Hipoteza inflacji neutralnej a problemy wzrostu gospodarczego w krajach strefy euro

FOLIA OECONOMICA 248, 2011

Jan L. Bednarczyk

HIPOTEZA INFLACJI NEUTRALNEJ A PROBLEMY

WZROSTU GOSPODARCZEGO W KRAJACH STREFY EURO

WPROWADZENIE

Wyniki wzrostu gospodarczego zale w znacznym stopniu od uwarunkowa

makroekonomicznych tworzonych przez polityk pastwa. W ostatnich

dziesicioleciach szczególna rola przypadła polityce pieninej, która była

postrzegana jako kluczowe narzdzie tworzenia warunków dla tzw. zdrowego

oywienia koniunktury, charakteryzujcego si zakotwiczonymi oczekiwaniami

inflacyjnymi (one target, one tool policy). Dowiadczenia gospodarki

europejskiej zarówno przed jak i po kryzysie z połowy 2007 roku pokazuj

jednak, e utrzymywanie niskiej i stabilnej inflacji samo w sobie nie musi

prowadzi do poprawy wska ników wzrostu ani nie zabezpiecza gospodarki

przed głbokim załamaniem koniunktury. Przeciwnie, stawianie przed

gospodark zbyt ambitnych celów w zakresie stabilnoci cen moe okaza si

wan przyczyn osłabienia długoterminowych perspektyw wzrostu.

Istotnie,

obserwujc

wska niki

inflacji

oraz

wska niki

wzrostu

gospodarczego w krajach Unii Europejskiej oraz w krajach bdcych głównymi

uczestnikami globalnej gospodarki, nasuwa si spostrzeenie, e kraje Unii

rozwijały si znacznie wolniej ni ich główni konkurenci, notujc jednoczenie

niskie wska niki inflacji. Od 1999 roku, tj. od wprowadzenia wspólnej waluty

wska nik wzrostu cen konsumpcyjnych w tych krajach bardzo rzadko i raczej na

krótko wyłamywał si z przedziału 1.8-2.5, co stawia stref euro w grupie

obszarów o najwikszej stabilnoci cen w globalnej gospodarce. Równoczenie

jednak wysokiej stabilnoci cen w tych krajach towarzyszyło niskie tempo

wzrostu gospodarczego, o wiele nisze ni notowane u ich głównych

konkurentów gospodarczych. rednie tempo wzrostu realnego PKB w krajach

strefy euro najczciej zamykało si w przedziale 1,0-3,0 proc., przy czym

wykazywało do du niestabilno, typow dla klasycznego rozwoju

∗ _{Dr hab. prof. nadzw. Politechniki Radomskiej, Kierownik Katedry Polityki Ekonomicznej}

cyklicznego

. Niestabilno ta uległa wyra nemu pogłbieniu wskutek kryzysu

połowy 2007 r. Z obserwacji zmian wska nika wzrostu cen oraz wska nika

wzrostu gospodarczego w tych krajach mona wycign wniosek, e

ustabilizowanie inflacji nawet w długim okresie czasu, wcale nie musi oznacza

złagodzenia waha cyklicznych w gospodarce. Wrcz przeciwnie, w pewnych

warunkach moe ono nawet te wahania wzmacnia W tej sytuacji pojawia si

pytanie, na ile stosowany w krajach Eurolandu mechanizm przywracania

(utrzymywania) równowagi cenowej moe by odpowiedzialny za spowolnienie

wzrostu.

Celem niniejszego artykułu jest z jednej strony prezentacja teoretycznych

i praktycznych aspektów polityki antyinflacyjnej na przykładzie krajów

Eurolandu a z drugiej strony przedstawienie alternatywnego modelu okrelania

celu inflacyjnego przez EBC , opartego na koncepcji inflacji neutralnej (inflacji

nie spowalniajcej wzrostu gospodarczego) (Non-decelerating economic growth

rate of inflation, NDEGRI).

ZARYS EWOLUCJI POGL DÓW NA INFLACJ JAKO CEL POLITYKI GOSPODARCZEJ OD LAT 80.

Mijajcy kryzys finansowy był powanym testem dla polityki pieninej

pastw uprzemysłowionych, opartej na konsensusie osignitym w wyniku

wieloletnich dyskusji jakie toczyły si pomidzy przedstawicielami wiodcych

nurtów ekonomicznych. W latach siedemdziesitych XX wieku główna linia

podziału przebiegała pomidzy keynesistami i monetarystami, prezentujcymi

do odmienne punkty widzenia na mechanizm transmisyjny, rol oraz sposób

aplikacji narzdzi polityki pieninej w gospodarce. Po „eksperymencie

monetarystycznym” w Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii a take po

analizie skutków wdraania rónorodnych narzdzi polityki pieninej

w kolejnych dziesicioleciach, stanowiska przedstawicieli obydwu nurtów

zaczły si do siebie zblia.

Charakter dyskusji toczcej si pomidzy przedstawicielami Nowej

Ekonomii Keynesowskiej (NEC) a przedstawicielami Nowej Syntezy

Neoklasycznej (NSN), bdcej kontynuacj wczeniejszego sporu pomidzy

keynesistami a monetarystami był o tyle nietypowy, e przewayły w niej

wzgldy pragmatyczne i ch zrozumienia racji drugiej strony, nie za ch

* Dr hab. prof. nadzw. Politechniki Radomskiej, Kierownik Katedry Polityki Ekonomicznej i Bankowoci, Wydział Ekonomiczny, Politechnika Radomska.

1

J. L. Bednarczyk, Remarks on Inflation, Economic Growth and European Central Bank

Monetary Policy, Referat wygłoszony na: 67 Conference of the International Atlantic Econimic

wykazania wyszoci głoszonych pogldów. W efekcie zaowocowało to

pojawieniem si w latach dziewidziesitych XX wieku wspólnego stanowiska

w kwestii uycia polityki pieninej jako narzdzia polityki stabilizacyjnej

a take w kwestii powiza pomidzy polityk pienin a innymi narzdziami

polityki gospodarczej, w tym zwłaszcza polityk fiskaln.

Podstaw konsensusu było przyjcie jako podstawy analizy zmian

zachodzcych w gospodarce zarówno pogldów nawizujcych do klasycznego

nurtu

w

ekonomii

(optymalizacja

midzyokresowa

(intertemporal

optimalization), racjonalno oczekiwa, uzalenienie dynamiki sfery realnej

tylko i wyłcznie od oddziaływania czynników realnych), jak i pogldów

bliskich tradycji keynesowskiej (konkurencja monopolistyczna, sztywno płac

nominalnych, kluczowa rola polityki pieninej w stabilizacji gospodarki)

.

Bezporednim nastpstwem zblienia pogldów w tych kluczowych kwestiach

było uznanie stabilnoci cen za warunek konieczny(i właciwie wystarczajcy)

dla utrzymania gospodarki na ciece stabilnego wzrostu gospodarczego

i uczynienie z banku centralnego głównej instytucji odpowiedzialnej za jej

urzeczywistnienie.

Nowe podejcie wypracowane na płaszczy nie teoretycznej i wdraane

równolegle do praktyki

znalazło wkrótce wyraz w sformułowaniach nowej

doktryny polityki stabilizacyjnej nazwanej z czasem doktryn bezporedniego

celu inflacyjnego (inflation targeting). Zgodnie z t doktryn, stabilizacja cen

jest najlepszym sposobem przyczynienia si polityki pieninej do stabilizacji

sfery realnej a zwłaszcza stabilizacji produkcji i zatrudnienia. Dzieje si tak

dlatego, e w warunkach stabilnoci cen firmy mog bez zakłóce planowa

opłacalno produkcji, mog te reagowa na zmian warunków produkcji lub

warunków konkurencji własnymi dostosowaniami cenowymi, czego efektem

w skali makro jest utrzymywanie si rzeczywistej wielkoci produkcji w pobliu

poziomu

potencjalnego,

okrelonego

czynnikami

podaowymi,

chakterystycznymi dla gospodarki odbiegajcej wprawdzie od wzorca

doskonałej konkurencji ale funkcjonujcej w warunkach gitkoci cen.

Zwolennicy polityki bezporedniego celu inflacyjnego (BCI) id jeszcze

dalej, utrzymujc, e ugruntowanie przez bank centralny w podmiotach

gospodarczych przekonania co do utrzymania si w przyszłoci niskiej inflacji

moe bezporednio przyczyni si do wczeniejszego wyjcia gospodarki z fazy

recesji

. Staje si tak dlatego, e w tych warunkach moliwe s głbokie cicia

2

M. Goodfriend, How the World Achived Consensus on Monetary Policy, “Journal of Economic Perspectives”, nr 4/2007, s. 59.

3

Nie ma pełnej jasnoci co do kolejnoci jak naleałoby przyzna teorii i polityce (praktyce bankowoci centralnej) w tworzeniu podstaw a nastpnie dochodzeniu do ostatecznych postulatów doktryny BCI. Tutaj przyjmuje si uprzednio teorii w tym sensie, e była ona współtworzona przez praktyków zaangaowanych w działalno banków centralnych.

4

stóp procentowych (głbsze ni w sytuacji słabo zakotwiczonych oczekiwa

inflacyjnych) podtrzymujce wydatki konsumpcyjne oraz inwestycyjne

w gospodarce. Aby było to jednak moliwe, bank centralny musi zrezygnowa

z zachowywania tajemnicy w zakresie formułowania zasad i wdraania narzdzi

polityki pieninej i uczyni swoj polityki w pełni transparentn

i przewidywaln dla podmiotów gospodarczych. Jedynie wówczas mog one

w pełni oceni jego wiarygodno, wynikajc z jego determinacji w deniu do

ustabilizowania cen.

W prezentowanym modelu polityki pieninej szczególna rola przypada

polityce stóp procentowych. Jest to wyra ne odejcie od tradycyjnie negatywnej

oceny tego narzdzia przez zwolenników nurtu monetarystycznego

. Jednak

preferowana przez monetarystów regulacja poday pienidza okazała si

w praktyce trudna do realizacji (innowacje finansowe) i mniej efektywna

w zwalczaniu zwłaszcza niszej inflacji

. W warunkach niszej inflacji,

regulacja krótkoterminowych nominalnych stóp procentowych, uzupełniana

otoczk prawie publicznej dyskusji nad jej celami i znaczeniem dla

przywracania równowagi makroekonomicznej, zdawała si lepiej przyczynia

nie tylko do tonowania oczekiwa inflacyjnych ale te i do kształtowania

poziomu

długoterminowych

stóp

procentowych

i

w

konsekwencji

rednioterminowej koniunktury gospodarczej. Istot polityki pieninej

zorientowanej anty-inflacyjnie (BCI) bardzo trafnie opisuje slogan: polityka

jednego celu i jednego narzdzia (one target, one tool policy), uwidoczniajc

do uproszczony ogld rzeczywistoci gospodarczej w pełni uzalenionej od

efektywnoci wolnych mechanizmów rynkowych.

MECHANIZM KONTROLI INFLACJI PRZEZ EBC

Jakkolwiek Europejski Bank Centralny, podobnie zreszt jak System

Rezerwy Federalnej, nie wskazał oficjalnie na doktryn BCI jako baz swojej

polityki pieninej, to jednak zarówno w Traktacie z Maastricht, jak i w Statucie

Eurosystemu (Consolidated Version…, Charter III, Article 9) wskazuje si na

utrzymanie stabilnoci cen jako główny cel działania banku centralnego.

Istotnie, w latach 1999–2002 celem EBC było utrzymanie inflacji mierzonej

zharmonizowanym indeksem dóbr konsumpcyjnych (HIPC,Harmonised Index

5

J. L. Bednarczyk, Polityka pienina przeciw inflacji. Studium gospodarki kapitalistycznej, PWN, Warszawa 1990, s. 47 i dalej.

6

Za nisz inflacj mona uzna np. tempo wzrostu cen zamykajce si wartociami jednocyfrowymi, chocia w krajach notujcych tradycyjnie niskie wska niki inflacji takich jak: Japonia, Niemcy czy Szwajcaria takie wartoci inflacji mogłyby zosta zakwalifikowane jako inflacja galopujca.

of Consumer Proces) na poziomie poniej 2%. W maju 2003 roku sprecyzowano

ten cel, jako utrzymanie stopy inflacji na poziomie poniej 2%, lecz zblionym

do tego poziomu.

Uznajc denie do utrzymania stabilnoci cen za naturaln rol polityki

pieninej, władze Eurosystemu d do realizowania jej w taki sposób, aby

w jej wyniku nie dochodziło do nadmiernych waha produkcji i zatrudnienia.

Wahania te mogłyby mie miejsce np. wtedy, gdyby w obawie przed wzrostem

inflacji podjto zbyt restrykcyjne działania wywołujce, np. gwałtowny spadek

popytu (wówczas dałby o sobie zna krótkotrwały negatywny wpływ polityki

pieninej na produkcj i zatrudnienie). Podobny mechanizm, aczkolwiek

działajcy w przeciwnym kierunku mógłby pojawi si, gdyby – w obawie przed

pogłbieniem si recesji gospodarczej – EBC podjł zbyt ekspansywn polityk,

która doprowadziłaby wprawdzie do (krótkookresowego) wzrostu globalnego

popytu i zatrudnienia, ale kosztem podsycenia oczekiwa a nastpnie procesów

inflacyjnych.

Rodzajem tarczy chronicej polityk pienin EBC zarówno przed

podjciem zbyt ekspansywnych jak i zbyt restrykcyjnych działa, stanowi

przyjta w tej instytucji definicja stabilnoci cen. Denie do utrzymania stopy

inflacji na poziomie zblionym (lecz poniej) 2 proc. zapewnia polityce EBC

pewn elastyczno w odniesieniu do realizacji innych ni ograniczenie inflacji,

celów polityki gospodarczej. Powstaje jednak pytanie, czy margines

elastycznoci jest wystarczajcy, aby w pełni wyzwoli potencjał rozwojowy

krajów Eurolandu i Unii Europejskiej. Otó wydaje si, e nie, o czym wiadcz

wspomniane

wyej dane

dotyczce

porówna

wska ników

wzrostu

gospodarczego.

Głównym narzdziem realizacji polityki anty-inflacyjnej przez EBC jest,

zgodnie z załoeniami doktryny BCI, regulacja trzech oficjalnych

krótkoterminowych stóp procentowych, z których jedna pełni rol wiodc.

EBC wykorzystuje w swojej polityce równie regulacj poday pienidza

a take inne narzdzia kształtowania warunków gospodarowania w strefie euro.

Cz z tych narzdzi wykorzystywana jest w sposób incydentalny, inne za

stosowane były jako rodki nadzwyczajne („non-standard” measures)

w celu

7

EBC. Price Stability: Why is it import ant for you, 2009, s. 8.

8 _{Od 15 padziernika 2008 rol podstawowej stopy procentowej EBC pełni stała stopa}

przetargowa (fixed rate). Górny pułap oprocentowania poyczek dla banków okrela stopa marginalna (marginal lending facility), za wysoko oprocentowania depozytów banków komercyjnych w EBC – stopa depozytowa (deposit rate). Wysoko stałej stopy przetargowej równa jest dokładnie redniej arytmetycznej stopy marginalnej i stopy depozytowej, za korytarz otaczajcy t stop waha si w przedziale od 100 do 200 p.b.

9

J-C. Trichet, Key lessons from the crisis. Speech by Jean-Clude Trichet, President of the European Central Bank at the Annual Conference organised by the Association de Mercados Financieros, Madrid, 23 nov. 2009, www.ecb.int (31.01.2010).

złagodzenia skutków kryzysu finansowego. Mechanizm ten działa w taki

sposób, e władze Eurosystemu oceniaj na podstawie spodziewanych odchyle

publikowanych prognoz inflacji od przyjtego celu inflacyjnego EBC,

perspektywy utrzymania stabilnoci cen. Jeli uznaj, e przewidywania inflacji

wskazuj na moliwo jej przyspieszenia, podejmuj kroki polegajce głównie

na podwyszaniu kluczowych stóp procentowych, aby doprowadzi do

sprowadzenia rzeczywistej inflacji do poziomu zblionego do celu inflacyjnego

EBC.

CEL INFLACYJNY EBC A EFEKTYWNO
 PROCESÓW DEZINFLACYJNYCH

Istota polityki anty-inflacyjnej EBC polega na tym, e traktuje ona cały

obszar strefy euro (i krajów kandydujcych do tej strefy) jako jednolity pod

wzgldem cenowym w tym sensie, e kady z uczestników wspólnej waluty

powinien traktowa utrzymywanie wska nika inflacji w pobliu celu

inflacyjnego EBC jako rozwizanie optymalne, niezalenie od dotychczasowej

historii inflacji, infrastruktury finansowej, dystansu rozwojowego jaki dzieli go

od najwyej rozwinitych krajów Unii jak i odpornoci na zewntrzne

zaburzenia wzrostu. Tymczasem badania empiryczne poczynione nad

długoterminowym zachowaniem si inflacji i wzrostu gospodarczego w krajach

tworzcych stref euro nasuwaj przypuszczenia, e poszczególne kraje mog

rozwija si w rónym „otoczeniu inflacyjnym”

. Co wicej, istnieje poziom

inflacji, który mona trakt jako redni – w cigu 5–10 lat – wzrost cen, który

współistnieje z najwyszymi wska nikami wzrostu gospodarczego oraz

wska nikami stopnia wykorzystania zdolnoci produkcyjnych, przy których

oczekiwania inflacyjne maj stabilny charakter (tj. inflacja nie wykazuje

tendencji do przyspieszania). Poziom ten odpowiada „inflacji neutralnej” lub

„inflacji nie spowalniajcej wzrostu gospodarczego” (Non-Decelerating

Economic Growth Rate of Inflation, NDEGRI). W kadej gospodarce poziom tej

inflacji moe by róny. Na przykład w Hiszpanii, kraju nalecym do szóstki

najwikszych krajów UE-15, jest on z pewnoci wyszy ni zakładane przez

EBC 2 procent. Próba uporczywego sprowadzania tam inflacji do poziomu

poniej 2 procent rodzi niewtpliwe ryzyko obnienia długookresowej dynamiki

wzrostu gospodarczego oraz stopnia wykorzystania zdolnoci produkcyjnych

.

10

J. L. Bednarczyk, Inflacja neutralna a wzrost gospodarczy w krajach Unii Europejskiej, [w:] Polityka gospodarcza a rozwój kraju Płowiec U. (red.), VIII Kongres Ekonomistów Polskich, PWE, Warszawa 2009, s.107 i dalej.

11

Na temat teoretycznego wyjanienia koncepcji inflacji neutralnej, zob. J. L. Bednarczyk,

Podobnie w Niemczech i Francji, dwóch najwikszych gospodarkach strefy

euro; kiedy w latach 1989–1998 notowały one wska niki inflacji powyej

magicznych 2 procent, rozwijały si szybciej i notowały wiksze wska niki

sukcesu gospodarczego. By moe równie i w tych krajach, oszacowana na

podstawie analizy długookresowych trendów rozwojowych NDEGRI,

zapewniajca tym krajom lepsze perspektywy rozwojowe jest blisza 3 ni

2 procentom. Teoretycznego uzasadnienia błdnoci strategii polityki pieninej

nakierowanej na osignicie apriorycznie ustalonego celu inflacyjnego moe

dostarczy analiza rys.1 i 2.

Na rysunku 1 pkt. A odpowiada gospodarce, która funkcjonuje w warunkach

inflacji i1

wyszej od celu inflacyjnego EBC lub cenowego kryterium

konwergencji ic. Przyjmijmy, e poziom tzw. inflacji neutralnej zawarty jest

pomidzy i1 a ic i temu włanie poziomowi odpowiada tempo wzrostu

gospodarczego zrównujce produkcj rzeczywist z produkcj potencjaln (co

wydaje si by bliskie sytuacji krajów EU-15 w latach 1990-tych). Warunki te

spełnia pkt. B, lecy na przeciciu linii poday s0

oraz linii popytu d0.

Gospodarka moe znale  si w tym punkcie, np. po schłodzeniu po okresie zbyt

szybkiego rozwoju. Odpowiadajca równowadze w pkt. B inflacja jest jednak

zbyt wysoka w stosunku do wartoci referencyjnej i

. Aby zbliy si do tego

poziomu kraj musi wdroy restrykcyjn polityk ekonomiczn (wzrost stóp

procentowych, ograniczenie deficytu budetowego), której efektem bdzie

przesuniecie si linii d

na pozycj d

oraz osignicie przejciowej równowagi

w pkt. C, gdzie wielko produkcji bdzie nisza od poziomu potencjalnego

(P

<P

).

Europejskiej, [w:] Finanse, Pietrzak B. (red.), SGH i Kolegium Zarzdzania i Finansów,

Rysunek 1. Skutki polityki dezinflacyjnej w sytuacji sztywnych cen i płac
ródło: opracowanie własne.

Zmiany dokonujce si w gospodarce, po osigniciu przez ni przejciowej

równowagi w pkt. C mog przebiega dwuwariantowo. W wariancie pierwszym,

który ilustruje rysunek 1, restrykcyjna polityka ekonomiczna realizowana przez

władze moe spowodowa ukształtowanie si przekonania podmiotów

gospodarczych, e nastpiło pogorszenie warunków biznesu (przesuniecie linii

poday z pozycji s

na pozycj s

). Moe to by rezultatem pojawienia si

rónicy pomidzy planowan wartoci sprzeday (przy załoeniu szybszego

wzrostu cen) oraz rzeczywist wartoci sprzeday, realizowan przy

wolniejszym wzrocie cen. „Strata” poniesiona przez firmy moe skłoni je do

dalszego ograniczenia produkcji oraz administrowania cenami w taki sposób,

aby skompensowa spadek utargu, spowodowany ograniczeniem produkcji.

Tego typu polityka cenowa przedsibiorstw jest prawdopodobna zwłaszcza na

rynkach charakteryzujcych si wysokim stopniem monopolizacji zarówno po

stronie pracodawców, jak i pracobiorców. Zmniejszenie wielkoci produkcji

oraz spadek zatrudnienia nie spowoduje, bowiem dostosowa w dziedzinie płac,

które s sztywne. W zwizku z tym pracodawcy – aby utrzyma dotychczasowy

poziom zysków – mog dy do forsowania korzystniejszych dla siebie

rozwiza cenowych, na przykład wprowadzajc na rynek „udoskonalone

produkty” po nieco wyszych cenach, co oznaczałoby ruch po linii d2

w kierunku pkt. D. Jeli władze byłyby jednak zdeterminowane osign poziom

inflacji niszy od inflacji neutralnej kontynuujc restrykcyjn polityk pienin

i fiskaln (przesunicie linii popytu z pozycji d

na pozycje d

) wówczas

równowaga gospodarcza przesuwałaby si stopniowo do pkt. E lub nawet do E`

(efekt oczekiwa), czego skutkiem byłoby ograniczenie produkcji (P

< P

< P

).

Gospodarka znalazłaby si w rednim okresie na ciece rozwoju

charakteryzujcej si niskim poziomem inflacji i niskim tempem wzrostu

gospodarczego, generowanym przez zmiany produkcji odbiegajce w dół od

poziomu potencjalnego. Dalsze podanie za „liderem cenowym” oznaczajce

przesunicie ic w dół wzmacniałoby ten proces.

W bardziej optymistycznym wariancie drugim, który ilustruje rysunek 2,

mona załoy, e ograniczenie inflacji (przejcie od pkt. A do pkt. B

a nastpnie pkt. C) zostaje odebrane przez przedsibiorstwa, jako poprawa

warunków produkcji, co oznaczałoby przesunicie linii poday s0 na pozycj s1.

Takie zachowanie podmiotów gospodarczych jest bardziej prawdopodobne przy

załoeniu pełnej gitkoci cen i płac. Przy danej krzywej popytu d2 efekt

poprawy warunków produkcji rozłoyłby si wówczas pomidzy dalszy spadek

stopy inflacji oraz wzrost wielkoci realnej produkcji. Połoenie pkt.

D okrelajce proporcje wpływu poprawy warunków produkcji na spadek

inflacji i wzrost produkcji zalene jest od nachylenia krzywej d2. Ewentualny

wzrost realnych dochodów mógłby z czasem doprowadzi do przesunicia

krzywej popytu na pozycje d

, co oznaczałoby zrównanie si produkcji

rzeczywistej z produkcj potencjaln przy inflacji na poziomie i

. W pkt.

E gospodarka osignłaby stan długookresowej równowagi, przy pełnym

zatrudnieniu czynników produkcji i przy poziomie inflacji trwałe niszym od

poziomu i

.

Trudno okreli, w jakim stopniu realistyczny jest drugi wariant reakcji

gospodarki na polityk ograniczenia inflacji poniej poziomu r

. Wydaje si, i

jest on bardziej prawdopodobny w sytuacji, gdy restrykcyjnej polityce

pieninej odpowiada polityka fiskalna, bazujc na obnikach stóp

opodatkowania. Mamy wówczas do czynienia z sytuacj opisywana przez

zwolenników tzw. ekonomii strony podaowej (supply side economics).

W warunkach jednak niskich stóp inflacji, wysoce zmonopolizowanych rynków

oraz niskiej skłonnoci władz gospodarczych najwikszych krajów EU-15 do

obniek stóp opodatkowania bardziej prawdopodobny wydaje si wariant

zakładajcy, e przedsibiorstwa zareaguj na ograniczenie wielkoci

planowanych wpływów (przy sztywnych kosztach płacowych) ograniczeniem

dostarczanej na rynek produkcji. Zatem równowaga gospodarcza bdzie na

rysunku 1 przesuwała si raczej z pkt. C do pkt. E. W takim wypadku pojawia

si jednak pytanie o sens wytrcania gospodarki z równowagi w pkt. B, jeli

korzyci z redukcji inflacji s niewielkie, natomiast straty w dziedzinie produkcji

mog okaza si due?

Rysunek 2. Skutki polityki dezinflacyjnej w sytuacji gitkich cen i płac
ródło: opracowanie własne.

Rys. 3 stanowi syntetyczne ujcie zaprezentowanych wyej wariantów

polityki dezinflacyjnej z pełniejszym uwzgldnieniem zjawisk towarzyszcych

tej polityce. Podjcie w punkcie A decyzji o redukcji inflacji moe wywoła

efekty diametralnie róne w zalenoci od charakteru gospodarki.

W gospodarkach charakteryzujcych si wysok elastycznoci cen i płac, gdzie

procesy inflacyjne wywołuj wysokie koszty społeczne, majtkowe (welfare

costs) a take koszty w dziedzinie wzrostu produkcji (spowodowane obnieniem

efektywnoci mechanizmów rynkowych wskutek wypaczenia struktury

wzgldnych cen)

korzyci z jej redukcji mog by nawet tak due, e

gospodarka zmierzajca od punktu A do punktu B` pocztkowo nie tylko nie

wykae spadku tempa wzrostu produkcji ale moe nawet go zwiksza. Jednak

po przekroczeniu przez produkcj wielkoci potencjalnej Pp – w przypadku gdy

władze usilnie d do osignicia wska nika inflacji na poziomie ic (tj.

ustalonego apriorycznie celu inflacyjnego banku centralnego) – wysoce

prawdopodobny jest ruch w kierunku punktu C` (wpływ zakotwiczonych

oczekiwa inflacyjnych, pozwalajcych utrzymywa realne stopy procentowe na

niskim poziomie). Istnieje jednak ryzyko przesuwania si równowagi do punktu

12

Zob. D. E. Thorton, The Cost and Benefits of Price Stability: An Assessment of Howitt`s

C

, co bdzie wynikało z wyczerpywania si korzyci jakie gospodarka mogła

odnie z niszej inflacji. Zmierzanie równowagi do punktu C bdzie tym

bardziej prawdopodobne im słabszy bdzie wpływ efektu zakotwiczonych

oczekiwa inflacyjnych. Co wicej, z czasem władze mog tu sta si swoistym

zakładnikiem polityki utrzymywania zakotwiczonych na poziomie i

oczekiwa

inflacyjnych, która moe je zmusza do przesadnej reakcji na wahania

przewidywa cenowych, czego efektem moe by utrzymywanie nadmiernie

wysokiego poziomu stóp procentowych, nie sprzyjajcemu oywieniu

koniunktury.

Rysunek 3. Warianty dochodzenia do równowagi gospodarczej po okresie forsownego tłumienia inflacji

ródło: opracowanie własne.

W gospodarce charakteryzujcej si sztywnoci cen i płac, gdzie społeczna

tolerancja dla umiarkowanej inflacji moe by wiksza, sposobem reakcji na

wdroenie polityki dezinflacyjnej, w celu osignicia stopy inflacji na poziomie

ic moe by ujemny przyrost produkcji i przejciowy wzrost bezrobocia (ruch po

krzywej AB w dół na lewo). Skala spadku produkcji jest z reguły róna

w zalenoci od kraju i zaley od nachylenia krzywej AB. Równowag

w punkcie B charakteryzuje wprawdzie niski poziom inflacji, ale jednoczenie

13

Mało prawdopodobny jest ruch w kierunku punktu C`` a wic sytuacja gdy przekroczeniu potencjalnej wielkoci towarzyszy spadek inflacji.

tendencja do wzrostu deficytu budetowego (jeli władze nie znajd skutecznej

metody ograniczenia wydatków publicznych). Potrzeba zakotwiczenia

oczekiwa inflacyjnych na poziomie i

bdzie wywoływała tendencj do

utrzymywania nazbyt wysokich stóp procentowych, co moe spowodowa

trwał tendencj stagnacyjn przy niskim poziomie inflacji i niepełnym

wykorzystaniu moliwoci produkcyjnych. Gospodarka staje si swoistym

zakładnikiem dobrze wygldajcych statystyk inflacji (pułapka niskiej inflacji).

Wyjciem z tej trudnej sytuacji – pod warunkiem, e w midzyczasie nie dojdzie

do ukształtowania si trwałych oczekiwa deflacyjnych – jest podjcie próby

przesunicia równowagi do punktu B

, w którym inflacja jest nieco wysza ni

ic, ale gospodarka wykorzystuje w pełni swoje zdolnoci produkcyjne. Władze

mog wykorzysta w tym celu zarówno narzdzia polityki pieninej (obniki

stóp procentowych), jak i narzdzia polityki fiskalnej (obnika stóp

opodatkowania). Istotnie, w sytuacji znacznych niewykorzystanych zdolnoci

produkcyjnych (linia CB`) obniki stóp opodatkowania nie powinny

doprowadzi do dalszego pogłbienia si deficytu budetowego, gdy

wywołany obnikami podatków spadek dochodów budetu zostanie

skompensowany wzrostem tych dochodów w wyniku powikszenia si

podstawy opodatkowania ( w wyniku przesuwania si równowagi z punktu C do

punktu B`).

HIPOTEZA INFLACJI NEUTRALNEJ A CEL INFLACYJNY EBC

Z podjtej analizy wpływu polityki antyinflacyjnej na warunki

gospodarowania wynika, e skutkiem nastawienia polityki gospodarczej na

bezwzgldn walk z inflacj moe by utrwalanie si w gospodarce tendencji

stagnacyjnych oraz wzrost bezrobocia

. W kontekcie procesów integracyjnych

w ramach Unii Europejskiej, zjawiska te mog sta si i staj si w istocie

zarzewiem konfliktów pomidzy krajami członkowskimi na tle korzyci

osiganych z uczestnictwa w tych procesach.

Jak si wydaje, polityka EBC powinna ewaluowa od polityki nastawionej na

bezwzgldne tłumienie inflacji w kierunku polityki ochrony wzrostu

gospodarczego w warunkach ustabilizowanej, nie zakłócajcej tego wzrostu

inflacji, nazywanej tu inflacj neutraln. Elementem tej polityki powinna sta si

zmiana zasad okrelania celu inflacyjnego EBC, zrywajca z dogmatyzmem

doktrynalnym, narzucajcym EBC sztywne, aprioryczne reguły działania, na

rzecz reguł opartych na obserwacji wieloletnich zalenoci pomidzy

14

Zob. te: P. Bofinger, The Stability and Growth Pact Neglects the Policy Mix between Fiscal

zachowaniem si cen, stopy wzrostu gospodarczego oraz stopy wykorzystania

zdolnoci wytwórczych.

Std wydaje si, e jakkolwiek słuszna jest podejmowana przez Europejski

Bank Centralny polityka ograniczenia inflacji, to jednak polityka ta nie moe

by formułowana w taki sposób, aby nie uwzgldnia specyfiki cenowej

poszczególnych krajów zwłaszcza tych, które maj szans szybszego rozwoju

w warunkach nieco wyszej inflacji. Uelastycznienie polityki stabilizacji cen

powinno polega na odejciu w praktyce Europejskiego Banku Centralnego od

formułowania celu inflacyjnego w oparciu o rozwaania teoretyczne i przyjciu

zasady, ze cel ten jest ustalany na podstawie obserwacji dotychczasowych zmian

cen w krajach Eurolandu i towarzyszcego tym zmianom przebiegu realnych

procesów gospodarczych, zwłaszcza odzwierciedlonych kształtowaniem si

wska ników sukcesu gospodarczego

. Naley wykluczy zwłaszcza moliwo

wyznaczania dolnego przedziału celu inflacyjnego EBC na poziomie 0 proc.,

gdy brak jest przykładów wikszych gospodarek, które przy braku inflacji

rozwijałyby si dynamicznie i wykazywały wysoki stopie wykorzystania

zdolnoci produkcyjnych. Bardziej uzasadnione wydaje si ustalenie oddzielnie

celu inflacyjnego dla kadego kraju na poziomie wska nika inflacji neutralnej

a nastpnie sumarycznego wska nika dla wszystkich krajów strefy euro. Dla

danego roku kalendarzowego cel inflacyjny EBC mógłby by ustalany na

podstawie obserwacji stóp inflacji oraz wska ników wzrostu gospodarczego

i stopnia wykorzystania zdolnoci produkcyjnych krajów Eurolandu z ostatnich

5-10 lat, co stabilizowałoby oczekiwania inflacyjne.

Wprowadzenie tego typu zmian w dziedzinie zasad ustalania celu

inflacyjnego spowodowałoby przede wszystkim, ze EBC nie postrzegałby nieco

wyszej inflacji notowanej w krajach posiadajcych najdynamiczniej

rozwijajce si gospodarki (wykazujcych nieco wyszy poziom inflacji

neutralnej) jako podstawy do zaostrzania polityki pieninej. Kraje te

rozwijałyby si szybciej z korzyci dla całego ugrupowania integracyjnego.

Polityka ta (w powizaniu z ewentualn modyfikacj kryteriów fiskalnych)

dałaby równie moliwo szerszego wykorzystania w krajach Eurolandu

popytu wewntrznego jako stymulatora rozwoju, co wydaje si istotne, biorc

pod uwag zarówno wielko tego rynku, jak i jego znaczenie w gospodarce

globalnej. Równie najwiksze gospodarki ugrupowania (Niemcy, Francja)

uzyskałyby szanse szybszego rozwoju i pełniejszego wykorzystania swoich

moliwoci produkcyjnych z korzyci dla innych krajów członkowskich.

15

Jan L. Bednarczyk

NEUTRAL INFLATION HYPOTHESIS AND ECONOMIC GROWTH PROBLEMS IN THE EURO ZONE COUNTRIES

(Summary)

The aim of this paper is to answer the questions whether ECB shouldn`t resign of rigid inflation controlling in favour of more flexible monetary policy, taking into account price specificity of Eurozone member countries; especially observed there historical interrelationships between inflation and economic growth. It seem, that thesis as if each level of inflation, higher then official ECB target, were dangerous for economy, is false. Tipical for each country is probably different level of inflation, which can co-exist with higher level of economic growth. Instead of adhering to arbitrary established inflation target, ECB should focus in its policy rather on neutral rate of inflation (Non-Decelerating Economic Growth Rate of Inflation (NDEGRI) concept, more friendly for economic growth needs.