokrzyskiego kierują sa morząd. przewodn i czący. oraz lrLcch. wi ccpncwod n iczących. Samorząd. świę t okrzyskiego zdecydował utworzyć powołanie jes t bezwzględnie konieczne. wojewódzlwa. - obok Komi sji Rewizyjnej , której - 6 stał ych komisji tematycz nych,. a mianowicie: 1. Komisję Strategii Rozwoj u, Promocji i W s półpracy z Zagr anicą, działa jącą w zakresie spraw: strategii rozwoju województwa, a w szczegó l ności programów wojewódzkich, polityki rozwoju województwa. tworzenia w ł aściwych warunków dla powstawania i dzialan ia nowych podmiotów gospodarczych. utrzymania i rozbudowy infrastrukt ury s połecznej i techni cznej o znaczeniu wojewódzkim, przeciwdzia ła n ia bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy. zagospodarowania przestrzennego, promocji walorów i moż li wości rozwojowych województwa, a także kontraktów i programów regionalnych oraz wspó ł pracy zagranicznej województwa; 2. Komisję Budżetu i Finansów, d zia łającą w zakres ie spraw budżetu i planów finansowych województwa, fund uszy celowych, pozyski.wania i łączenia ś rodk ów publicznych i prywatnych w celu realizacji zadań z zakresu użytecz ności pub ł icznej;. 2 Statut województwa święto kn:y skiego zostat pn:yjęty mOCij uchwaly Sejmiku Województwa z dnia 30 sierpnia 1999 r. w sprawie uchwalenia Statutu Województwa Swięto kn:yskiego: tekst statutu opublikowany ZOSla l między in nymi w Monitorze Polskim (MP 1999. nr 36, pol . 542). Swiętokrzyskiego.

(3) Il1 slylllt'lol/alizacja sa mo rządu. na przykładzie .. .. 3. Komi sję Edukacji, Ku ltury, Sportu i Turystyki, działającą w zakresie spraw edukacji i szkolnictwa wyższego, kultury i ochrony jej dóbr, a tak że kultury fi zycznej, sportu i turystyki; 4. Komi sję Zdrowia, Polityki Spo łecznej i Spraw Rodziny, d ziałającą w zakresie promocji i ochrony zdrowia, pomocy spo łecznej , ochrony praw konsumentów, funkcjonowania rodziny i polityki prorodzinnej; 5. Kom isję Rolnictwa , Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowis ka, dz iałaj ącą w zakres ie spraw roln ictwa i skupu płodów rolnych, sytuacji socjalno-bytowej ludn ości wiejskiej, rozwoju i modernizacji terenów wiejskich. gospodarki wodnej , ochrony i k ształtowania ś rod owi s ka ; 6. Komi sję Samorządu Terytorial nego, działają c ą w zakresie spraw kszta ltowania właściwych relacji między administracją rządową i s amorząd ową oraz spraw wynikających ze wspólnej reprezentacji interesów jednostek s amorządu , a także współpracy z organami regionalnych i loka lnych wspólnot sa m o rządo wych oraz bezpieczeństwa publicznego i obronności. C iał o wykonawcze województwa św iętokr zy s kiego. czy li zarząd województwa, s kł ada s ię z 5 osób, w tym marszałka województwa jako przewodnicz_]cego zarząd u oraz wiceprzewodniczącego zarządu i 3 członk ów. Zadania samo rząd u województwa wykonywane są za pośredn i ctwe m tworzonych w tym celu wojewódzkich sam ortądowyc h jednostek organizacyjnych. Jednostkami ty mi wości. m ogą być. wojewódzkie jednostki organizacyjne bez osobo-. prawnej bądź też wojewódzkie osoby prawne . W województwie św i ę t o krzy skim , obok Urzędu Mar sza łk owski ego , zadania wojewódzki ego sa m orządu real izowane są przez trzyd zieśc i jednostek organizacyjnych, w tym: - 11 jednostek s łu żby zdrowia (w tym 7 szpitali o charakterze wojewódzkim i specjali styczny m), - 5 medycznych studi ów zawodowych , - Nauczycielskie Koleg ium Języków Obcych w Sandomierzu , - Świętokrzysk i e Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Kielcac h, - 2 bi bli oteki (wojewódzka i pedagog iczna wraz z filiami ), - 2 placówki mu zea lne, - Wojewódzki Dom Kultury im . Józefa Pił s ud s ki ego w Kielcach , - Teatr im . Stefana Żero m ski ego w Kielcach , - Filharmonia Świętokrzyska im. Oskara Kolberga w Kielcach, ~ Wojewódzkie Biuro Geodezji i Modern izacji Terenów Wiejski ch Spółka z 0.0. w Kielcach, - Św i ę to krzyski Zakład Melioracji i Urządzeń Wodnych w Ki elcach. - Wojewódzki O środek Ruchu Drogowego w Kielcach , ~ Świę tokrzys ki Zarząd Dróg Wojewódzkich w Kielcach, - Św iętokrty s ki e Biuro Rozwoju Regionalnego. Zakres i formy nad zoru nad działa l nośc ią poszczególnych jednostek organi zacyjnych są z róż nicowane i zale żą od fo nn y prawnej jednostki , a zw ł aszcza.

(4) Jaroslaw Bober przepi sów szczególnych regulujących funkcjonowanie jednostek w danej sferze publicznej (ochrona zdrowia, kultura, oświata i wychowanie itp.). Generalnie jednostki te nadzorowane są przez dyrektorów właściwych departamentów Urzędu Marszałk ows kiego w Kielcach. Na l eży zaznaczyć, iż podział obowiąz ków nadzorczych nie ma trwałego charakteru z uwagi na tworzenie, łą cze ni e czy likwidacj ę jednostek organizacyjnych , jak równi eż zmiany dokonywane w komórkach nadzorującyc h, czyli reorganizacje w Urzęd zie Marszałkowskim. Jako przyk ład należy tu poda ć wy ł ącze nie ze struktury Urzędu Marszałkow skiego stanowisk pracy przejętyc h uprzednio z Wojewódzk iego Urzęd u Pracy i powołani e na ich podstawie nowej sa mo rządowej jednostki organizacyjnej Wojewód zki ego U rzędu Pracy. Przedmiotem analiz jes t natomiast kierunek reorganizacji dwu kluczowych departamentów Urzędu Marszałkowskiego Departamentu Spraw Społecz n ych oraz Departamentu Polityki Regionalnej . Szczegółowe zasady funkcjonowania jednostek organizacyjnych samort:ldu wojewódzkiego regulują regulaminy organ izacyj ne jednostek (w przypadku jednostek nie posi adającyc h osobowości prawnej) oraz statuty (w samorządowyc h jednostkach województwa z osobowością prawną). Urząd Marszałkowski w Kielcach działa w oparciu o Regulamin organizacyjny Urzędu Marszałkow ski ego Województwa Swięlokrzyskiego w Ki elcach. uchwalony przez zarząd województwa w dniu 14 września 1999 r. i kilkakrotnie poprawiany w okresie późniejszym. Zgodn ie z regulaminem w Urzędzie Marsza łkow s kim utworzono dwa rodzaje komórek: departamenty oraz równortędne departamentom komórki organ izacyjne. W randze departamentów powołano:. l) 2) 3) 4) 5) 6). Departament Polityki Regi onalnej , Departament Infrastruktury Województwa i Ochrony Srodowiska, Departament Mienia Wojewódzkiego, Geodezj i i Kartografii. Departament Spraw Spo łecznyc h , Departament Budżetu i Finansów, Departament Rozwoju Obszarów Wiejskich. Równorzędne departamentom komórki organizacyjne Urzędu Marsza łk ow skiego to: Gabinet Marsza łka, Kancelaria Sejmiku, Zespól Radców Prawnych , Pełnom oc nik Zarządu Województwa ds. Profilaktyki i Przeciwdzia łania Alkoholizmowi oraz Wojewódzki Urząd Pracy. Regulamin okreś la wspó lne zadania dla wszystkich komórek , szczegółowe zadania poszczególnych jednostek oraz ich wewnętrzną s lrukturę .. Tworzenie instytucji sa m o rządu wojew6dzkiego - przebieg i wyniki wyborów do sejmiku wojewódzkiego W 45-osobowym Sejmiku Województwa Swiętokrzyskiego władzę sprawuje 32-osobowa koalicja Przymierza Społ ecznego (tworzonego m.in . przez PSL) oraz SLD. Nowo ukonstytuowana koalicja wyraz iła wolę wspó łpra cy z ugrupowaniami opozycyjnymi i zaproponowała przed stawicielowi Akcji Wyborczej.

(5) na Solidarność objęcie funk cji wiceprzewodni czącego Sejmi ku oraz przewodnie· lwa Komisji Rewizyjnej. Akcja Wyborcza So lidarn ość zdecydowa ła s ię desygnować kandydata na zastępcę przewodn i czącego, natomiast odmówiła prLcwodni-. czeniu Komi sji Rewizyjnej. W wyniku wyborów do Sejmiku Wojewód ztwa Św i ętok rzyskiego zosta l dokonany pod z iał mandatów przedstawiony w tabeli I. Tabela I. Podzial mandatów w Sejmiku Woje wództwa Swię tokrzys ki ego Ugrupowanie. Liczba mandatów. Sojusz Lewicy Demokratycznej Prl.Ymicr,~e Społeczne (w tym PoJskie Stronnictwo Ludowe). 21. Akcja Wyborcza Solidarność Wspólnota Swi~lokrzyska. 10 3. Łącznic. 45. Żródło :. radnych. II. opracowanie własne na podstawie danych przedstawionych prlC1. Kancc1ari~ Sejmiku. Województwa Świętokrlyskiego_. W 45-osobowej grupie radnych Sejmiku jest tyl ko jedna kobieta. Wyższe wyksztalcenic posiada stosu nkowo duża liczba radnych, bo aż 41. W śród pozostałych czte rech radnyc h I ukOliczy ł szko łę policeal n ą, 2 śred niq i I ma wykształcenie zasad nicze zawodowe. W przekroju według zawodów dominują reprezentanci ś rod owis ka nauczyciel skiego, których jestlącznie 10, następ ni e po 6 przedstawicie li w Sejmiku pos i adają prawnicy, lekarze i ekonomiści. Analizując przekrój radnych według grup wiekowych należy s twi erdzić, że w Sejmiku dominują radni w wieku 40- 59 lat, których jest łącznie 35. Najmlodszy rad ny ma 3 1 lat. a w grupie wiekowej 30-39 oprócz niego zn ajduje się jeszcze ty lko l radny. Radnych w wieku powyżej 6{) [at jest 8, najstarszy z nich ma 7 1 lat. Srednia wieku radnych Sejmiku przekracza 50 lat. Cztemastoosobowa grupa radnych Sejmi ku posiada doświadcze n ie w pełnie niu runkcji radnego, uzyskane w pracy w sa morządac h lokalnyc h popr.ledn ich kadencj i. 5 radnych było pa rl amentarzystami w poprzedni ch kadencjach, zaś mandatami poslów i senatorów w obecnej kadencji legitymuje s ię odpowiednio 3 i l radny.. Oczekiwania elil regiolla/nych wobec I\l'orzonej illsl)'tl/c-ji samorządu lIIojell'ódZflvlI. Ocze ki wania wyrażane przez świętokr zysk i e elity wobec dzia ł ania nowo tworzonego sa m o rządu wojewódzkiego m oż na streśc ić w na s l ęp uj'lcych punk tach: l . Samodzie lnie decydowa ć o biegu spraw w województwie, okreś lać kierun ki jego rozwoju..

(6) Jaroslal\l Bober. 2. Nie dopuścić do peryferyzacji obszaru województwa, czego s i ę obaw iano w wypadku jego włączenia w sk ład województwa mało pols ki ego. 3. Wykorzystać atut ,jak im jest po ł ożenie centralne w stosunku do aglomeracji krakowskiej, ś ląs kiej , ł ódzkiej i warszawskiej. 4. Wykorzystać stosu nkowo bliską odleg l ość do granic z sąs iednimi p ań stwami - Ukrainą i Słowacją. 5. Wykorzystać walory przy rodniczo-turystyczne województwa do promocji i rozwoju gospodarczego. 6. Chronić dziedzictwo kulturowe i narodowe. Tezy te na l eży w zasadzie podz i elić na dwie grupy. Wymienione w punktach I i 2 są dowodem na ist nienie. przynajmn iej w środowisku e lit politycznych czy spo lecznych, tożsamości regionalnej. To poczucie własnej odrębno ści (bra k wo li byc ia częścią województwa mał opolsk i ego), jak r ównież c hęć samodziel nego zarządzania sprawami o zas i ęgu ponadlokalnym,jest z pewnością wyrazem nie tylko du życ h aspiracji politycznyc h, ale t akże rezultatem kształtowania się świadomości byc ia mieszkaJicem regionu kieleckiego. By ć może najw l aściwszym okreś l e ni em bylby tu jednak termi n "świadomość kieleckocentryczna" jako odmienny od terminów: mieszkaniec reg ionu św i ę t o krzyskiego, czy le ż staropolsk iego itp. Do wniosku takiego sk ł ania ocena przebieou stara ń o utworzen ie województwa z siedzib.} w Kielcach. Swiętokrzyskie nal eży do tej wąskiej gru py województw, któryc h byt na nowej, zreformowanej mapie województw ważył s ię do ostatnich dni . Wokresie tworzenia nowych województw miejsce Ki elc na mapie administracyjnej Pol ski było moc no zagrożo n e. Zanirnjednak województwo zosla ł o utworzone w obecnym ksz t ałcie. pojawiało się szereg koncepcji związa n ych z usytuowaniem Kielc na mapie admini stracyjnej. Znamienne jest to, że ni e wszystkie ś rod ow i s ka kieleckie zabiega ł y o utworzenie reg ionu ze sto licą w Kielcach. Pojaw i ały się bow iem g ło sy. że lepiej być dobrym pow iatem ni ż n2.jgorszy m województwem. Slanow iska lego typu były jednak w zdecydowanej mniejszości. a żądania utworzenia regionu z s i edzibą w Kielcach bezsprzecznie dominowały. W ruchu na rzecz powoian ia regionu św iętokrzy s ki ego w i od<lcą ro l ę odgrywa ly lokalne organizacje spo łeczne, gos podarcze. związki zawodowe oraz nieformalne grupy mieszbllców. Głównym inicjatorem tych slaran byli przedsiębio rcy zrzeszeni w Staropolskiej Izbie Przemys ł owo- H andlowej oraz związki zawodowe. Aktywność tych ugrupowań by ł a du żo większa ni ż partii politycznych, których stanowisko w kwestii regionu nie by ł o jednoli te. Podejmowane starania zaowocowały utworleniem regionu św i ęto k rzyskiego. Mnogość przedstawionych rozw iązali z Kielcami w roli g ł ównej jest potwierdzeniem wielkiej determinacji środow i s k kieleckich w celu pozyskania dla Kielc statusu miasta wojewódzkiego. Po dwóch lalach funk cjonowania sa morządu wojewódzkiego nie ma środow i s k w regionie, które w jakiś sposób konte s t owa ł yby zasad n ość jego istnienia , jak i brak wymi ernych k o rz yści z tego tylułu. Dotyczy.

(7) lIa. to zarówno organizacji. społecz nych ,. w pełni opowiadających si~ za utworzeniem. regionu z siedzibą w Kielcach,jak i. takjemu. środow i sk. neutralnych. bądź. przeciwnych. rozwiązaniu.. Inlraregio1/allle konsekwencje nowego podz.ialll terytoria111ego województwa św i ętokrzysk i ego jest rezultatem kon sensu na politycznej. C hodzi tu zarówno o zgodę rządu i parlamentu na jego utworzen ie, jak i wolę lokaln ych środowisk do funkcjonowania w st ruk turach nowego województwa. Obok gm in tworzących byle województwo kieleckie, województwo świętok rz ys kie utworzyło również kilkanaście gmi n Obecny. kształt. płaszczyźnie. g ł ówn i e. z województwa tarn obrzeskiego oraz pojedyncze gm iny z woje-. wództw piotrkowskiego, częstoc how sk iego i radomskiego. Z województwa kieleckiego do małopolskiego prleszed ł natomiast Miechów wraz z okolicznymi gminami, co postrzegane jest jako zmiana racjonalna. Największa liczba " now ych" gmin była częścią województwa ta rnobrzeskiego. Dlatego obawiano się braku zaufania przede wszystkim ze strony społ ecznośc i powiatów opatowskiego, staszowsk iego i sandom ierskiego. czy obszary te będą tak samo traktowane jak pozosta ła część województwa. Prze s łankami tych obaw było ,.bycie nowym" oraz mniej liczna reprezentacja w Sejmiku. przy organizacji władz województwa zapewniono wlaściwą repreze ntację przedstawicieli tych pow iatów w ten sposób. że jeden z wiceprzewodniczących Sejmiku jest mieszkańcem powiatu sandomierskiego. a cz ł onek zarządu województwa powiatu staszowskiego. Również w radzie nadzorczej Wojewódzk iego Funduszu Ochrony Srodowiska i Gospodarki Wodnej (WFOSiGW) powiaty te mają dwóch prledstawicicli, reprezentantów powiatu opatowskiego i sandomierskiego. Kolejnym zauważalnym rezultatem k sz tałtu nowego województwa jest ei,,gle niedostosowanie terytorialnych zakresów d zial ań admin isLIaeji specjalnych i innych organizacji do aktualnego pod z i a łu administracyjnego. W szczególności wskazuje się tu na o rgani zację sąd ów czy st ref numeracyjnych Telekomunikacji Polskiej SA. Przezwyciężenie tych niedogodności ocenia się jako leżące poza możliwościami władz województwa. Wspominany " kieleckocentryzm" dobrze ilustruje kolejna informacja podawana przez kieleckich przedstawiciel i władz województwa świętokrzy skiego. Chodzi tu bowiem o przytaczanie .,bi lansu zysków i strat " terytorialnych województwa z tytulu zmian jego gran ic oraz utożsamianie tego bi lansu z saldem reformy. Pod tym wzg l ędem saldo lO uznaje s i ę za korzystne, gdy ż powierzchnia województwa w wyniku reformy wzrosła z 92 11 km 2 do I 1672 km 2 .. Tworzenie illsty/utji - zmia ny porellcjalu orgal1izacyjnego administracji wojewódzkiej. sa mor ządowej. W styczniu 1999 L , z c hwilą rozpoczynania działalności instytucji św ięt o krzyskiego sa m orządu wojewódzkiego, w Urzędzie Marsza łkow sk im Woje* wództwa Świętokrzyskiego w Kielcach pracę podjęły 92 osoby. W przeliczeniu.

(8) Jarosfaw Bober na etaly kalkulacyjne było lo 89,12 elatu. Przekrój osób przeję tyc h przez Urząd Ma rsz ałkow ski przedstawi ono w tabeli 2. Zestawienie 10 ni e uw zg lędnia 5 cz ł onk ów zarządu województwa. Tabela 2. Liczba osób przejętyc h z poszczególnych jednostek przez Urząd Marszałk owski Województw:l $w i ętokrzys kiego w Kielcach (na d z ień l styczni a 1999 r.) NazwajednosIki organizacyjnej. Liczba osób. Wojewódzki w Ki elcach Sejmik SamorlAldowy w Kielcach Wojewódzki Zespól Pomocy Społecznej w Kielcach Kuratorium OSwialy w Ki elcach Wojewódzki U rl.ąd Pracy w Ki elcach. 72. Razem. 87. Urząd. 12 l l l. Zród ło: opracowanie własne na podstawie infonnacji o ruchu kadrowym w Ur/.ędzie M nrszałkowskim. w okresie od l stycznia 1999 r. do listopada 2000 r.. w ok res ie od styczn ia do grudnia 1999 r. w Urzęd z i e M ar sz ałkow s k im zatrudniono ł ącz ni e 70 osób . W tym samym czasie zwolnione zos t a ł y 22 osoby. W wyniku rotacji kadrowych w okres ie s t ycze ń -g rudziell 1999 r. stan zatrudni enia n:l dzidl 3 1 grudnia 1999 r. w y n os ił 140 osób. co stan owiło li czbę 138. 12 prze licze ni owyc h etatów kal kul acyjnych. Z dniem 1 stycznia 2000 r. w esz ł y w ży c i e kolejne zmiany prawne. kt óre istotnie wp l y n ę l y na stan zalrudnienia w Urzędzi e Marszałkowskim . W z wiązku z przejęc iem przez s amorządy wojewódzk ie wojewódzkich urzę dów pracy, zatrudnienie w Urzęd zie M a rs załkow s kim wzro s ł o o kolejne 43 osoby. Z kOllce m styc znia 2000 r. zatrudni e ni e w ur zę d zie wy n o s ił o więc 184 osoby. tj. 181.37 e latów kalkulacyjn ych . W ko lej nych mi es iqcach , tj. styczetl- li stopad 2000 r.. do pracy w Urlęd z i e Marsza łk ows kim przyjęto 68 osób. a zwo lni one zostaly 22 osoby. 13 s po ś ród zwol nionych osób by ło pracownikami Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Tak w i ę c na koniec li stopada 2000 r. łą czne zatrudnienie w Urzędzie Mar sz ałkow s k im w y n os ił o 184 osoby, tj . 182,62 etatów kalkulacyjnych. Na początku d z i a łaln ości Urzędu M ars załkows ki ego jego zasoby loka lowe ognmi cza ł y s ię do pomieszcze ń biura Sej miku Sa morządow eg o Województwa Ki e ł ec ki ego o powierzchni około 120 m 2. Zasoby techniczne Urzęd u s tan ow iło wypo s a że ni e biurowe przej ęte z biura Sej miku , w tym: komputery. s i eć komputerowa z podłączeniem do internellI . kserokopiarka. lapt op oraz 2 sa mochody. Bariery orgallizacyjlle,jillonsowc i praw/le towa rzyszące tworzellill illstytllcji wojewódzkiego. sam orządu. W trakc ie tworzenia instytucji s amorządu województwa nie udało s ię un ik pewnych perturbacj i. Pojaw i a ł y s i ę one międ zy innymi w toku przekazywa-. nąć.

(9) IlIstytucjonalizacja mmorządu nia. samorządowi. mienia. na. pozos t ającego. uprzednio w dyspozycji administracji na początku działalności św iętokrzy skiego samorządu wojewódzkiego i związane były z rozpoczęciem funkcjonowania Urzędu Marszałkowskiego. Dla tego urzędu zosta ł a wydzielona część pomieszczell zajmowa nych przez Urząd Wojewódzki. Na mocy przepisów okreś lających szczegółowe zasady przekazywania mienia . pomieszczenia przekazane samo r ządowi wojewódzkiemu stał y się z dniem l stycznia 1999 r. jego własnością. Za paradoksa lne należy w i ęc uznać żądania wojewódzkiej admi ni stracji rlądowej wnoszenia przez samorząd wojewódzki opiat czynszowych za pomieszczenia zajmowane przez Urząd Marszałkowski . Z czasem tcn oczywisty nonsens zostal wyjaśniony przez obie strony konfliktu. Fak tem jest jednak. że jak dotąd. tj. po upływie dwóch lat, stan prawny mienia sa morządu wojewódzkiego zajmowanego przez Urząd Marsza łk owski nadal pozostaje formalnie nieuregulowany. Wyciągając wnioski z przytoczonego faktu zw i ązanego z przekazywaniem mienia. można pokusić się o stwierdzenie, że proces wdrażania reformy admini stracyjnej państwa , a w szczegó ln ośc i akcja informowania instytucji zaangażo wanych w ten proces, stanowiąca jego istotny ele ment. miała dość selektywny charakter. Maj'lc bowiem na wzg l ędzie trudn ości, które wystąpiły w województwie ś więtokrzy s kim , należy uznać, że zasady reformy by ł y w dużo mniejszym stopniu poznane przez tutej szą adminis t rację rZ:ldowl] ni ż przedstaw icieli tworzonej wojewódzkiej administ racji samo r ządow ej. Z jednej strony naturalne było to, że samorząd szczegó łowo musiał pozna ć mechanizmy swego działa nia. Jednak z drugiej strony brak istotnych elementów procedury wdrażania reformy przez Urząd Wojewódzki spowodował niepotrzebne kłopOły, których uniknię c ie z pewnością było możliwe. r ządowej. Trudn ości wystąpiły również. 3. Funkcje świętokrzyskiego samorządu wojewódzkiego ze szczególnym uwzględnieniem programowania rozwolu społeczno~gospodarczego. w części tej omów iono różnorak i e płaszczyz n y bieżącej działalno śc i samorządu. województwa ś wię t okrzyskiego w cel u identyfikacji zjawis k św iadczą cyc h o przebiegu proces u in stytucjonalizacji teg oż samorządu, rysowaniu się jego nowych fu nkcji, a także rzeczywistej rołi strategii rozwoju województwa , będącej podstawowym instrume ntem polityki regionalnej.. Wspótpra ca zarządu Z sejmikiem Kwestia współpracy organów wykonawczego i sta nowiącego w samorzą dzie wojewódzk im w trakcie przeprowadzanych badali wielokrotnie określana by ł a mianem wzorcowej. W spó lpra cę tę determinują przede wszystkim związk i poli tyczne zarzą du i wię k szośc i radn yc h sejmiku. ale również rzeczywiste.

(10) Ja roslaw Bober wykonywanie przez. zarząd. wszystkich. zaleceń. wskazywanych przez sejm ik. większością g ło só w .. Wykonywanie zadmj przez województwo SpofecZ/lych. przykład. Departamentll Spraw. Zgodn ie z organizacją administracji terytorialnej na obszarze województwa fu nk cjo nuj ą n as tę pujące jednostki adm i ni str ujące i św i adczące u s łu g i w zakresie pomocy społecz n ej : Regionalny O ś rodek Polityk i Spo ł ecznej (RO PS), 13 powiatowych ce ntrów pomocy rodzini e (PCPR ), Mi ej sk i O środek Pom ocy Rodzinie w Ki elcach . 4 miejskie ośrodki pomocy społecznej, 24 miejsko-gminne o środ ki pomocy spo łe cznej , 73 gminne ośrodki pomocy s p o łe cz n ej. Zadania z zakres u pomocy spo lecznej realizowane przez jedn ostki sa m o rządu terytorialnego finansowane są ze środków wła s nych (zadania wła s n e) oraz z b u d że tu pallstwa (zadania zlecone) - pod z iał zadań dokonywa ny jest ze wzg l ędu na funkcję,ja k ą spe łniaj" przyznawane świadczen ia. \V wyniku reformy ustrojowej pań stwa niedostatek środków finan sowych zapewniającycb sprawne funkcjonowanie najbardziej odczuw ają ROPS oraz PCPR-y, a wi ęc oś rodki tworzone odpowiednio przez sa m o rząd województwa i s am o rząd y powiatowe. Sposób św iad cze nia u s łu g publicznych przez sa m orzą d wojewódzki w kont e k ście przebiegu proces u instytucjonal izacji zosran ie przedstaw iony na pod stawie anali zy funkcjonowania jednego z kl uczowyc h departamentów Urzcdu Marszałk ows ki ego - Departamentu Spraw Społecznych. Dcparlument Spraw Społecznych dysponuje, obok Departamentu Polityki Reg iona lnej, najwickszym zakresem zad ań wykonywanych w U r zędzie Marsza łk ows kim Województwa Św i ę tokrzys ki ego. Powoduje to sp rawowani e przez ten departament bez poś rednieg o nadzoru nad d z i a łal n ości !] 25 jednostek organizacyj nych samorz!]d u wojewódzk iego i samodzieJ nychjednostek ochrony zdrowia . Jednostkami organizacyj nymi nadzorowanymi pn:ez de partament są j ed nos t ki działajqce w sferze kultury, ośw ia t y i ochrony zdrowia. Z dni em J stycznia 1999 r. świę t okrzyski s am oriąd wojewódzki stał się organem założycie l s kim dla podleg ł yc h mu jed nostek oswiaty i ochrony zdrowia oraz organizat orem dzia ł al ności kulturalnej w przypadku jednostek kultury. Nadzór nad d z iałalno śc i ą jednostek organizacyjnych p o dłeg ł ych samorz11dow i wojewódzkiemu, sprawowany przez Departament Spraw Spo ł ecznyc h , sprowadza s i ę do kwestii merytorycznych i fi nansowych. Nadzór ten obejmuje m .i n. co mi es i ęcz m} k o n trolę gospodarki finan sowej prow ad zonej w jednostkach poprzez badan ie bi lansów przez b i eg łych rewidentów. Zakres nadzoru sam orząd u wojewódzkiego nad jednostkami kultury, ochrony zdrowia i ośw i aty jest róż n y z racj i ró żneg o statusu prawnego tych jednostek. Jest on n ajw ięk szy w przypadku jednostek ośw i aty , które nie posiadajq osobowości prawnej , a S!] jedynie jednostkami budżetowymi i przez 10 ich zw ią ze k z bud że t e m samoriqdu województwa jest najs iln iejszy. Z kolei działalno ść jed-.

(11) Instytucjonalizacja. samorządu. nostek kultury. będących samodzielnymi podmiotami prawnymi, finansowana jest zarówno z dotacji jak i przychodów własnych, uzyskiwanych przez jednostki kultury z tytułu prowadzonej działalności. Swiętokrzyski samorząd wojewódzki za pośrednictwem Departamentu Polityki Społecznej realizuje również inwestycje publi czne z zakresu spraw spo ł ecznych. Są to dwie inwestycje centralne oraz ki lka własnych. Inwestycje własne realizowane są w ochronie zdrowia i finansowane z progra mu restrukturyzacji ochrony zdrowia oraz ze ś rodków własnych samorządu województwa. Ważnym podmiotem realizacji polityki intraregionalnej jest Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej (ROPS). Ośrodek ten jest obok Oddziału Kultury, Kultury Fizycznej, Nauki i Oświaty, Wieloosobowego Stanowiska Pracy ds. Organizacyjnych oraz Oddzialu Zdrowia, czwartą komórką organizacyjną Departamentu Spraw Społecznych. Do najważniejszych zadań ROPS należą: - koordynacja programów w obszarze polityki spo ł ecznej w całym województwie, - sporządzanie wojewódzkiego bi lansu potneb i ś rodków w zakresie pomocy społecznej we współpracy z gminami i powiatami , - inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zak resie polityki społecznej.. - organizacja i realizacja szko leń przeznaczonych dla kadr zatrudnionyc h w SrcrLc polityki społecz n ej (adresatami Iych cyklicznych szkoleń s,1dyrcktorLY. kierownicy i pracownicy gm innych i miejsk ich ośrodków pomocy społecznej oraz powiatowych ccmrów pomocy rodzinie), - tworzenie, utrzymywanie i likwidowanie specja li stycznych ośrodków szkolen iowo-rehabi Iitacyjnych, - opracowywanie wojewódzkich programów dotyczących poprawy warunków życ ia społecznego i zawodowego osób niepelnosprawnych. Potrzeba koordynacji działań w zakresie pomocy społecznej jest szczególnie widoczna. jeżeli weźmie się pod uwagę to, że istnieje wicie zróżnicowanych podmiotów funkcjonujących w obszarze pomocy społecznej - jednostki administracji rząd owej. administracji s amorządowej i organizacje pozarz'ldowe. Przykładem programów koordynowanych w skali województwa jest tworzenie sieci regionalnej ośrodków wyspecjalizowanych w rÓŻnych typach dysfunkcji, siec i ośrodków zajmujących się problematyką alkoholową czy też przygotowanie koncepcji funk cjonowania punktu interwencji kryzy sowej. Z kol e i inspirująca rola ośrodka przejawia się m.in . w inicjowaniu przedsięwzięć w laki ch obszarach, jak np.: profi laktyka i zwalczanie wad sluchu - w zakres ie ochrony zdrowia czy ochrona dziedzictwa narodowego i rozbudowa bazy sportowej - w zakresie szeroko rozumianej kultury. Rea s umując należy zauważyć, że obok obowiązków o charakterze zarząd cza-kontrolnym, Departament Polityki Społecznej Urzędu Marszalkowskiego w Kielcac h wraz z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Spo łecznej podejmuje taki e formy ak t ywności, które powinny m i eć istotny wpływ na pos tęp proce-.

(12) JarosfalV Bober. sów instYlUcjonalizacji. samorządu. wojewódzkiego. Chodzi tu o. taką dzia ł a 1-. Ilość,jak:. - IIlspirowanie, - koordynowanie rea lizacji programów w regionie, - d yfuzję innowacji w sferze polityk i spo ł ecz nej . Dalsza krystalizacja tych "miękk i c h " funkcji samorządu wojewódzkiego będzie wzmacniać również ins t ytucję samorządu województwa. Potwie rdzeniem tezy instytucjonalizacji sa morządu województwa ni ec h będ z i e również dostrzeganie obec no śc i polityki regiona lnej w sferze spo ł ecznej, mimo że nic zosta ł jeszcze podpisany kontrakt wojewódzki oraz nie r ozpoczęto wdrażania strateg ii rozwoju województwa świę tokrzys kiego.. Kluc:.owe obszary aktywności i funkcje. sa morzą du. wojewódZTwa. święrokrzyskiego. W pierwszym okresie działania organów samorządu województwa byly ukierunkowane na sprawne zorga ni zowanie pracy oraz przygotowan ie podbudowy prawno-organizacyj nej (statuty. regu laminy, zakresy czyn ności, komp ł e towanie kadr, zakup wyposażenia technicznego, wybór przedstawiciel i województwa do różnych gre miów - rad spo łeczny ch sa modzielnyc h publicznych zakł adów op ieki zd rowotnej, rady nadzorczej WFOŚiGW). W drugim etapie rozpoczęto prace obejmującc programowa ni e rozwoju regionalnego. Sejmik podj ął uchwałę, w której okreś l ił priory tety rozwojowe województwa. Równocześnie rozpoczę t o prace nad st rategi'J rozwoju województwa. Celem zapewnienia możliwie szerokiego udzialu różnych środow i sk w jej przygotowaniu powolano u chwa lą Sejmiku Radę Naukowo-Konsultacyjną. Za ł oże nia slrat egi i były szeroko konsultowane (prasa , radio . spotkania wc wszystkich powiatach). Etap ten zakoń czy ło uchwalenie w czerwcu 2000 r. strateg ii rozwoju województwa św i ętokrzyskiego. Eta p trzeci to konkretyzowanie zapisów strategii i początek jej wdrażania. Udz ial partnerów społecznych w opracowaniu tegoż programu zapewniono poprzez powolanie uchwa l ą Sejmiku Rady Konsul tacyj no-Doradczej. W każdym z wym ieni onych etatów prlywi'lzywano dużą wagę do promocji województwa i naw iqzywania współpracy mi ędzy regionalnej. Sejmik uchwalił priorytety współpracy zagranicznej. Województwo prezentowane jest na targach turystycznych odbywających s i ę w Brukseli, Berl inie, Poznaniu. Ponadto uczestni czy ł o w charakterze współorganizatora Kongresu Pol skiej Izby Turystyk i oraz Pierwszego Polsko-Ukra i ńskiego Forum Samorządowego. Przygotowana została oferta inwestycyjna województwa. J ed nocześ nie bardzo mocno akce ntowana jest poprawa wizerunku województwa na zew nątrz (g łównie postrzegania województwa w kraju) poprzez przezwyciężanie stereotyp u, iż jest to obszar biedy i zacofania (pomimo tak wymownych fa któw jak np . istnienie Centrum Targowego Ki elce - 3 miejsce w kraju w kla syfi kacji oś rodk ów targowych, Centrum Us łu g Satelitarnych.

(13) fili. w Psarach, znanych w Polsce firmy budowlanych - Exbud, Mitex, Echo Investment , Pia-Piasecki . Pilkington Sandoglass w Sandomierzu. W s kazać można kilka obszarów aktywności święto krzysk i ego samo rządu wojewódzkiego, wykraczających poza sztywne ramy zadań ustawowych. Jed nym z przyk ład ów jest silne angażowanie s ię samorząd u wojewódzkiego w powolanie uniwersytetu w Ki elcach. Publiczne i prywatne szkol Y wyższe działa jące w Kielcach stanowią pokaźną bazę do utworzen ia uniwersytetu . Kwestia ta jest dla regionu tak ważna, że sa mor ząd wojewódzki w zasadzie nie zważa na pozostawani e tej problematyki poza właściwym nurtem jego kompetencji . P odkreś la s i ę również potrzebę (stosunkowo częs t o okreś laną wręcz jako konieczność pozwa l ającą choc iażb y na ra cjo nali zację wysilków i nakład ów oraz uzyskiwanie korzyści skali) pełnienia przez sa m orząd regionalny funkcji koordynacyjnej dla ni ektóryc h dz i ałań podejmowanych przez samo r ządy powiatowe. Takie rozwiązania funkcjonują już w sferze pomocy spolecznej , co zost ało opisane. JeS1 to syt uacja ana log iczna do tej , jaką można zaobse rwować w niektórych s amor ządac h powiatowych w zakresie dążenia do koord ynacji dzialail (w wybranych obszarach) sa m o rządów gminn ych.. Strategia rozwoju województwa świę tokrzyskiego Kwestie związane z planowaniem rozwoju regionalnego, w tym opracowywaniem strategi i rozwoju przez sa morzqdy województw, zost ał y unormowane w ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o sa morządz i e województw aJ. Zakres dzia łalno ści samo r ząd u województwa w tym obszarze okreś la art. 11 t ejże ustawy. Jego najważni ejsze postanowienia mówią , iż sa morząd województwa o kreś la s t rategię rozwoju województwa oraz prowadzi politykę jego rozwoju. Śc i ś l e określone przez u stawoda~cę są tak że podmioty, z którymi samo rząd województwa ma wspólpracować przy formuł owaniu strateg ii rozwoju (a rl. 12 ustawy). Do podmiotów tych na l eżą: - jed nostki lo kalnego s amorząd u terytorialnego ż obszaru województwa oraz sa morz ąd gospodarczy i zawodowy, - admin istracja rząd o wa (szczególnie wojewoda), - inne województwa, - organi zacje p oza rządow e , - sz k o ł y wyższe i jednost ki naukowo-badawcze . Szczegó łowe zasady doty czące wspierania rozwoju regiona lnego i współ udziału pallstwa w tym zakresie unormowane zos tały w ustawie z dnia 12 maja 2000 f. o zasadach wspierania rozwoju regiona lnego'. Przepi sy te w sposób szczegó ł owy okreś l ają system aktów planowania. mającyc h s ł użyć wspieraniu ] OZ.U. z 1998 r. nr 91, poz . 576 (zmiany: Dz .U. 1998 . nr 160. poz. 1060. Dz.U . 1998, nr 155. poz. 1014. Dz .U. 1998. nr 162. poz. 1126, Dz.U. 2000 , nr 12. poz. 136, Dz .U. 2000. nr48, poz . 550. Dz .U. 2000, nr 48, poz. 552, Dz.U. 2000, nr26. poz. 306. Dz.U . 2000. nr 88, poz. 985. Dz.U. 2000, nr62. poz. 718, Dz.U . 2000. nr 95, poz. 1041, Dz.U. 2000, nr 91. poz. 1009) . 4 Dz.U. z 2000 r., nr48, poz. 550 (zmiany: Dz.U. 2000, nr95, poz. 1041)..

(14) Jarm;law Bober rozwoju regionalnego i które są niezbędne dla negocjacji i podpisania kontraktów wojewódzkich (zawieran ych pomiędzy rządem a sa morządam i województw). Na dokumenty te sk ł adaj<j się: strateg ie rozwoju województw oraz programy wojewódzkie (jako dokumenty opracowywane przez samorządy) oraz narodowa strategia rozwoju regional nego (przyj mowana przez Rad ~ Mini strów) i program wsparcia (przyjmowany i publikowany w formie rozporządzenia).. Punktem wyjścia prac nad strateg i ą rozwoju województwa świętoknyskiego opracowana w 1996 r. przez Urząd Wojewódzki w Ki elcach strateg ia rozwoju województwa kieleckiego. Na podstawie tej strategii powstał y opracowane przez eksperta zewnętrz n ego za lożenia brzegowe (wyjśc i owe) do prac nad stra tegią. Samorząd województwa św ięt okrzyskiego bardzo wcześnie, bo jeszcze w r kwartale 1999 r. przystąpi ł do prac nad st rat egią. Przyjęte za ł ożenia okreś l iły metodo l ogię prac nad st rategią w na s tępują cy sposób: t ) strategia budowana będzie m etodą społeczną, 2) strategia zorientowana będzie d łu gofa lowo - obejmując okres do 2015 r.. uznano bowiem. że na taki okres można formułować cele wyższego rzędu , w tym cel generalny, cele warunkujące jego osi<}ganie i priorytety rozwoju województwa. 3) strateg ia będzie dokumentem otwarty m , s twarzają cym możl i wość jej aktuali zacj i z u względnieniem zmieniaj<icych się uwarunkowań wewnęt rznych i zewnętrz n ych. 4) strategia wdrażana będzie poprzez programy wojewódzkie . uwzg l ędn i a jące priorytety narodowych strateg ii sektorowych i narodowej strategii rozwoju regionalnego. Zarząd województwa bardzo dużą ran gę nadal procesow i uspo ł ecz ni e nia strategi i, zarówno na etapie opracowań merytorycznych. jak i w trakcie procesu kon sultacyjnego. Zaangażowa nie przedstawicieli wszystkich z naczących in stytucji i grup interesu w regionie w proces budowania strategii ma bowiem istotne znaczenie dla efe ktywności jej rea lizacji. Dzialania taki e by ly podyktowane w dużej mierze także przepisami prawa, w szczególności ustawy o samorządzie województwa. które zosta ł y opisane powyżej. W ramach prac powołano siedem zespołów roboczych. które w wyodrębnio nych dziedzinach przygotowały merytoryczne opracowania sektorowe. Łącznie w zespolach pracowało ponad 200 osób - przedstawicieli najważniejszych ś ro dow isk - radnych wojewódzkich, sa m o rz ądów lokaln ych, admi ni stracji rz<}dowej. naukowców. p rzeds i ębio rców, instytucji wspierających rozwój reg ionu , instytucji społecznych, wojewódzk ich jednostek samorządowych, oraz inni liderzy regionalni. Zespoly pracowa ł y w trybie roboczych spot k ań - wa rszta tów, podczas których wypracowano kluczowe elementy st rategi i, w tym eleme nt y anal izy SWOT, priorytety rozwoju , l is tę programów operacyjnych. Uc hwalą Sejmi ku zostala powalana Rada Konsultacyjno-Naukowa ds. Strategi i Rozwoju Województwa, z ł ożo n a z 21 osób - wojewody, rektorów wyższyc h była.

(15) I. wojewódzkiego na przykladzie .... uczelni oraz praktyków, reprezentantów najważniejszych instytucji wspie rają cych rozwój województwa. Rada aktywnie włączyła się w proces konsultacji, wypracowując opinie i uwagi szczegółowe na wszystkich etapach prac, pocz:lwszyod za ł ożeń strategii, poprzez opracowania sektorowe, a kończąc na syntezie strategii. Całość prac w aspekcie metodologicznym i koncepcyjno-prog ramowym koordynował ekspert zewnętrzny, w ścisłej współpracy z w i ceprzewodniczącym zarządu województwa. Chcąc uzyskać szeroką akceptację dla określonych w strategii celów rozwoju województwa rozszerzono proces konsultacji społecznych w form ie seminariów i warsztatów adresowanych do określonych śro dowisk - samo rządów lokalnych (poprzez Konwent Starostów oraz Konwent Prezydentów , Burmistrzów i Wójtów), med iów lokalnych, przeds i ębiorców (Rada Dy rektorów SIPH), insty tucj i pozarządowych, studentów. W procesie uspołecznienia strategii województwo otrzymało wsparcie w ramach program u Phare- INRED przez Swię t okrzyską Age n cję Rozwoju Regionu SA w Kielcach oraz Grupę Harclow, natomiast w ramach programu "Akcja: samorząd lokalny" przez ambasadę b r y t yjską. Łącznie w procesie tworzenia i konsultacji dokumentów strateg ii uczestniczy ł o ponad 700 osób. Przyjęcie takiego trybu prac opartego praw ie wy ł ączn i c na pracy społecznej ekspertów i środowisk lokal nych oraz wykorzystaniu bezzwrotnej pomocy zewnę t rznej - pozwo ł iło na znaczne (w porównan iu z innymi województwami) ogran iczenie środków wydatkowanych na opracowanie strategii rozwoj u regionu. Wydatki na ten cel w województwie św i ętokrzyskim nieznacznie przekroczyły kwotę 20 tys. zł, gdy w niektórych regionach sama faza diagnostyczna prac pochłonę l a często kwoty rzędu kilkuset tysięcy złotych. Kalendarium prac nad stra t egią rozwoju województwa świętokr zyskiego przedstawiało się w sposób nastę p ujący: I etap: - styczeil- kwiecieil 1999 r. - opracowan ie za l ożeli strategii rozwoju oraz sformu łowanie hipotezy celów, - maj 1999 r. - uchwala nr VII177/99 Sejmiku Województwa Świętokrzy sk iego w spraw ie uchwale nia ce lów strategii rozwoju województwa św i ęto krzyskiego. W uchwale tej wskazano, i ż za cel generalny uznaje s i ę: (a) zahamowanie postępującej degradacji społecznej i gospodarczej obszaru województwa świętokrzyskiego obejmującego dawny Centralny Okręg Prlemys łowy, (b) podniesienie poziomu życia społeczeństwa poprzez wzrost konkurencyjnośc i regionu świętokr zyskiego na a renie krajowej i m i ędzynarodowej, (c) wzrost atrakcyjności województwa sprzyjajqcy rozwojowi gospodarczemu . W toku dalszych prac postanowien ia te zostały w sposób bardzo istotny zweryfikowane; II etap: - czerwiec 1999 r. - powolanie zespolów roboczych (zatrudnienia i zasobów ludzkich. spraw społecznych, ochrony środowiska przyrodniczego, transport u.

(16) iaras/aw Bober i infrastruktury technicznej, rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. polityki regionalnej i gospodarki oraz budowni ctwa) , - wrzesień-grudzień 1999 r. - praca w zespołach roboczych (opracowanie dokumentów d ział o wyc h zawierających: diagnozę sIanu , analizę SWOT, cele wiodące i operacyjne w poszczególnych dziedzinach, li stę programów operacyjnych) oraz konsultacje; przygotowanie 12 ekspertyz problemowych (finan sowanych ze środk ów Mini sterstwa Gospodarki) , wspierającyc h budowę strategii: III etap: - styczell- marzec 2000 r. - opracowa ni e wstęp n ej wersj i syntezy strateg ii (diagn oza pros pe ktywna , ana li za SWOT. sce nariu szowa wizja pr zysz ło śc i. mi sja. ce le i g ł ó wne programy oraz zasady strat eg icznego . zrów nowa żonego rozwoju województwa św i ętok r zyskiego), - kwieciell- maj 2000 r. - konsultacje ora z opracowanie ostatecznej wersji syntezy strategii , - czerwiec 2000 r. - przyjęc i e strategii przez Sejmik Województwa Świę tokrzyskiego . W dniu 30 czerwca 2000 r. Sejmik województwa uchwałą nr XIV/225/2000 przyjął " Strate gię rozwoju województwa św iętokr zys kie go", kt órej te kst stanowi za łą c znik do u c hwały. W uchwale Sejmiku przyt oczo no mi sję, ce l gene ralny oraz cele warunkujące strat eg ię. J edn ocześ ni e na mocy tej uchwaly straclly moc postanow ienia opisywanej powy żej uchwa ly nr V11177/99 w sprawi e uSlalenia ce lów rozwoju. W pierwotnych zało że ni ach "Strategia rozwoju województwa świętokrty s kie go" miala zos t ać uchwal ona jeszcze w 1999 r. Cytowana już u c hwała Sejmiku z maja 1999 r. zobow iązy wała zarząd do przedstawienia stosownego dokumentu do kOllea wrześ ni a 1999 r. Na l eży przy pu szczać. i ż szerokie konsultacje społ ecz n e ora z brak wzorców w zakresie program owania rozwoj u reg ionalnego (w tym t akże brak wiążących dokumentów r ządowyc h ) s powodowały do syć znaczne opóźnienia w pra cach nad strat eg ią, w wyniku czego w grudniu 1999 r. podjęto u c hwałę (nr XU I 84 /99) w sprawie zmian y terminu uchwalen ia strategii. Usta ł o n y na nowo termin - koniec czerwca 2000 r. - zos t .1ł ostatecznie dOlrlymany.. Postallowienia "Strategii rozwoju województwa .\:więtokrzyskiego' · Nadrzędną funk cją strategii rozwoju regionu ( misją ) jest w s pomagają cy c iąg d z iałaJ) na rzecz wielostronnej poprawy warunków życia ludnośc i na jego obszarze. Zakła dana poprawa warunków życia obejmuje t.akie jego aspekty , jak: - warunki wzrostu zamoż nośc i poprzez pra cę zarobkową i pom nażani e kapita ł u ,. - warunki funkcjonalne życia w gospodarslwie domowym i w jego otoczeniu , w tym poprawa standardów mieszkaniowych, - warunki estetyczne środowis ka..

(17) IIIS1)'wcjollalizacja. sa morządu. Cel generalny. M Wzrost atrakcyjności województwa sprzyjający rozwojowi społecznemu i gospodarczemu j Cele. warunkujące. Rozwój zasobów łudzkich i bezpieczeństwo społeczne. Priorytety Doskon~lenie. ~. Ochrona i racjonalne wy korzystanie z~sobów prlyrody i dóbr kultury. l'. Rozwój systemów infrastruktury technicznej. l'. Aktywizacja rolnictwa i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich. ""-. ~. 1\. systemu edukacji z u....'Zgłędnieniem rynku pracy. P1'7.eciwdziałanie. bezrobociu. łagodzenie jego sku tków i aktywizacja zawodowa bezrobotnych. Zpewnienie wysokiej jakości. us ług. public7J1ych. TworlCnie warunków zrównoważonego rozwoju umoż1iwiaj:jcych prawidłowe funkcjonowanie systemów ekologicznych Ochrona dziedzictwa kulturowego Tworzenie warunków rozwoju kultury. turystyki. sportu i rekreacji Podnoszenie st.1ndardÓw i stwor/.enie spójnego układu komunikacyjnego slymuluj~ego rozwój regionu Zapewnienie. bezpieczeństwa energetyc7Jlego. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich umożliwiający przechodzenie lud ności wiejskiej do 7A1wodów po7..arolniczych Rozwój i modmi7.acja pnxlukcji rolnej i prletwórstwa rolno-spożywa.ego. Stwol7.cnie inrrastruktury rynku rolnego Twor/..enie warunków sprzyjających aktywiwwaniu pnedsiębiorczoSci jako pierwswplanowego czynni ka urbaniwcji województwa. Prlyspieszenie urbanizacji oraz restrukturyzacji bazy ekonomicznej i wzrostu. Kreowanie rozwoju i dywersyfikacja funkcji wyi.szego r/.ędu w Kielc<H.:h oraz racjonalny rozwój strefy podmiejskiej Kielc Pnyspieszenie restrukturyzacji bazy ekonomicznej i wzrostu innowacyjności Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. innowacyjności. województwa. Aktywizacja gospodarcza i pnyspics7..ooy rozwój miast i celllrów gmin województwa. Przygotowa nie województwa do. międzynarodowej. współpracy. regionów. Rozwój wspó1pracy z partnerami zagranicznymi. t'-. 1\. Przygotowanie społec7.enstwa do procesów integracyjnych Instytucjonalne przygotowanie ..... ojewództwa do programowania i realizacji polityki integracji z U nią Europejską. Rys. I . Cele strategicznego rozwoju województwa Źródło:. św iętokrzys kiego. Strategia rozwoju województwa ś więtoknyskicgo , Urząd Marszał kow ski Województwa Swięlok nyskiego. Kielce 2000..

(18) Jaros!aw Bober - poczucie satysfakcj i i reali zacji wielostronnie rozumianej kariery; - mo ż l iwość zakładania rodziny, - bezpieczeńs t wo ekologiczne, sa nitarne i spoleczne (ochrona przed skut kami pato logii spolecznej), - d os tę pność do informacji i wiedzy, w tym wykształcenia w róż ny c h dziedzinac h, - możliwość nawią zywa nia kontaktów spo lecznych w r óż ny c h płaszczyznac h życ ia i w róż n y m wymiarze od l eg łości , - m oż liwość rozwoj u działalno śc i s poł ecz n ej , - dos t ęp do pozytywnych osiągnięć cywilizacyj nych. Misji strateg ii podporządkowane są wszelk ie inne kieru nki bez poś rednich i pośrednich działań strategicznych, które stan ow i ą lub mogą s tan ow i ć sk ładowe częśc i strategii rozwoju województwa św iętokrz ys k i ego . Uk ład celów strat egicznyc h rozwoju województwa ś więtokrzys ki ego przedstawia rys. I.. 4. Podsumowanie Ocena stopnia instytucjonalizacji i umoc nien ia zarówno ustrojowego, jak i organi zacyj nego s am orządu wojewódzk iego z perspe ktywy zaledwie dwóch lal jest kwes t ią d ys ku syj ną . W s ka zać m oż na jednak na dwie grupy zag adni e ń - opi sane poniżej - które w sposób p oś redni obrazują stopi e n organ izacj i i przydatność samorzą du tego szczeb la. Należy przy tym pa mi ę t ać, iż przy toczone opini e i pogl,!dy w du żej mierze s tanowią punkt widzenia ś rodow i s k sa morz,!dowych.. Ulrudlliell ia II' f unkcjonowaniu samorządu województwa Przeszkód w sprawnej organizacji i funkcjonowaniu sa m o rządu wojewódzki ego upatrywać m oż na w dwóch sferach; s ą to przeszkody natury techni cznej oraz prawno-organi zacyjnej . Jeżeli chodzi o przeszkody techniczne, to są nimi przede wszystkim : I) ba za materialna -U rząd Marszałkow s ki dotychczas nie posiada formal nie własnej siedziby. wykor.tystuje pom ieszczenia udostępnian e przez Zakład Obs lugi Sw ięt okrzys kjego U rzędu Wojewódzkiego; 2) wypos a że ni e tec hniczne - du ża część sp r zę tu informatycznego przekazanego przez admini s trację rządową jest przestarzała . Znaczni e więcej czynników zakwa l ifikowa ć m oż na do grupy przeszkód o charakterze prawno-organizacyj nym ; s ą nimi : I) uwarunkowania prawne - koni ecz n ość zmiany przepi sów po I stycznia 1999 r. (ustawa "czyszcząca", ustawa "zsy powa" oraz ustawa " ro l uj ą ca"); 2) prowizoryczna ustawa o dochodach jednostek sa morządu terytorialnego - pocz::jtkowo obej mująca lata 1999 i 2000, której funkcjonowanie jest coroczni e pr zed łu ża n e o kolejny rok , przy czy m ostatnia aktualizacja miala miejsce w li stopadzie 2002 r.;.

(19) na. I ... 3) brak w budżetach pieniędzy "rozwojowych" - pomimo takiego układu kompetencji samorząd u województwa. Obec ne budżety nie mają charakteru prorozwojowego, są niedoszacowane, zapew niają jedynie finansowanie bieżą cej działalności. Jakikolwiek rozwój mo że się odbywać wyłącznie za pieniądze poc hodzą ce z kredytów lub z budże tu centralnego czy środ ków pomocowych; 4) zatrzymanie przez adminis trację rządową w swojej gesti i niektórych jednasIek organizacyjnyc h, np. ośrodków doradztwa rolniczego; 5) reccntralizacyjne s kłonno ści administracji rząd owej, np.: - przekazanie w gesl i ę sa morządów OHP i póżniejsze ich odebranie , - duża il ość rezerw celowych w budżecie pUllsIwa dzielonych wedlug uznania urzędników ministerialnych, np. na pomoc sp ołeczną. kulturę ilp ., - zubażanie ś rodk ów fundu szy pomocowych poprzez przeznaczanie ich na programy tzw. horyzontalne; 6) bardzo często w procesie przekazywania kompetencji d oc hod zi ł o do ich zamazywania, co powodowało negatywne zjawiska w postaci dezorientacji mieszkańców oraz marnotrawienia czasu na spory kompetencyjne; 7) wiele do życzen ia pozostawia system finansowania samor.tąd u województwa . Na początku jego funkcjonowania dominacja "znaczonych" pieniędzy w budżecie jest rozwiązaniem, które można przyjąć, natomiast prLedłużanie się takiego sIanu w dłuższej perspektywie czasowej jest nic do przyjęcia.. Ocena /Istroju samorządu województwa oraz zakre.III jego kompetellcji Z rozmów prLeprowadzonych bezpośrednio z cz łonkami zar.ląd u oraz sejmiku wynikają pewne uwagi i dylematy dotyczące oceny reformy administracji. Reneksje te można s treśc i ć w poniższych punktach: l. Decentralizacja jest procesem - nie moż na zdecent rali zować wszystkiego w ci:}gu jednego dnia - tak więc działalno ść nowych jednostek samorlqdowych wymagała (i w niektórych obszarach wymaga nadal) czasu dla .,okrzepnięc ia zarówno w zakresie wewnętrznej organizacji (wy k szt ałcenia się kultury organizacyjnej),jak i współpracy z innymi instYlUcjam i (w tym także administracji publicznej). 2. Pomimo dużego pos tępu obecny stan- nie tyle umocowania ustrojowego samorządów, ile przede wszystkim rozwiązan w zakresie ich finansowania (ale nie tylko). a więc wyposażenia w faktyczne możliwości d zia łani a - należy uznać za przejśc i owy i niezbyt korzystny: pomimo uplywu czasu i kol ejnych poprawek reform tak naprawdę w dal szy m c i ągu ni e wiadomo, kiedy samo rząd wojewódzki stanic s ię autentycznym gospodarzem regionu. 3. Reforma admin istracyjna nie pr zy nio s ła un ormowania w sferze nazewnictwa poszczególnych funkcji. Przedstawiciel rządu w terenie nazywany jest wojewodą, a historycznie wojewoda był gospodarzem terenu, marszałek natomiast jedynie przedstawicielem. 4. Zasad ni czym pytaniem pow inno by ć pytanie o iSlotę samorządu. który nie może być władzą. lecz powinien pełnić rolę s łu żebną. Samorząd willi en lak.

(20) iaras/all' Bober rea li zowa ć. swoje powinnośc i , aby mie szkańcy jednoznacznie mogli s twierdzi ć , jest on pOlrzebny. Układ podmiotów samorządowyc h (poszczególnych szczebli) pow inien by ć tak zdefi niowany, aby samorząd ułatwiał życi e miesz· kań co m . W takim układ z ie gmi na winna wypelniać te funk cje, kt óre na co dzieli s łu żą i są potrzebne mieszkańcom . Powiat natomia st powini e n swoim zakresem o bją ć działalno śc i ponadgminne , takie jak: s traż pożarna , po licja , szpitale . Progra mują c nowe r ozw iązania ustrojowe postulaty te nic do kOlica zostały uw zg l ęd nione , przyk ład em może być kwesti a komunikacji , kt óra ma zostać obligatoryjnie scalona w powiatach, a jest to ew identne oddalen ie tych funk cji od mi eszkanców. 5. Zdaniem niektórych rozmówców (także radnych) fun kcja radnego winna być sprawowa na s po ł ecz ni e - na co osobom ubi egają cy m s i ę o te n zaszczyt powinna pozwalać ni eza le żność finansowa . Dzięki takim rozwiązani o m udałoby s i ę zapewne uniknąć patolog icznych sytuacj i. np. rywalizacji o wspó łprzewod niczenie komi sji sejmiku nic ze wzg lędu na kompetencje czy za in teresowania radnych, ł ecz wynikające z tak niskich pobudek jak dodatek finan sowy. W ogó lnych zarysach uprawnienia s amorządu woj ewództwa nie bud zą zas trzeżeń. Uwagi rozmówców d o tyc zy ły z re g uły spra w szczegó lowych , czy wręcz poszczegó lnych kompetencji . Wano podkreś li ć. iż bardzo i s totną s prawąj es l s tabilno ść przepi sów prawa. Niestety lobby resortowe i grup parlamentarnych częs to ini cj ują zmian y przepi sów; przyk ladami są tu wspomniane ochotnicze hufce pracy oraz. wojewódzki e urLęd y pracy. które najpierw były depanarnentem w Urzę dzi e M arsza łk ow skim. natomiast 5 mi es ięcy póżni ej ustawodawca zd ecydowa ł. iż · mu szą to być sa morządowe jednostki organizacyjne (tu na suwa s ię pytanie , czy sq to a ż tak wa ż n e urzędy, aby o ich usytuowaniu decydował ustawodawca). Samorząd województwa nal eż ałoby rów ni eż "o d c hud zić" z ni e któryc h kompe tencji. których w żaden sposób nie m oż na polą czyć z jego mi sj ą - kreatora i reali zatora polityki regionalnej. Konieczne jest uchwal enie nowej ustawy o dochodach jednostek samorVjdu te rytoria lnego. z apewniającej województwom wła s ne środ ki na rozwój . W przeciwnym wypadku mar sz ałek wobec mini stra rozwoj u regionalnego, z którym negocjuje kontrakt wojewódzki , będzi e petentem , a ni e równoprawnym partn erem . Konwent Marszałków wielokrotni e wskazywal , że ź ródł e m takich dochodów mógłby by ć np. podatek VAT. Postulowano tak ie, aby udzia ł w podatku doc hodowym zas tąpi ć częśc ią s amorządową . O jej wysoko śc i, warunkach zwalniania i umarzania decydowalby s amorząd wojewódzki. Dal sze uwagi dot yczą prlede wszystkim ustawy o zasadach wspierania rozwoju regio· nalnego - która w swym obecnym kształcie pozostawia wiele do życzenia. J ed ną z koncepcji , która w opinii przedstawicie li sa morząd u województwa korzystni e wpłynęłaby na jak ość zarządza nia oc hro ną zdrowia, jest likwidacja instytucji kas chorych i przekazanie ich kompetencji samorządowi województwa . iż.

(21) II/Sl)'wcjol/alizacja. samorządu. IW. I nną z propozycji godnych rozważen i a byłoby przekazanie wszystkich szpita li ogólnych samorządowi województwa. W ten sposób sieć tych szpital i moglaby zos t ać zorganizowana w sposób bardziej efektywny, n i ż ma to miejsce w wypadku powiatów , które w obawie przed ich likwidacją wzmacniają swój potencjał instytucjona lny poprzez tworzenie tychże szpita li. Ponadto dostrzega się niezbyt oczyw isty rozdział kompetencji pomiędzy samo r ząd województwa i wojewodę. będącego przedstawicielem rządu w terenie. Jako przykład podaje s ię powoływanie przez wojewodów pełnom oc ników do spraw w ła śc i wych samorz<ldowi wojewódzkiemu. Zadan ia samorządu wojewódzkiego związane z walką z bezroboc ie m są w dużej mierze zada niami fikcyjnymi . Przemawia za tym brak instrum entów poz wa l ających na og raniczanie tego zjawi ska. Patrząc z perspektywy samo r ządowych w ł adz regionu, zasadn ość istni enia wielu z powiatów województwa św i ętokrzyskiego jest wątpliwa . przemawiaj<J za tym zarówno s łaby poten cjał ekonomiczny Iych powiatów,ja k i ich wyposaże nie w instytucje o charakterze ponadgminnym. Utworzenie wicIu s ł abych powiatów skutkuje poza tym szereg iem rozwiązali. których konsekwencje dla regionu są bardzo wątp łi we. Dobrym tego przykładem jest masowa dążność powiatów do posiadania na swoim terenie szpita li powiatowych. Dzieje s i ę tak nawet w tych powiatach, które mają dogodny dostęp do szpita li ulokowanych w sąsiednic h powiatach. Z perspektywy województwa łalwiej jest dostrzec negatywne ekonom iczne skut ki rozbudowy sieci jednostek szpitalnych w regionie. Dla w ł adz powiatów ważniejszym argumentem staje s ię rea ł izacja w ł asnych ambicji niż strac h przed brakiem funduszy na budowę i bieżącą dzialalność szpita li. niskim obłożeniem szpitalnych łóżek czy zatrudnieniem wykwalifikowanych kadr. Sw i ę l okrzys ki sa morz'ld wojewódzk i jest przekonany. że organizacyjnie by lby w sianie podoła ć znacznie sze rszemu zakresowi realizowanych zadali. Jedynym warunk iem są środki na wykonywanie tych zadali . Spotykane są rów ni eż głosy rozwijające lę l ezę , że granice zakresu zadań, które mog łyby być wykonywane przez samorzi,d wojewódzki, w zasadzie nie istniej", a jeżeli już, 10 są one bardzo odległe . Wzrost zaso bności finansowej tego SamOfZ<ldu umoż liwiłby jego ekspansję na coraz to nowsze obszary spraw publicznych.. Buildlng Voivodship Self-government Institutions Based on the Example of the Świętokrzyski Voivodship This aniele consisls of seleclcd facls, obscrvalions and considerJtions on the funclion and institution of regional self-govemmenl. Th is topie received exhaustive trealment in a report entitled "Bui lding Voivodship Scl(-govcmment lnstitulions in the Ś:wi~tokrLYs ki Voivodship" , which was pan of a series prepared unde r the " Inslitution-building Processes in Regional and Local Sel(-govemmenls" rcscarch program me conducted by Ihe lnslilule o( Philosophy and Socio logy al !he Polish Academy of Sciences and financed by the Slale Commiuee for Sc ientific Research..

(22) iaros/aw Bober The basic goal or the projeel. whieh was earried out in (he Swię tokrlys ki and Łódi Voivodships. as well as several powiats in thesc voivodships. was to monitor the erealion and functioning of self-govern ment institutions t1eveloped under the new system or public administration in Poland. In partieular. this monitoring involved nOling the regularities cmcrging within institulions or publie life du ring a polilical trans formation that is rundamcntally altcring Ihe conditions of social aetion. II also involved isolating eeonom ie. social and cultural factors thal impact upon institutional models of public life in regionul and local eommunities and defining the actual role of aulhorities in the sodo-econom ic development of {he ncwly-formed territorial eommunities. As pan ofthe proJcet. the author panicipated in the researeh and prcparation of a report on sel f-government in Ihe Swięlo krŁYs ki Voivodship. Within Ihe framework of this rcseareh. the author conducted a series of dircel interviews with rcprcsent,lI ives of Ihe Voivodship Execut ive Board and the regional parl iament. as well as with departmental directoTS and their employees in the Orfice of the Speaker or the Regiolwl Parliamenl and olher Voivodship institutions. etc. Additional sourcc materia Is were also used. includ ing: legal rcgulat ions on the functioning of Ihe voivodship administration. intemai depanmental documents of the voivodship sel f-government. analyses prcpared at the requcsl of (he Minislry of Interna l Affairs and Administration. prcss and other material s..

(23)