Janusz Grzęźlikowski
Wyrok ostateczny (III Instancji)
Trybunału Metropolitalnego w
Katowicach (c. Sobański) z 30.04.2004
roku w sprawie o nieważność
małżeństwa z tytułu niezdolności
psychicznej pozwanej do podjęcia i
wypełnienia istotnych obowiązków
małżeńskich (kan. 1095, n. 3)
Ius Matrimoniale 10 (16), 239-255
Ks. Janusz Gręźlikowski
Wyrok ostateczny Trybunału III Instancji Sądu Metropolitalnego
w Katowicach (c. Sobański) z dnia 30 kwietnia 2004 roku w sprawie
o nieważność małżeństwa N. N. z tytułu niezdolności psychicznej
pozwanej do podjęcia i wypełnienia istotnych obowiązków
małżeńskich (kan. 1095 n. 3)
1. W p r o w a d z e n ieO m a w ia n ą s p r a w ę o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a N . N . r o z p a try w a ły trz y in s ta n c je : S ą d B is k u p i w e W ło c ła w k u ( I in s ta n c ja ), M e tr o p o l ita l n y T ry b u n a ł G n ie ź n ie ń s k i ( II in s ta n c ja ) i n a p o d s ta w ie d e k r e tu N a j w y ższ eg o T ry b u n a łu S y g n a tu ry A p o s to ls k ie j S ą d M e tr o p o lita ln y w K a to w ic a c h ( I I I in s ta n c ja ) . O r z e c z e n ie z a s łu g u je n a z a p r e z e n to w a n ie s ta n o w i b o w ie m z n a c z ą c y w k ła d w ro zw ó j p o ls k ie g o o rz e c z n ic tw a w p r z e d m io c ie n ie z d o ln o ś c i p sy c h ic z n e j d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a i p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . J e s t o n o ty m b a rd z ie j w a r te z a u w a ż e n ia i p rz e a n a liz o w a n ia , u w z g lę d n ia b o w ie m w s p o s ó b is to tn y in s tru k c je S to lic y A p o s to ls k ie j w z a k re s ie r o z s trz y g a n ia sp ra w p ro w a d z o n y c h z ty tu łu k a n . 1095 n. 3 K P K . P o ru s z a ta k ż e w a ż n ą k w e s tię k o r z y s ta n ia z o p in ii b ie g łe g o s ą d o w e g o p r z e z k o le g iu m sę d z io w sk ie r o z s tr z y g a ją c e s p ra w ę o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a o r a z w y ja ś n ia r o lę i z n a c z e n ie d o w o d u z z e z n a ń św ia d k ó w . 2. P r z e b ie g sp ra w y N . N . z a w a rły m a łż e ń s tw o s a k r a m e n ta ln e 31 m a r c a 1991 r o k u n a t e r e n ie d ie c e z ji w ło c ła w sk ie j. O k r e s z n a jo m o ś c i p rz e d ś lu b n e j trw a ł o k o ło r o k u i p r z e b ie g a ł w m ia r ę p ra w id ło w o . S tro n y d a rz y ły się u c z u c ie m m iło ś c i i sy m p a tii, m ia ły w s p ó ln e z a in te re s o w a n ia . P r z e d z a w a rc ie m m a łż e ń s tw a u sta liły m ię d z y so b ą , ż e p o u k o ń c z e n iu b u d o w y d o m u p r z e z p o w o d a , p o z w a n a z a m ie s z k a u n ie g o i o b o je b ę d ą w s p ó ln ie tw o rzy ć w s p ó ln o tę m a łż e ń s k ą .
P o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a s tr o n y z a m ie s z k a ły u m a tk i p o z w a n e j i m ie s z k a ły ta m p r z e z o k r e s d w ó c h la t. W ty m c z a sie , z d a n ie m p o w o d a , p o z w a n a o k a z a ła się o s o b ą n ie z r ó w n o w a ż o n ą p s y c h ic z n ie i n i e z d o ln ą d o f u n k c jo n o w a n ia w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j. B y ła w y b u c h o w a, b a r d z o n e r w o w a i k łó tliw a , a g re sy w n a , u p a r ta , u z a le ż n io n a o d sw ej m a tk i i n ie r a d z ą c a s o b ie z o b o w ią z k a m i m a łż e ń s k im i. M u s ia ł p o w ó d - j a k o m ą ż z n o s ić ró ż n e g o r o d z a ju k rzy w d y i p rz y k ro ś c i. S y tu a c ja ta n ie z m ie n iła się p o u r o d z e n iu d z ie c k a i z a m ie s z k a n iu w d o m u , k tó ry w y b u d o w a ł p o w ó d . P o z w a n a z a s a d n ic z o n ie p r z e p r o w a d z iła się n a s t a łe d o te g o d o m u i n ie c h c ia ła m ie s z k a ć n a s ta łe z p o w o d e m . W y p ro w a d z a ła się i w r a c a ła z p o w r o te m , w ie lo k ro tn ie w y p ro w a d z a ła się d o sw ojej m a tk i. T ak ie z a c h o w a n ie i p o s ta w a p o z w a n e j tr w a ła d o ro k u 1997, a w ię c p o n a d sz e ść la t. Z d a n i e m p o w o d a , p o z w a n a n ie p o tr a f iła n a s k u te k sw ej o s o b o w o ś c i i n ie z r ó w n o w a ż e n ia p s y c h ic z n e g o o r a z tr u d n e g o c h a r a k te r u fu n k c jo n o w a ć z n im w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j i d la te g o ic h m a łż e ń s tw o r o z p a d ło się. Z d a n i e m p o w o d a , p o z w a n a sy m u lo w a ła ró w n ie ż z g o d ę m a łż e ń s k ą , g d y ż b y ła z a in te r e s o w a n a je g o m a ją tk ie m i u r z ą d z e n ie m się w życiu, n a t o m ia s t w c a le g o n ie k o c h a ła i n ie m ia ła z a m ia r u z n im żyć w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j. W n io s k u je to n a p o d s ta w ie z a c h o w a n ia p o z w a n e j, tr a k to w a n ia je g o i w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j.
P o z w a n a u z a s a d n ia ła p rzy c zy n y r o z p a d u m a łż e ń s tw a z u p e łn ie i n a czej n iż to cz y n ił p o w ó d . Je j z d a n ie m p o w ó d je s z c z e p r z e d z a w a rc ie m m a łż e ń s tw a lu b ił a lk o h o l, a b ę d ą c k a w a le r e m p ro w a d z ił le k k ie , to w a rz y sk ie życie. P o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a n ie m ó g ł z ro z u m ie ć , ż e m u si p o ś w ię c ić tr o c h ę c z a s u r o d z in ie i je j ja k o sw ojej ż o n ie . Z a r a z p o ślu b ie p o z w a n a z a s z ła w c ią ż ę i m im o , ż e b y ła m ę ż a tk ą c ią g le p o z o s ta w a ła s a m a i z d a n a n a r a d z e n ie s o b ie z e sw o im i p r o b le m a m i i s p ra w a m i m a ł ż e ń sk im i. P o w ó d - w e d łu g r e la c ji p o z w a n e j - w y je ż d ż a ł n a d z ia łk ę , g d z ie m ia ł d o m e k i n ie m ia ł c z a s u d la n ie j, s p o ty k a ł się z e sw o im i k o le g a m i, n ie in te r e s o w a ł się n ią j a k się c z u je , c o p o tr z e b u je i w ra c a ł d o d o m u w ie c z o r e m c z ę s to p ija n y . P o z w a n a tw ie rd z iła , ż e je j ży c ie m a ł ż e ń s k ie p r z e z p ie rw s z e d w a la ta k ie d y m ie s z k a li u je j m a tk i, b y ło b a r d z o s m u tn e i s a m o tn e . D o d a tk o w o p r a c a p o w o d a ja k o k ie ro w c y , je g o n ie o b e c n o ś ć w d o m u i p ó ź n e p o w ro ty , d o d a tk o w o k o m p lik o w a ły r e a l i z o w a n ie w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j. „ B y ła m m ę ż a tk ą i n ic w ię c e j, m o je ży c ie n ie r ó ż n iło się n a s k u te k p o s ta w y i z a c h o w a n ia m ę ż a o d te g o k ie d y n ie b y ła m m ę ż a tk ą . M u s ia ła m b y ć s a m a z e w szy stk im , n ie m o g ła m li czyć n a m ę ż a , g d y ż d e n e rw o w a ło g o , ja k z w r a c a ła m m u u w a g ę , a b y ze
m n ą b ył, z a in te r e s o w a ł się m n ą i stw o rzy ł w s p ó ln o tę m iło śc i, z r o z u m ie n ia i p rz y ja ź n i. D e n e r w o w a ło g o to , ż e j a m a m ja k ie ś w y m a g a n ia i c h c ę b y ć z n im ” - n a p is a ła w p iś m ie d o S ą d u B is k u p ie g o w e W ło c ła w k a p o z w a n a .
K ie d y s tr o n y z a m ie s z k a ły r a z e m o s o b n o w d o m k u w y b u d o w a n y m p r z e z p o w o d a , b y ło je s z c z e g o rz e j, d la te g o p o z w a n a w y p ro w a d z a ła się o d p o w o d a , a b y d a ć m u d o z r o z u m ie n ia , ż e ta k n ie m o ż n a żyć w m a ł ż e ń s tw ie i w p ły n ą ć n a je g o p o s ta w ę i z a c h o w a n ie w o b e c n ie j. P o w ó d , z d a n ie m p o z w a n e j, n ie liczył się z je j z d a n ie m , w a ż n ie js i byli d la n ie g o k o le d z y , tr a k to w a ł j ą ja k o z ło k o n ie c z n e . B ył b a r d z o u p a r ty , n ie liczył się z je j z d a n ie , a n i z je j p o tr z e b a m i ja k o ż o n y i m a tk i. W tr a k c ie tr w a n ia m a łż e ń s tw a - j a k tw ie rd z iła p o z w a n a - p o w ó d z a ło ż y ł sp ra w ę 0 z n ie s ie n ie w s p ó ln o ty m a ją tk o w e j, k rz y w d z ą c p r z e z to j ą i ic h d z ie c k o . W k o ń c u p o w ó d w n ió s ł s p ra w ę o ro z w ó d . N a trz e c ie j r o z p r a w ie n a s tą p i ła u g o d a i p o z w a n a z g o d z iła się z a m ie s z k a ć r a z e m z p o w o d e m 1 d z ie c k ie m w je g o w y b u d o w a n y m d o m u , j e d n a k te g o n ie u c z y n iła , g d y ż p o w ó d n ie z m ie n ia ł się, a sta w a ł się c o r a z g o rsz y w o b e c niej i d z ie c k a . P o w ó d w z n o w ił s p ra w ę ro z w o d o w ą i w m a ju 1998 r. stro n y u zy sk a ły ro z w ó d . D n ia 23 m a ja 20 0 0 r. p o w ó d z a sk a rż y ł w a ż n o ś ć sw eg o m a łż e ń s tw a p r z e d S ą d e m B is k u p im w e W ło c ła w k u . P o p rz y ję c iu s k a rg i p o w o d o w e j u s ta lo n o p r z e d m io t s p o r u w f o rm ie p y ta n ia : c z y w d a n y m p r z y p a d k u n a le ż y u z n a ć m a łż e ń s tw o s tr o n z a n ie w a ż n e z ty tu łu s y m u la c j i k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o p o s tr o n ie p o z w a n e j (k a n . 1 1 0 1 ) o r a z j e j n ie z d o ln o ś c i p s y c h ic z n e j ( o s o b o w o ś c io w e j) d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a i p o d ję c i a is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h (k a n . 1 0 9 5 , n. 3 ) ? P o p r z e s łu c h a n iu p o w o d a i o ś m iu św ia d k ó w o r a z p rz y ję c iu o p in ii b ie g łe g o s ą d o w e g o , p o z w a n a o d m ó w iła z ło ż e n ia z e z n a ń są d o w y c h i w z w ią z k u z ty m d e k r e te m z d n ia 5 lip c a 2001 r. z o s ta ła o g ło s z o n a za n ie o b e c n ą w p o s tę p o w a n iu p ro c e s o w y m . D e k r e t e m z d n ia 5 lu te g o 2 0 0 2 r. u ja w n io n o a k t a p r o c e s o w e , a p o n ie w n ie s ie n iu p r z e z stro n y ż ą d n y c h u w ag , d e k r e te m z d n ia 25 lu te g o te g o s a m e g o r o k u z a m k n ię to p o s tę p o w a n ie d o w o d o w e i p r z y s tą p io n o d o w y ro k o w a n ia sp raw y . W y r o k ie m z d n ia 2 k w ie tn ia 2 0 0 2 r. S ą d B is k u p i w e W ło c ła w k u o rz e k ł, że n ie u d o w o d n io n o n ie w a ż n o ś c i z a s k a rż o n e g o m a łż e ń s tw a z w yżej w y m ie n io n y c h ty tu łó w .
P o a p e la c ji s tr o n y p o w o d o w e j s p r a w a tr a f iła d o T ry b u n a łu M e t r o p o lita ln e g o w G n ie ź n ie . P o u z u p e łn ie n iu m a te r ia łu d o w o d o w e g o o p i s e m n e w y p o w ie d z i s tr o n i o d m ó w ie n iu z ło ż e n ia z e z n a ń p r z e z p o z w a
n ą , T ry b u n a ł I I in s ta n c ji w y ro k ie m z d n ia 2 7 g r u d n ia 2 0 0 2 r. zm ie n ił c z ę ś c io w o w y ro k S ą d u W ło c ła w s k ie g o o r z e k a ją c , ż e n ie u d o w o d n io n o n ie w a ż n o ś c i z a s k a rż o n e g o m a łż e ń s tw a z ty tu łu sy m u la c ji z g o d y m a ł ż e ń sk ie j p o s tr o n ie p o z w a n e j ( k a n . 1101), czyli p o tw ie rd z ił w y ro k S ą d u B is k u p ie g o w e W ło c ła w k u , n a to m ia s t c o d o d ru g ie g o ty tu łu o rz e k ł, że u d o w o d n io n o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a s tr o n z ty tu łu o so b o w o śc io w e j n ie z d o ln o ś c i p o z w a n e j d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ( k a n . 1095 n . 3). T ry b u n a ł I I in s ta n c ji z a z n a c z y ł, ż e w z g r o m a d z o n y m m a te r ia le d o w o d o w y m I in s ta n c ji b r a k j e s t d o w o d ó w n a to , b y p o z w a n a sy m u lo w a ła z g o d ę m a łż e ń s k ą . S a m a b o w ie m p o z w a n a d o ta k ie j sy m u la c ji się n ie p rz y z n a je , a z e z n a n ia p o w o d a o r a z św ia d k ó w n ie p o d a j ą n ic z e g o , c o m o g ło b y św ia d cz y ć o sy m u lac ji. P o d o b n ie n ie w s k a z u ją n a to o k o lic z n o ś c i p r z e d ś lu b n e , w c z a s ie ś lu b u o r a z b e z p o ś r e d n io p o ślu b ie . T ry b u n a ł G n ie ź n ie ń s k i z a z n a c z y ł, ż e p r z e w ó d są d o w y p r o w a d z o n y w S ą d z ie b is k u p im w e W ło c ła w k u n ie w y k a z a ł te z p rzy c zy n y d la k tó r e j p o z w a n a m ia ła b y sy m u lo w a ć z g o d ę m a łż e ń s k a . J e d n o c z e ś n ie T ry b u n a ł G n ie ź n ie ń s k i je d n o z n a c z n ie z a z n a c z y ł, ż e ty tu ł n ie z d o ln o ś c i o s o b o w o śc io w e j p o z w a n e j d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h z n a j d u je p o tw ie r d z e n ie w z e b r a n y m m a te r ia le d o w o d o w y m i stw ie rd z ił, że „ u d o w o d n io n o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a z ty tu łu o s o b o w o śc io w e j n i e z d o ln o ś c i p o z w a n e j d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ( k a n . 1095 n . 3) i w te j cz ęści u c h y la się w y ro k S ą d u I in s ta n c ji. T ym sa m y m w y ro k j e s t n ie p ra w o m o c n y i p o d le g a a p e la c ji z u r z ę d u d o T ry b u n a łu I I I i n sta n c ji, k tó r ą j e s t N ajw y ższy T ry b u n a ł R o ty R z y m s k ie j” .
Z a p o ś r e d n ic tw e m o fic ja ła T ry b u n a łu I I in s ta n c ji w G n ie ź n ie p o w ó d z w ró c ił się d o N a jw y ż sz e g o T ry b u n a łu S y g n a tu ry A p o s to ls k ie j o w y z n a c z e n ie k tó r e g o ś z s ą d ó w k o ś c ie ln y c h w P o ls c e d o r o z p a tr z e n i a je g o sp ra w y w I I I in s ta n c ji. J e g o p r o ś b ę p o p a r ł p is m e m z d n ia 17 m a ja 2003 r. o fic ja ł G n ie ź n ie ń s k ie g o T ry b u n a łu M e tr o p o lita ln e g o . N a jw y ż szy T ry b u n a ł S y g n a tu ry A p o s to ls k ie j r e s k r y p te m z d n ia 12 c z e rw c a 2003 r. w y zn a cz y ł S ą d M e tro p o lita ln y w K a to w ic a c h d o r o z p a tr z e n ia sp ra w y w I I I in s ta n c ji. P r z e d m io te m sp ra w y w I I I in s ta n c ji b y ło p y ta n ie , czy u d o w o d n io n o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a z ty tu łu n ie z d o ln o ś c i p sy c h ic z n e j p o z w a n e j d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , a ty m sa m y m czy z a tw ie rd z ić w y ro k T ry b u n a łu I I in s ta n c ji w cz ęści o r z e k a ją c e j n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a .
W tr a k c ie in s tru k c ji p ro c e s o w e j w T ry b u n a le K a to w ic k im s tro n y n ie z g ło siły d a lsz y c h w n io s k ó w d o w o d o w y c h . P o z w a n a n a d e s ła ła c z te ry św ia d e c tw a p r a c y o r a z d w a św ia d e c tw a z n a u k i re lig ii. T ry b u n a ł I I I i n
s ta n c ji u z u p e łn ił m a te r ia ł d o w o d o w y o p o w o ła n ie b ie g łe g o są d o w e g o , k tó r y p r z e d s ta w ił k o le jn ą o p in ię c o d o z d o ln o ś c i p sy c h ic z n e j p o z w a n e j d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . P o z a m k n ię c iu p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o i z a k o ń c z e n iu w sz y stk ic h w y m a g a n y c h p r a w e m c z y n n o ści p ro c e s o w y c h , T ry b u n a ł K a to w ic k i p r z y s tą p ił d o ro z s trz y g n ię c ia sp ra w y i w y d a ł d n ia 30 k w ie tn ia 2 0 0 4 r. w y ro k p o zy ty w n y , czyli stw ie r d za ją cy , ż e n ie u d o w o d n io n o , b y p o z w a n a z a w ie r a ją c m a łż e ń s tw o b y ła n ie z d o ln a p s y c h ic z n ie d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . T ym s a m y m T ry b u n a ł K a to w ic k i u c h y lił w y ro k T ry b u n a łu I I in s ta n c ji w G n ie ź n ie , a p o tw ie rd z ił w y ro k S ą d u B is k u p ie g o w e W ło c ła w k u , ja k o T ry b u n a łu I in sta n c ji.
3. M otyw y p r a w n e w y ro k u W c z ę śc i in iu re o r z e c z e n ia p o n e n s n a w s tę p ie z a z n a c z a , ż e z a s to s o w a n e p rz e p is y p r a w a w o r z e k a n e j s p ra w ie m a łż e ń s k ie j w y ło ż o n o w y s ta rc z a ją c o w w y ro k a c h p o p r z e d n ic h in s ta n c ji, d la te g o n ie z a c h o d z i p o tr z e b a ic h p o w ta r z a n ia . S tw ie r d z a je d n a k , ż e p r z e z n ie z d o ln o ś ć d o p o d ję c ia i w y p e łn ie n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h r o z u m ie się n ie z d o ln o ś ć d o r e a liz o w a n ia p r z e d m io tu z g o d y m a łż e ń s k ie j. T ry b u n a ł K a to w ic k i z a z n a c z a , ż e c h o d z i t u o sy tu a c je , k ie d y o s o b a z d a je so b ie s p ra w ę z is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , j e s t w s ta n ie d o k o n a ć ic h k ry ty c z n e j o c e n y , j e d n a k - w s k u te k z a b u r z e ń n a tu r y p sy c h ic z n e j - n ie j e s t w s ta n ie ic h w y p e łn ić ( p o r. k a n . 1095 n . 3).
W y ro k i p r a w n e n a k tó r e p o w o łu je się T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji, a k tó r e p r z y ta c z a ją T ry b u n a ł W ło c ła w s k i i G n ie ź n ie ń s k i I I in s ta n c ji w sw o ich s p rz e c z n y c h w y ro k a c h , m o ż n a s tre ś c ić w s p o s ó b n a s tę p u ją c y . O tó ż p o - n e n s i ty c h d w ó c h T ry b u n a łó w z a z n a c z a ją , ż e w ś r ó d c z y n n ik ó w d o ty k a ją c y c h sfe ry p s y c h o lo g ic z n e j, m o g ą c y c h s p o w o d o w a ć n ie z d o ln o ś ć do p o d ję c ia i w y p e łn ie n ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , m ie s z c z ą się ta k ż e z a b u r z e n ia o s o b o w o ś c i ( p o r. P. G . B ia n c h i, L a c a u s a e n a tu r a e p s y c h i-
c a e d e l l ’in c a p a c ita , w: L ’in c a p a c ita d i a s s u m a r e g li o n e r i e s s e n z ia li d e l
m a tr i m o n i o , C itta d e l V a tic a n o 1998, s. 1 4 9 -1 5 2 ). M o g ą o n e u n ie m o ż liw ić p o d ję c ie is to tn e g o o b o w ią z k u m a łż e ń s k ie g o , o ile is tn ie ją ju ż w m o m e n c ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a i o ile są t a k c ię ż k ie , ż e w e fe k c ie cz y n ią o s o b ę c a łk o w ic ie n ie z d o ln ą d o w y p e łn ie n ia o k r e ś lo n e g o , is t o t n e g o o b o w ią z k u m a łż e ń s k ie g o ( p o r. c. S ta n k ie w ic z , 11 X I I 1979, S R R D 71 (1 9 7 9 ) s. 5 5 2 -5 5 3 ; C . P a le s tr o , 5 .IV 1 9 9 0 , R R D 82 (1 9 9 0 ) s.
480, n . 6; c. D e L a n v e rs in , 18 1 1995, R R D 87 (1 9 9 5 ) s. 35, n . 7; c. F u n g h in i, 17 1 1996, R R D 88 (1 9 9 6 ) s. 17, n . 8). P rz e m a w ia ją c d o p r a c o w n ik ó w T ry b u n a łu R o ty R z y m sk ie j w d n iu 25 sty c z n ia 1988 r. J a n P aw eł I I p rz y p o m n ia ł, ż e ta k r o z u m ia n ą n ie z d o ln o ś ć m o g ą p o w o d o w a ć ty lk o p o w a ż n ie js z e f o rm y p s y c h o p a to lo g ii, g d y ż ty lk o w ty c h p r z y p a d k a c h m o ż e z o s ta ć n a r u s z o n a z d o ln o ś ć o so b y d o p o z n a n ia lu b c h c e n ia (p o r. A A S 80 (1 9 8 8 ) s. 1180, n. 4 ). Z te g o te ż m o ty w u s ę d z ia w ż a d n y m w y p a d k u n ie m o ż e o r z e k a ć o s k u tk a c h p ra w n y c h , czyli o n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a , n a w e t p rz y u s ta lo n e j p r z e z b ie g ły c h n ie z d o ln o ś c i o so b y d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , je ś li n ie w y p ły w a o n a z p o w a ż n e j a n o m a lii p sy c h ic z n e j, a ty lk o z lż ejszej p s y c h o p a to lo g ii, z ja k ie g o ś b r a k u n a t u r y m o r a ln e j a lb o p o p r o s t u z e zw ykłej tr u d n o ś c i w r e a liz a c ji o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ( p o r. A A S 80 (1 9 8 8 ) s. 1183-1184, n. 10). W d o w o d z e n iu n ie z d o ln o ś c i d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h - z w r a c a ją u w a g ę a u to r z y w y ro k ó w T ry b u n a łu I I i I I I i n s ta n c ji - s ę d z ia p o w in ie n p o w o ła ć b ie g łe g o s ą d o w e g o ( p o r . k a n n . 1574, 1 6 8 0 ). J e g o z a d a n i e m j e s t d o s ta r c z e n ie s ę d z ie m u k o n k r e tn y c h u s ta le ń i o c e n s ta n u p s y c h ic z n e g o o s o b y w ch w ili z a w ie r a n ia m a łż e ń stw a d o k o n a n y c h w e d łu g sp e c y fic z n e j m e to d y n a u k o w e j o r a z re g u ł p r o fe s jo n a ln y c h ( p o r. c. F a ltin , 24 V I1 9 9 8 , M E 124 (1 9 9 9 ) s. 498, n. 9). O p in ia b ie g łe g o n ie p o s ia d a j e d n a k m o c y d o w o d u u s ta w o w e g o . O z n a c z a to , ż e o p in ia b ie g łe g o n ie w ią ż e s ę d z ie g o w s p o s ó b a b s o lu t ny. S ę d z ia m u s i w id z ie ć j ą w k o n te k ś c ie c a łe j sp raw y , w k o n f ro n ta c ji d o c a łe g o m a t e r i a ł u d o w o d o w e g o z e b r a n e g o p o d c z a s p r o c e s u (p o r. k a n n . 1579 §1 i 1608 § 3). D o k o n u ją c k ry ty c z n e j o c e n y e k s p e rty z y , s ę d z ia p o w in ie n d o k o n a ć w e ry fik a c ji w y s tę p u ją c y c h w n ic h z a ło ż e ń a n tr o p o lo g ic z n y c h o r a z k a te g o r ii f u n d a m e n ta ln y c h , ta k ic h j a k n o r m a l n o ść , z d o ln o ś ć , d o jr z a ło ś ć w ś w ie tle z a s a d c h r z e ś c ija ń s k ie j a n t r o p o l o g ii filo z o fic z n e j. K r y te r iu m w e ry fik a c ji n ie p o w in ie n b y ć w y id e a liz o w a n y o b r a z o s o b y lu d z k ie j, czy id e a ln e j o s o b o w o ś c i w e w sz y s tk ic h jej p o z y ty w n y c h a s p e k ta c h , a le rz e c z y w is to ść lu d z k a c h a r a k te r y z u ją c a się o b e c n o ś c ią w n ie j sił p r z e c iw s ta w n y c h , ś w ia d o m o ś c ią n ie d o s k o n a ło ś c i i g r z e c h u . W te j p e r s p e k ty w ie n o r m a l n o ś ć i z d o ln o ś ć p s y c h ic z n a d o w y ra ż e n ia z g o d y m a łż e ń s k ie j n ie u to ż s a m ia ją się z e z d o ln o ś c ią d o p e łn e j re a liz a c ji o s o b o w o ś c i w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j, a le o z n a c z a j ą je d y n ie z d o ln o ś ć d o d ą ż e n ia k u w a r to ś c io m tr a n s c e n d e n tn y m . Z a ś d o jr z a ło ś ć p s y c h ic z n a , a fe k ty w n a czy d o jr z a ło ś ć o s o b o w o ś c i n ie o z n a c z a ją o s ią g n ię c ia je j p e łn i, le c z ty lk o „ m in im u m ” k o n ie c z n e g o d o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a ( p o r . A . S ta n k ie w ic z , S ę d z ia i b ie g ły w s p r a w a c h
o n i e w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a z ty tu łu n ie z d o ln o ś c i p s y c h i c z n e j , Iu s M a t r i m o n ia le 5 (1 9 9 4 ) s. 57; Z . G ro c h o le w s k i, S ę d z ia k o ś c ie ln y w o b e c e k s
p e r t y z n e u r o p s y c h ia tr y c z n y c h i p s y c h o l o g ic z n y c h , P ra w o K a n o n ic z n e 31 (1 9 8 8 ) n r 3-4, s. 7 5 -8 8 ).
R e d a k to r z y s p rz e c z n y c h o r z e c z e ń w y ro k o w y c h w c z ę śc i d e iu r e , n a k tó r e to p o w o łu je się T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji, z a z n a c z a ją , ż e g d y sę d z ia m a p e w n e w ą tp liw o śc i c o d o o p in ii b ie g łe g o lu b ję z y k w k tó ry m o p in ia z o s ta ła n a p is a n a j e s t n ie z ro z u m ia ły , m o ż e z a r z ą d z ić d o d a tk o w e p r z e s łu c h a n ie b ie g łe g o są d o w e g o c e le m u z y s k a n ia o d p o w ie d n ic h w y ja ś n ie ń . G d y b y to n ie u s u n ę ło w ą tp liw o śc i s ę d z ie g o , n a le ż y w te j sa m ej s p ra w ie p o w o ła ć d r u g ie g o b ie g łe g o . T ry b u n a ł K a to w ic k i I I I in s ta n c ji s k o rz y s ta ł z te g o p r a w a i p o w o ła ł d r u g ie g o b ie g łe g o s ą d o w e g o , c z e g o n ie z r o b ił T ry b u n a ł G n ie ź n ie ń s k i I I in s ta n c ji (p o r. C. B ru n o , 1 7 .X II.1 9 8 2 , R R D 74 (1 9 8 2 ) s. 651; c. S ta n k ie w ic z , 2 3 .V I.1 9 9 5 , R R D 87 (1 9 9 5 ) s. 439, n . 12). N a p o d s ta w ie o m a w ia n y c h t u w y ro k ó w , a s z c z e g ó ln ie w y ro k u I I I in sta n c ji, w a r to d o k ła d n ie p r z e a n a liz o w a ć a r g u m e n ty , k tó r e p o w in n y p rz e k o n y w a ć o z a s a d n o ś c i, a c z a s e m w rę c z o b o w ią z k u p o w o ły w a n ia d r u g ie g o lu b tr z e c ie g o b ie g łe g o są d o w e g o - s u p e r b ie g łe g o w p r z y p a d k u p rz e c iw s ta w n o ś c i d o ty c h c z a so w y c h o p in ii b ie g ły c h . W sz cz eg ó ln y s p o s ó b d o ty c z y to sy tu a cji, g d y s p ra w a w p ie rw sz e j in s ta n c ji z o s ta ła r o z s trz y g n ię ta p r z y is to tn y m u w z g lę d n ie n iu o p in ii b ie g łe g o , a d ru g a in s ta n c ja w y d a ła o d m ie n n e r o z s trz y g n ię c ie , o p ie r a ją c się o in n e k o n k lu z je i w n io s k i sę d zió w . W o m a w ia n e j s p ra w ie m a łż e ń s k ie j T ry b u n a ł I I in s ta n c ji p o d w a ż a ją c w z n a c z ą c y m s to p n iu o p in ię b ie g łe g o s ą d o w e g o i s tw ie rd z a ją c , ż e je s t o n a m a ł o tr a fn a i b u d z i p o w a ż n e z a s tr z e ż e n ia K o le g iu m S ę d z io w s k ie g o , n ie p o w o ła ł d r u g ie g o b ie g łe g o s ą d o w e g o . J e d n o c z e ś n ie sę d z io w ie w o p a r c iu o z e z n a n ia g łó w n ie św ia d k ó w , a ta k ż e p o z o s ta ły c h o k o lic z n o ś c i sp ra w y u z n a li, p o d w a ż a ją c o p in ię b ie g łe g o s ą d o w e g o , ż e p o z w a
n a b y ła w c h w ili z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a d o tk n i ę ta o s o b o w o ś c io w ą n ie z d o l n o ś c ią d o p o d ję c i a is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , tj. d o s tw o rz e n ia w s p ó ln o ty c a łe g o ży c ia , s k ie r o w a n e j z e s w e j is to ty d o d o b r a m a ł ż o n k ó w (z o b . k a n . 1055 § 1).
W ta k ie j s y tu a c ji o s ta te c z n e r o z s tr z y g n ię c ie , w p r z y p a d k u w n ie s ie n ia a p e la c ji, sp o c z y w a n a tr z e c ie j in s ta n c ji, k t ó r a p o w o ła ł a d r u g ie g o b ie g łe g o s ą d o w e g o . Z a p e w n e g d y b y T ry b u n a ł II in s ta n c ji p o w o ła ł ta k ż e b ie g łe g o s ą d o w e g o , c o z a p e w n e b y ło w s k a z a n e , a m o ż e i k o n ie c z n e , w te d y T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji p o w o ła łb y s u p e r g ie g łe g o , aby
o s ta te c z n i e w y ja ś n ić w ą tp liw o ś c i i r o z b ie ż n o ś c i b ie g ły c h p r z e d s ta w io n e w p o p r z e d n i c h in s ta n c ja c h . M o ż n a te ż s n u ć d o m n ie m a n ie i p r z y p u s z c z a ć , ż e g d y b y T ry b u n a ł I I in s ta n c ji p o w o ła ł b ie g łe g o są d o w e g o , j e g o d e c y z ja w y ro k o w a b y ła b y in n a , s z c z e g ó ln ie k ie d y w e ź m ie się p o d u w a g ę d e c y z ję w y ro k o w ą T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji, u c h y la ją c a w y r o k T r y b u n a łu I I in s ta n c ji. S p ra w a z a s k a rż o n e g o m a łż e ń s tw a b y ła w I i II in s ta n c ji p r o w a d z o n a z d ru g ie g o ty tu łu , a m ia n o w ic ie sy m u la c ji z g o d y m a łż e ń s k ie j p o s t r o n ie p o z w a n e j (k a n . 1101). S tą d w w y ro k a c h ty c h d w ó c h in s ta n c ji z n a j d u je m y w c z ę śc i d e iu re p r z y b liż e n ie p o d s ta w p ra w n y c h o rz e c z e n ia . P o n e n s i za zn a cz y li, ż e w e d łu g k a n . 1057 § 1 m a łż e ń s tw o p o w s ta j e p r z e z z g o d ę s tr o n w y r a ż o n ą p r z e z o s o b y p r a w n ie d o te g o z d o ln e , z g o d n i e z p r a w e m , k tó r e j n ie m o ż e u z u p e ł n ić ż a d n a w ła d z a lu d z k a . Z g o d a s tr o n , k t ó re j w yżej m o w a , j e s t a k te m w o li (z o b . k a n . 1057 § 2 ), czyli a k t e m w e w n ę trz n y m , o k tó r e g o is tn ie n iu m o ż e m y w n io s k o w a ć n a p o d s ta w ie w y p o w ia d a n y c h słó w lu b z n a k ó w z e w n ę tr z n y c h (z o b . k a n . 1104 § 2 ). P r a w o d o p u s z c z a m o ż liw o ść , iż z e w n ę tr z n y m a k to m (s ło w o m lu b g e s to m ) n ie o d p o w ia d a w e w n ę tr z n a z g o d a . W ó w c za s m a m ie js c e sy m u la c ja z g o d y m a łż e ń s k ie j. W z w ią z k u z t ą m o ż liw o śc ią k a n . 1101 § 1 p o s t a n a w ia: d o m n ie m y w a się, ż e w e w n ę tr z n a z g o d a o d p o w ia d a s ł o w o m lu b z n a
k o m u ż y ty m p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a o r a z je ś li j e d n a k j e d n a z e stro n
a lb o o b y d w ie p o z y t y w n y m a k t e m w o li w y k lu c z a łb y s a m o m a łż e ń s tw o lu b j a k i ś is to tn y e le m e n t m a łż e ń s tw a , a lb o j a k i ś is to tn y p r z y m i o t, z a w ie r a ją j e
n ie w a ż n ie (k a n . 1101 § 2).
P o n e n s i T ry b u n a łu I u II in s ta n c ji stw ie rd z ili, ż e w m yśl p r z y to c z o n e g o k a n o n u p r z e d m io te m sy m u la c ji z g o d y m a łż e ń s k ie j m o ż e być: 1. s a m o m a łż e ń s tw o ; c o o z n a c z a , ż e k to ś w e w n ę trz n y m p o z y ty w n y m a k t e m w o li w y k lu c z a z a w a rc ie m a łż e ń s tw a i z a c h o d z i w te d y sy m u la c ja c a łk o w ita ; 2. ja k iś is to tn y e le m e n t m a łż e ń s tw a , n p . k to ś w y k lu c z a p o to m s tw o ; 3. ja k iś is to tn y p r z y m io t m a łż e ń s tw a , o k tó ry c h m ó w i k a n . 1056 i 1055. W p o w y ższ y ch w y p a d k a c h z a c h o d z i sy m u la c ja c z ęścio w a. Z a r ó w n o sy m u la c ja c a łk o w ita , ja k i c z ę śc io w a , p o w o d u ją n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a . D o w o d a m i n a sy m u la c ję z g o d y m a łż e ń s k ie j, z a z n a c z y li p o n e n s i, są: p r z y z n a n ie się o so b y sy m u lu ją c e j (d o w ó d b e z p o ś r e d n i) o r a z o k o lic z n o ś c i p r z e d ś lu b n e , w d n iu ś lu b u i b e z p o ś r e d n io p o ślu b ie , k tó r e n i e d w u z n a c z n ie w s k a z u ją n a sy m u lo w a n ie z g o d y m a łż e ń s k ie j ( d o w ó d p o ś r e d n i) . W a ż n y m e l e m e n te m d o w o d o w y m j e s t w y k a z a n ie przy czy n y , d la k tó r e j k to ś z a w ie ra ją c m a łż e ń s tw o , sy m u lo w a ł z g o d ę m a łż e ń s k ą .
4. M otyw y f a k ty c z n e w y ro k u S z e r o k a c z ę ś ć z a w ie r a ją c a m o ty w y fa k ty c z n e ro z s trz y g n ię c ia s ta n o w i in te r e s u ją c y w y w ó d p o n e n s a , w k tó r y m p r z e d k ła d a a r g u m e n ty z a p r z e c z a ją c e te z ie p o w o d a s tw ie rd z a ją c e j, ż e p o z w a n a b y ła n ie z d o ln a d o p o d ję c ia i r e a liz o w a n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ze w z g lę d ó w p sy c h ic z n y c h i o so b o w o śc io w y c h . P o s łu ż o n o się tu ta j z a r ó w n o z e z n a n ia m i s tro n , j a k i św ia d k ó w , a ta k ż e p o w o ła n o się n a o p in ie są d o w o -p s y c h o lo g ic z n e b ie g ły c h z I i I I I in sta n c ji.
S e n te n c ja w y ro k o w a T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji p rz y ta c z a w s k ró c ie m o ty w y i p rzy c z y n y u z a s a d n ia ją c e ro z s trz y g n ię c ie T ry b u n a łu I I i n s t a n cji c o d o p sy c h ic z n e j ( o s o b o w o ś c io w e j) n ie z d o ln o ś c i p o z w a n e j d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . Z a u w a ż a , iż w e d łu g o r z e c z e n ia T ry b u n a ł u I I in s ta n c ji „ p r a w ie w szyscy św ia d k o w ie o k r e ś la ją p o z w a n ą ja k o o s o b ę n ie z r ó w n o w a ż o n ą p sy c h ic z n ie , n ie p rz y g o to w a n ą d o p r o s te j o d p o w ie d z ia ln o ś c i ja k o żo n y , n ie n o r m a ln ą , p s y c h ic z n ie o d c h y lo n ą i c h o ro b liw ie u z a le ż n io n ą o d sw ej m a tk i, ż e p o z w a n a b y ła o s o b ą k o n f lik to w ą, n ie d b a ją c a o d o m , a p o w ó d b y ł p o tr z e b n y je j p o to , a b y d a w a ć p i e n ią d z e ” . W y ro k k a to w ic k i p rz y ta c z a ró w n ie ż u z a s a d n ie n ie w y ro k u I I in s ta n c ji w o d n ie s ie n iu d o a n a liz y o p in ii b ie g łe j z I in s ta n c ji, g d z ie T ry b u n a ł G n ie ź n ie ń s k i z w ró c ił u w a g ę , iż s ę d z ia p o w in ie n u w a ż n ie r o z w aż y ć n ie ty lk o w n io s k i b ie g ły c h , c h o c ia ż b y z g o d n e , le c z p o z o s ta łe o k o lic z n o ś c i sp ra w y (p o r. k a n . 1579). O k o lic z n o ś c i za ś sp ra w y w y ra ź n ie w s k a z u ją , ż e p o z w a n a b y ła d o tk n ię ta o so b o w o ś c io w ą n ie z d o ln o śc ią d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , tj. d o s tw o r z e n ia w s p ó ln o ty c a łe g o życia, s k ie ro w a n e j z e sw ej is to ty d o d o b r a m a łż o n k ó w (zo b . k a n . 1055 § 1).
N a p o c z ą tk u sw eg o o r z e c z e n ia w y ro k o w e g o r e l a t o r s tw ie rd z a , że
w n io s k i d e c y z y jn e w y p ro w a d z o n e p r z e z T ry b u n a ł I in s ta n c ji p o k ry w a ją się z o p in ią b ie g łe j p o w o ła n e j p r z e z t ę in s ta n c ję . O s ta te c z n a d ec y zja w y ro k o w a s tw ie rd z a , ż e T ry b u n a ł I I in s ta n c ji w y ra z ił p o w a ż n e z a s tr z e ż e n ia c o d o tr a f n o ś c i te j o p in ii, z a u w a ż a ją c , ż e j e s t o n a r a ż ą c o n ie z g o d n a z o p in ią o p o z w a n e j w y r a ż o n ą p r z e z p r a w ie w s z y s tk ic h ś w ia d k ó w , k t ó rzy c h a r a k te r y z u ją p o z w a n ą j a k o o s o b ę p s y c h i c z n ie n ie z r ó w n o w a ż o n ą , n ie d o jr z a łą i n ie z d o ln a d o s tw o r z e n ia w s p ó ln o ty m a łż e ń s k ie j m a ją c e j n a c e lu d o b r o m a ł ż o n k ó w . Z d a n i e m - j a k z a z n a c z a r e l a t o r - T ry b u n a łu I I in s ta n c ji o p in ia b ie g łe j z u p e ł n ie p o m i j a c ią g łe u c ie c z k i p o z w a n e j d o
s w e j m a tk i, c o c z y n iło j ą n ie z d o ln ą d o s tw o r z e n ia b o n u m c o n iu g u m . T ry b u n a ł G n ie ź n ie ń s k i z w ró c ił te ż u w a g ę , ż e b ie g ła w I in s ta n c ji w y sta w ia
j ą c o p in ię n a p o d s ta w ie a k t sp ra w y n ie d y s p o n o w a ła z e z n a n ia m i św ia d k ó w p r z e s łu c h a n y c h ju ż p o s p o r z ą d z e n iu o p in ii.
O d n o ś n ie p o w y ższ y ch ro z b ie ż n o ś c i, T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji z a u w a ż a , ż e o d św ia d k ó w n a le ż y o c z e k iw a ć d o s ta rc z e n ia in f o rm a c ji o fa k ta c h , n ie z a ś o p in ii. S ła b ą s tr o n ą r o z p a try w a n e j sp raw y , z a u w a ż a p o n e n s , j e s t to , ż e p r z e s łu c h a n i św ia d k o w ie to k re w n i lu b b lisc y i z n a jo m i p o w o d a . T ru d n i p o w o d a o to w in ić, s k o r o p o z w a n a o d m ó w iła z ło ż e n ia z e z n a ń , a w ż a d n y m p iś m ie n ie p o d a ł a św ia d k ó w , re z y g n u ją c z te g o d o w o d u p r o c e s o w e g o . T rz e b a to j e d n a k m ie ć n a u w a d z e i n a o k u p rz y o c e n ie m a te r ia łu d o w o d o w e g o . O d d a la ją c te z ę p o w o d a s ę d z io w ie I I I in s ta n c ji z a u w a ż a ją , ż e n ie w n o s i o n o k o n d y c ji p r z e d ś lu b n e j p o z w a n e j (jej d z ie c iń s tw a , la t p a n ie ń s k ic h , e w e n tu a ln y c h c h o r ó b , d o z n a ń , a ta k ż e c e c h c h a r a k t e r o l o g ic z n y c h ) ż a d n y c h in f o rm a c ji. D o d a j ą r ó w n ie ż , ż e w z e z n a n ia c h ś w ia d k ó w - z d a n ie m p o n e n s a - z n a jd u je m y ty lk o j e d e n sz c z e g ó ł, a m ia n o w ic ie b r a to w a p o w o d a p o d a j e , ż e p o z w a n a z o s ta ł a d y sc y p li n a r n i e z w o ln io n a z p r a c y p o g ło ś n e j a w a n tu r z e , p o d c z a s k tó r e j „ n a u b liż a ła p u b lic z n ie m a js tr o w i” . P o z a ty m p o w ó d n ie p r z e d s ta w ia ż a d n y c h in n y c h p o w a ż n y c h a r g u m e n tó w i d o w o d ó w p r z e m a w ia ją c y c h z a n ie z d o ln o ś c ią p o z w a n e j d o r e a liz o w a n ia i p o d e j m o w a n ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h .
R o z s trz y g n ię c ie T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji s tw ie rd z a , ż e k o n k r e tn e i n f o r m a c je z a w a r te w z e z n a n ia c h p o w o d a w s k a z u ją , ż e „ z a r a z p o ślu b ie z o s ta ł p r z e z ż o n ę b e z p o d s ta w n ie u d e r z o n y w tw a r z ” , ż e „ ż o n a b y ła z b y t n e r w o w a i c ią g le o b y le c o r o b iła m u w y m ó w k i, iż w c z e ś n ie w y je ż d ż a i p ó ź n o w ra c a d o d o m u , p o d c z a s g d y o n ja k o k ie ro w c a m ia ł n ie - n o r m o w a n y cz as p r a c y ” , ż e „ u r z ą d z a ła m u a w a n tu r y p rz y lu d z ia c h ” i „ o c z e r n ia ła g o z a r z u c a ją c m u p ija ń s tw o ” , „ w c iąż w y p ro w a d z a ła się d o sw ojej m a tk i, d o k tó r e j b y ła b a r d z o p rz y w ią z a n a i n a k a ż d e słow o i z a c h ę tę m a tk i p a k o w a ła się i w y p ro w a d z a ła się d o n ie j” . Z d a n i e m s ę dzió w , s p o ś r ó d p o w y ższ y ch in fo rm a c ji ja k ie p o d a ł i z e z n a ł p o w ó d , p o tw ie r d z e n ie z n a la z ły ty lk o c ią g łe u c ie c z k i p o z w a n e j d o m a tk i. Z e z n a n ia m a tk i p o w o d a , je g o k u z y n a o r a z św ia d k ó w o b c y c h d la s tr o n n ie w n o s z ą in n y c h k o n k r e tó w d o sp raw y , p rz y cz y m ja k o ź r ó d ło n i e p o r o z u m ie ń s tr o n p r z e ja w ia ją się p r o b le m y fin a n s o w e . Z e z n a n ia b ra to w e j p o w o d a n ie sz c z ę d z ą p o z w a n e j k ry ty k i, ż e z a n ie d b y w a ła sw eg o m ę ż a - n ie o p ie r a ła g o , n ie p rz y g o to w y w a ła p o siłk ó w , b y ła c h o ro b liw ie z a z d r o s n a , d o le w a ła „oliw y d o o g n ia ” , r o b iła z p o w o d a g łu p ie g o c z ło w ie k a i c z ę s to p o w ta r z a ła , ż e w e ź m ie z n im ro z w ó d .
W e d łu g ro z s trz y g n ię c ia T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji w ię c e j d o p o w ie d z e n ia m ie li in n i dw aj św ia d k o w ie , k tó rz y - j a k z a u w a ż a p o n e n s - n ie z n a li w p ra w d z ie o k o lic z n o ś c i k o ja rz e n ia się m a łż e ń s tw a s tr o n a n i je g o p r z e b ie g u , a le w ie d z ie li - ja k z e z n a je j e d e n z n ic h - ż e „w p r z y g o to w a n ia d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a a n g a ż o w a ł się f in a n s o w o i w szy stk o z a ła tw ia ł p o w ó d ” . S e n te n c ja w y ro k o w a p rz y ta c z a d o s ło w n e z e z n a n ia ty c h św ia d k ó w : „ o n a o b ja w ia ła s tr a s z n ą n e rw o w o ść , k o m p le tn y b r a k o p a n o w a n ia , n ig d y n ie u d a ło się z n ią n a w ią z a ć n o r m a ln e j ro z m o w y . G d y k to ś z w ra c a ł je j u w a g ę , ż e n ie r o z m a w ia się w to w a rz y stw ie , o n a z a w sz e o d p o w ia d a ła , ż e b o li j ą g ło w a , ż e j e s t z m ę c z o n a itd . O sw o im m ę ż u n ig d y n ie m ó w iła p o z y ty w n ie i d o b rz e . D o m ę ż a z a w sz e o d n o s iła się o p ry sk liw ie . R o b iła w ra ż e n ie o so b y n ie z ró w n o w a ż o n e j p sy c h ic z n ie . C z ę s to p o w ta r z a ła : daj m i p ie n ią d z e , p o t e m je s te m m i ju ż n ie p o t r z e b ny. D la n ie j liczyły się ty lk o p ie n ią d z e . Z b y le ja k ie g o p o w o d u w szczy n a ł a k łó tn ie i a w a n tu ry , c z ę s to w p o ry w ie z ło śc i b e z p o w o d u p o z w a n a tr z a s k a ła d rz w ia m i i u c ie k a ła d o sw ojej m a m y - to p o w ta r z a ło się b a r d z o c z ę s to . W ą tp ię czy ic h p o ż y c ie b y ło p o ślu b ie w o g ó le z g o d n e ” . I n n y ś w ia d e k - j a k to p r z y ta c z a s e n te n c ja w y ro k o w a T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji - tw ie rd z ił, ż e „ p o w o d e m r o z e jś c ia s tr o n b y ła n ie z g o d a , n ie z ró w n o w a ż o n y c h a r a k te r p o z w a n e j, b r a k n a jm n ie js z e g o z a in te r e s o w a n ia w ła s n a r o d z in ą i m ę ż e m z e s tr o n y p o z w a n e j, p o g łę b ia ją c a się n e r w o w o ść i a r o g a n c ja p o z w a n e j w s to s u n k u d o m ę ż a . W in ę p o n o s i p o z w a n a , g d y ż n ie b y ła d o jr z a ła m o r a ln ie i p sy c h ic z n ie d o życia w z g o d n e j, n o r m a ln e j r o d z in ie i m a łż e ń s tw ie k a to lic k im . P a tr z ą c n a ic h m a ł ż e ń s tw o m ia ło się w ra ż e n ie , ż e p o z w a n a j e s t o s o b ą n ie n o r m a ln ą i p s y c h ic z n ie o d c h y lo n ą ” . T e n s a m ś w ia d e k - c o p r z y ta c z a p o n e n s - z e z n a ł, ż e „ p o z w a n a z a w sz e r e a g o w a ła z b y t n e rw o w o , b y ła w y b u c h o w a i a r o g a n c k a . N ie c h c ia ła z a m ie s z k a ć z p o w o d e m , b o n ie z a le ż a ło je j m a m a łż e ń s tw ie , a p o w o d e m te g o b y ł je j s ta n p sy c h icz n y , c ią g łe n ie z a d o w o le n ie z w sz y s tk ie g o i w z b u d z a n ie cią g łe j n ie n a w iśc i. P o w o d e m ic h ro z e jś c ia b y ło to , ż e o n a c ią g le g o o k ła m y w a ła i p o p ie r a ła ty lk o sw oją ro d z in ę , a p o w o d a tr a k to w a ła ja k o r o b o to d o r o b ie n ia p ie n ię d z y ” .
T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji - ja k to w s p o m n ia n o w cz eśn iej - p o w o ła ł b ie g łe g o są d o w e g o , k tó r y w swej e k s p e rty z ie zg o d z ił się z o p in ią b ie g łe g o są d o w e g o I in s ta n c ji i stw ie rd z ił, ż e „ w y stę p u ją c e u p o z w a n e j p e w n e n ie p ra w id ło w o ś c i n ie są n a ty le g łę b o k ie i p o w a ż n e , że b y p o w o d o w a ły je j n ie z d o ln o ś ć d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ” . Z d a n i e m b ie głej I I I in s ta n c ji „ m ię d z y s tr o n a m i b r a k b y ło m iło śc i, c h ę c i p o ś w ię c e n ia się d la d ru g ie g o , p ra w d z iw e g o d ą ż e n ia d o b y cia r a z e m i w y ro z u m ia ło
ści, a ty lk o c h ę ć p o s ta w ie n ia n a sw oim , u p a r to ś ć i u d o w o d n ie n ie d r u giej s tr o n ie , ż e n ie m a rac ji. T ry b u n a ł I I in s ta n c ji n ie p o w o ła ła b ie g łe g o , a ty lk o w y ra ził sw o je z a s tr z e ż e n ia i w y ra ź n ą d e z a p r o b a t ę w o b e c o p in ii b ie g łe j I in sta n c ji. P o d w a ż a ją c z a ś d ec y zję w y ro k o w ą T ry b u n a łu I in sta n c ji o p a r ł sw o je w n io s k o w a n ie g łó w n ie n a z e z n a n ia c h św iadków .
Z d a n i e m T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji a k ta sp ra w y n ie d a ją p o d s ta w d o o d r z u c e n ia w n io s k ó w b ie g ły c h . W p r a w d z ie T ry b u n a ł II in s ta n c ji u z n a ł, ż e o p in ia p ie rw sz e j b ie g łe j o d b ie g a o d o p in ii w y ra ż o n e j p r z e z św ia d k ó w , a le - z d a n ie m o r z e c z e n ia w y ro k o w e g o T ry b u n a łu K a to w ic k ie g o - s ła b ą s tr o n ą z e z n a ń św ia d k ó w j e s t w ła ś n ie to , ż e d u ż o w n ic h o p in ii, a m a ło k o n k r e tn y c h f a k tó w . A i o f a k ta c h z e z n a ją św ia d k o w ie n a p o d sta w ie in fo rm a c ji i z w ie rz e ń czy o p o w ia d a ń p o w o d a . C o g o rs z a - z d a n ie m p o n e n s a - w r o z p a try w a n e j s p ra w ie n a w e t fa k ty , n a c o n ie z w ró cił u w a g i T ry b u n a ł I I in s ta n c ji, k tó r e w y d aw ały b y się p r o c e s o w o u d o w o d n io n e o k a z u ją się w ą tp liw e . B o n p . w k a r to t e c e p a r a f ia ln e j o d n o to w a n o w 1980 i 1981 r., ż e p o z w a n a n ie u c z ę s z c z a ła n a le k c je relig ii, a ty m c z a s e m p o z w a n a p r z e d ło ż y ła k o p ię św ia d e c tw a u k o ń c z e n ia p ie rw sz e j k la sy k a te c h iz a c ji w z a k r e s ie Z S Z z d a t ą 1 sty c z n ia 1981 r. P o n a d to - z d a n ie m o r z e c z e n ia w y ro k o w e g o I I I in s ta n c ji - p o z w a n a k w e s tio n u je r z e te ln o ś ć n ie k tó r y c h św ia d k ó w , n a k tó r y c h sw o je r o z s trz y g n ię c ie w g łó w n e j c z ę śc i o p ie r a ła d e c y z ja w y ro k o w a II in sta n c ji, a m ia n o w ic ie św ia d k ó w , k tó rz y u z a le ż n ie n ie są o d p o w o d a , g d y ż u n i e g o są z a tr u d n ie n i. N ie z a le ż n ie o d z a s a d n o ś c i z a r z u tó w p o z w a n e j, w sw o im ro z s trz y g n ię c iu tu r n u s są d o w y zw ró cił u w a g ę n a w y m ie sz a n ie w z e z n a n ia c h św ia d k ó w fa k tó w , w ia d o m o ś c i za sły sz a n y c h i o p in ii. Z d a n i e m T ry b u n a łu , p r z e s ła n k ą w n io s k u o n ie z d o ln o ś c i p o z w a n e j m u s z ą b y ć fa k ty p r o c e - so w o u d o w o d n io n e , a p o m ię d z y f a k ta m i i w n io s k a m i m u s i z a c h o d z ić k o n ie c z n o ś ć lo g ic z n e g o w y n ik a n ia . T y m c zasem w ro z p a try w a n e j s p r a w ie tr u d n o - z d a n ie m p o n e n s a - w ykluczyć p rz y p u sz c z e n ie , ż e r o zk ła d m a łż e ń s tw a n ie n a s tą p ił z p rzy c zy n y w sk a z a n e j w te z ie p ro c e s o w e j. Z a ró w n o w z e z n a n ia c h p o w o d a , ja k i św ia d k ó w m o c n o ry su je się u tła k o n f lik t ro d z in n y sp o w o d o w a n y z w o ln ie n ie m b r a t a p o z w a n e j p r z e z p o w o d a . W e d łu g p o w o d a „ m a tk a p o z w a n e j m śc iła się n a n im i p o d ż e g a ła p rz e c iw k o n ie m u p o z w a n ą ” . Z o n a b y ła n a s ta w ia n a p rz e c iw k o m n ie p r z e z sw o ją m a tk ę , b r a t a i b r a to w ą ” - z e z n a ł p o w ó d . P o n e n s w a n a liz ie fa k tó w d o w o d o w y c h z a u w a ż a , ż e is to tn ie w a k ta c h sp ra w y w y ra ź n ie z a z n a c z a się d e s tru k c y jn a r o la m a tk i p o z w a n e j, a le n ie to je s t p o d s ta w ą p o d n ie s io n e j n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a . S ta w ia je d n a k p y ta n ie : czy p o
z w a n a n ie b y ła p sy c h ic z n ie u z a le ż n io n a o d sw ej m a tk i? Z a u w a ż a j e d n a k d a le j, ż e z e z n a ją c y św ia d k o w ie p o d k r e ś la ją c e c h y p o z w a n e j, k tó r e z d a ją się w y k lu c z a ć ta k ie u z a le ż n ie n ie . C h a ra k te ry z u ją o n i p o z w a n ą j a k o o s o b ę ag re sy w n ą , a r o g a n c k ą , n ie u s tę p liw ą i u m ie ją c ą m a s k o w a ć się. B io rą c to p o d u w a g ę T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji n ie d o s trz e g a p o d s ta w u s ta le n ia d o k o n a n e g o p r z e z T ry b u n a ł II in sta n c ji, w e d le k tó r e g o „ p o z w a n a b y ła c h o ro b liw ie u z a le ż n io n a o d swej m a tk i.
K o ń c o w a a n a liz a f a k tó w d o w o d o w y c h d o p r o w a d z iła sę d z ió w T ry b u n a ł u I I I in s ta n c ji d o s tw ie rd z e n ia , iż w ta k im s ta n ie sp ra w y t r u d n o je s t o k re ś lić n a cz y m m ia ła b y p o le g a ć n ie z d o ln o ś ć p o z w a n e j d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h ? Z a d a n i e to j e s t ty m tr u d n ie js z e - z a u w a ż a a u t o r d ec y zji w y ro k o w e j - iż b ie g ła s ą d o w a d y s p o n u ją c a c a ły m n a g r o m a d z o n y m m a te r ia łe m d o w o d o w y m n ie b y ła w s ta n ie w y p ro w a d z ić t a k ie g o w n io sk u . N ie w ą tp liw ie - z d a n ie m p o n e n s a - p o z w a n a z d r a d z a p e w n e „ c e c h y n ie p ra w id ło w e ” , z w ła sz c z a k łó tliw o ść , ła tw e p o p a d a n ie w z d e n e r w o w a n ie , a ta k ż e z a z n a c z a ją c e się w je j p o s ta w ie le k c e w a ż ą c e n a s ta w ie n ie w o b e c p r o w a d z o n e g o p r o c e s u (n p . p o s tu la t, a b y w tr y b u n a le o r z e k a ją c y m z a s ia d a ł ks. k a r d y n a ł G le m p ) . S ą d j e d n a k m u s i z g o d z ić się - w e d łu g T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji - z b ie g łą , iż n ie p ra w id ło w o ś c i o so b o w o ś c io w e p o z w a n e j n ie b y ły a ż ta k g łę b o k ie i p o w a ż n e , b y p o w o d o w a ły je j n ie z d o ln o ś ć d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń sk ic h . C o w ię c e j - o r z e c z e n ie w y ro k o w e T ry b u n a łu K a to w ic k ie g o z a z n a c z a , ż e T ry b u n a ł n ie z d o ła ł o s ią g n ą ć m o ra ln e j p e w n o ś c i, ż e p o z w a n a z a w ie r a ją c m a łż e ń s tw o n ie b y ła z d o ln a p o d ją ć is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . S ą d z a u w a ż y ł i p o d k r e ś lił, ż e o s ią g n ię c iu w y m a g a n e j d o o r z e k a n ia p e w n o ś c i s ta n ę ła n a z a w a d z ie o b s tr u k c ja p r o c e s o w a z a s to s o w a n a p r z e z p o z w a n ą , k tó r e j n ie u s p ra w ie d liw ia ją r a c je w y k ła d a n e w je j p is m a c h k ie ro w a n y c h d o T ry b u n a łó w w sz y stk ic h tr z e c h i n s t a n cji. N a s k u te k ta k ie j p o s ta w y p o z w a n e j, n ie z ło ż e n ia p r z e z n ią z e z n a ń , n ie s ta w ie n ia się n a b a d a n ie p sy c h o lo g ic z n e , a n i n ie p o w o ła n ie ż a d n y c h św ia d k ó w , u tr u d n iło T ry b u n a ło m I, I I i I I I in s ta n c ji w y ja ś n ie n ie d o k o ń c a p rzy c zy n y e w e n tu a ln e j n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a , o c o p o s tu lo w a ł i w n o s ił p o w ó d . 5. R o z s trz y g n ię c ie W c z ę śc i ro z s trz y g a ją c e j w y ro k u , p o a n a liz ie m o ty w ó w fak ty c z n y c h , a u t o r d ec y zji w y ro k o w e j u z n a je , ż e w o b e c ta k ie g o s ta n u sp ra w y T ry b u
n a ł I I I in s ta n c ji n ie m o ż e in a c z e j p o s tą p ić , j a k stw ie rd z ić , ż e n ie u d o w o d n io n o , b y p o z w a n a z a w ie ra ją c m a łż e ń s tw o b y ła n ie z d o ln a d o p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . Z d a n i e m k o le g iu m sę d zio w sk ie g o , tr u d n o je s t p rz y ją ć iż p o z w a n a - j a k tw ie rd z i p o w ó d - z a w ie ra ją c m a łż e ń s tw o b y ła o s o b ą p sy c h ic z n ie n ie z ró w n o w a ż o n ą , o so b o w o śc io w o n ie z d o ln ą d o r e a liz o w a n ia p r z e d m io tu k o n s e n s u m a łż e ń sk ie g o , czy te ż u z a le ż n io n ą o d swej m a tk i i n a s k u te k te g o n ie z d o ln ą d o p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń sk ic h . W św ie tle cało ści m a te r ia łu d o w o d o w e g o i je g o w nikliw ej a n a liz y w św ie tle m o ty w ó w p ra w n y c h , n ie m a p o d s ta w a ż e b y u z n a ć p o z w a n ą o d stro n y o s o b o w o ściow ej i p sy c h icz n ej z a n ie z d o ln ą d o p o d ję c ia i r e a liz o w a n ia isto tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń sk ic h , g dyż n ie o d z n a c z a ła się o n a k o n k re tn y m i n ie p ra w id ło w o śc ia m i. M o ż n a za u w aż y ć - z d a n ie m T ry b u n a łu I I I in sta n c ji w p o s ta w ie i z a c h o w a n iu p o z w a n e j p e w n e c e ch y o so b o w o śc i za le żn e j i n ie d o jrz a łe j, je d n a k n ie n a ty le p o w a ż n e i z d e c y d o w a n e , ab y u n ie m o ż liw iały je j z a w a rc ie m a łż e ń s tw a i re a liz o w a n ie w sp ó ln o ty m a łż e ń sk ie j. P o z w a n a - z a u w a ż a s e n te n c ja w y ro k o w a - gd y m ia ła 10 la t s tra c iła o jc a i o d te g o c z a s u b y ła w y ch o w y w an a p r z e z sw oja m a tk ę , d la te g o te ż łą cz y ły j ą z m a tk ą siln e w ięzy e m o c jo n a ln o -u c z u c io w e . P o z w a n a m ia ła w m a t c e o p a rc ie i sz u k a ła u niej rad y , n ic w ię c d ziw n e g o , ż e w p rz y p a d k u t r u d n o śc i m a łż e ń s k ic h u d a w a ła się d o niej o p o m o c i w sp a rc ie .
D la t e g o k o le g iu m sę d z io w sk ie T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji o rz e k ło , że n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a z ty tu łu n ie z d o ln o ś c i p o z w a n e j d o p o d ję c ia i w y p e łn ie n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h z p rz y c z y n n a tu ry p sy c h ic z n e j n ie z o s ta ła u d o w o d n io n a . Tym sa m y m u c h y lili w y ro k G n ie ź n ie ń s k ie g o T ry b u n a łu M e tr o p o l ita ln e g o II in s ta n c ji, a w y ro k p o w yższy, z g o d n y z w y ro k ie m S ą d u B is k u p ie g o w e W ło c ła w k u , s ta ł się p ra w o m o c n y .
6. U w ag i k o ń co w e
P rz e d s ta w io n y w yżej w y ro k S ą d u M e tr o p o lita ln e g o I I I in s ta n c ji s t a n o w i n ie w ą tp liw ie in te r e s u ją c y p r z y k ła d ro z s trz y g n ię c ia sp ra w y o n i e w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a z ty tu łu p sy c h ic z n e j ( o s o b o w o ś c io w e j) n ie z d o ln o ści p o z w a n e j d o z a w a rc ia m a łż e ń s tw a i p o d ję c ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h .
J e s t rz e c z ą o cz y w istą , ż e w a r u n k ie m s p r o s ta n ia j a s n o o k re ś lo n y m c e lo m i f u n k c jo m w m a łż e ń s tw ie , j e s t o s ią g n ię c ie p r z e z o s o b ę d o jr z a
ło śc i, z a r ó w n o w p ła s z c z y ź n ie fizy c zn e j, j a k i p sy c h ic z n e j czyli o s o b o w o śc io w e j. T ry b u n a ł r o z p a tr u ją c y s p r a w ę m u s i z a te m w y k o rz y sta ć w sz y stk ie ś r o d k i d o w o d o w e d o w y ja ś n ie n ia czy o s o b a lu b o so b y z a w ie r a ją c e m a łż e ń s tw o b yły w s ta n ie s p r o s ta ć i p o d ją ć is t o tn e o b o w ią z k i m a łż e ń s k ie . P o m o c ą w te g o ty p u ro z s tr z y g n ię c ia c h słu ży p s y c h o lo g czy p s y c h ia tra p o w o ły w a n y ja k o b ie g ły sąd o w y . M u s i o n u w z g lę d n ić s z e r szy k o n te k s t ro z w o ju je d n o s tk i, n ie ty lk o a s p e k t p sy c h o lo g ic z n y . M o ż n a p o w ie d z ie ć , ż e w s z e lk ie d z ia ła n ia b ie g łe g o w p r o c e s ie o n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a m a ją d o p r o w a d z ić d o u z y s k a n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie : czy d a n a o s o b a w c h w ili z a w ie ra n ia m a łż e ń s tw a , m ia ła o s o b o w o ś ć d o j r z a łą d o m a łż e ń s tw a . P o d k re ś lić t u n a le ż y , ż e p e ł n e i w n ik liw e b a d a n ie p s y c h o lo g ic z n e czy p s y c h ia try c z n e m o ż liw e j e s t p o d o k ła d n y m z b a d a n iu o so b y i to w k o n te k ś c ie b e z p o ś r e d n im .
W r o z p a tr y w a n e j p r z e z trz y in s t a n c je s p r a w ie m a łż e ń s k ie j b i e g ł e g o p o w o ła ły ty lk o d w ie in s t a n c je - p ie rw s z a i tr z e c ia . T ry b u n a ł I I i n s ta n c ji n ie p o w o ła ł b ie g łe g o m im o , ż e p o d w a ż y ł d e c y z ję T ry b u n a łu I in s ta n c ji. L e p ie j d la w y ja ś n ie n ia sp ra w y b y ło b y g d y b y T ry b u n a ł I I in s ta n c ji p o w o ła ł ta k ż e b ie g łe g o s ą d o w e g o , k tó r y s k o n f r o n to w a łb y sw o je w n io s k i i s p o s t r z e ż e n ia z o p in ią b ie g łe g o z p ie rw s z e j in s ta n c ji, n a w e t w p r z y p a d k u p e w n o ś c i, ż e p o z w a n a n ie sta w i się n a b a d a n ie p s y c h o lo g ic z n e . W te d y T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji m ó g łb y p o w o ła ć s u p e r- b ie g łe g o . T a k się n ie s ta ło . M o ż e d la te g o , iż T ry b u n a ł I I in s ta n c ji m a j ą c ś w ia d o m o ś ć , ż e p o z w a n a n ie b i o r ą c u d z i a łu w p r o c e s ie i t a k n ie sta w i się n a b a d a n i e p s y c h o lo g ic z n e . To z a p e w n e b y ło p rz y c z y n a n ie p o w o ły w a n ia b ie g łe g o P o n a d to w y n ik a ło to , c o p o tw ie r d z a r o z s tr z y g n ię c ie I I in s ta n c ji, z in n e j o c e n y g łó w n ie z e z n a ń św ia d k ó w w y s tę p u ją c y c h w p r o c e s ie , k t ó r a - z d a n ie m s ę d z ió w - n ie w y m a g a ła p o w o ły w a n ia b ie g łe g o . N a le ż y z w ró c ić u w a g ę , ż e o p in ie b ie g ły c h z p ie rw sz e j i trz e c ie j in s ta n c ji z o s ta ły s p o r z ą d z o n e n a p o d s ta w ie m a te r ia łu d o w o d o w e g o , b e z b e z p o ś r e d n ie g o b a d a n ia o so b y z a in te re s o w a n e j - p o z w a n e j, c o o z n a cza, ż e m a ją o n e d la s ę d z ie g o m n ie js z ą w a r to ś ć o d o p in ii, k tó r a s p o r z ą d z o n a b y ła b y n a p o d s ta w ie b e z p o ś r e d n ie g o b a d a n ia p o z w a n e g o . D la te g o s ę d z io w ie r o z p a tr u ją c y o m a w ia n ą s p r a w ę się g a li n ie ty lk o d o a r g u m e n tó w i tw ie r d z e ń z a w a rty c h w o p in ia c h b ie g ły c h są d o w y c h , a le d o o k o lic z n o ś c i k o ja r z e n ia się, p r z e b ie g u i p rz y c z y n r o z p a d u m a łż e ń stw a s tr o n w y n ik a ją c y c h z z e z n a ń p o w o d a , św ia d k ó w i w y ja ś n ie ń p i s e m n y c h p o z w a n e j. S p rz e c z n o ś ć w ro z s tr z y g n ię c iu d ru g ie j i trz e c ie j in s ta n c ji w y n ik a ła z p o d w a ż e n ia o p in ii b ie g łe g o p r z e z sę d z ió w d ru g ie j
in s ta n c ji i in n e j o c e n y z e z n a ń św ia d k ó w o r a z p o z o s ta ły c h o k o lic z n o ś c i sp raw y , a ta k ż e n ie p o w o ła n ia b ie g łe g o s ą d o w e g o . J e s t to n ie d o k o ń c a z r o z u m ia łe , sz c z e g ó ln ie k ie d y w e ź m ie się p o d u w a g ę s tw ie rd z e n ie T ry b u n a ł u I I in s ta n c ji, ż e b ie g ła w p ie rw sz e j in s ta n c ji n ie z a p o z n a ła się z c a ło ś c ią a k t sp raw y , g d y ż n ie z n a ła w sz y stk ic h z e z n a ń św iad k ó w . W t a k im p r z y p a d k u T ry b u n a ł II in s ta n c ji p o w in ie n b y ł p o w o ła ć n o w e g o b ie g łe g o , k tó r y w y sta w iłb y o p in ię n a p o d s ta w ie o c e n y c a ło ś c i m a t e r ia ł u d o w o d o w e g o i m o ż e r o z s trz y g n ą łb y w ą tp liw o ś c i i z a s tr z e ż e n ia s ę d z ió w d ru g ie j in s ta n c ji lu b te ż w n ió s ł n o w e w n io s k i i s p o s trz e ż e n ia . T ry b u n a ł I I I in s ta n c ji p o w o ła ł b ie g łe g o i s k o rz y sta ł z je g o o p in ii, k tó r a b y ła z g o d n a z o p in ią b ie g łe g o w p ie rw sz e j in s ta n c ji; o n a te ż d a ła p o d s ta w ę in n e g o s p o jr z e n ia n a z e z n a n ia p o w o d a i św ia d k ó w i p rz y c z y n iła się d o in n e j ic h o c e n y p ro c e s o w e j.
N ie p o w in ie n u jść u w a d z e c z y ta ją c e g o w y ro k w ą te k u k a z u ją c y r o z s trz y g n ię c ie c o j e s t tr u d n o ś c ią w re a liz a c ji p r z e d m io tu k o n s e n s u m a ł ż e ń s k ie g o , a c o s ta n o w i n ie z d o ln o ś ć p o d m io t u d o p o d ję c ia i r e a liz o w a n ia is to tn y c h o b o w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h . S z c z e g ó ln ie j e s t to w a ż n e , k ie d y n ie k tó r e tr y b u n a ły ro z s trz y g a ją c sp ra w y z ty tu łu k a n . 1095 n. 3 K P K , u to ż s a m ia ją tr u d n o ś ć z n ie z d o ln o ś c ią . C ie k a w a i w a ż n a j e s t u w a g a i s p o s tr z e ż e n ie T ry b u n a łu I I I in s ta n c ji o d n o s z ą c e się d o o c e n y z e z n a ń św ia d k ó w , a sz c z e g ó ln ie k w e s tia ic h o c e n y . R o z s tr z y g n ię c ie k a to w ic k ie z a u w a ż a i p o d k r e ś la , ż e o d ś w ia d k ó w n a le ż y o c z e k iw a ć d o s ta r c z e n ia in fo rm a c ji, n ie z a ś o p in ii. N a o p i n ia c h i d o m y s ła c h , s ę d z ia k o ś c ie ln y n ie m o ż e w y łą c z n ie b u d o w a ć i o p ie r a ć s w o je g o ro z s tr z y g n ię c ia w y ro k o w e g o . C o z a ś tyczy fa k tó w , to p o w in n y b y ć o n e p e w n e i z w e ry fik o w a n e z in n y m i ś r o d k a m i d o w o d o w y m i. D la t e g o p r z e d s ta w io n y w y ro k T ry b u n a łu K a to w ic k ie g o , ja k i z a p a d ł w I I I in s ta n c ji, s ta n o w i z n a c z ą c y w k ła d w ro z w ó j p o ls k ie g o o r z e c z n ic tw a w p r z e d m io c ie k a n . 1095 n . 3 K P K . W c z ę ś c i in iu re o r z e c z e n ia z n a la z ły się s z c z e g ó ło w e w yw ody, k t ó r e s ta n o w ią u ję te w f o r m ę sz k ic u p o ż y te c z n e s tu d iu m w y m ie n io n e g o ty tu łu n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a , m a ją c e n a u w a d z e n a u c z a n ie p a p i e s k i e w r o z u m i e n iu n ie z d o ln o ś c i p sy c h ic z n e j d o z a w a r c ia m a łż e ń s tw a i p o d ję c ia o b o w ią z k ó w m a łż e ń sk ic h .
The final verdict of the Court of Third Instance in Katowice of 30 April 2004 year in cause about invalidity matrimony N. N. from title not capable defendant of assuming the essential obligations of matrimony due to causes of a psychic nature (can. 1095 n. 3)
Summary
The cause about invalid matrimony N. N. to examine three instances: The Bishop Court in Włocławek (I Instance), The M etropolitan Tribunal in Gniezno (II Instance) and on the ground of decree The Highest Tribunal Apostolic Signature The M etropoli tan Court in Katowice (III Instance). The cause was conducted through two instances from title the simulation of matrimony agreem ent defendant (can. 1101, 1), w here ver dict was decided validity matrimony while from title not capable defendant of assu ming the essential obligations of matrimony due to causes of a psychic nature (can. 1095 n. 3) pass through three instances. In Court of Włocławek verdict was decided va lidity of matrimony, which lever The Court of Gniezno II Instance state invalidity m a trimony from title not capable defendant to causes of a psychic nature. The Tribunal of Katowice III Instance declare for validity matrimony confirm the verdict The Bishop Court of Włocławek.
This verdict becom e worthy represent its decisive significant contribution to evolu tion The Polish jurisdiction in subject not capable of assuming the essential obligation of matrimony due to causes of a psychic nature. This verdict include the instructions of Apostolic Capital in range of decide causes from title can. 1095 n. 3 The Code of Ca non Law.
