Marta Zielińska
"Romantyzm i historia"
Biuletyn Polonistyczny 22/3 (73), 52-56
- 52 _
Zamykając s e s ją I. O packi p o d k re ślił, że ponad je j znaczenie w zak r e s ie naukowym należy postaw ić uświadomienie sobie p rzez je j u cz e stn i ków znaczenia szkoły jako terenu p rz e c ią ć różnych ten d en cji, różnych czynników decydujących o sposobie kształtow ania s ią typów społecznego odbioru narodowej tra d y cji k u ltu raln ej. Znaczenie dokonywających s ią tu procesów - jak s ią o kazu je, absurdalnie zn iek ształcający ch cząsto p rz e k a zywane w arto ści - przypomina konieczn ość tr o s k i o wyważone i elasty czn e formy programu szkolnego, zgodnego z aktualną wiedzą w dziedzinie n a uki o lite ra tu rz e , otw artego na przemiany m yślenia demonstrowane p rzez pokolenie uczniów, ambitnego pod względem intelektualnym i odpowiedzial nego m oralnie. Z w arcie zaś problem atyki sterow ania r e c e p c ją p rz e z mo del programu szkolnego z innymi strefam i kultury społecznej - ja k modele telew izy jn e, te a tra ln e , poetyckie, publicystyczne - uświadamia w ażn o ść w spółgrania tych wielu p łaszczy zn , w których kontekście is tn ie je w spół czesn a szkoła.
Dr B a rb a ra Kryda
„ROMANTYZM I HISTORIA”
W dniach 25-27 w rześnia 1978 r . odbyła s ię w W arszaw ie konferen c ja naukowa na temat "Romantyzm i h is to r ia " , zorganizowana p rzez Insty tut Badań L ite ra c k ich P o lsk ie j Akademii Nauk. "Udział w n ie j w zięli oprócz p rzed staw icieli środow isk akadem ickich z c a łe j P o lsk i g o ście zag ran iczn i: p ro f. Antoine Court z F r a n c ji, Linda O rr z USA oraz p ro f. M ark P o - liakow z Z S R R .
Tematyka k o n fere n cji - bardzo sz e ro k a , a jed nocześn ie podstawowa dla p o jęcia romantyzmu - pozw oliła na duże zróżnicow anie problem atyki poszczególnych re fe rató w . S . Treugutt i A. C ou rt, wychodząc od faktów h istoryczn ych, badali ich odzw ierciedlenie w lite ra tu rz e i id eologii. Spo soby pisania o h isto rii to , mówiąc n ajb ard ziej ogólnie, tematy referatów L . O r r , M. Inglota i B . Zakrzew skiego. Spraw a gatunku lite ra ck ie g o ja ko formy odzw ierciedlenia h isto rio zo fii rom antycznej - to punkt w y jścia
- 53 ~
referató w M. Poliakow a i I. O packiego. Problem atykę ogólną w pow iąza niu z konkretnymi faktami lite rack im i ukazywały re fe ra ty M. Janion i M , P iw iń sk ie j. Tematem re fe ra tu J. P arv iego były poglądy młodego Montalem- b e r ta , zaś Z . Stefanow ska mówiła o problem ie h isto rii w "Panu Tadeu s z u ".
R e fera t doc. dra hab. Stefana T r e u g u t t a "Napoleon i P o lsk a " po ru sz a ł sp raw ę metodologii badań nad zjaw iskiem "napoleonizmu" w li t e r a tu rze i kulturze p o ls k ie j. Z aw ierał, po p ierw sze, próbę o k reślen ia wy mienionego w tytule przedmiotu badań, a po drugie - p ro p o zy cję sposobu o rg a n iz a cji m ateriału do badań nad tym przedmiotem. Autor stw ierd ził, iż ze względu na p rocesu alny ch a ra k ter zjaw iska napoleonizmu jedynym wspólnym punktem spajającym cały ten ogromny m ateriał je s t osoba Napo leona - faktycznie istn ie ją ceg o kiedyś człow ieka. Stąd też w szystkie wy powiedzi o nim - tak lite r a c k ie , jak z pogranicza lite ra tu ry i dokumentu - m ają dla badacza jednakową w a rto ść.
Rozprawa p ro f. Antoine C o u r t a "Lam artine et la légende napoléo nienne" dotyczyła stosunku L a m a rtin e 'a do Napoleona i legendy napoleoń s k ie j. Autor pokazał - na przykładzie życia i tw ó rczo ści poety - jego n e gatywną, ary sto k raty czn ą i "k la sy cy z u ją cą " ocen ę d ziałaln o ści B onapar tego we F r a n c ji, a także skutki polityczno-kulturow e funkcjonowania "z ło t e j" legendy n ap o leo ń sk iej.
R eferat Lindy O r r p t. "L a c r is e de l'h is t o ir e : Louis Blanc et la révolu tio n " p rzed staw ił tw ó rczo ść Louis B lanca w kontekście h isto rio g ra fii fran cu sk iej p ierw sz ej połowy XIX wieku i ukazał genezę kryzysu fra n cu s k iej m yśli h isto ry cz n ej po rew o lu cji lip cow ej. Autorka s ta ra ła s ię u ją ć i zin terp retow ać p isarstw o histo ryczn e Louis B lanca w k ateg o riach praktyki lin g w isty czn o -sp o łeczn ej.
P r o f. dr hab. M ieczysław I n g l o t , mówiąc o "H isto rii w polskim dram acie rom antycznym ", ukazał te momenty z dziejów P o ls k i, któ re s z c z e gólnie interesow ały romantyków i pozwalały im ro zw ażać zagadnienia o ch a ra k te rz e uniwersalnym (np. sens dziejów , struktu ra p ro cesu h isto ry c z nego, ro la jed n ostk i i h is to r ii, cz y li r e la c ja między w olnością i koniecz n o śc ią ). Zagadnienia te zo stały bogato udokumentowane m ateriałem lit e r a c kim.
- 54
-P re le k c ja p ro f. dra hab. Bogdana Z a k r z e w s k i e g o " > S z la ch ta polska w roku 1831^ . H istoria i re w o lu cja " (będąca rozdziałem studium autora p t. "O c z e ś ć wam, p a n o w ie ..." ) u kazała, na przykład zie s z c z e gółowej analizy "S z la ch ty z roku 1831" Gustawa E h ren b e rg a, kształtow a nie s ię romantycznych poglądów na h is to rię i re w o lu cję po dośw iadczeniach
in su re k cji kościuszkow skiej i powstania listopadow ego, a także unaoczniła stereotypow y ch a ra k ter lite r a c k ie j opozycji "d obrego" ludu i "z ły c h " pa nów.
P r o f. M ark P o l i a k o w w r e fe r a c ie "H isto ria i gatunek w poem acie romantycznym" przedstaw ił formowanie s ię zrębów gatunkowych poematu romantycznego na przykładzie analizy "Konrada W allenrod a" Adama M ic kiew icza i "P ołtaw y" A leksandra P u szk in a, p rzy czym "P o łtaw a" zo stała tu ukazana jako bezpośrednia rep lika na "Konrada W allenrod a" i polemika z M ickiew iczem .
P ro f. dr hab. Ireneusz O p a c k i w r e fe r a c ie "O rom antycznej liry c e h e ro icz n e j" z a ją ł s ię sposobami wprowadzania do lite ra tu ry rom antycznej h is to rii jako tra d y cji - posługując s ię przy tym przykładem p o lsk iej liry k i h eroiczn ej lat cz terd z iesty ch . Obok zarysow anej opozycji prawdy i zmyś lenia - równorzędnych czynników kształtow ania tra d y c ji w te j lite r a tu r z e - pojaw ia s ię problem in g e re n cji lite ra tu ry w h is to rię p rz y s z łą . Autor udo wadnia, na wybranych przykład ach, w ja k i sposób rom antycy, dokonując ch araktery sty czn y ch zmian w zastosow aniu klasycznych gatunków ep op eicz- nych i posługując s ię pow szechnie znanymi motywami m itologii c h r z e ś c i ja ń s k ie j, konstruują m esjanistyczną w izję jed n ostk i w h is to r ii. Koronnym przykładem na p oparcie te j tezy je s t dla re fe re n ta "Bem a pam ięci żałobny- rap so d " Cypriana Norwida, gdzie już w samym w ierszu pokazany zo stał
"epopeiczny p rzeło m ", jakiego doświadcza społeczeństw o po śm ie rc i bo h a te ra : milknie lite r a tu r a , a zaczyna s ię h is to ria .
R efera t doc. dra hab. Jerzego P a r v i e g o p t. "Młody M ontalembert o P o lsc e i P olak ach " przedstaw ia spraw ę p o lsk ą, tak jak ją w idział Mon talem bert: w optyce katolicyzmu i w ram ach w izji odrodzonej sp o łeczn o ści c h r z e ś c ija ń s k ie j. W spominając o zm ianach, jakim ulegały poglądy p isa rz a fran cu skiego na spraw ę P o lsk i - w zależn o ści od aktualnie zajmowanej p o zy cji politycznej i ideowej - prezentu je autor dokładniej o kres młodzień
czy d ziałaln o ści M ontalem berta, k tó re j punktem kulminacyjnym było napi san ie "Przedm ow y" do "K siąg narodu i p ie lg r
2
y m stw a".W r e fe r a c ie zatytułowanym "H isto ria w > Panu Tadeuszu« " p ro f. dr hab. Zofia S t e f a n o w s k a przedstaw iła problem struktu ry n a rra c y jn e j tego utworu. Pow ołując s ię na zaw arte w poem acie - a pomijane w d o . tychczasow ych badaniach - przykłady iro n ii rom antycznej, autorka próbo wała u s ta lić stosunek M ickiew icza do h is to r ii, a także do przedstaw ianych p o sta c i i ic h r a c ji . Pom ocniczą k ateg o rią w tych rozw ażaniach sta ł s ię podział na "c z a s kontuszowy" i "c z a s h isto ry cz n y ". W konkluzji jednak podkreślony zo stał fa k t, iż pewnych fragmentów "P an a T ad eu sza" nie da s ię zinterp retow ać w sposób jednoznaczny.
Dr M arta P i w i ń s k a w ygłosiła r e fe r a t "R o zp aczający S ta r z e c i h is to r ia " , w którym zajmowała s ię zagadnieniem k ateg o rii młodości i s ta r o ś c i w kulturze rom antycznej. R eferentka wnikliwie ukazała ambiwalentny i
zmienny ch a ra k te r te j o p o zy cji, a p o stać S ta r c a uznała za w ielką fig u rę przełomu pomiędzy kulturą osiem nastow ieczną i rom antyczną.
P r o f. dr hab. M aria J a n i o n i p ro f. dr hab. M aria Ż m i g r o d z k a , mówiąc o "Romantyzmie i h is t o r ii" , poruszyły problem stosunku lite ra tu ry rom antycznej do h is to r ii i wpływu samej h isto rii na kształtow anie s i ę ide olo g ii rom antycznej w P o ls c e i w E u rop ie. R eferat ten zarysow ał zaga dnienia in te re su ją c e obecnie obie au torki (wyzyskano w nim fragmenty wstępu i posłow ia do k sią ż k i pod tym samym tytułem) - nie podejmując kw estii szczegó ło w y ch . Autorki ukazały, jak d alece w o k re sie romantyzmu w P o lsc e h isto ria poddana została władzy lite ra tu ry . Ze względu na s z e ro k i zak res problem atyki i syntetyczną form ę rozw ażania zaw arte w tym r e fe r a c ie stanow iły doskonałe podsumowanie w szystkich spraw poruszanych na s e s ji .
Przedstawionym na k o n fere n cji referato m tow arzyszyła ożywiona dys k u sja .
Po w ystąpieniach d o c. Treugutta i p ro f. Courta dyskutanci z a ję li s ię szczegó ln ie dwoma problem am i: l ) odmiennością legendy napoleońskiej w P o ls c e i we F r a n c ji (w św iadom ości Francuzów Napoleon mógł być ty ra nem - dla Polaków sta ł s i ę w cieleniem idei w o ln o ści); 2) wpływem mitu
-_ 56 „
Napoleona na kształtow anie s ię rom antycznej id eologii. Zastanaw iano s ię także nad problemem opozycji h is to rii i legendy.
Po re fe ra ta c h p ro f, p ro f. Poliakow a i Inglota poruszano spraw ę r o mantycznego widzenia h is to rii (od "zew n ątrz" lub od "w ew nątrz") i kon sek w en cji, jak ie stąd wynikały dla kształtow ania s ię różnych form gatun kowych. Padło pytanie: czy is tn ie je izomorfizm pomiędzy h isto rio zo fią i stru k tu rą gatunkową w lite ra tu rz e rom antycznej?
Dyskusja nad re fe ratam i Lindy O rr oraz p ro f. p ro f. Zakrzew skiego i Stefanow skiej dotyczyła u ś c iś le ń i dookreśleń n iektórych :tez zaw artych w tych re fe ra ta c h . U L . O rr chodziło o metodę badawczą in te rp re ta c ji tw ó rczo ści L . B la n ca , u p ro f. Stefanow skiej - o koncepcję punktu w idze nia (pozycja "o b c e g o "), z jakiego prowadzona je s t n a r r a c ja w "Panu T a d e u sz u "; wokół tekstu p ro f. Zakrzew skiego wywiązał s ię sp ór co do oceny i ch arakteru o statn iej stro fy przywoływanego utworu G . E h ren b e rg a.
Podobny ch arak ter miała dyskusja po w ystąpieniu doc. P a rv ie g o i p ro f. O packiego, w k tó rej rozw ijano i uzupełniano przedstaw iane p rzez referentów problem y.
R eferaty p ro f. p ro f. Janion i Żm igrodzkiej o raz dr P iw iń sk iej dos ta rcz y ły m ateriału do rozw ażań bard ziej ogólnych, dotyczących rom antyz mu: jego "p re m ie ry ", sp ecy fik i, k la s y fik a c ji, antynomii i stosunku do h i s t o r ii.
Na zakończenie k o n fere n cji p ro f. Janion w yraziła podziękowanie o r ganizatorom s e s ji o raz wszystkim je j uczestnikom .
Mgr M arta Z ieliń ska
MIĘDZYNARODOWA SESJA KORCZAKOWSKA
N ajw iększą imprezą zorganizowaną dla u czczenia 100 ro cz n icy urodzin Janusza Korczaka była międzynarodowa s e s ja pośw ięcona omówieniu jego życia i d zieła. Odbyła s ię w W arszaw ie w dniach 12-1 5 paźd ziernika 1978, pod patronatem m inistra ośw iaty i wychowania, Jerzego K u berskiego. Z gro madziła w szystkich, którzy zajmują s ię badaniem i upowszechnianiem do
