A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _ FOLIA ARCHALOLOGICA 12, 1991 __________ _____ J e r z y Kmieairíeki, M a ł g o r z a t a K o w a l c z y k , K r z y s z t o f V alenta A R C H E O L O G I A O S A D N I C Z A W Z A S T O S O W A N I U D O BADAŃ M I K R O R E G I O N U G R A N A (GALICJA, HISZPANIA)* *4 Zespół K a t e d r y A r c h e o l o g i i U Ł r o z p o c z ą ł w s p ó l n e pra c e b a d a w -cze z I n s t y t u t e m A r c h e o l o g i i U n i w e r s y t e t u S a n t i a g o d e C o m p o s t e l a w 1986 r. T e m a t e m w s p ó ł p r a c y o b u U n i w e r s y t e t ó w są studia m i k r o - r e g i o n a l n e n a d r o z w o j e m o s a dnictwa. Za p o d s t a w ę ta k i c h s t u d i ó w w G a l i c j i w y b r a n o k u l t u r ę Castro, k o n c e n t r u j ą c się na o k r e s a c h h a l -sztackim, l a t e ń s k i m i rzymskim. P r z e d m i o t e m z a i n t e r e s o w a ń g r u p y b a d a w c z e j jest z a r ó w n o g e n e z a tej kultury, jak i jej d a l s z e t r a n s -forma c j e w g ł ą b śr e d n i o w i e c z a . C h a r a k t e r y s t y c z n ą jej c e c h ą są o b r o n n e o s a d y różnej w i e l k o ś c i , s y t u o w a n e n a n a t u r a l n y c h w z n i e -sieniach.
S p e c y f i c z n ą c e c h ą k u l t u r y Castro, p r z y n a j m n i e j w jej o b e c n y m stanie zbadania, jest jej d ł u g o w i e c z n o ś ć (od VII w. p.n.e. do II w. n.e., a nawet, jak n i e k t ó r z y twierdzą, do VI w. n . e . ) 1 , Z p u n k t u w i d z e n i a b a d a n i a t r a d y c j i i a k u l t u r a c j i o k o l i c z n o ś ć ta n a -st r ę c z a s z c z e g ó l n i e d o g o d n ą m o ż l i w o ś ć ś l e d z e n i a tych procesów. N a -leży b o w i e m w z i ą ć p o d uwagę, iż już o d II w. n.e. ter e n w y s t ę -p o w a n i a k u l t u r y C a s t r o zostaje o ś w i e t l o n y r z y m s k i m i ź r ó d ł a m i p i -sanymi, a i w c z e ś n i e j s z e wie k i nie są tego p o z b a w i o n e , p o n ieważ w y b r z e ż a G a l i c j i od c z a s u e k s p a n s j i fenickiej, p r o w a d z ą c e j z
* Raport za pierwszy rok badań prowadzonych przez międzynarodowy inter- dyscyplinarny zespół badawczy Uniwersytetów Santiago de Compostela i Łódz-kiego.
1 F. A c u n a C a s t r o v i e j o , Panorama de la cultura caetrexa en el No. de la Peninsula Iberica, Braga 1977, s. 19-21.
T a r t e s s o s w k i e r u n k u K o r n w a l i i były p e n e t r o w a n e prz e z żeglarzy, a s t ą d i znane. N i e m n i e j j e d n a k p ó ł n o c n o - z a c h o d n i c y p e l P ó ł w y s p u P i r e n e j s k i e g o był jakby " w y r o s t k i e m r o b a c z k o w y m " tej c z ę ś c i E u r o -py, a R z y m i a n i e nie bez k o z e r y n a d a l i m u n a z w ę " F i n i s t e r r a " . Z jednej w i ę c s t r o n y t e r y t o r i u m to p o s i a d a ł o ł ą c z n o ś ć ze światem, z e w n ę t r z n y m i w z w i ą z k u z t y m d o s t ę p do n o w i n e k i zmian, z d r u giej zaś ten cyp e l k o n t y n e n t u E u r o p y był o s a d n i k i e m t r a d y c j i k u l -turowych.
Ze w s z y s t k i c h k u l t u r p r z e a r z y m s k i c h P ó ł w y s p u I b e r y j s k i e g o k u l t u r a C a s t r o z a w i e r a w so b i e n a j w i ę c e j o r y g i n a l n y c h elem e n t ó w . M o ż e to b y ć k o n s e k w e n c j ą p r z e d s t a w i o n e g o wyżej o k r e ś l o n e g o p o ł o -ż e n i a g e o g r a f i c z n e g o . K u l t u r a ta r o z w i j a ł a się w czasie, w k t ó r y m b rąz o d g r y w a ł z n a c z n ą rolę w e k o n o m i i ś w i a t a a n t y c z n e g o w b a s e -n i e M o r z a Ś r ó d z i e m -n e g o . S tąd o b s z a r ten n i e m ó g ł b y ć i z o l o w a n y ze w z g l ę d u na b o g a c t w o m i n e r a ł ó w i ł a t w o ś ć ich w y dob ycia. Potwier-d z a j ą to z a r ó w n o ź r ó d ł a pisane, m ó w i ą c e o w y p r a w a c h po cynę na p ó ł n o c n y z a c h ó d P ó ł w ysp u, jak i z n a l e z i s k a i m p o r t ó w w g r o d a c h k u l t u r y C a s t r o s p r z e d 500 r. p.n.e. W p i e r w s z y c h w i e k a c h d o m i n a -cji r z y m s k i e j z a u w a ż a się s y s t e m a t y c z n ą e k s p l o a t a c j ę m i e j s c o w y c h złóż złota oraz r ozw ój z ł o t n i c t w a m i e j s c o w e g o . Pr ó c z k o p a l n i c t w a i m e t a l u r g i i l u d n o ś ć k u l t u r y C a s t r o z a j m u j e się z b i e r a c t w e m r o l -n i c t w e m i p a s t e r s t w e m . A r c h e o l o d z y h i s z p a ń s c y w y d z i e l a j ą c z t e r y fazy k u l t u r y Castro, u s t a l o n e na p o d s t a w i e r e l i k t ó w jej a r c h i -t e k -t u r y 2 : C a s t r e n o I - o k r e s d o m i n o w a n i a os i e d l i , w k t ó r y c h e l e m e n t e m b u d o w l a n y m są m a t e r i a ł y p o c h o d z e n i a r o ś l i n n e g o (VII-VI w. p.n.e.) C a s t r e K o II - rozwój s i e d z i b b u d o w a n y c h z k a m i e n i a , k s z t a ł t u k o l i s t e g o , o c h a r a k t e r z e o b r o n n y m ( v - I I w. p.n.e.); C a s t r e n o III - p o c z ą t e k k o n t a k t u ze ś w i a t e m r z y m skim, od k a m -p an i i B r u t u s a d o c z a s ó w A u g u s t a (-budowle m i e s z k a l n e prostokątne); C a s t r e n o IV - p r z e ż y w a n i e się k u l t u r y C a s t r o w k u l t u r z e p ro- w i n c j o n a l n o - r z y m s k i e j z p r z e t r w a n i e m t r a d y c j i m i e j s c o w e j n a o b -s z a r a c h w i e j -s k i c h (rolnych) oraz d ą ż n o ś c i ą do r o z w o j u w i ę k s z y c h o ś r o dków . J e d n y m z p u n k t ó w w i e l o l e t n i e g o p r o g r a m u b a d a w c z e g o jest r e a -l i z a c j a p r a c w y k o p a -l i s k o w y c h g r o d z i s k a G r a n a p o ł o ż o n e g o w c e n -t r u m Gal i c j i , 7 k m na p ó ł n o c od m i a s t a M e l i d e , w p o ł u d n i o w e j c z ę -ści w z g ó r z M o n t e s de B o c elo, na p ó ł n o c n y m s k r a j u p r a d o l i n y rze k i Furelos. P r z e d m i o t e m b a d a ń jest z a s t o s o w a n i e m e t o d p o z w a l a j ą -c y-ch p o z n a ć s t r a t y g r a f i ę i s t r u k t u r ę u w a r s t w i e ń k u l t u r o w y c h i s e d y m e n t ó w n a t u r a l n y c h , w celu u s t a n o w i e n i a d o k ł a d n e j c h r o n o l o g i i i f u n k c j i obiektu. G r o d z i s k o z a j m o w a ł o c h a r a k t e r y s t y c z n e w z g ó r z e z n i e w i e l k i m plateau p o r o ś n i ę t y m t r a w ą o r a z k o l c z a s t y m i k r z e w a m i 2 J . M a l u q u e r d e M o t e s , La originalidad de la aultura aastrefta, "Trabalhos de Antropologia e Etnologia" 1973, t. XII, fasc. 3, s. 340-341.
O
i s k a l i s t y m szczytem. Od s t r o n y p ó ł n o c n e j z n a j d u j e się o b n i ż e n i e o ł a g o d n i e n a c h y l o n y m stoku, u m o ż l i w i a j ą c e d o jście, a n a w e t w j a z d l e k k i c h w o z ó w na s z c z y t w z n i e s i e n i a . Od s t r o n y p o ł u d n i o w e j stok w z g ó r z a j est stromy, a w d o l e r o z c i ą g a się s t o s u n k o w o szeroka pra- dolina. T e r e n o b i e k t u był u ż y t k o w a n y jako p ast w i s k o . N i e stały tutaj żadne n o w o ż y t n e budowle, także n i e p r o w a d z o n o w c z e ś n i e j b a -d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h .
W y k o p y w y t y c z o n o w j e d n y m c i ą g u tak, aby u z y s k a ć w s t ę p n e i n -f o r m a c j e o w s z y s t k i c h p o d s t a w o w y c h c z ę ś c i a c h os i e d l a . U s y t u o w a n o je w z a c h o d n i e j c z ę ś c i w z g ó r z a , czyli w p ó ł n o c n o - z a c h o d n i e j p a r -tii plateau, z z a m i a r e m j ego p r z e c i ę c i a w r a z z o b n i ż e n i e m w j a z -dowym. C a ł y ciąg w y k o p ó w p o d z i e l o n o na d z i a ł k i 4 x 4 m (w sumie 15 d z i a ł e k ) , z c z e g o z b a d a n o p i ę ć na z a c h o d n i m k r a ń c u w y t y c z o n e -go ciągu. Po o d k r y c i u f r a g m e n t ó w z e w n ę t r z n e g o m u r u ob ron n e g o , f o r m o w a n e g o b ez u ż y c i a z a p r a w y z n i e r e g u l a r n y c h k a m i e n i z m i e j -s c o w y c h złoży, w y t y c z o n o trzy n a s t ę p n e o d c i n k i w s ą s i e d z t w i e o d -c i n k a 4 i 2.
O d c i n e k 5 e k s p l o r o w a n y był p r z e z g r u p ę a r c h e o l o g ó w z K a t e -d r y A r c h e o l o g i i U n i w e r s y t e t u Łódz k i e g o , Pr a c e p r o w a d z o n o w a r s t -w ami m e c h a n i c z n y m i w r a m a c h w a r s t w n a t u r a l n y c h , s t o s u j ą c d o k ł a -d n ą l o k a l i z a c j ę ( t r ó j w y m i a r o w ą ) o d k r y w a n y c h z a b y t k ó w oraz c h a -r a k t e -r y s t y c z n y c h u ł a m k ó w c e -r a miki. C a ł o ś ć m a t e r i a ł u z a b y t k o w e g o b y ł a z b i e r a n a w r a m a c h c z t e r e c h d ziałek, na któ r e p o d z i e l o n o o d -cinek. E k s p l o r a c j ę r o z p o c z ę t o od z e r w a n i a darni, p od k t ó r ą na p o w i e r z c h n i c a ł e g o w y k o p u w y s t ę p o w a ł a w a r s t w a p r ó c h n i c y p r z e -m i e s z a n a z w ę g l a m i d r z e w n y m i i pop iołem, p o c h o d z ą c y c h z nowo- ż y t n y c h p o ż a r ó w lub w y p a l e n i s k . W n a r o ż n i k u p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i m na g ł ę b o k o ś c i o k o ł o 20 cm od p o w i e r z c h n i u k a z a ł się r u m o s z k a -mienny. Z n a l e z i o n o r ó w n i e ż f r a g m e n t y k a m i e n i a Żarnow ego. Po o d -s ł o n i ę c i u całej p o w i e r z c h n i r um osz k o n c e n t r o w a ł się w y r a ź n i e w z a chodniej i p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i e j c zęści o dcinka. W c e n t r u m ilość kami e n i w y r a ź n i e b yła m n i e j s z a . W y s t ę p o w a ł a tam j a s n o b r u n a t n a g l i n a z o s a d z o n y m i w niej k i l k o m a b r y ł a m i p r z e p a l o n e j p o l e p y i f r a g m e n t a m i ceramiki. W e w s c h o d n i e j c z ę ś c i wykopu, n i e m a l r ó w n o -legle do p r o f i l u w s c h o d n i e g o , o d s ł o n i ę t o m u r z b u d o w a n y bez u ż y -cia z a p r a w y z d o b i e r a n y c h kamieni. R ó w n o l e g l e d o m u r u w y s t ę p o w a ł
pas jasnej p r ó c h n i c y , oko ł o 30 cm szeroki. W n a r o ż n i k u p ó ł n o c - n o - w s c h o d n i m w y s t ą p i ł o z a c i e m n i e n i e z w ę g l a m i d r z e w n y m i i p r z e -p a l o n y m i z i a r n a m i zbóż. N a t y m p o z i o m i e w y k o n a n o p l a n p ł a s k i o d -cinka. N a s t ę p n i e p r z y s t ą p i o n o d o dalszej e k s p l o r a c j i , u s u n i ę t o w a r s t w ę r u m o s z u k a m i e n n e g o o d s ł a n i a j ą c n a s t ę p n y poziom, na k t ó -r y m g ł ó w n y m o b i e k t e m b y ł o p a l e n i s k o u s y t u o w a n e w c e n t r u m odcinka. M i a ł o o n o k s z t a ł t o w a l n y o w y m i a r a c h 110 x 80 cm na o s i WE-NS. P a l e n i s k o e k s p l o r o w a n o m e t o d ą ć w iartek p r z e c i w l e g ł y c h , co p o z w o -liło u z y s k a ć d w a p r z e k r o j e p r o s t o p a d ł e do siebie. W c e n t r u m p a -l e n i s k a z n a j d o w a ł a się w a r s t w a p r z e p a l o n e g o p i a s k u o b a r w i e po- m a r a r i c z o w o - b r ą z o w e j , ś r e d n i c y 50 cm i m i ą ż s z o ś c i 10 cm. B e z p o -ś r e d n i o p o d n i ą z n a j d o w a ł a się w a r s t w a p r z e p a l o n e j g l i n y ( p o l e -pa), ś r e d n i c y 100 cm, o różnej m i ą ż s z o ś c i . W zachodniej c zęści p r o f i l u p r z e p a l o n a g l i n a z a l e g a ł a na w a r s t w i e d r o b n o z i a r n i s t e g o s k a l e n i a p r z e m i e s z a n e g o z piaskiem . C a ł e p a l e n i s k o u s y t u o w a n e b y ł o na w a r s t w i e ciem nej p r ó c h n i c y z w ę g l a m i drze w n y m i . W o k ó ł w y -s t ę p o w a ł a w a r -s t w a g l i n y mniej i n t e n -s y w n i e p r z e p a l o n e j . N a p ó ł n o c oc p ale n i s k a , w n i e w i e l k i c h s k u p i s k a c h w y s t ę p o w a ł y w ę g l e d r z e w n e p r z e m i e s z a n e z p o p i o ł e m . W z a c h o d n i e j c z ę ś c i o d c i n k a w d a l s z y m ci ą g u w y s t ę p o w a ł r u m o s z k a m i enny, m i ę d z y k t ó r y m z a o b s e r w o w a n o k a m i e n i e d u ż y c h r o z m i a r ó w ( n a j w i ę k s z y z n i c h m i e r z y ł 90 c m d ł u -gości), s u g e r u j ą c e i s t n i e n i e k o n s t r u k c j i k a m i e n n y c h . W p c ł u d n i o - w o - w s c h o d n i m n a r o ż n i k u o d s ł o n i ę t a z o s t a ł a lita skała. We w s c h o d n i e j części, na całej d ł u g o ś c i p r o f i l u w y s t ę p u j e m u r k a m i e n n y w y r a ź n i e o d d z i e l o n y od r u m o s z u p a s m e m jasnej próchnicy. S y t u a c j a ta p o z w a l a p r z y p u s z c z a ć , że w k o p p o d f u n d a m e n t z n i s z -czył z a l e g a j ą c y rumo s z , z a t e m m u r jest k o n s t r u k c j ą m ł o d s z ą .
P o d c z a s e k s p l o r a c j i p a l e n i s k a , w k i e r u n k u p ó ł n o c n o - z a c h o d n i m o d j e g o centrum, o d s ł o n i ę t o k a m i e n i e w u k ł a d z i e s u g e r u j ą c y m ist-n i e ist-n i e ko l i s t e j k o ist-n s t r u k c j i . W o k ó ł k a m ieni w y s t ę p o w a ł a w a r s t w a d r o b n o z i a r n i s t e g o s k a l e n i a z m i e s z a n e g o z p i a s kiem. J e d y n i e w p ó ł -n oc-nej c z ę ś c i e k s p l o r o w a n e g o o d c i n k a w y s t ę p o w a ł a c i e m n a p r ó c h n i -ca. W c z a s i e d a l s z e j e k s p l o r a c j i o d s ł o n i ę t o piec, k t ó r e g o ś c i a n y z b u d o w a n e b y ł y z k a m i e n i s p a j a n y c h gliną, w c e n t r u m o p i s y w a n e g o p i e c a z n a j d o w a ł y się n i e c o w i ę k s z e k a m i e n i e z a l e g a j ą c e na w a r -stwie p i a s k u z m i e s z a n e g o z gliną, co b y ł o z a p e w n e p o z o s t a ł o ś c i ą w yż- szy c h p a r t i i śc i a n lub s k l e p i e n i a pieca. D n o o b i e k t u s tanow ił d u -ży p ł a s k i kamieri i k i l k a m n i e j s z y c h . Z a l e g a ł y o n e na w a r s t w i e c iemnej p r ó c h n i c y p r z e m i e s z a n e j z w ę g l a m i d r z e w n y m i . Po w y e k s
-p l o r o w a n i u o d s ł o n i ę t y c h o b i e k t ó w w a r s t w a ta w y s t ą p i ł a na całej p o w i e r z c h n i odcinka. Przy w s c h o d n i m p r o f i l u z n a j d o w a ł się m u r k a m i enny, a w c z ęści p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i e j w y s t ę p o w a ł a lita s k a -ła. M i m o n i e d o k o ń c z o n e j e k s p l o r a c j i p o w i e r z c h n i c a ł e g o o d c i n k a p r z y s t ą p i o n o do p o d c z y s z c z a n i a i n a s t ę p n i e r y s o w a n i a profili. N a j c i e k a w s z y m o k a z a ł się p r o f i l p ó ł n o c n y , w k t ó r y m p od w a r -s tw ą p r ó c h n i c y w -s p ó ł c z e -s n e j w y s t ą p i ł a w a r s t w a d r o b n o z i a r n i s t e g o p i a s k u z m i e s z a n e g o z gliną, w y s t ę p u j ą c a r ó w n i e ż w profilach p ó ł -n o c -n y m i p ołud-n i o w y m . P o d w a r s t w ą tą w c e n t r u m o m a w i a n e g o p r o -filu p ó ł n o c n e g o w y s t ą p i ł a w a r s t w a ciemnej p r ó c h n i c y p r z e m i e s z a -nej z w ę g l a m i drze w n y m i , w której w y s t ę p o w a ł r u m o s z kamienny. Pod w a r s t w ą p r ó c h n i c y z a l e g a ł a w a r s t w a s k a l e n i a z d o m i e s z k ą gliny, w a n a l o g i c z n y m u k ł a d z i e jak z a o b s e r w o w a n o p o d c z a s e k s p l o r a c j i p a -leniska. Poniżej z n a j d o w a ł a się w a r s t w a p r óchnicy. We w s c h o d n i e j c z ę ś c i p r o f i l u p ó ł n o c n e g o , g d z i e m u r stykał się z w a r s t w a m i kul - t urowymi, p o g ł ę b i o n o profil. W a r s t w y w tym m i e j s c u w y s t ę p o w a ł y w n a s t ę p u j ą c y m układzie: p r ó c h n i c a w s p ó ł c z e s n a , pod n i ą drobnoziar-n i s t y p i a s e k z m i e s z a n y z gliną, n a k ł a d a j ą c e się na mur, n a s t ę p -n i e w a r s t w a p r óch-nicy. N a p o g r a n i c z u d r o b n o z i a r n i s t e g o p i a s k u i p r ó c h n i c y z n a j d o w a ł y się k a m i e n i e rumoszu.
W p r o f i l u w s c h o d n i m r y s o w a ł się t y l k o m u r k a m i enny, k t ó r y w części p o ł u d n i o w e j p o s a d o w i o n y był na litej skale.
W p r o f i l u z a c h o d n i m w y s t ę p o w a ł a n a l o g i c z n y u k ł a d warstw, jak w p r o f i l u p ó ł n o c n y m . Pod p r ó c h n i c ą w s p ó ł c z e s n ą w y s t ą p i ł a w a r s t w a d r o b n o z i a r n i s t e g o p i a sku, w której z n a j d o w a ł y się k a m i e n i e z r u -m oszu. Pod n i ą w c z ę ś c i p o ł u d n i o w e j p r o f i l u w y s t ą p i ł a w a r s t w a ciem nej p r ó c h n i c y , pod k t ó r ą r y s o w a ł a się c i e n k a w a r s t w a s k a l e -n i a z d o m i e s z k ą gli-ny.
W p r o f i l u p o ł u d n i o w y m w c z ę ś c i w s c h o d n i e j tuż p o d p r ó c h n i c ą w y s t ę p o w a ł a lita skała. W c z ę ś c i z a c h o d n i e j z a o b s e r w o w a n o p o z i o m d r o b n o z i a r n i s t e g o p i a s k u z m i e s z a n e g o z gliną, w k t ó r y m w y s t ę p o -w ał r u m o s z k a m i e n n y , a poniżej c i e m n a próc h n i c a .
O p i s a n a sytuafcja, m i m o nie zak o ń c z o n e j e k s p l o r a c j i , p o z w a l a p r z y p u s z c z a ć , że w o d s ł o n i ę t y m o d c i n k u g ł ó w n y p o z i o m użytkc^y o d -p o w i a d a w a r s t w i e d r o b n o z i a r n i s t e g o p i a s k u p r z e m i e s z a n e g o z g l i -ną, w k tórej w y s t ę p o w a ł rumosz k a m i enny, p i e c i p a lenisko. B yła to z a p e w n e p o z o s t a ł o ś ć z n i s z c z o n e g o d o m o s t w a u ż y t k o w a n e g o w d w ó c h fazach, na co w s k a z y w a ł a b y s y t u a c j a s t r a t y g r a f i c z n a p a l e n i s k a i p i e c a .
W t r a k c i e p i e r w s z e g o s e z o n u b a d a w c z e g o g r o d u Grana, z jego w e w n ę t r z n e j z a b u d o w y o d k r y t o f r a g m e n t y b u d o w l i p e ł n i ą c y c h z a r ó w -n o fu-nk c j e m i e s z k a l -n e , jak i g o s p o d a r c z e . U s t a l o n o w st ę p n i e dwie
fazy i s t n i e n i a o s i e d l a z b u d y n k a m i o z a r y s i e z a r ó w n o o w alnym , jak i p r o s t o k ą t n y m . B a r d z o i n t e r e s u j ą c y m o k a z a ł o się p a l e n i s k o , a w p i e r w o t n e j f a z i e p i e c ze ś c i a n a m i o k o n s t r u k c j i k a m i e n n e j i g l i n i a n y m klepisku. M a t e r i a ł z a b y t k o w y s t a n o w i ł y f r a g m e n t y n a -czyń g l i n i a n y c h z a r ó w n o l e p i o n y c h r ę cznie, jak i o b t a c z a n y c h na kole, p r z ę ś l i k i g l i n i a n e , p a c i o r k i ze szkliwa, z ł o t y k o l c z y k o- raz t o p o r e k k a m i e n n y , n a j p r a w d o p o d o b n i e j w t ó r n i e użyty.. C a ł o ś ć m a t e r i a ł u p o z w a l a d a t o w a ć o d s ł o n i ę t e w a r s t w y na w i e k i od II p.n.e. d o II n.e. R ó w n o l e g l e z p r a c a m i w y k o p a l i s k o w y m i p r o w a d z o n o b a d a n i a a r -c h i w a l n e i h i s t o r i o g r a f i c z n e w c e l u p o t w i e r d z e n i a lub w y k l u c z e -n i a z w i ą z k ó w m i ę d z y s t r u k t u r a m i o s a d -n i c z y m i f u n k c j o n u j ą c y m i w o k r e s i e o k u p a c j i r z y m s k i e j , w ś r e d n i o w i e c z u i w s p ó ł c z e s n o ś c i na tere n i e b a d a n e g o m i k r o r e g i o n u . R o z p o c z ę t o r ó w n i e ż b a d a n i a p a l i - n o l o g i c z n e c e l e m r e k o n s t r u k c j i ś r o d o w i s k a n a t u r a l n e g o i jego zm ian w czasie.
W y b r a n y w a r i a n t b a d a ń m i k r o r e g i o n a l n y c h s t r u k t u r y o s a d n i c z e j k u l t u r y Cast r o , jak się w yda j e , j est w o b e c n y m jej s t a n i e z b a -d a n i a n a j w ł a ś c i w s z y . O g ó l n i e p r z y j m u j e się, iż forma p r z e s t r z e n -n a o s a d to o t o c z o n e m u r e m o b r o n n y m s k u p i s k o kilku, k i l k u n a s t u lub k i l k u d z i e s i ę c i u domów. N i e m o ż n a w c h w i l i o b e c n e j okreś l i ć , czy z a b u d o w a w e w n ę t r z n a to p o s z c z e g ó l n e zagr o d y z ł o ż o n e z ki l k u b u d y n k ó w , c z y też inna for m a z a g o s p o d a r o w a n i a p r z e s t r z e n i . N i e -j a s n a w z w i ą z k u z t y m jest s t r u k t u r a s p o ł e c z n a g r u p u ż y t k u j ą c y c h p o s z c z e g ó l n e castra.
Ś c i ś l e z w i ą z a n a z t y m z a g a d n i e n i e m jest s t r a t y f i k a c j a c h r o n o -logiczna, k t ó r a p o z w a l a na d y n a m i c z n e u j ę c i e s t r u k t u r y o s a d n i -czej tej kul t u r y , b o w i e m k o m p leks, k t ó r y r o z w i j a ł się i e g z y -s tow ał w c z a -s i e od V I w. p.n.e. d o II, a m o ż e IV w. n.e. nie r e p r e z e n t o w a ł s ob ą s t a t y c z n e g o i stale j e d n a k o w e g o m o d e l u s p o ł e -c z n o - g o s p o d a r -c z e g o .
D o k o n a n o w iele, jeśli c hodzi o i n w e n t a r y z a c j ę o s i e d l i typu castro na t e r e n i e Galicji. D o t y c z y to r ó w n i e ż t e r e n u w ok ó ł M e l i - de. N a s y c e n i e tego t e r e n u o s i e d l a m i t ypu aaetvo jest b a r d z o z n a -czne. P r z e c i ę t n i e co 5 d o 8 km r e j e s t r u j e się te osady. Z a g a d -n i e -n i e m do w y j a ś n i e n i a j e s t w z a j e m n a ich r e l a c j a czasow a. J e ś l i b o w i e m e g z y s t o w a ł y one w j e d n y m czasie, w t e d y m o ż l i w a b ę d z i e r e -k o n s t r u -k c j a t e r y t o r i u m e -k s p l o a t a c j i g o s p o d a r c z e j terenu, p r z y j m u -jąc h i p o t e z ę o h o d o w l a n y m c h a r a k t e r z e g o s p o d a r k i (g ł ó w n i e h o d o w -la ow iec). Są to j e d n a k na ra z i e słab o u d o k u m e n t o w a n e p r z y p u -s z c z e n i a w y m a g a j ą c e p o t w i e r d z e n i a pr z e z d o k ł a d n e zb a d a n i e kilku s ą s i a d u j ą c y c h ze s o b ą o s i e d l i , t w o r z ą c y c h m o r f o l o g i c z n i e w y r a ź n y m i k r o r e g i o n . T a k w ł a ś n i e p o m y ś l a n o p r o g r a m b a d a w c z y w y d z i e l a j ą c m i k r o r e g i o n Furelos. I nn y m s z e r o k i m z a g a d n i e n i e m jest b a d a n i e d y n a m i k i p r z e m i a n w s f e r z e k u l t u r y d u c h ow ej. C h o d z i tu o p r z e m i a n y s t y l u i o b y c z a -jów. D o ś ć s i l n i e p o d k r e ś l a się o d d z i a ł y w a n i e k o m p l e k s u k u l t u r o -w e g o l a t e ń s k i e g o i rzy m s k i e g o . N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , co b a r d z o t r a f -nie z a u w a ż a J u a n M a l u q u e r d e M otes, si l n e o d d z i a ł y w a n i e t
rądy-3
cyjnej k u l t u r y a t l a n t y c k i e j w y w o d z ą c e j się z ep oki b r ą z u . N a to n a w a r s t w i a się - od IV w. p .n.e. p o c z y n a j ą c - s u b s t r á t lateński, k t ó r e g o e l e m e n t y t r w a l e z a k o r z e n i ł y się na tym terenie. O k u p a c j a
r z y m s k a od p o d b o j u D e c i m u s a J. B r u t u s a G a l l e a c u s a w y w i e r a ł a w p ł y w d o ś ć p o w i e r z c h o w n y . P r o c e s y u r b a n i z a c y j n a , k t ó r e na innych t e r e n a c h p o d b i j a n y c h p r z e z R e p u b l i k ę a n a s t ę p n i e C e s a r s t w o R z y m s k i e p o c z y ni ł y tak z n a c z n e p os t ę p y , na t e r e n i e G a l i c j i b y ł y p r a w i e n i e w i d o -czne. R u s t y k a l n y c h a r a k t e r o s a d n i c t w a nie został, jak się w yda j e , z m i e n i o n y .
J e s t w y s o c e p r a w d o p o d o b n e , iż s t r u k t u r y o r g a n i z a c j i s p o ł e c z -n o - g o s p o d a r c z e j f u n k c j o n o w a ł y w g ł ą b I t y s i ą c l e c i a n.e. na d a w -n y c h zasadach, a co -n a j m -n i e j w d a w n y c h r a m a c h t e r y t o r i a l n y c h . Są to o c z y w i ś c i e z n ó w h i p o tezy, k t ó r e w y m a g a j ą t e r e n o w y c h badari a r -c h e o l o g i -c z n y -c h oraz s t u d i ó w h i s t o r i o g r a f i c z n y c h , jak też p o c z y -n ań p r o w a d z ą c y c h d o r e k o n s t r u k c j i ś r o d o w i s k a natura l n e g o .
U w a g i z a m i e s z c z o n e na z a k o ń c z e n i e p i e r w s z e g o r a p o r t u ze wspól-n y c h badari z e s p o ł u p o l s k o g a l i c y j s k i e g o m a j ą c h a r a k t e r h i p o t e t y -czny, ale z a r a z e m w s k a z u j ą k i e r u n k i b a d a w c z e oraz w ę z ł o w e p r o -blemy, k t ó r e z a j m o w a ć b ę d ą u w a g ę n a s z e g o i n t e r d y s c y p l i n a r n e g o , w z b o g a c o n e g o jesz c z e p r z e z a n t r o p o l o g ó w m i ę d z y n a r o d o w e g o z e s p o ł u b a d a w c z e g o . P r a c e p r z e w i d y w a n e są na w i e l e lat.
Jerzy Kmieciiiaki, Małgorzata Kowalczyk, Krzysztof Walenta
9
THE ARCHEOLOGY OF SETTLEMENT
IN APLICATION TO THE EXPLORATION OF MICROREGION OF GRANA (GALICIA, SPAIN)
In 1986 the team of Workers of the Archaeological Institute of Łódź Uni-versity together with the Archaeological Institute of UniUni-versity of Santiago de Compostela began the common research studies. The subject of
investiga-tions of both Universities is devoted to microregional studies on the deve-lopment of the settlement. The Castro culture limited to Halstatt, Latenian and Roman periods was chosen as a basis for such studies. The research group is interested in the genesis of this culture as well as its further transfor-mations the Middle Ages. Defensive settlements of different size situated on natural hills are characteristic for this culture. The specific feature of Castro culture, at least in its present state investigations, is its long
duration (from the VII century B.C. to the II century A.D. and even as oth-ers daim to the VI century A.D.).
One of topics of many years programme are excavations of Crana Ca-stro situated in the centre of Galicia, 7 km north of Melide town. The subjekt of studies is the use of methods which will allow the reserchers to learn the stratigraphy and the structure of cultural foliation and na-tural sediments in order to establish the exact chronology and function of the objekt. Excavations were arranged in one row to obtain initial informa-tion about all main ponts of the settlement.
During the first research season of Grafta the fragments of outer defen-sive stone wall constructed without mortar were discovered. The fragments com-ing from its inner structure and probably used as dwellcom-ing and subsidiary places were discovered as well. Initially two phases of the existence of the settlement with buildings both of oval and rectangular shape were distingui-shed. The hearth originally a Stove with stone walls and clay mud floor was very interesting. Fragments of pattery both hand-made and made on the grinding stone, clay whorls, glaze beads, gold ear-rings and stone axe most likely used secondarily constitute the antique material. All material allows us to date the exavated layers from the II century B.C. to the II century A.D.
Besides excavations; archival and historiographical studies confirming or excluding relations among settlement structures functioning in the period of Roman occupation, in the Middle Ages and in contemporary times in the area of the discussed microregion were conducted as well. Palinologic inves-tigations were begun in order to reconstruct natural environment and its changes in the time course.
The number of castro settlements near Melide town is very high. Their mutual time relation is a problem to be explained. If they were existing at the same time then it is possible to reconstruct the territory of economic exploitation of this region assuming that the economy of this region was of farming character. However, these are so far very little documented as-sumptions which require to be confirmed by detailed studies on few neigh-bouring settlement morphologically constructing one microregion.
