Ksiądz Józef Piekieliński (Piekielny) (1897–1942), ofiara obozu koncentracyjnego w Dachau

(1)

Piotr Szkutnik

Ksiądz Józef Piekieliński (Piekielny)

(1897–1942), ofiara obozu

koncentracyjnego w Dachau

Biuletyn Szadkowski 12, 41-59

(2)

BIULETYN SZADKOWSKI

Tom 12

2012

p io tr SZKUTNIK*

KSIĄDZ JÓZEF PIEKIELIŃSKI (PIEKIELNY) (1897-1942),

OFIARA OBOZU KONCENTRACYJNEGO W DACHAU

Postacią wpisującą się w tematykę martyrologiczną, prezentowaną ostatnio na

łamach biuletynu*

1, jest osoba ks. Józefa Piekielińskiego. Jego życie i kariera ka

płańska nie wyróżniały go spośród ówczesnych duchownych katolickich*

1 2. Jednak

tragiczne okoliczności śmierci z rąk okupantów hitlerowskich, to dostateczny

powód, by przybliżyć i utrwalić losy tego duchownego3. Rodzina i miejsce uro

dzenia oraz początki edukacji łączą osobę księdza z ziemią szadkowską. Później

Józef Piekieliński uczył się poza Szadkiem. Także posługę kapłańską pełnił w in

nych miejscowościach, kończąc swe krótkie życie daleko od rodzinnego domu.

RODZINA

Ojciec Józefa, Władysław Piekielny, służył jako żołnierz w armii car

skiej. Przed ślubem został przeniesiony do rezerwy. Zamieszkał wówczas jako

* Piotr Szkutnik, dr, Katedra Historii Historiografii i Nauk Pomocniczych Historii, Wydział Filozoficzno-Historyczny, Uniwersytet Łódzki, 90-219 Łódź, ul. Kamińskiego 27a.

1 Zob. J. Stulczewski, Szadkowianie zamordowani w Katyniu, „Biuletyn Szadkowski” 2011, t. 11, s. 93-111; D. Stefańska, Marian Dziamarski (1900-1945) - kapłan męczennik, „Biuletyn Szadkowski” 2011, t. 11, s. 113-136.

2 J. Dębiński, Duchowieństwo rzymskokatolickie diecezji włocławskiej w latach 1918-1939, Toruń 2010.

3 Biogram ks. J. Piekielińskiego zawierają publikacje poświęcone zagładzie księży podczas okupacji hitlerowskiej. Dość obszerny znajduje się w artykule: J. Związka, Martyrologium kapła

nów diecezji częstochowskiej w czasie I I wojny światowej, „Częstochowskie Studia Teologiczne”

1976, t. 4, s. 268-269. Niewielką notkę biograficzną zamieszcza np. J. Szubzda, Sieradzcy księża

w Dachau, „Na Sieradzkich Szlakach” 2008, R. 23, nr 1/89, s. 6. Niniejszy artykuł źródłowo bazuje

przede wszystkim na teczce personalnej księdza. Zob. Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. Księdza Walentego Patykiewicza (dalej: AACz), Akta personalne, sygn. AP 279, k. 37-60.

(3)

kawaler w miejscu swego urodzenia, tj. w Nowych Boczkach (parafia Rososzyca).

Wybranka Władysława i matka Józefa, jako panna mieszkała u swych rodziców

w Szadku. Podobnie jak Władysław, urodziła się w okolicznej wsi, w Remiszewie.

W Szadku, u notariusza Stanisława Zachwatowicza, 10 lutego 1895 r.

Władysław Piekielny i Marianna z Ziębów spisali intercyzę małżeńską, a następnie

19 lutego 1895 r. zawarli ślub4. Po ślubie Władysław przeniósł się do Szadku,

gdzie rodziły się kolejne dzieci małżonków. W aktach stanu cywilnego swych

dzieci, Władysław jest określany jako rolnik lub gospodarz.

Pierwszym dzieckiem pary był Feliks, urodzony 19 listopada 1895 r.5 Józef

urodził się jako drugie dziecko, 4 lutego 1897 r., o 4 rano w Szadku. Jego ojciec

liczył wówczas 28 lat, a matka 22 lata. Chrzest święty przyjął 7 lutego 1897 r., a jego

rodzicami chrzestnymi zostali Ignacy Franiak i Marianna Kwiecińska (zob. ryc. 1)6.

Ryc. 1. Akt urodzenia J. Piekielińskiego (Piekielnego)

Źródło: Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Stanu Cywilnego Szadek, 1897,

Akta urodzonych, nr 41

4 Według aktu ślubu, Władysław (26 lat) był synem rolnika Szczepana i Wiktorii z Chanieckich małżonków Piekielnych, a jego wybranka Marianna (20 lat) była córką rolnika Kacpra i Katarzyny z Matuszewskich małżonków Ziębów. Świadkami ślubu byli Wiktor Kwieciński (lat 45) i Jan Twardowski (lat 47), rolnicy z Szadku. Zob. Archiwum Państwowe w Łodzi (dalej: APŁ), Urząd Stanu Cywilnego (dalej: USC) Szadek, 1895, Akta ślubów, nr 22.

5 Przyjął chrzest w Szadku 25 listopada 1895 r. Chrzestnymi zostali Jan Twardowski i Marianna Zięba. Świadkami wymienionymi w akcie urodzenia byli Ludwik Jabłoński (lat 32) i Tomasz Łazuchiewicz (lat 40, rolnik), obydwaj zamieszkali w Szadku. Akt podpisał ks. Prosper Bukiewicz. Zob. APŁ, USC Szadek, 1895, Akta urodzonych, nr 287.

6 W akcie urodzenia z 7 lutego 1897 r. podpisanym przez ks. Prospera Bukiewicza jako świadek występuje Stanisław Zięba (lat 32), rolnik z Szadku. Zob. APŁ, USC Szadek, 1897, Akta urodzo nych, nr 41.

(4)

Ksiądz Józef Piekieliński (Piekielny) (1897-1942), ofiara obozu koncentracyjnego w Dachau 43

Młodsze potomstwo Piekielnych rodziło się w odstępach trzyletnich: 3 li

stopada 1899 r. Marianna7, 14 listopada 1902 r. Stanisław8, 23 listopada 1905 r.

Władysław Franciszek9, 16 lutego 1908 r. Marian10 1

1 oraz Zenon, zapewne najmłod

szy, urodzony po 1910 r.*

11 Józef był najstarszym dzieckiem, które dożyło wieku dojrzałego. Jego star

szy brat Feliks zmarł jako niemowlę 6 stycznia 1896 r. w Szadku12. Mimo swej

przedwczesnej śmierci, Józef przeżył również większość młodszego rodzeństwa:

Stanisław zmarł 18 października 1908 r. w Szadku13, jako 6-letnie dziecko, Zenon

zmarł w 1937 r. krótko po zakończeniu studiów w Warszawie, a do Szadku wróciło

jego ciało; Marianna zmarła tydzień przed swoim weselem w Szadku w 1938 r.14;

a Władysław Franciszek został zamordowany w Katyniu w 1940 r.

Piekielni zadbali o wykształcenie swoich dzieci. Świadczy to o świadomości

rodziców, ambicji i trosce o przyszłość potomstwa15. Marianna skończyła kurs

krawiecki. Władysław Franciszek ukończył Wydział Chemiczny Uniwersytetu

Warszawskiego i był wykładowcą na Politechnice Warszawskiej16. Marian, ukoń

7 Przyjęła chrzest w Szadku 12 listopada 1899 r. Chrzestnymi zostali Wincenty Kwieciński i Teodora Dzikoska. Świadkami wymienionymi w akcie urodzenia byli Stanisław Zięba (lat 37) i Wincenty Kwieciński (lat 49), rolnicy zamieszkali w Szadku. Akt podpisał ks. Prosper Bukiewicz. Zob. APŁ, USC Szadek, 1899, Akta urodzonych, nr 289.

8 Przyjął chrzest w Szadku 15 listopada 1902 r. Chrzestnymi zostali Michał Pawlikowski i Marianna Twardoska. Świadkami wymienionymi w akcie urodzenia byli Władysław Kwaśniewski (lat 38, kołodziej) i Michał Pawlikowski (lat 45, handlarz), zamieszkali w Szadku. Akt podpisał ks. Prosper Bukiewicz. Zob. APŁ, USC Szadek, 1902, Akta urodzonych, nr 336.

9 Przyjął chrzest w Szadku 26 listopada 1905 r. Chrzestnymi zostali Andrzej Piekielny i Antonina Bąk. Świadkami wymienionymi w akcie urodzenia byli Teodor Dzikowski (lat 37, sto larz) i Wincenty Kwieciński (lat 56, gospodarz), zamieszkali w Szadku. Akt podpisał ks. Stanisław Mirecki. Zob. APŁ, USC Szadek, 1905, Akta urodzonych, nr 295.

10 Przyjął chrzest w Szadku 23 lutego 1908 r. Chrzestnymi zostali Ignacy Kwieciński i Zofia Pietrzak. Świadkami wymienionymi w akcie urodzenia byli Feliks Woszczalski (lat 49) i Wincenty Kwieciński (lat 60), rolnicy zamieszkali w Szadku. Akt podpisał ks. Stanisław Mirecki. Zob. APŁ, USC Szadek, 1908, Akta urodzonych, nr 56.

11 Kwerendą objąłem akta USC dostępne w APŁ (do 1910 r.).

12 W akcie zgonu z 8 stycznia 1896 r. podpisanym przez ks. Prospera Bukiewicza jako świadek występuje Stanisław Zięba (lat 32), rolnik z Szadku. Zob. APŁ, USC Szadek, 1896, Akta zmarłych, nr 4.

13 W akcie zgonu z 21 października 1908 r. podpisanym przez ks. Stanisława Mireckiego jako świadkowie występują Franciszek Pietrzak (lat 40, szewc) i Wincenty Kwieciński (lat 50, rolnik z Szadku). Zob. APŁ, USC Szadek, 1908, Akta zmarłych, nr 163.

14 Nazwisko jej wybranka nie zachowało się jednak w pamięci żyjącego krewnego. Wywiad z 2 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Zdzisławem Piekalnym zamieszkałym w Zduńskiej Woli, bratankiem ks. J. Piekielińskiego.

15 Ich wnuk nie pamięta jednak, by rodzina przed wojną wyróżniała się religijnością. Nie wie również, czy rodzice księdza posiadali wykształcenie. Trudno zatem z obecnej perspektywy ocenić, w jakim stopniu wpłynęli na decyzję Józefa o wstąpieniu do stanu duchownego. Wywiad z 2 kwiet nia 2012 r. przeprowadzony ze Zdzisławem Piekalnym. ..

(5)

czywszy szkołę w Krakowie, został kolejarzem. Zenon odbył studia rolnicze

w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zdobywanie wy

kształcenia wiązało się jednak z opuszczeniem domu rodzinnego. Józef (zapewne

tak jak jego bracia) przyjeżdżał do rodziców w odwiedziny17.

Rodzice Józefa mieszkali w drewnianym domu (rozebranym po II wojnie

światowej), położonym przy ul. Kilińskiego. Dom Piekielnych znajdował się

w pobliżu remizy strażackiej, od której dzieliła go działka, na której mieściła się

kuźnia i przylegający do niej plac z domem państwa Ziębów (zob. ryc. 2)18.

Ryc. 2. Lokalizacja domu rodzinnego J. Piekielińskiego w Szadku

Źródło: opracowanie własne na podstawie współczesnej mapy Szadku

Małżonkowie Piekielni posiadali w Szadku 15-morgowe gospodarstwo rol

ne19. Według przekazów rodzinnych, było to 6 ha ziemi położonej za młynem,

przy ul. Przatowskiej w Szadku.

17 Wywiad z 2 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Zdzisławem Piekalnym...

18 Wywiad z 15 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Stanisławem Godzińskim (ur. 1919 r.). 19 Curriculum vitae (życiorys) ks. J. Piekielińskiego z 1921 r. Zob. AACz, Akta personalne, AP 279, k. 37-37v. Życiorysy te powstały na polecenia Kurii Biskupiej, wydane po spaleniu archiwum konsystorskiego. Zbierali je dziekani od księży z dekanatu. Miały zawierać miejsce i datę urodzenia, imiona rodziców i ich stan (zajęcie), przebieg wykształcenia oraz wyliczenie wszystkich kolejnych stanowisk w diecezji. Zob. Z kurji dyecezjalnej, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej” (dalej: KDKK), sierpień/wrzesień 1920, R. 14, nr 8/9, s. 233.

(6)

Ksiądz Józef Piekieliński (Piekielny) (1897-1942), ofiara obozu koncentracyjnego w Dachau

45 Ojciec Józefa był zaangażowanym społecznie mieszkańcem Szadku, pełnił

funkcje samorządowe20. Władysław zmarł śmiercią naturalną w 1942 r. w Szadku

w swoim domu21. Jego żona przeżyła większość swych dzieci, umierając 7 grud

nia 1961 r. w Szadku22.

Potomkowie Władysława modyfikowali nazwisko. W akcie urodzenia, Józef

występuje pod nazwiskiem Piekielny. W wykazach alumnów seminarium, zawar

tych w schematyzmach diecezjalnych, figuruje jako Piekieliński i pod tym nazwi

skiem występuje aż do śmierci.

W wyniku zdumiewających, co do swej kumulacji w jednej rodzinie, zgub

nych zdarzeń losowych, dość liczne potomstwo Władysława i Marianny, zmarło

przedwcześnie. Obecnie, jedynym ich potomkiem w linii męskiej jest Zdzisław

Piekalny23.

EDUKACJA

Józef rozpoczął naukę w szkole elementarnej, do której uczęszczał w Szadku.

Następnie rodzice wysłali go do czteroklasowego realnego progimnazjum

w Zduńskiej Woli, gdzie uczył się w latach 1908-1911. Ponieważ w wyżej wy

mienionych szkołach nie uczono łaciny, Józef przez rok pobierał prywatne nauki

języka łacińskiego.

Józef dokształcał się następnie w tak zwanym, jak określa w życiorysie, liceum

funkcjonującym przy Seminarium Duchownym we Włocławku, gdzie uzupełniał

wiedzę zdobytą w gimnazjum24.

Seminarium Duchowne we Włocławku prowadziło wówczas łącznie 6 kur

sów (6 lat nauki), do których należał również okres pobytu w szkole, określa

nej potocznie jako liceum. W 1912 r., do seminarium, wraz z J. Piekielińskim,

zgłosiło się według oceny współczesnych, wyjątkowo wielu aspirantów. Kursy

starsze, od III do VI, rozpoczęły wykłady 6 września 1912 r., natomiast młodsze,

od I do II, w dniu 21 września. Kurs (rok) I rozpoczął naukę po skompletowaniu

21 Sąsiad wspomina go jako starego mężczyznę z długimi wąsami. Wywiad z 15 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Stanisławem Godzińskim...

22 APŁ, USC Szadek, 1895, Akta ślubów, nr 22.

24 N a początku XX w. studia w seminarium włocławskim trwały 5 lat, w roku 1902/1903 prze dłużono je do 6 lat, a w 1917 r. do 7 lat. W 1908 r. nastąpił podział włocławskiej uczelni na niższe i wyższe seminarium duchowne. Pierwsze miało uzupełniać kurs gimnazjalny z maturą. Do semi narium przechodzili kandydaci z ukończonymi 4 klasami gimnazjum i mieli obowiązek ukończyć tam 4 klasy wyższe gimnazjum. W latach 1914-1918 dokonano ostatecznie podziału seminarium na dwie instytucje: liceum (kursy I-II, od 1917 r. I-III) i dział teologiczny (kursy III—VI, od 1917 r. IV-VII). Zob. J. Dębiński, Duchowieństwo rzymskokatolickie..., s. 94-95.

(7)

k a n d y d a tó w ( w r a z z J. P ie k ie liń s k im ) , a II p o p o w r o c ie z d w u ty g o d n io w y c h f e r ii w a k a c y jn y c h 25. N a I r o k u J. P ie k ie liń s k i u c z y ł się w r a z z 13 a lu m n a m i. W s z y s c y k o le d z y z r o k u b y li o d n ie g o s ta rs i, n a w e t o 6 la t26. W 1913 r . n a II r o k u z n a la z ł się w n i e c o lic z n ie js z y m g r o n ie 2 0 a lu m n ó w , w ś r ó d k tó r y c h je d y n ie j e d e n a lu m n - P io tr S o b a ń s k i, p o c h o d z ił z j e g o ro c z n ik a . P o z o s ta li a lu m n i b y li s ta rs i w ie k i e m 27. W 19 1 4 r. P ie k ie liń s k i f ig u ro w a ł n a liś c ie 2 4 k le r y k ó w III ro k u , g d z ie r ó w n ie ż b y ł n a jm ło d s z y o b o k w s p o m n ia n e g o P . S o b a ń s k ie g o 28. K r ó tk o p r z e d w y b u c h e m I w o jn y ś w ia to w e j w 1 9 1 4 r . J. P ie k ie liń s k i u k o ń c z y ł tz w . lic e u m . N a s tę p n ie , j a k p is z e w ż y c io r y s ie , n a r o k m u s i a ł p r z e r w a ć e d u k a c ję . Z p o w o d u d z ia ła ń w o je n n y c h S e m in a r iu m D u c h o w n e w r o k u s z k o ln y m 1 9 1 4 /1 9 1 5 b y ło n ie c z y n n e .

W w y k a z ie a lu m n ó w z 1915 r . z n ó w fig u ru j e n a III ro k u , k ie d y to ro z p o c z ą ł n a u k ę w e w ła ś c iw y m S e m in a riu m D u c h o w n y m . B y ł ta m s łu c h a c z e m k u r s u filo z o fic z n o -te o lo g ic z n e g o . N a p o s z c z e g ó ln y c h la ta c h s tu d ió w b y ł n a jm ło d s z y n a ro k u o b o k d w ó c h in n y c h k le ry k ó w 29. W 1915 r . ra z e m z n im n a III ro k u u c z y ło się łą c z n ie 25 a lu m n ó w 30, a w 1916 r . n a IV ro k u ic h lic z b a z m n ie js z y ła się d o 1731. W 1917 r . z n a la z ł się w w y k a z ie 15 k le ry k ó w V I r o k u 32, n a k tó r y o tr z y m a ł p ro m o c ję p ra w d o p o d o b n ie z p o m in ię c ie m ro k u V p o re o rg a n iz a c ji u c z e ln i. L ic z b a je g o k o le g ó w n ie z m ie n iła się te ż n a o s ta tn im V II ro k u , k tó r y r o z p o c z ą ł w 1918 r .33 N a u k ę w S e m in a riu m u k o ń c z y ł

25 Jak donosi ówczesny organ prasowy diecezji na odbyte przed i p o wakacjach egzamina wstęp

ne zgłosiło się i zapisanych zostało w poczet alumnów trzydziestu przeszło kandydatów - liczba znacznie wyższa niż dotąd w paru latach ostatnich. Zob. Kronika miesięczna dyecezjalna, KDKK,

wrzesień 1912, R. 6, nr 9, s. 274.

26 Byli to urodzeni w latach 1891-1896: Jan Lipiński, Józef Bryl, Stanisław Popiela, Kazimierz Rusin, Władysław Jaroniewski, Władysław Jabłoński, Leon Gruszczyński, Antoni Sewerynek, Edward Weteska, Wacław Bartoszewski, Henryk Brzuski, Aleksander Smoleński, Antoni Kańczucki. Zob. Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis

Wladislaviensis seu Calissiensis pro anno domini 1913, Włocławek 1912, s. 21.

27 Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis Wladislaviensis seu Calissiensis pro anno domini 1914, Włocławek 1913, s. 21-22.

28 Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis Wladislaviensis seu Calissiensis pro anno domini 1915, Włocławek 1914, s. 20-21.

29 Piotra Sobańskiego i Faustyna Stefańczyka.

30 Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis Wladislaviensis seu Calissiensis pro anno domini 1916, Włocławek 1915, s. 20.

33 Byli to urodzeni w latach 1883-1897: Henryk Brzuski, Kazimierz Rusin, Antoni Sewerynek, Józef Gruszewski, Piotr Sobański, Józef Bielowski, Stanisław Gołaszewski, Henryk Kazimierowicz, Bogumił Kasprzak, Józef Szewczyk, Faustyn Stefańczyk, Stanisław Skrętny, Wawrzyniec Grabowski, Eugeniusz Gosiewski. Zob. Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis

quam regularis dioecesis Wladislaviensis seu Calissiensis pro anno domini 1919, Włocławek 1918,

(8)

Ksiądz Józef Piekieliński (Piekielny) (1897- 1942), ofiara obozu koncentracyj nego w Dachau 4 7

w 1919 r. Fakt, iż był młodszy od większości alumnów na roku, świadczy o dużej

dojrzałości Józefa, który musiał dorównywać starszym w nauce.

Fot. 1. Wykładowcy i alumni Seminarium Duchownego we Włocławku w 1918 r.

Źródło: Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza,

Fotografia z dedykacją:

Ukochanemu kierownikowi duchownemu w dwudziestop ięcio

letnią rocznicę kapłaństwa wdzięczni wychowańcy 1893 8/1 1918

, b. sygn.

W czasie pobytu w seminarium otoczenie Józefa tworzyli alumni i wykładowcy,

których wizerunki zachowały się na zbiorowej fotografii wykonanej w 1918 r. z oka

zji jubileuszu kapłaństwa jednego z wykładowców (zob. fot. 1). Zdjęcie zadedyko

wano ks. Piotrowi Czapli34, posiadającemu wówczas w Seminarium Duchownym

stanowisko director spiritualis35. Jako ojciec duchowny sprawował on opiekę nad

34 Dedykacja o treści: Ukochanemu kierownikowi duchownemu w dwudziestopięcioletnią

rocznicę kapłaństwa wdzięczni wychowańcy 1893 8/1 1918, dotyczy zapewne tego wyświęcone

go w 1893 r. duchownego. Fotografia znajdująca się w zbiorach AACz, skopiowana przez autora 17 września 2007 r., stanowiła wówczas wystrój wnętrza archiwum, b. sygn.

(9)

klerykami, w tym m.in. był ich spowiednikiem. Na fot. 2 wśród ok. 100 księży moż

na odnaleźć również podobiznę ówczesnego alumna J. Piekielińskiego36.

Piekieliński tonsurę37 i święcenia mniejsze otrzymał w kwietniu 1916 r. w ba

zylice włocławskiej, z rąk ks. biskupa Stanisława Zdzitowieckiego. Biskup

Zdzitowiecki udzielił Józefowi również święceń większych, tj. subdiakonatu

i diakonatu, 5 kwietnia i 11 maja 1919 r. Na kapłana J. Piekieliński został wy

święcony 17 sierpnia 1919 r. we wspomnianej już bazylice, przez ks. biskupa

sufragana włocławskiego Władysława Krynickiego38.

Fot. 2. J. Piekieliński jako alumn

Seminarium Duchownego we

Włocławku w 1918 r.

Źródło: Archiwum Archidiecezji

Częstochowskiej im. ks. Walentego

Patykiewicza, Fotografia z dedykacją:

Ukochanemu kierownikowi duchowne

mu w dwudziesto-pięcioletnią rocznicę

kapłaństwa wdzięczni wychowańcy

1893 8/1 1918

, b. sygn.

36 Według bratanka, który opisywał stryja na podstawie fotografii, ks. J. Piekieliński był dość potężnej postury. Zdjęcia te zaginęły. Rodzina nie posiada obecnie żadnych pamiątek, dokumen tów czy listów pozostawionych przez księdza. Wywiad z 2 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Zdzisławem Piekalnym. ..

37 Tonsura z łac. ‘postrzyżenie, ogolenie’. Otrzymywali ją kandydaci do stanu duchownego wraz z wycięciem kilku kosmyków włosów na głowie i przyjęciem szaty duchownej. Następnie w kształcie małego krążka strzyżono ją na czubku głowy. Zob. X. I. Ch., Tonsura, [w:] Encyklopedja

Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznemi je j dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchownych i świeckich osób, wyd. M. Nowodworski, t. 28,

Warszawa 1905, s. 608.

38 Curriculum vitae (życiorys) ks. J. Piekielińskiego z 1921 r. Zob. AACz, Akta personalne, AP 279, k. 37v.

(10)

49

D U S Z P A S T E R S T W O

K ilk a d n i p ó ź n ie j a b s o lw e n t s e m in a r iu m z a g o ś c ił w r o d z in n y m S z a d k u , c o , j a k o w a ż n e w ó w c z a s w y d a r z e n ie , o p is u je lo k a ln y ty g o d n ik :

W dniu 26 sierpnia

[1 9 1 9 r.]

odbyły się u nas prymicje czyli pierwsza msza nowowyświęconego księ

dza, Józefa Piekielińskiego, syna obywatela naszego miasteczka. Parafijanie ze

wszystkich okolic przybyli licznie na tę niezwykłą uroczystość. Słowo Boże wy

głosił proboszcz z Korczewa, podnosząc zasługi bogobojnego wychowania dzie

ci w pracy kapłańskiej. Po uroczystem nabożeństwie nowowyświęcony udzielił

wszystkim błogosławieństwa przez wkładanie rąk. Młodemu pracownikowi na

niwie Chrystusowej - Szczęść Boże!39

W ikariaty w Dobrcu, M ierzynie i Iwanowicach

M ło d y k s ią d z , k r ó tk o p o w y ś w ię c e n i u , z o s ta ł w y z n a c z o n y w ik a r iu s z e m w p a ra fii D o b r z e ć p o d K a li s z e m 40. W p a r a f ii te j p r a c o w a ł 11 m ie s ię c y . W c z e r w c u 1 9 2 0 r. z o s ta ł p r z e n ie s i o n y n a w i k a r i a t z D o b r c a d o M i e r z y n a 41. N ie w s p o m in a j e d n a k o ty m w s w o im ż y c io r y s ie , b y ć m o ż e t a z m ia n a m i e j s c a p r a c y n ie z o s ta ł a z r e a liz o w a n a . O b o w ią z k i k a p ł a ń s k i e z m u s z a ły k s . J. P ie k ie liń s k ie g o r ó w n ie ż d o p r z y ja z d ó w d o s to l ic y d ie c e z ji. W m a r c u 1 9 2 0 r. z o s ta ł w e z w a n y w r a z z i n n y m i k s ię ż m i z d ie c e z ji d o W ł o c ł a w k a (w g m a c h u k u r ii d ie c e z ja ln e j ) n a e g z a m in n a a p r o b a tę ( je d e n z e g z a m in ó w t r z y l e tn ic h , w e d łu g p r o g r a m u z e g z a m in u I - g o ) 42, k tó r e g o te r m i n w y z n a c z o n o n a 7 p a ź d z i e r n i k a 1 9 2 0 r.43 W m a ju 1 9 2 0 r. w r a z z p o n a d s e tk ą in n y c h k a p ł a n ó w d ie c e z ji z o s ta ł w e z w a n y n a ć w ic z e n ia r e k o le k c y jn e ( tr w a ły o d 21 d o 2 4 c z e r w c a 1 9 2 0 r.) d o W ł o c ła w k a . P r z e p r o w a d z i ł j e w g m a c h u s e m in a r iu m o. S ta n is ła w A d a m s k i44. W k o ń c u l i p c a 1 9 2 0 r. k s . J. P ie k ie liń s k i z o s ta ł p r z e n ie s i o n y d o I w a n o w ic , g d z i e r ó w n i e ż p e ł n ił o b o w ią z k i w ik a r iu s z a . Z g o d n ie z w e z w a n ie m z k w i e t n i a 1921 r., w d n ia c h 2 2 i 2 9 w r z e ś n ia 1921 r. p o n o w n ie m ia ł s ię s ta w ić n a e g z a m in w ik a r iu s z o w s k i ( je d e n

39 J. M., Z Szadku, „Ziemia Sieradzka” 1919, R. 1, nr 36, s. 5.

40 Zmiany w dyecezji, KDKK, sierpień/wrzesień 1919, R. 13, nr 8/9, s. 244 (druk numeru ukoń czono 10 września).

41 Tamże, czerwiec 1920, R. 14, nr 6, s. 195 (druk numeru ukończono 20 czerwca).

42 Składany co 3 lata przez wikariuszów i prefektów egzamin wikariuszowski na tzw. aprobatę, tj. związany z przedłużeniem jurysdykcji, czyli władzy do sprawowania sakramentu pojednania, zmuszał do powtórzenia wiadomości zdobytych w czasie studiów. Każdy przedmiot był w nim dzielony na 3 części, stąd kolejne partie materiału wyznaczano na najbliższe 3 lata. Egzaminy wi- kariuszowskie składane w formie ustnej obejmowały: Pismo Święte, dogmatykę, teologię moralną i prawo kanoniczne, historię Kościoła i liturgikę. Zob. J. Dębiński, Duchowieństwo rzymskokato

lickie..., s. 189.

43 Rozporządzenia dyecezjalne, KDKK, marzec 1920, R. 14, nr 3, s. 68. 44 Tamże, maj 1920, R. 14, nr 5, s. 137.

(11)

z e g z a m in ó w t r z y l e tn ic h , w e d łu g p r o g r a m u z e g z a m in u I - g o ) d o W ł o c ła w k a ( w g m a c h u k u r ii d ie c e z ja ln e j ) 45.

Szkoły w Rakowie i Koninie

Mając na względzie zalety charakteru

k s. J. P ie k ie liń s k ie g o , b is k u p S. Z d z ito w ie c k i 16 c z e r w c a 1921 r. m ia n o w a ł g o p r e f e k te m ( k a te c h e tą ) s z k ó ł p o w s z e c h n y c h w R a k o w ie 46 p o d C z ę s to c h o w ą , z

tem przeświadczeniem, że

z obowiązków tych wywiąże się z pożytkiem dla dobra kościoła i ojczyzny

.

K s. J. P ie k ie liń s k i p o p r o s ił je d n a k b is k u p a o z w o ln ie n ie g o z te g o s ta n o w is k a i p o z o s ta w ie n ie n a w ik a r ia c ie w I w a n o w ic a c h . L is t m ło d e g o k s ię d z a z 21 c z e r w c a 1921 r. d o z w ie r z c h n ik a u ja w n i a k ilk a s z c z e g ó łó w o s o b o w o ś c i m ło d e g o d u c h o w n e g o o r a z j e g o ó w c z e s n e j s y tu a c ji r o d z in n e j, m a te r ia ln e j i z d r o w o tn e j. W ik a r iu s z , j a k to o k r e ś la ł, n ie c z u ł się n a s iła c h , b y p o d ją ć p r a c ę p e d a g o g ic z n o - d y d a k ty c z - n ą , a n a w e t s p o łe c z n ą , w w y z n a c z o n e j p la c ó w c e . S y tu a c ja r o d z in n a w y m a g a ła o d n ie g o c z ę s ty c h w iz y t w r o d z in n y m S z a d k u . P rz e ja z d y z o d le g łe g o R a k o w a b y ły b y d la n ie g o z b y t k o s z to w n e . S y tu a c ję f in a n s o w ą w ik a r iu s z a k o m p lik o w a ły d o d a tk o w o p r o b le m y z d r o w o tn e . M im o m ło d e g o w ie k u , k s. J. P ie k ie liń s k i p r z e s z e d ł w ó w c z a s o p e r a c ję w r z o d u k a r b u n k u ło w e g o 47, p o k tó re j 19 c z e r w c a 1921 r. o p u ś c ił s z p ita l. B y ł je d n a k n a d a l c h o r y i, j a k p r z e w id y w a ł, k u r a c ja m ia ła p o tr w a ć je s z c z e m ie s ią c , c o w ią z a ło się d o d a tk o w y m i w y d a tk a m i. Z a d łu ż o n y f in a n s o w o w ik a r iu s z o b a w ia ł się , ż e

nędzna państwowa prefektowska pensja wystarczy le

dwie na wyżywienie się

i w k o n s e k w e n c ji

będzie musiał wyzbyć się niejednego

[u b io ru ] z odzienia. A r g u m e n ta c ję s w ą p o d k r e ś la ł ty m , iż j e s t to p ie r w s z a p r o ś b a

w j e g o k a p ła ń s k ie j p o s łu d z e 48. M im o w y s ła n e g o r ó w n ie ż w te j s p r a w ie 17 s ie r p n i a 1921 r. te le g r a m u , b is k u p p o c z ą tk o w o n ie z m ie n ił d e c y z ji. O r d y n a r iu s z lic z y ł, iż m ło d y k a p ła n b ę d z ie o to c z o n y w R a k o w ie tr o s k liw ą o p ie k ą i d o s ta n ie o d p o w ie d n ie w y n a g r o d z e n ie o r a z u tr z y m a n ie . K o r e s p o n d e n c ja k u r ii z p r o b o s z c z e m R a k o w a i d y r e k to r e m ta m te js z e j f a b r y k i d o w o d z i je d n a k , iż k s . J. P ie k ie liń s k i n ie o tr z y m a ł w R a k o w ie a n i m ie s z k a n ia , a n i d o s ta te c z n e g o w y n a g r o d z e n ia . S tą d b is k u p z d e c y d o w a ł się z m ie n ić d e c y z ję i m ia n o w a ł m ło d e g o k s ię d z a p r e f e k te m w K o n in ie . Z g o d n ie z w n io s k ie m k u r ii z 19 w r z e ś n i a 1921 r., M in is te r s tw o W y z n a ń R e lig ijn y c h i O ś w ie c e n ia P u b lic z n e g o 2 4 lis to p a d a 1921 r. m ia n o w a ło k s . J. P ie k ie liń s k ie g o p r e f e k te m p u b lic z n y c h s z k ó ł p o w s z e c h n y c h w K o n in ie .

D n ia 10 lis to p a d a 1921 r. R a d a S z k o ln a P o w ia tu K o n iń s k ie g o z w r ó c iła się d o b is k u p a z p r o ś b ą o w y d e le g o w a n ie n o w e g o p r e f e k ta k s . J. P ie k ie liń s k ie g o ja k o r e p r e z e n ta n ta w y z n a n ia r z y m s k o k a to lic k ie g o w D o z o r z e S z k o ln y m w K o n in ie .

45 Tamże, kwiecień 1921, R. 15, nr 4, s. 100.

46 Zmiany w dyecezji, KDKK, czerwiec/lipiec 1921, R. 15, nr 6/7, s. 188.

47 Ropne zapalenie torebek włosowych przechodzące na tkankę podskórną; czyrak mnogi. 48 AACz, Akta personalne, AP 279, k. 39-39v.

(12)

51 W ikariaty w Bogdanowie, Osjakowie i Sosnowcu-Pogonii

Z K o n in a n o m in a c j ą z 1 lip c a 1 9 2 2 r . k s . J. P ie k ie liń s k i z o s ta ł p r z e n ie s io n y n a s ta n o w is k o w ik a r iu s z a d o B o g d a n o w a . P o z a p r a c ą w p a r a fii m u s i a ł p r z y g o to w y w a ć się d o e g z a m in u . W i o s n ą 1 9 2 2 r . p o ra z tr z e c i z o s ta ł w e z w a n y d o W ł o c ła w k a n a e g z a m in w ik a r iu s z o w s k i tr z y le tn i w e d łu g p r o g r a m u z e g z a m in u I-g o . T e rm in e g z a m in u w y z n a c z o n o n a 12 i 19 p a ź d z ie r n ik a 1 9 2 2 r.49

J e d n o c z e ś n ie , w r a z z k ilk u d z ie s ię c io m a k a p ła n a m i d ie c e z ji, z o s ta ł w e z w a n y n a ć w ic z e n ia r e k o le k c y jn e d o W ł o c ła w k a (w g m a c h u s e m in a r iu m ) , n a p ie r w s z ą z d w ó c h tu r, tr w a ją c ą o d 2 7 d o 2 9 c z e r w c a 1 9 2 2 r. ( p r z y ja z d p r z e w id z ia n o n a 2 6 c z e r w c a ) 50.

W z w ią z k u z p e łn ie n ie m o b o w ią z k ó w d u s z p a s te r s k ic h , k s . J. P ie k ie liń s k i m u s ia ł u z y s k a ć c o r o k u a p r o b a tę . O b r a k u s to s o w n e j k s ią ż e c z k i a p r o b a c y jn e j n a

1 9 2 2 r., o tr z y m y w a n e j z a p o ś r e d n ic tw e m d z ie k a n a , in f o r m o w a ł p o d c z a s p o b y tu w B o g d a n o w ie , w liś c ie s k ie r o w a n y m d o k u r ii 8 g r u d n ia 1 9 2 2 r. K s. J. P ie k ie liń s k i p r o s i w n im o w y d a n ie n o w e j lu b o d s z u k a n ie sta re j k s ią ż e c z k i i p r o lo n g o w a n ie je j n a 1923 r. O k s ią ż e c z k ę tę z a b ie g a ł p o p r z e d n i z w ie r z c h n ik k s . J. P ie k ie liń s k ie g o w K o n in ie - k s . d z ie k a n S ta n is ła w S z a b e ls k i. D z ie k a n i b y li z o b o w ią z a n i n a d s y ła ć k s ią ż e c z k i a p r o b a c y jn e d o g r u d n ia k a ż d e g o r o k u w c e lu u z y s k a n ia p r o lo n g a ty n a n a s tę p n y ro k , n p . 1 9 2 3 51.

P o z a lic z e n iu p ie rw s z e j p a r tii w ie d z y w y m a g a n e j n a e g z a m in ie w ik a r iu s z o w - sk im , k s. J. P ie k ie liń s k i m ó g ł z d a w a ć k o le jn ą . Z g o d n ie z w e z w a n ie m z w io s n y 1923 r ., w d n iu 2 7 w r z e ś n ia 1923 r . m ia ł się s ta w ić w e W ło c ła w k u (w g m a c h u s e m i n a r iu m ) n a e g z a m in w ik a r iu s z o w s k i tr z y le tn i w e d łu g p r o g ra m u e g z a m in u II- g o 52.

W 1923 r. k s . J ó z e f p r z y s tą p ił d o Z w ią z k u M is y jn e g o D u c h o w ie ń s tw a w P o ls c e , g r u p u ją c e g o k s ię ż y 53 a n g a ż u ją c y c h się w s z e r z e n ie r e lig ii k a to lic k ie j z a g r a n ic ą 54. J a k o w ik a r iu s z w B o g d a n o w ie , o d p r a w ił r e k o le k c je w p o b lis k im k la s z to r z e w P io tr k o w ie , c o p o tw ie r d z a ło z a ś w ia d c z e n ie w y d a n e 13 [19] s ie r p n ia 1 9 2 4 r. Ś w ia d e c tw o to p r o b o s z c z z B o g d a n o w a z a łą c z y ł d o lis tu z 4 p a ź d z i e r n ik a 1 9 2 4 r. s k ie ro w a n e g o d o k u r ii. P r z y c z y m p r o b o s z c z w s p o m in a , iż w r a z z w ik a r iu s z e m b y li w je d n y m ty g o d n iu w y z n a c z e n i n a r e k o le k c je d o C z ę s to c h o w y , c o , j a k p is z e , w j e g o p a r a fii n ie b y ło m o ż liw e d o r e a liz a c ji. P o n ie w a ż w c z a s ie r e k o le k c ji p r o b o s z c z m ia ł z ja z d k o le ż e ń s k i, j e d e n z k s ię ż y m u s i a ł z o s ta ć w p a ra fii.

P o z ło ż e n iu w s z y s tk ic h e g z a m in ó w w ik a r iu s z o w s k ic h k s . J. P ie k ie liń s k i m ó g ł z d a w a ć e g z a m in p r o b o s z c z o w s k i ( k o n k u rs o w y ) , k tó r y w p r z y s z ło ś c i u m o ż liw ia ł

49 Rozporządzenia dyecezjalne, KDKK, R. 16, maj/czerwiec 1922, nr 5/6, s. 184. 50 Tamże, s. 186.

51 Z kurji dyecezjalnej, KDKK, listopad 1922, R. 16, nr 11, s. 437.

52 Rozporządzenia dyecezjalne, KDKK, kwiecień/maj 1923, R. 17, nr 4/5, s. 147. 53 Z kurji dyecezjalnej, KDKK, wrzesień 1923, R. 17, nr 9, s. 346.

(13)

m u o b ję c ie s ta n o w is k a a d m in is tr a to r a p a r a f ii55. Z g o d n ie z w e z w a n ie m z m a ja 1925 r., k s . J. P ie k ie liń s k i m ó g ł się s ta w ić n a e g z a m in k o n k u r s o w y ( k tó ry m ia ł o b o w ią z e k z ło ż y ć w c ią g u tr z e c h la t) w e W ł o c ła w k u ( w g m a c h u k u r ii d ie c e z ja l n e j) 2 4 w r z e ś n i a 1925 r .56

Ryc. 3. Miejsca pobytu, nauki i pracy J. Piekielińskiego na ziemiach polskich

Źródło: opracowanie własne na podstawie mapy zamieszczonej [w:] W. Kujawski,

Diecezja włocławska na przestrzeni wieków, „Ład Boży” 1983, nr 7, s. 8

Uwaga: linie na mapie oznaczają zmiany granic diecezji w XIX i na początku XX w.

55 Egzamin proboszczowski trwał 2 dni. W pierwszym dniu egzamin dotyczył dogmatyki, teologii moralnej i pastoralnej oraz prawa kanonicznego. W drugim dniu egzamin składano ust nie z teologii dogmatycznej, moralnej, pastoralnej, prawa kanonicznego, liturgiki, katechetyki, historii Kościoła katolickiego w Polsce i z urzędowania proboszczowskiego. Zob. J. Dębiński,

Duchowieństwo rzymskokatolickie..., s. 191.

(14)

53

P o z m ia n ie g r a n ic , c z ę ś ć d ie c e z ji k u ja w s k o - k a lis k ie j, w k tó re j w ó w c z a s p r z e b y w a ł ( p a r a f ia B o g d a n ó w ) , z n a la z ła się w 1925 r . w n o w o p o w s ta łe j d ie c e z ji c z ę s to c h o w s k ie j, g d z ie k s . J. P ie k ie liń s k i p r a c o w a ł n ie m a l d o śm ie rc i.

Z B o g d a n o w a k s. J. P ie k ie liń s k i z o s ta ł 13 w r z e ś n i a 1 9 2 6 r. p r z e n ie s io n y n a w ik a r ia t d o O s ja k o w a . W O s ja k o w ie o p ie k o w a ł się u m ie r a ją c y m p r o b o s z c z e m k s . k a n o n ik ie m h o n o r o w y m k a lis k im B o le s ła w e m M ic h n ik o w s k im (ur. 18 6 7 r.)57. W liś c ie o d e b r a n y m 25 k w ie t n ia 1 9 2 9 r. w K u rii B is k u p ie j w C z ę s to c h o w ie p is a ł, iż p r o b o s z c z

dogorywa. Porządek z rzeczami doczesnemi zrobiony. Dziekan za

wiadomiony. Z chwilą katastrofy powiadomię Kurję telegraficznie58.

Z O s ja k o w a 21 c z e r w c a 1 9 2 9 r. k s . J ó z e f z o s ta ł p r z e n ie s io n y n a w ik a r ia t d o S o s n o w c a - P o g o n ii, z n a jd u ją c e j się n a p o łu d n io w y m k r a ń c u ó w c z e s n e j d ie c e z ji c z ę s to c h o w s k ie j. P a ra fie , w k tó r y c h p e ł n ił p o s łu g ę k a p ł a ń s k ą k s . J. P ie k ie liń s k i, z n a jd o w a ły się g łó w n ie w p o łu d n io w e j c z ę ś c i d ie c e z ji k u ja w s k o - k a lis k ie j, t w o rz ą c e j n a s tę p n ie c z ę ś ć d ie c e z ji c z ę s to c h o w s k ie j (z o b . ry c . 3).

Probostwo w Jaw orznie

W liś c ie z 11 lip c a 1 9 3 2 r ., K u r i a B is k u p ia w C z ę s to c h o w ie p o w ia d o m i ł a M in is te r s tw o W y z n a ń R e lig ijn y c h i O ś w ie c e n ia P u b lic z n e g o o n o m in a c ji k s. J. P ie k ie liń s k ie g o n a a d m in is tr a to r a p a r a fii w J a w o r z n ie . N a s tę p n ie b is k u p c z ę s to c h o w s k i m ia n o w a ł 4 p a ź d z i e r n ik a (3 0 w r z e ś n ia ) 1 9 3 2 r.59 k s . J. P ie k ie liń s k ie g o p r o b o s z c z e m te j p a ra fii.

P o ło ż o n e p o d W ie lu n ie m J a w o r z n o b y ło p o c z ą tk o w o f ilią p a r a fii P a r z y m ie c h y . S a m o d z ie ln o ś ć p a r a fii o g ło s z o n o 9 lis to p a d a 19 1 9 r . W łą c z o n o d o n ie j w sie : J a w o r z n o , J u lia n o p o l, M o s tk i, S ło w ik ó w i M ir o w s z c z y z n a 60 (z o b . ry c . 4 ). D n ia 31 lip c a 1 9 3 2 r. k s. J. P ie k ie liń s k i z o s ta ł z a in s ta lo w a n y n a a d m in is tr a to r a te j p a r a fii p r z e z d z ie k a n a p r a s z k o w s k ie g o , k s. F r a n c is z k a W t o r k ie w ic z a . W e d łu g n o m in a c ji n a p r o b o s z c z a z 30 w r z e ś n i a 1 9 3 2 r., in s ta la c ji k s . J. P ie k ie liń s k ie g o m ia ł d o k o n a ć w ic e d z ie k a n p r a s z k o w s k i k s. L e o p o ld B e re n d t. P o d c z a s p r z e k a z y w a n ia p r o b o s tw a s p o r z ą d z o n o s p is z d a w c z o - o d b io r c z y m i e n ia , k tó r e k s . J. P ie k ie liń s k i p r z e ją ł j a k o n o w y r z ą d c a p a r a fii J a w o r z n o p o sw y m p o p r z e d n ik u k s. S ta n is ła w ie W ie c z o r k u . Z a p is a n o w n im s p r a w y d o ty c z ą c e r o z lic z e ń f in a n s o w y c h m ię d z y p o p r z e d n ik ie m i n a s tę p c ą , w ty m m .in . in f o rm a c ję , iż:

Ogrodowiznę, owoce i okopowe nabył ks. Piekieliński. Żyto i owies następca

57 Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis

Wladislaviensis seu Calissiensispro anno domini 1925, Włocławek 1925, s. 89.

58 AACz, Akta personalne, AP 279, k. 53. 59 Obie te daty występują w dokumentacji.

60 Pierwszym proboszczem Jaworzna został jego dotychczasowy administrator ks. Leon Kwaśkiewicz. Zob. Wieści z dyecezji, KDKK, grudzień 1919, R. 13, nr 12, s. 359.

(15)

sprzeda, a po potrąceniu kosztów sprzętu i młocki ziarno odda poprzednikowi61.

We wrześniu 1933 r. sprawy finansowe między tymi księżmi nie były jeszcze

rozliczone. Ks. S. Wieczorek domagał się zapłaty za krescencje (plony uzyskane

w ciągu jednego roku w gospodarstwie rolnym) oraz 400 zł.

Ryc. 4. Zachodnia część diecezji częstochowskiej w okresie II Rzeczypospolitej

Źródło: opracowanie własne na podstawie Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej

im. ks. Walentego Patykiewicza, Mapa diecezji częstochowskiej,

wyd. X. Z. Sędzimir, Częstochowa 1931

Uwaga: pogrubioną linią wyróżniono lokalizację parafii Jaworzno oraz okolicznych

probostw, których objęciem był zainteresowany ks. J. Piekieliński

W październiku 1933 r. Kuria Biskupia poprosiła ks. J. Piekielińskiego

o interwencję w zarządzie kasy Stefczyka w Jaworznie, by ten zwrócił się do

ks. Wieczorka z propozycją polubownego załatwienia sprawy należności.

Ks. J. Piekieliński planował zmianę miejsca pracy duszpasterskiej. Parafia

Jaworzno była stosunkowo mała, demograficznie niemal cztery razy mniejsza od

(16)

Ksiądz JózefPiekieliński (Piekielny) (1897-1942), ofiara obozu koncentracyjnego w Dachau 55

siedziby dekanatu Praszki62. W liście z 26 lutego 1935 r. skierowanym do biskupa

diecezji częstochowskiej Teodora Kubiny zgłosił swą kandydaturę na stanowisko

proboszcza w Praszce lub na inną większą zrewoltowaną parafię63. Musiał już

wówczas zasłużyć się działalnością w Jaworznie, o czym referencji miał udzielić

jego zwierzchnik dziekan ks. L. Berendt.

We wrześniu 1938 r. starał się również u wspomnianego już biskupa o wakujące

beneficjum w Starokrzepicach (zob. ryc. 5). Parafia w Jaworznie nie zaspokajała

zapewne ambicji i być może godziwej egzystencji materialnej młodego kapłana.

Mimo starań, ks. J. Piekieliński pozostał w Jaworznie do wybuchu II wojny

światowej.

Ryc. 5. A u to g raf ks. J. P iekielińskiego pod pism em z 12 w rześnia 1938 r. Ź ródło: A rchiw um A rchidiecezji C zęstochow skiej im. ks. W alentego P atykiew icza, A kta

personalne, sygn. A P 279, k. 60

OKOLICZNOŚCI ŚMIERCI

Na początku II wojny światowej (2 września 1939 r.) w Jaworznie zostali

zabici proboszcz sąsiedniej parafii Parzymiechy, ks. Bonawentura Metler oraz

wikariusz Józef Danecki. Gospodarz parafii, ks. J. Piekieliński, uniknął egze

kucji64.

62 Parafia Jaworzno w 1924 r. liczyła 2,3 tys. parafian, a Praszka - 9 tys. Zob. Catalogus eccle

siarum ... pro anno domini 1925, Włocławek 1925, s. 66.

63 AACz, Akta personalne, sygn. AP 279, k. 59.

64 J. Związek, Represje wobec duchowieństwa diecezji częstochowskiej w latach 1939-1945, [w:] Martyrologia duchowieństwa polskiego 1939-1956, Łódź 1992, s. 81-82.

(17)

Przez krótki czas ks. J. Piekieliński opiekował się osieroconą parafią

Parzymiechy, informując biskupa o trudnej sytuacji duszpasterskiej na tym tere

nie włączonym wówczas do Kraju Warty65.

W wyniku pierwszej większej akcji aresztowań, zorganizowanej na terenie

diecezji częstochowskiej, w dniach 8-11 listopada 1939 r., w powiecie wieluń

skim zatrzymano ok. 250 osób, w tym kilkunastu księży. Wszyscy zostali umiesz

czeni w więzieniu w Wieluniu. Po dwóch dobach zwolniono kilku księży, w tym

ks. J. Piekielińskiego66.

Na przełomie września i października 1941 r. ks. J. Piekieliński przekroczył

granicę Kraju Warty i przebywał w Blachowni na terenie Górnego Śląska. W tym

czasie na plebanii w Jaworznie mieszkał ks. L. Berendt, usunięty przez Niemców

z probostwa w Rudnikach.

Ks. J. Piekieliński wrócił do Jaworzna. Zapewne po to, aby odprawić nabożeń

stwo na uroczystość Matki Bożej Różańcowej67. Chęć wypełnienia obowiązków

duszpasterskich przypłacił w konsekwencji życiem.

Na początku października 1941 r. władze Kraju Warty postanowiły ostatecz

nie rozbić Kościół katolicki. W dniach 5-7 października 1941 r. aresztowano

ok. 560 księży świeckich i zakonnych68. W poniedziałek, 6 października 1941 r.,

0 godz. 4.00 rano, żandarm Fromberg oraz wołyniak Otto Szmidtke aresztowali

ks. L. Berendta i ks. Tomasza Gryszkę z Rudnik. Około godz. 9.00 rano, wraz

z ks. J. Piekielińskim z Jaworzna i ks. Stanisławem Sukiennickim zostali odwie

zieni furmanką na punkt zborny do Wielunia69.

W powiecie wieluńskim ujęto wszystkich księży, tj. 59 świeckich i 2 zakon

nych (z wyjątkiem 2). Aresztowanych zgromadzono w wielkiej sali partyjnej

w Wieluniu, gdzie przebywali kilka godzin. Stąd samochodami przewieziono ich

do Konstantynowa Łódzkiego. Przez kilka dni uwięzieni spali na gołych deskach,

w hali, gdzie przez okna pozbawione szyb zalewani byli strumieniami jesien

nego deszczu. Po kilku dniach dostarczono im słomę do spania. Księżom ode

brano pieniądze i zegarki, spisano dane aresztowanych oraz opisano ich wygląd

1 stan fizyczny. Więźniów bito oraz zapędzano do pracy w ustępach i na placu.

Z Konstantynowa, 28 października 1941 r., aresztowani duchowni zostali prze

wiezieni w grupach 25-osobowych na stację Karolew w Łodzi. Załadowano ich

do pociągu osobowego i zamknięto w pilnowanych przez strażników wagonach.

65 J. Związek,Martyrologium kapłanów..., s. 269.

66 Cz. Tomczyk, Diecezja częstochowska w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, [w:]

Studia z historii Kościoła w Polsce, t. 4, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1978, s. 357.

67 J. Związek,Martyrologium ka p ła n ó w .., s. 269.

68 M. Budziarek, Geneza, przebieg i następstwa masowych aresztowań duchownych katolickich

5 - 7 października 1941 roku (ze szczególnym uwzględnieniem diecezji łódzkiej), [w:] Martyrologia duchowieństwa ..., s. 40-41.

69 K. Błaszkiewicz, II wojna światowa na terenie gminy Rudniki, referat wygłoszony 28 I 2001 r. w ramach spotkań z cyklu „Historia lokalna na przykładzie wybranych miast i gmin” w powiecie oleskim.

(18)

57 Skład pociągu skierowano do Kutna. Po 36 godzinach podróży, 30 października,

więźniowie znaleźli się na dworcu kolejowym w Dachau (łącznie 54 księży z die

cezji częstochowskiej)70. Tam też ks. J. Piekieliński otrzymał nr obozowy 283 1 671.

W obozie koncentracyjnym w Dachau więźniowie umierali często na skutek

stosowanej przemocy, z powodu katorżniczej pracy, głodu, zimna, chorób,

pseudomedycznych eksperymentów. Byli też przewożeni bezpośrednio do komór

gazowych72. W 1942 r. z powodu wycieńczenia zmarło w obozie kilkunastu księży

z powiatu wieluńskiego Kraju Warty. Ekstremalne warunki bytowe panujące

w obozie zimą zrujnowały również zdrowie ks. J. Piekielińskiego, który 9 marca

1942 r. zmarł w wieku 45 lat. Ciało zamęczonego duchownego zostało spalone

w miejscowym krematorium73.

Niniejszy życiorys stanowi upamiętnienie postaci nieobecnej w świadomości

młodego pokolenia w Szadku. Tekst powstał w siedemdziesiatą rocznicę

kaźni duchownego w obozie koncentracyjnym. Jest on o tyle ważny, iż brak

jakichkolwiek pozostałości materialnych po tym kapłanie.

Wśród księży pochodzących z ziemi szadkowskiej, których pobyt lub śmierć

w Dachau czyni lokalnymi bohaterami, znaleźli się również Zygmunt Olszewski

(ur. 1897 r. w Małyniu) oraz Władysław Sarnik (ur. w 1912 r. w Wielkiej Wsi koło

Szadku)74. Losy tych kapłanów, jako ofiar przemocy ze strony okupanta, również

zasługują na podobną publikację.

Bibliografia

Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza, Akta perso

nalne, sygn. AP 279.

Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. Ks. Walentego Patykiewicza, Fotografia

z dedykacją: Ukochanemu kierownikowi duchownemu w dwudziestopięcioletnią rocz

nicę kapłaństwa wdzięczni wychowańcy 1893 8/1 1918, b. sygn.

Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza, Mapa diecezji

częstochowskiej, wyd. X. Z. Sędzimir, Częstochowa 1931, b. sygn.

Archiwum Państwowe w Łodzi, Urząd Stanu Cywilnego Szadek, 1895-1897, 1899, 1902,

1905, 1908.

Błaszkiewicz K., II wojna światowa na terenie gminy Rudniki, referat wygłoszony

28 stycznia 2001 r. w ramach spotkań z cyklu „Historia lokalna na przykładzie wybra

nych miast i gmin” w powiecie oleskim.

70 Cz. Tomczyk, Diecezja częstochowska..., s. 365-366.

71 J. Domagała, Ci, którzy przeszli przez Dachau (Duchowni w Dachau), Warszawa 1957, s. 190. 72 Cz. Tomczyk, Diecezja częstochowska..., s. 383.

73 Tamże, s. 385; M. Budziarek, Geneza, p r z e b ie g ., s. 50; S. Librowski, Ofiary zbrodni nie

mieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej 1939-1945, Włocławek 1947, nie wymienia

ks. J. Piekielińskiego, ponieważ zamordowany należał wówczas do diecezji częstochowskiej. 74 J. Szubzda, Sieradzcy księża. , s. 6.

(19)

Budziarek M., Geneza, przebieg i następstwa masowych aresztowań duchownych katolic

kich 5 -7 października 1941 roku (ze szczególnym uwzględnieniem diecezji łódzkiej),

[w:] Martyrologia duchowieństwa polskiego 1939-1956, Łódź 1992, s. 34-57.

Catalogus ecclesiarum et utriusque cleri tam saecularis quam regularis dioecesis

Wladislaviensis seu Calissiensis pro anno domini 1913-1919 i 1925, Włocławek

1912-1918 i 1925.

Dębiński J., Duchowieństwo rzymskokatolickie diecezji włocławskiej w latach 1918-1939,

Toruń 2010.

Domagała J., Ci, którzy przeszli przez Dachau (Duchowni w Dachau), Warszawa 1957.

J. M., Z Szadku, „Ziemia Sieradzka” 1919, R. 1, nr 36, s. 5.

Kronika miesięczna dyecezjalna, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, wrzesień

1912, R. 6, nr 9, s. 272-274.

Kujawski W., Diecezja włocławska na przestrzeni wieków, „Ład Boży” 1983, nr 7, s. 8-9.

Librowski S., Ofiary zbrodni niemieckiej spośród duchowieństwa diecezji włocławskiej

1939-1945, Włocławek 1947.

Rozporządzenia dyecezjalne, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, marzec 1920,

R. 14, nr 3, s. 66-69.

Rozporządzenia dyecezjalne, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, maj 1920, R. 14,

nr 5, s. 135-137.

Rozporządzenia dyecezjalne, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, kwiecień 1921,

R. 15, nr 4, s. 97-100.

Rozporządzenia dyecezjalne, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, maj/czerwiec

1922, R. 16, nr 5/6, s. 181-187.

Rozporządzenia dyecezjalne, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, kwiecień/maj

1923, R. 17, nr 4/5, s. 141-148.

Rozporządzenia dyecezjalne, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, maj 1925, R. 19,

nr 5, s. 173-177.

Stefańska D., Marian Dziamarski (1900-1945) - kapłan męczennik, „Biuletyn

Szadkowski” 2011, t. 11, s. 113-136.

Stulczewski J., Szadkowianie zamordowani w Katyniu, „Biuletyn Szadkowski” 2011,

t. 11, s. 93-111.

Szubzda J., Sieradzcy księża w Dachau, „Na Sieradzkich Szlakach” 2008, R. 23, nr 1/89,

s. 3-7.

Tomczyk Cz., Diecezja częstochowska w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, [w:]

Studia z historii Kościoła w Polsce, t. 4, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1978,

s. 207-508.

Wieści z dyecezji, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, grudzień 1919, R. 13, nr 12,

s. 358-359.

Wywiad z 2 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Zdzisławem Piekalnym zamieszkałym

w Zduńskiej Woli, bratankiem ks. J. Piekielińskiego.

Wywiad z 15 kwietnia 2012 r. przeprowadzony ze Stanisławem Godzińskim (ur. 1919 r.).

X. I. Ch., Tonsura, [w:] Encyklopedja Kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera

i Weltego z licznemi je j dopełnieniami przy współpracownictwie kilkunastu duchow

nych i świeckich osób, wyd. M. Nowodworski, t. 28, Warszawa 1905, s. 608.

Z kurji dyecezjalnej, „Kronika Dyecezyi Kujawsko-Kaliskiej”, sierpień/wrzesień 1920,

(20)