A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M IC A 159, 2002
R a d o sła w Ig n a to w s k i*
ZA SA D Y K SIĘGOW EGO R O Z LIC ZA N IA
PO W IĄ ZA Ń KAPITAŁOW YCH W R A C H U N K O W O ŠC I PO L SK IE J I M IĘ D Z Y N A R O D O W Y C H ST A N D A R D A C H R A C H U N K O W O ŚC I
1. W PR O W A D Z E N IE
Procesy globalizacji ryn ków i g o spodarek św iata staw iają przed księgo wymi, zarów no n a szczeblu akadem ickim , regulacyjnym , ja k i prakty czn ym w yzw anie w ypracow ania i przestrzegania w stoso w an iu jed n o lity ch , ogólnie akceptow anych i rozum ianych rozw iązań z zakresu rach u n k o w o ści1. P o trzebę ta k ą stw arza i zgłasza właśnie globalny rynek, a ściślej m ów iąc jeg o aktyw ni uczestnicy. Procesy te w ostatnim czasie n ab rały tem p a o ra z u k ieru n k o w an ia n a co raz to szersze aspekty księgow ego o d w zo ro w an ia działalności g o s podarczej. W regulacjach św iatow ych, w tym rów nież p o n ad n a ro d o w y ch , co raz częściej pojęcie standaryzacji rozw iązań rozum ie się lub zastęp uje się pojęciem unifikacji. N ie podejm ując się tu p ró b y rozstrzyg nięcia zasadności tego tren d u , ja k rów nież ostatecznego przesądzenia tego, czy za pow szechnie akcep to w an y zostanie u znany i w ybrany k o n k re tn y , ju ż działający i sp raw d zon y system rachunkow ości, osadzony w realiach gosp od arczy ch i m ający swą podb u d o w ę w realnej kulturze i w m aterii p raw a m ateria ln e g o , p ry w a t nego i publicznego, a nie tw orzo ny sztucznie i bezim iennie w postaci M ięd zy n a ro d o w y c h S ta n d a rd ó w R ach u n k o w o ści (M S R ), w a rto p o d d a ć analizie k ieru n k i zm ian polskiego system u p ra w a bilansow ego i jeg o przy- staw alno ść d o rozw iązań, k tó re staw ia za swój wzorzec. Z m ian y w ustaw ie z 29 w rześnia 1994 r. o rachunkow ości (zwanej dalej u staw ą lub U o R 1994), w p row adzone u staw ą z 9 listo p a d a 2000 r. (D z.U . n r 113, poz. 1186, zwanej dalej U o R 2000) idą w łaśnie w k ieru n k u orientacji n a ro zw iązania
* A diunkt w K atedrze R achunkowości UŁ.
1 Lista nazwisk i literatura, które mogłyby być tu użyte dla w skazania na wagę i aktualność tego problem u, jak również jego atrakcyjność, jest bardzo długa. Zaczyna się na a, np. Alexander David, Archer Simon i kończy na z, np. Zeff Steven. Problem atyka ta zajmuje także coraz częściej polskich autorów . Od lat zajmuje się tym zagadnieniem Pani prof. Alicja Jarugowa, której prace i działalność na tym obszarze, pionierska i now atorska, pozostaje wciąż niedościgniona i bezapelacyjnie priorytetowa.
K om itetu M iędzynarodow ych Standardów R achunkow ości. W idać to zarów no w samej ustawowej deklaracji2, jak i rozstrzygnięciach szczegółowych w zakresie wyceny, wykazywania i ujaw niania w spraw ozdaniach finansow ych elem entów w pływ ających na ocenę rzetelności i jasności o b ra zu sytuacji m ajątk ow ej, finansow ej i dochodow ej jednostki spraw ozdaw czej.
W tym a rty k u le p o d d a n e z o sta n ą analizie znow elizow ane przepisy w zakresie konsolidacji spraw ozdań finansow ych g rup kapitałow ych i połączeń spółek, z w iększą kon cen tracją na fo rm aln o p raw n e ich u w a ru n k o w an ia, niż n a rozstrzygnięcia proceduralno-techniczne w obszarze m eto d konsolidacji i rozliczania połączeń spółek w kontekście ich przystaw alności d o rozw iązań zaw artych w M iędzynarodowych S tandardach R achunkow ości. Znow elizow ane przepisy ustaw y zo stan ą p o n ad to przedstaw ione w układzie porów naw czym z dotychczasow ym i zapisam i U o R 1994 z uw zględnieniem ak tó w szczegó łow ych i szczególnych. O pracow anie nie podejm uje zagad n ien ia analizy w szystkich ujaw nień, jak ie m uszą być ujęte w spraw ozd aniach finansow ych, k o n ce n tru jąc się na poziom ie rozliczania i w ykazyw ania p ow iązań k a p ita ło wych w podstaw ow ych elem entach spraw o zd an ia finansow ego, tj. bilansie i rach u n k u zysków i strat. Kwestie księgowego rozliczania pow iązań k ap itało wych jed n o stek w ich dw u aspektach: pow iązań k o n sty tu u jący ch działanie zw iązków w ielopodm iotow ych, np. grup kap itałow ych i k o nsty tu ujących now ą (w zw iązku z połączeniem tak przez ink orp o rację, jak przez praw ne zaw iązanie nowej jed n o stk i) jed n o stk ę gosp od arczą, m ają wiele w spólnych rozwiązań, czego przejawem jest niejednokrotne odwołanie się znowelizowanych przepisów ustaw y o konsolidacji w obszarze g ru p k ap itało w y ch d o ro z strzygnięć w zakresie połączeń spółek. P o d o b n a zasad a jest przyjęta w ro z w iązan iach m iędzynarodow ych. O b a te asp ek ty m ają bow iem te sam e podstaw y n au kow e i m etodologiczne.
P o d sta w ą d o k o n a n y c h w tym o p ra c o w a n iu an a liz zap isó w M iędzy naro dow ych S tan d ard ó w R achu nkow ości są oryginalne, ak tu aln ie o b o w ią zujące teksty stan d ard ó w , polskojęzyczna ich w ersja3 o raz w y b ra n a lite ratu ra przedm iotu. N a polskim ry n k u wydawniczym zn a jd u ją się zn an e auto ro w i ogólnie d o stęp n e o p ra co w an ia an alityczne M S R , lecz z a w a rte w nich stano w iska nie są w tym o pracow aniu uw zględnione4. Inn ym , lecz o o g ra
2 A rtykuł 10 ust. 3 znowelizowanej ustawy stanowi: „W sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy [...] jednostka może [...] stosować Międzynarodowe Standardy Rachunkowości” . 1 choć przepis nie wskazuje, iż chodzi konkretnie o te standardy, które wydawane są przez Komitet a obecnie Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości z siedzibą w Londynie (IASC), to pisane dużymi literami na te standardy właśnie wskazują. Problem identyfikacji źródła posiłkowego praw a powstanie dopiero z chwilą uznania przez praktykę światową innego zbioru standardów za międzynarodowe.
5 Zob. Międzynarodowe Standardy Rachunkowości 1999, IASC, SK.wP, W arszawa 2000. 4 Zob. G. T. B a i l e y , К. W i l d , Międzynarodowe Standardy Rachunkowości w praktyce, F R R w P, W arszawa, 2000; A. H e l in , Sprawozdanie finansowe według Międzynarodowych
niczonym dostępie, jest o p racow anie International Accounting Standards Sim ilarities and Differences - I A S , U S G A A P and P A R , P ricew aterho use C oop ers, L on d o n 1999.
2. PRZY CZY N EK DO K IERUNKÓW STA N D A RY ZA C JI R A C H U N K O W O ŚC I P O L S K IE J I H A R M O N IZ A C JI RA CH UN KO W OŚCI W W Y M IA RZE O G Ó LN O ŚW IA TO W Y M
R egulacje polskiej rachunkow ości, ja k w iadom o, o sadzon e są w dużym (lecz ju ż nic całkow itym ) stopn iu na m odelu eu ro p ejsk o -k o n ty n en taln y m . W ynika to zarów no z samej przynależności i identyfikacji kultury europejskiej, jak i w ym ogów U nii E uropejskiej, będącej co raz to bardziej pod wpływem w zorców anglosaskich. A kceptacja i a d a p ta cja tych w ym ogów wiąże się z jednej strony z koniecznością w ypełnienia ob ow iązków w drożenia p o s ta n o wień stow arzyszeniow ych, w tym: unifikacji rozw iązań w zakresie p raw a spółek, d o k tórego zalicza się praw o bilansow e, z drugiej zaś - stanow i konieczność, wyzwanie współczesnej globalizującej się go sp o d ark i św iatow ej. D otychczasowe regulacje rachunkow ości polskiej, zaw arte w U o R 1994, wypeł niając postanow ienia stowarzyszeniowe, za wzór przyjęły postanow ienia właści wych dyrektyw unijnych. Dzisiejsze zaś rozwiązania, zaw arte w znowelizowanej ustawie, U oR 2000, znacznie od tych postanow ień unijnych odbiegają, skłania ją c się ku orientacji na M iędzyn arodo w e S ta n d ard y R achu nk ow ości.
Czyżby więc d o k o n an y w ybór, w yprzedzający propozycje i p o stan ow ien ia K om itetu U nii Europejskiej stanow ił o p roroctw ie dla św iata w zakresie rozstrzygnięć św iatow ego sporu o dom inację zunifikow anych, pow szechnie w świecie w przyszłości stosow anych rozwiązań? M oże tak, choć w przypadku Polski jest to raczej przesłanka system ow a polskiego p raw a, k tó re o p a rte n a ustaw ie zasadniczej nie m ogło przyjąć innego ro z w iązan ia5.
N a poziom ie tw orzenia założeń do nowelizacji ustaw y, nad k tó rą prace trw ały od połow y 1999 r. i ich forsow ania na d ro d ze legislacyjnej, pojaw iały się głosy k ry ty k i takiej strategii. Przeciw nicy tego k ie ru n k u o rien ta cji uważali bow iem , iż przyjęcie rozw iązań K M S R , nie ujętych w dy rek ty w ach
Standardów Rachunkowości, FR R w P, Warszawa 2000; Harmonizacja rachunkowości, D. M i s i ń - s k a , M K w i e c i e ń , AE, Wrocław 2000.
5 K onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., ze względu na swój ogólnie przyjęty pozytywny charakter w art. 87, ust. 1 stanowi: „Źródłam i powszechnie obow iązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: K onstytucja, ustawy, ratyfikow ane umowy międzynarodow e oraz rozporządzenia” . W niektórych zaś przypadkach doktryny praw ne dopuszczają możliwość posiłkowania się prawem zwyczajowym lub ogólnie akceptow aną norm ą środowiskową. Za taką, jak się zakłada, nie może być uznana regulacja innego kraju, a co najwyżej - bezstronna regulacja ogólnoświatowa. Tę zasadę dzisiaj spełniają w zakresie rachunkowości międzynarodowe standardy rachunkowości.
U nii E uropejskiej lub wręcz sprzecznych z nim i, będzie stano w ić jaw ne naruszenie p o rz ąd k u praw nego, w tym narażenie się n a głosy krytyki ze strony Unii E uropejskiej. P rzedłożony jed n ak K om isji Integracji Europejskiej d o zaopiniow ania pro jekt nowelizacji ustawy stw ierdzał w ystarczający poziom ich zgodności z praw em unijnym , pozw alający n a d o p ro w a d zen ie p rojektu d o głosow ania p arla m en tarn e g o . W dużym sto pn iu stan o w isk o takie, jak i d ziała n ia zespołu sk upionego przy M inistrze F in an só w p rzygotow ującego pro jek t nowelizacji ustaw y antycypow ało w ydarzenia, jak ie m iały m iejsce na przełom ie 2000 i 2001 r. w zakresie rozw iązań rach u n k o w o ści n a szczeblu Unii E uropejskiej. C hodzi bowiem o d o k u m en t, ja k i pow stał w K om isji Unii Europejskiej i przedłożony dla akceptacji przez R ad ę i P arlam e n t E u ro pejski w zakresie strategii U E w obszarze integracji ry n k u kap itałow eg o i rozw oju usług finansow ych6. D ok u m en t ten, będący krokiem n ap rzó d i k o n sekw encją przyjętej w 1995 r. strategii un ii7, zaw iera - w o dpow iedzi na w yzw ania staw iane przez globalizację i rozw ój technologii in form acyjnych, szczególnie w postaci d ążenia d o zabezpieczenia sprzyjającego ro zw o ju i z a tru d n ien ia w Unii Europejskiej przez przyśpieszenie rozw oju efektyw nego i klarow nego, przejrzystego skonsolidow anego ry nk u kap itało w eg o E u ro p y dek larację o p raco w an ia form alnej propozycji przed staw ienia do koń ca 2000 r. d o zatw ierdzenia wym ogu sp o rząd zan ia przez w szystkie spółki p u b liczne, zarejestrow ane w Unii E uropejskiej, sk o n solido w any ch sp raw o zd ań finansow ych, przygotow anych zgodnie z postanow ieniam i M iędzynarodow ych S ta n d ard ó w R achunkow ości. Z asa d a ta k a m iałab y o bow iązyw ać najpóźniej z początkiem 2005 r. Zgodnie z przedstaw ioną propozyq'ą, kraje członkow skie b ędą upow ażnione d o rozszerzenia w skazanego w ym ogu sto so w an ia M S R tak że na jed n o stk o w e spraw o zd an ia finansow e o ra z n a spółki n iep ub liczn e8. P rzedłożon a propozycja zaw iera także założenie p rzy go tow an ia przez kom isję propozycji zm ian odnośnych dyrektyw . M a to się stać d o k o ń c a 2001 r.. W ypełniając przyjęte deklaracje K om isja Unii E uropejskiej 12 lutego 2001 r. przedstaw iła d o k u m en t Propozycja Regulacji Parlam entu Europejskiego oraz R ady w zakresie stosowania m iędzynarodowych standardów rachunkow ości, w którym zaw arła po stano w ienia przyjęte w opracow anej wcześniej w 2000 r. propozycji9.
6 Zob. Communication from the Commission to the Council and European Parliament, EU Financial Reporting Strategy: the way forward, Commission o f the E uropean Com m unities, COM (2000), 359, Brussels 2000, o którym pisała np. A. Jarugow a (2000) i (2001).
' Zob. Accounting Harmonization: A new strategy vis-á-vis international harmonisation, Comm ission o f the E uropean Com m unities, COM (1995), Brussels 1995.
* Zob. Communication...
5 N a uwagę zasługują tu szczególnie dw a zagadnienia. Pierwsze, to nieco łagodniej określony cel orientacji na MSR - usprawnienie funkcjonow ania rynku wewnętrznego unii oraz zapewnienie sprawnego i efektywnego działania rynku kapitałow ego unii. D rugie, to bezgraniczne zawierzenie kierunkom rozwoju regulacji M SR - projekt przyjm uje bowiem tak
A by odpow iedzieć n a pytanie, czy M ięd zy n aro d o w e S ta n d a rd y R a c h u n kow ości m ają szanse stać się ogólnie i jedynie w świecie pow szechnie akceptow anym i i stosow anym i regulacjam i rach unk ow o ści, rozw ażm y pew ne aspekty tego zagadnienia.
R ach u n k o w o ść pow szechnie (przynajm niej ta k m yślą u p raw iający ten zaw ód i dyscyplinę) u znaw ana jest za język biznesu, język k o m un ik acji w spraw ach gospodarczych. Przyjąć więc m o żn a pew ne analogie i w yciągnąć wnioski z obszaru lingw istyki, językoznaw stw a. W 1887 r. niejaki „ D r E s p e ra n to ” (d o b rze nam znany Ludw ik Z am enh of, lekarz i języ ko znaw ca) przedstaw ił w swej pracy J ę zy k m iędzynarodow y zało żen ia now ego języka, sztucznego, n eutralnego i z zam ysłu łatw ego d o sto so w an ia w k o n ta k ta c h m iędzy ludźm i różnych narodow ości. Z a p o d staw ę tego języ k a przyjął m ateriał języków europejskich, głównie ro m ańskich i częściow o germ ańskich. G dyby tw orzył go dzisiaj, zapew ne dom inow ałyby w nim zasady i słow nictw o o p a rte n a językach anglosaskich, choć uzasadnienie d o k o n a n e g o wówczas w yboru w ydaje się oczywiste. Język esp eran to o p iera się na ograniczonej liczbie 16 bezw yjątkow ych reguł i składa się z ok. 100 tys. w yrazów . M a on strukturę języka m ieszanego z przewagą elem entów analityczno-aglutynacyj- nych nad fleksyjnym i. O znacza to m niej więcej tyle, że tw o rz ą go sztuczne, bezw arunkow e i raczej przypadkow e, choć dość spójnie d o b ra n e elem enty językotw órcze, pom ijające dla uproszczenia zawiłości o d m ian k on iug acyjno - -deklinacyjnych. Językoznaw ców w tym m iejscu p rzep raszam za d o ść d u żą ogólnikow ość i d yletanctw o w tej m aterii. N a po trzeb y analogii d o ra c h u n kow ości je d n a k ta k a lakoniczność, ja k sądzę, w ystarczy. J a k się bow iem to m a d o procesów harm onizacji rach unkow ości w w ym iarze globalnym ? O tóż do b rze wiemy, z perspektyw y wieku, iż język esp e ran to p o zostaje raczej w sferze ciekaw ostek cyw ilizacyjnych, nie przyjął się pow szechnie w użyciu i posługuje się nim dość w ąskie10, raczej akadem ickie g ro n o jego wielbicieli. N ie jest językiem żywym, nie rozw ija się, nie m a bow iem w ystarczającego lobby, bo nie m usi. Językiem m ięd zy n aro d o w y m stał się, i to raczej nieodw racalnie, język angielski. C o by było jed n ak dzisiaj, gdyby wpływ F ran cji i jej kultury n a S tany Z jednoczone A m eryki nie zo stał ograniczon y i zdom inow any przez Anglię i kulturę brytyjską? Być m oże spory germ ańsko- -fran końskie, o p arte na dość rów nym podło żu i zapleczu h istorycznym , kultu ro w y m , społecznym , k apitałow ym i gospod arczym m u siały by , w celu zaw arcia kom prom isu i uniknięcia kolejnych wojen św iatow ych, nie n arażając swej narodow ej dum y i h o n o ru , w celu o b ro n y i d la racji sta n u w ybrać dzisiejsze rozw iązania w postaci prom ulgow anych dotychczas 41 M SR i 31 ich interpretacji, jak i te, których jeszcze nie prom ulgow ano. Zob. Proposal fo r a Regulation o f the European Parliament and o f the Council on the application o f international accounting standards, Comm ission o f the E uropean Communities, COM (2001) 80, Brussels 2001.
10 Liczba esperantystów w chwili obecnej wynosi ok. 2,5 m in ludzi. Zob. Nowa encyklopedia powszechna, PW N , W arszawa 1995.
rozw iązania pośrednie. Być m oże rozw iązanie to padłoby n a język n eutralny, choć sztuczny - esperanto. A w rachunkow ości? D yrektyw y unijne lub M iędzynarodow e S tandardy R achunkow ości. Ale lak się nie stało, w Stanach Z jednoczonych A m eryki m ów i się przecież po angielsku. U SA w ypracow ały swoje, własne ogólnie akceptow ane zasady rachunkow ości, uw ażane p o n ad to w świecic za najbardziej dosk o n ałe, rozw inięte, spójne i ponad czasow e. Czy m uszą być zatem akceptow ane rozw iązania pośrednie, sztuczne? Jeśli spojrzeć n a m ap ę ak cep tacji i pełnej ado p cji lub co n ajm niej a d a p ta c ji M S R w rozw iązaniach krajow ych, to w yraźnie widać, d la ko go i w jak im interesie są one tw o rz o n e ".
K ażde, w tym rów nież M iędzynarodow e S ta n d ard y R ach un ko w o ści, o p ierają się n a swym własnym aparacie pojęciow ym - m o ż n a pow iedzieć - regułach. Tych fundam entalnych, wliczając w to cechy jakościow e inform acji generow anych przez rachun kow o ść i w ykazyw anych też w sp raw o zd an iach finansow ych, m ożna się doliczyć szesnastu12. W rozw iązaniach proceduralnych M S R też raczej dom inuje stru k tu ra an ality czn o-aglu ty nacy jna a rozw iązania o pcjonalne (dozw olone alternatyw ne podejścia, czy też m ożliw ości tw orzenia pew nych od m ian zasad i m eto d ) są coraz bardziej ograniczane. T u chodzi
11 W skazane wyżej dw a systemy rachunkowości międzynarodowej, tj. M SR i am erykańskie ogólnie akceptow ane zasady rachunkow ości (US G A A P, zwane dalej w skrócie G A A P) brane są przez K omisję Papierów W artościowych i Giełd równorzędnie. Zgodnie bowiem z § 17, ust. 1, pkt 7 rozporządzenia o prospekcie, do którego jednocześnie odwołuje się w przedmiotowej sprawie, np. § 2, ust. 1, pkt 31 rozporządzenie o raportach, są systemami rachunkow ości, na podstawie których jednostki parkietu podstawowego giełdy oraz emitenci papierów wartościowych, notow anych na regulowanych rynkach kapitałowych poza granicami kraju, powinni zamieścić dodatkow o w swoich rocznych i półrocznych sprawozdaniach finansowych wykazanie p o d stawowych różnic i wpływ na podstawow e param etry finansowe (kapitały własne, w tym: wynik finansowy okresu), jakie niesie ze sobą zastosowanie regulacji rachunkow ości, opartej na M SR lub GAA P. W innym miejscu, tj. np. w § 46, ust. 9 rozporządzenia o raportach Komisja Papierów W artościowych i Giełd dopuszcza w odniesieniu do emitentów zagranicznych przedstaw ianie spraw ozdań finansowych sporządzonych w oparciu o M SR , G A A P lub regulacje kraju, z którego pochodzą z inform acją o różnicach w prezentow anych w spraw o zdaniach pozycjach w stosunku d o tych, jakie byłyby wykazane gdyby były zastosowane regulacje polskie.
12 Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych oraz M iędzy narodow y Standard Rachunkowości M SR 1, Prezentacja sprawozdań finansowych (M iędzy narodow e Standardy Rachunkowości 1999, International A ccounting Standards Commitee, SKwP, Warszawa 2000) przyjmują oraz określają następujące założenia podstaw ow e systemu rachunkow ości i cechy jakościowe, jakie muszą spełniać spraw ozdania finansowe, by m ożna je było uznawać za użyteczne dla użytkowników: zasada m em oriału, zasada kontynuacji działalności, zrozumiałość, przydatność, istotność, wiarygodność, wierne odzwierciedlenie/przewaga treści nad form ą, neutralność, zasada ostrożnej wyceny, kom pletność, porów nyw alność, terminowość, wyważenie korzyści i kosztów, prawdziwy i rzetelny obraz, ciągłość prezentacji, (dez)agregowanie/(nie)kompensowanie. W tak przedstawionym układzie oraz pom ijając ich hierarchiczność i wynikanie jednych z drugich zasad tych m ożna przyjąć, że jest 16 (choć ma to raczej mniejsze znaczenie i jest tu raczej przedstawione tendencyjnie).
0 w sk azan ie o graniczo n o ści d o analogii z fleksją w ję z y k u esp e ra n to . D o d ając d o tego fakt, iż są to rozw iązania dotyczące sztucznego, nierealnego rynku i otoczenia w ydaje się, że los M iędzynarodow ych S ta n d ard ó w R a c h u n kow ości, o ile nie w ykształcą się p ozostałe elem enty właściwe społeczeństw u globalnem u, kultury m iędzynarodow ej, m iędzynarodow ego p raw a pryw atnego 1 publicznego (takie ju ż istnieje - chodzi tu o jeg o w szechw ładny ch a ra k te r i pow szechne uznanie i uszanow anie) i innych elem entów środow iskow ych i społecznych, jest raczej przesądzony.
C ień w ątpliw ości, a m oże raczej przejaw przezorności m a także sam a U nia E uropejska. W przyw ołanym wcześniej d ok um encie z 2001 r. posługuje się celow o m ałym i literam i m ów iąc o M ięd zy n a ro d o w y c h S ta n d a rd a c h R achunkow ości. C o p ra w d a stw ierdza się w nim , iż ilekroć jest w nim m o w a o m ięd zy n a ro d o w y ch s ta n d a rd a c h ra c h u n k o w o śc i, to je s t m o w a o M S R , w ydanych dzisiaj i w ydaw anych w przyszłości przez K o m ite t M iędzynarodow ych S tandardów R achunkow ości13, lecz czyni dalej zastrzeżenie, że przez m iędzynarodow e stan d ard y rachunko w ości rozum ie tak że „ ró w n o w ażne sta n d a rd y ra ch u n k o w o ści, k tó re są s ta n d a rd a m i zap ew niającym i wysoki poziom przejrzystości i porów nyw alności spraw ozdaw czości finansow ej oraz są bardzo zbliżone d o M iędzynarodowych S tandardów R achunkow ości” 14. S tanow isko takie zapew ne było forsow ane przez A nglików , m ających am bicję u zn a n ia ich sta n d a rd ó w za pow szechnie o b o w iąz u ją ce, i to nie tylko w samej Unii. M ożna jed n ak w ysunąć w niosek, że K o m isja Unii Europejskiej liczy się także z innym scenariuszem - dom inacji rozw iązań am eryk ańsk ich, osiągniętej nie adm inistracyjnie, lecz w ym uszonej o ddziaływ aniem sam ego rynku kapitałow ego. P odobnego zabiegu d o k o n an o także w Polsce w regulac ja c h znow elizow anej U staw y o rach u n k o w o ści15.
W róćm y jed n ak do zasadniczej treści opracow ania. Z m ian y w regulacjach rachu nkow ości polskiej, dążące do sp ro stan ia aktu aln y m tren d o m w ra c h u n kow ości św iatow ej, nie om inęły rów nież zagadnień d otyczących księgow ego rozliczania i w ykazyw ania pow iązań kapitałow ych jed n o stek g ospodarczych, tj. sp orząd zan ia, b a d a n ia i p u b liko w ania skonsolido w an ych spraw o zd ań finansow ych, tak w obszarze d ziałania gru p k apitało w y ch , ja k i praw nych połączeń jednostek . Tę d ru g ą kwestię reguluje w polskim p raw ie bilansow ym po raz pierwszy w jego historii now y rozdział znow elizow anej ustaw y - R ozdział 4a. Łączenie się spółek. D otychczasow e zaś przepisy rozd ziału 6
S p raw ozdania finansow e grup kapitałow ych, ujęte w a rt. 55-63 ustaw y zastąp io n e zostały całkow icie now ym i, art. 5 5-63d. z n ow ą nazw ą tego
13 Zob. przypis 9.
14 Zob. Proposal fo r a Regulation..., art. 2.
15 W art. 10, ust. 3 znowelizowanej ustawy również przywołuje się „m iędzynarodow e standardy rachunkow ości” pisane m ałą literą i nie wskazuje się w prost n a M iędzynarodow e S tandardy Rachunkowości.
rozdziału: S praw ozdania finansow e jed nostek pow iązanych. P o d staw ą ich tw orzenia były w większości rozw iązania p ro po no w ane przez M S R , uw zględ niając jed n ak , co jest oczywiste, także postan ow ienia ob ow iązujących jeszcze oryginalnych zapisów dyrektyw unijnych.
3. WYKAZ ANA LIZO W A NY CH REG U LA CJI PO LSK IC H I STANDARDÓW M IĘD ZYN AROD O W YCH
W celu przedstaw ienia analizy porów naw czej zasad ro zliczania i w y k a zyw ania w podstawowych spraw ozdaniach finansowych pow iązań kapitałow ych jed n o stek gospodarczych zasadne jest przedstaw ienie tych regulacji polskich
i m iędzynarodow ych, na podstaw ie których an aliza ta k a będzie p rz e p ro w a dzona. N a poziom ie regulacji polskich przyjm uję, ze względu n a zróżnicow ane w ym ogi inform acyjne, iż analizow ana je d n o stk a spraw ozd aw cza m o że być za ró w n o spółką publiczną, tj. działającą na p od staw ie p raw a o publicznym obrocie papieram i w artościow ym i, ja k i sp ó łk ą niepubliczną. Z p u n k tu w idzenia M iędzynarodow ych S ta n d ard ó w R achunkow ości problem o d m ien ności zasad, zakresu i poziom u szczegółowości przy w ykazyw aniu inform acji w spraw o zdaniach finansow ych nie występuje, gdyż M S R nie są adresow ane do ich stosow ania przez konkretne rodzaje czy typy jed nostek gospodarczych. A dresow ane są naw et d o tych jed n o stek , k tó re nie p ro w ad zą zarobkow ej działalności g ospodarczej16. D la nas jed n ak , ze w zglądu n a pospolitość, d om inację na polskim ry nku gospodarczym jed n o stek o statusie spółek o raz ograniczenia obow iązków spraw ozdaw czych w zakresie spraw ozdaw czości skonsolidow anej do spółek kapitałow ych za p odstaw ę analizy przyjm uję w łaśnie jed n o stk ę o statusie spółki kapitałow ej.
W ykaz szczegółowych regulacji
odnoszących się do skonsolidowanych sprawozdań finansowych sporządzanych przez grupy kapitałowe spółek niepublicznych i publicznych
w Polsce
1. Rozporządzenie M inistra Finansów z 14 czerwca 1995 r. w sprawie szczegółow ych zasad sporządzania przez jed n o stki inne niż banki skonsolido wanych sprawozdań finansow ych, Dz. U. nr 71, poz. 355, zw ane dalej „rozporządzen iem M in istra F in a n só w ” .
16 Zob. np. § 4 M SR 1, Prezentacja sprawozdań finansowych, Międzynarodowe Standardy... s. 87.
2. Uchwala nr 2/98 K om isji N adzoru Bankow ego z 3 czerwca 1998 r. w sprawie szczególnych zasad sporządzania p rzez b a nki skonsolidow anych spraw ozdań fin a n so w y ch , D z. U rz. N B P n r 14, p o z. 28, z w a n a d alej „uch w ałą K N B ” .
3. Rozporządzenie M inistra Finansów z 19 listopada 1999 r. w sprawie określenia ostrzejszych kryteriów od zaw artych w przepisach ustaw y o rachun kowości w odniesieniu do jednostek będących em itentami papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu lub em itentam i papierów wartościowych ubiegającym i się o ich dopuszczenie do publicznego obrotu, D z. U . n r 96, poz. 1126, zw ane dalej „rozporządzeniem o ostrzejszych k ry te ria c h ” .
4. R ozporządzenie R a d y M inistrów z 22 grudnia 1998 r. w spraw ie rodzaju, fo r m y i zakresu informacji bieżących i okresowych oraz terminów ich przekazyw ania przez em itentów papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu, D z.U . n r 163, poz. 1160, zw ane dalej „ro zp o rządzen iem o ra p o rta c h ” .
5. R o zporządzenie R a d y M inistrów z 22 grudnia 1998 r. w spraw ie obowiązków informacyjnych i publikacyjnych em itentów papierów wartościowych wprowadzonych wyłącznie do wtórnego obrotu na regulowanym rynku p o za giełdow ym , a także terminów ich przekazyw ania, D z .U . n r 163, poz. 1161.
6. R o zporządzenie R a d y M inistrów z 22 grudnia 1998 r. w spraw ie szczegółow ych warunków , ja k im pow inien odpow iadać p ro sp ek t em isyjny, skrót prospektu emisyjnego oraz memorandum informacyjne i skrót memorandum informacyjnego, D z.U . n r 163, poz. 1162, zw ane dalej „ro zpo rząd zen iem o p rospekcie” .
7. Rozporządzenie M inistra Finansów z 19 listopada 1999 r. w sprawie zakresu informacji podawanych w skonsolidowanych sprawozdaniach finansow ych jed n o stek będących em itentam i papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu lub em itentam i papierów wartościowych ubiegającym i się
o ich dopuszczenie do publicznego obrotu, D z.U . n r 96, poz. 1127.
8. Rozporządzenie M inistra Finansów z 19 listopada 1999 r. w sprawie zakresu dodatkow ych informacji podawanych w sprawozdaniach finansow ych banków oraz w skonsolidowanych sprawozdaniach finansow ych banków będących em itentam i papierów wartościowych dopuszczonych do publicznego obrotu lub em itentam i papierów wartościowych ubiegającym i się o ich dopuszczenie do publicznego obrotu, D z.U . n r 96, poz. 1128.
D w a pierw sze z w ym ienionych ak tó w praw nych, oczywiście p ró c z samej ustaw y o rachunkow ości, rozstrzygają kw estie p ro c ed u ra ln e przy tw o rzeniu skonsolidow anego spraw o zd an ia finansow ego i d o ty czą w szystkich (publicz nych i niepublicznych) gru p kapitałow ych, k tó ry ch je d n o stk i do m in u jące podlegają przepisom ustaw y o rachunkow ości. P ozo stałe zaś sześć aktów praw nych dotyczy wyłącznie spółek publicznych i m a ją one przede wszystkim
c h a rak ter określający wymogi form alne w zakresie w ykazyw ania i ujaw niania inform acji w sporządzanych sp raw ozdaniach finansow ych. Jedynie pozycja o znaczona ja k o 3, stan ow iąca delegację ustaw y o rachu nk ow ości zaw iera regulacje, m ające wpływ n a kształt i o b ra z grupy k ap itałow ej, przed staw iany następnie we właściwych fo rm atach skonsolidow anych ra p o rtó w okresow ych. T e zaś, z początkiem ro k u obrotow ego 2001, obejm ują, prócz ra p o rtó w rocznych i półrocznych, także ra p o rty k w a rta ln e 17.
Wykaz szczegółowych regulacji
odnoszących się do skonsolidowanych sprawozdań finansowych w Międzynarodowych Standardach Rachunkowości
1. M S R 22, Powiązania kapitałowe je d n o ste k ie, 1983, zm ieniony w 1993, 1996 o raz o statn io w 1998 r., w zw iązku z p rom u lgo w an iem now ych sta n d a rd ó w : M S R 36, 37, 38 i 39. Z now elizow any o s ta tn io sta n d a rd obow iązuje dla okresów spraw ozdaw czych ro zpoczynających się 1 lipca 1999 r. lub później. Przyjęcie tego o statn io znow elizow anego sta n d a rd u dla wcześniejszych okresów (zasada ogólnie zalecana we w szystkich znacząco nowelizowanych standardach) wiązało się jednak z koniecznością jednoczesnego uw zględnienia postanow ień:
- M S R 36, Utrata wartości aktyw ów , 1998.
- M S R 37, Rezerwy, aktyw a i zobowiązania warunkowe, 1998. - M S R 38, W artości niematerialne i praw ne, 1998.
2. S IC -9, Powiązania kapitałowe jednostek - K ryteria klasyfika cji przejęć i fu z ji, 1998.
3. SIC -22, Powiązania kapitałowe jednostek - Późniejsze k o re k ty wartości godziw ych oraz wartości fir m y uprzednio w ykazanych w sprawozdaniu fin a n sow ym , 2000.
17 Zob. § 57 ust. 3 rozporządzenia o raportach.
" Użyte tutaj polskie nazwy standardów i interpretacji różnią nieco od term inologii, użytej w polskojęzycznym oficjalnym tłum aczeniu M SR na język polski (zob. Międzynarodowe Standardy..., op. cit.). A utor uznał jednak za właściwsze przyjąć własne ich nazwy, gdyż nie zawsze te oficjalne oddają sens i pełny zakres standardu. Przykładem tego niech będzie IA S 22, Business Combinations, „International A ccounting Standards 1999” , IASC, London 2000, który zostal w przywołanej wyżej publikacji przetłum aczony jak o MSR 22, Połączenie jednostek gospodarczych. N azwa ta bardziej sugeruje orientację na kodeksow e, praw ne obszary połączeń, tymczasem postanowienia zaw arte w tym standardzie dotyczą tak połączeń (łączenia się jednostek), ja k i rozliczania ukonstytuow anych grup kapitałow ych i innych związków gospodarczych jednostek. Zamiarem autora nie jest tu podważenie autorytetu osób, uczestniczących w opracow aniu polskojęzycznej wersji M SR, lecz jedynie zwrócenie uwagi na niezwykłą trudność przekładu językowego, który w tym opracow aniu nie m ógł pozwolić sobie na zbyt dużą swobodę interpretacyjną i uzupełnianie tekstu odnośnikam i od autorów tłumaczeń.
4. I A S 27, Skonsolidowane sprawozdania finansow e oraz rachunkowość inw estycji kapitałow ych w jednostka ch zależnych, 1988, p rz ere d ag o w an y w 1994, zm ieniony w 1998 stan d ard em M S R 39.
5. SIC -12, Konsolidacja - Jednostki specjalnego przeznaczenia ( celowoś- ciow e), 1998.
6. M S R 28, Rachunkowość inw estycji kapitałow ych w jed no stka ch sto warzyszonych, 1988, przeredagow any w 1994, znow elizow any w 1998 w zw iąz ku z prom ulgow aniem now ych stan d ard ó w M S R 36 i 39 o ra z w 1999 r. w zw iązku ze zm ianą M SR 10 o ra z prom ulgow aniem sta n d a rd u M S R 37.
7. S IC -3 , Elim inowanie niezrealizow anych w yników na transakcjach zawieranych z jed n o stka m i stow arzyszonym i, 1997.
8. SIC -20, M etoda praw własności - Uznawanie strat bilansowych, 2000. 9. M S R 31, Ujawnienia informacji finansow ej o udziałach we wspól nych przedsięwzięciach, 1990, zm ieniony w 1998 stan d ard em IA S 36 o raz IAS 39.
10. S IC -13, Wspólnie kontrolow ane jed n o stki - Kapitałowe w kłady nie pieniężne, 1998.
P rzedstaw iony tu zbiór stan d ard ó w o raz ich in terpretacji szczegółow ych w postaci S IC 19 stanow i ścisłą regulację w zakresie sp o rz ąd za n ia s k o n solidow anych sp raw ozdań finansow ych i pow inien być w idziany o ra z ro z patryw any w kontekście wszystkich pozostałych M S R , W stępu d o nich o raz Z ałożeń koncepcyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansow ych. N a p o p arcie tego niech posłuży np. o d w o łan ie się w § 18 M S R 27, dotyczącym rozliczania różnic przejściow ych w o droczon ym p o d a tk u d o chodow ym , pow stałych w zw iązku z elim inacjam i w yników n a tran sa k cjach zaw ieranych m iędzy jed n o stk am i objętym i k on so lid acją do M S R 12, Podatek dochodowy. Innym przykładem niech będzie uznaw anie, m im o zapisu § 11 M S R 27, iż m ałe, nieistotne z p u n k tu w idzenia celowości sp o rząd zen ia i prezentacji skonsolidow anego sp raw o zd an ia finansow ego je d n o stk i zależne m ogą nie być objęte konso lid acją20. Problem istotności ureg ulo w an y jest w M S R globalnie. Stanow i o tym § 12 W stępu d o M iędzy n aro d o w y ch S ta n d ard ó w R achunkow ości, do którego odw ołu ją się w szystkie p ream bu ły
19 SIC (Standing Interpretation Commitee Statement, Interpretacje Stałego K om itetu ds. Interpretacji), dokum ent uzupełniający postanowienie standardu, którego dotyczy, firmowany jest przez Stały K om itet ds. Interpretacji, organ IASC, pow ołany w 1997 r. Z adaniem interpretacji SIC jest szybkie, poza oficjalną procedurą właściwą dla prom ulgow ania standardów , rozpatryw anie kwestii, które mogą pow odować stosowanie niedopuszczalnych lub rozbieżnych podejść księgowych wobec braku jednoznaczności stanow iska IASC, zaw artego w standardzie (zob. Międzynarodowe Standardy..., s. 19).
30 Przywołany wyżej § 11 M SR 27 stanowi: „Jednostka dom inująca, publikująca skon solidowane spraw ozdanie finansow e pow inna objąć konsolidacją wszystkie (podkreślenie własne) zagraniczne i krajowe jednostki zależne [...]” . Zob. Międzynarodowe Standardy..., s. 682.
poszczególnych M S R 21. P oza je d n a k w ym ienionym i tu s ta n d a rd a m i należy rów nież w skazać n a regulacje:
1. M S R 21, S k u tk i zm ian kursów w ym iany walut obcych, IA S C , 1993. S ta n d ard ten, m. in., zaw iera regulacje w zakresie przeliczania sp raw o zdań finansow ych jed n o stek zagranicznych, k tóry ch w a lu tą sp raw o zdaw czą jest w a lu ta in n a niż w aluta, w której sp o rząd za swoje i sk o nso lid ow an e sp ra w o zdanie finansow e je d n o stk a dom inująca.
2. M S R 25, Inform acje ujawniane na tem at jed n o stek pow iązanych, IA S C , 1994. S tandard ten zaw iera postanow ienia w zakresie obow iązków ujaw niania w spraw ozdaniu finansow ym jed nostki pow iązanej z innym i inform acji 0 ch a rak terze łączących je zw iązków o ra z rod zajach , elem entach i wielkości transakcji, zaw artych z tym i jednostkam i.
O b szary tych dw u s ta n d a rd ó w leżą je d n a k po za zakresem objętym an alizą w tym artykule.
4. ANALIZA PO RÓ W N A W C ZA R EG U LA C JI R A C H U N K O W O ŚC I W ZA K R ESIE PRAW NYCH PO ŁĄ C ZEŃ SPÓ ŁEK
D otychczasow e regulacje rachunkow ości polskiej nie zaw ierały w sobie p o stan o w ień co d o sposobu rozliczania i w ykazyw ania w spraw o zd an iach finansow ych połączeń jed n o stek gospodarczych. T ru d n o jest bow iem za takie uznaw ać regulację art. 33, ust. 4 ustawy, który to przepis definiował, notabene błędnie, sposób ustalania i rozliczania nabytej w artości firm y. Oczywiście kategoria ta jest w ypadkow ą ceny nabycia jednostki (zorganizow anej jej części) 1 w artości n abytych jej aktyw ów n etto i pow staje przy rozliczaniu przejęcia innej je d n o stk i (zorganizow anej jej części), o ile za sto so w an a zo stan ie je d n a z dw u m ożliw ych, pow szechnie uznaw anych w świecie, m eto d - m eto d a nabycia. M e to d a ta, ja k rów nież m eto d a d ru g a - m e to d a łączenia udziałów zostały ujęte jak o m etody oficjalne dopiero w znowelizowanej ustawie i poświę cono jej cały now y rozdział 4a: Łączenie się spółek. I choć, zgo dn ie z nazw ą tego rozdziału, m eto d y te pow inny być stosow ane d o rozliczania połączeń spółek, oraz, ja k stanow i art. 44d znow elizow anej ustaw y, d o rozliczania nabycia przez jednostkę (niekoniecznie spółkę handlow ą) zorganizow anej części innej jed n o stk i, to ja k sądzę, przepisy tego rozdziału pow inny być stosow ane rów nież d o księgowego rozliczania połączeń w szystkich jed n o stek , p o d leg ają cych przepisom ustawy o rachunkow ości. W dalszej części tego rozdziału będę używ ał jed n ak odniesienia do spółek.
O gólny w niosek, ja k i m o żn a w yciągnąć z analizy porów naw czej regulacji polskich i M S R w zakresie połączeń spółek jest tak i, iż regulacje te są do
siebie niezw ykle zbliżone. P rzykładem tego jest chociażby o parcie zasad wyceny i weryfikacji aktyw ów netto przejm ow anej jed n o stk i n a p o d staw ach właściwych koncepcji w artości godziwej, określenie ceny przejęcia, zasad rozliczania dodatniej i ujemnej wartości firmy, zasad uznaw ania i wykazywania w yników finansow ych połączo n y ch spółek, zasad w y k azy w an ia d an y c h porów nyw alnych w spraw ozdaniu finansow ym , zasad rozliczania kosztów połączenia. Jest to efekt oparcia się przy tw orzeniu regulacji polskich przede wszystkim na ustaleniach M S R 22, choć nie z a b rak ło tu rów nież inwencji własnej a u to ró w ustaw y oraz zaczerpnięć z regulacji innych k rajó w , w tym: regulacji am ery k ań sk ich sta n d a rd ó w rach u n k o w o ści, a w szczególności A P B Opinion N o. 16, Business C om binations z 1970 r. (z późn. zm .), czy regulacji brytyjskich, tj. ľ R S 6, Acquisitions and M ergers i F R S 7, Fair
Values in Acquisition Accounting z 1994 r.
Z aró w n o M iędzynarodow e S ta n d ard y R achu nk ow ości, ja k i znow elizo wane przepisy ustaw y o rachunkow ości U oR 2000 d o p u szczają księgowe rozliczanie łączenia się spółek dw iem a w skazanym i wyżej m eto d am i: m e to d ą n ab y c ia i m e to d ą łączenia udziałów . W y b ó r sto so w a n ia o k reślo n ej m etody jest je d n a k b ard zo ograniczony i zależy o d tego, czy łączenie się spółek m a c h a ra k te r połączenia dobro w o ln eg o (m eto d a łączenia udziałów ), czy połączenia w ym uszonego przez je d n ą z łączących się stro n . O gólne kryteriu m , k tó re pozw ala zidentyfikow ać c h a ra k te r połączenia w an a liz o w anych regulacjach rachunkow ości jest o p a rte n a m ożliw ości określenia nabyw cy, przy czym za tego należy uznać tę stro n ę (spółkę), k tó rej ak c jo n a riu sz e (udziałow cy lub w spólnicy) uzy sk u ją k o n tro lę n ad p rz ejętą je d n o stk ą , przez co przejm u ją n a siebie w iększe ry zy k o i z za ło żen ia czerpać m o g ą większe korzyści z działalności połączonej je d n o stk i22. Jeśli się to uda, należy bezwzględnie - zgodnie z M S R o raz U o R 2000 - z a stosow ać m eto d ę nabycia. W przeciw nym razie, należy zasto sow ać m eto d ę łączenia udziałów 23.
22 Połączenia spółek mogą polegać na przeniesieniu mienia jednej ze spółek n a drugą, przy czym pierwsza ze spółek, jako podm iot praw a podlega rozw iązaniu - wykreśleniu z właściwego rejestru sądowego a całość jej praw (np. uzyskanych wcześniej koncesji, licencji) i obow iązków , w tym: zobowiązań przechodzi n a drugą spółkę (zasada sukcesji uniwersalnej, w zm ocniona w nowych regulacjach kodeksu spółek handlow ych o sukcesję adm inistracyjną), lub w postaci zawiązania nowej spółki, n a którą przechodzi mienie wszystkich łączących się spółek, wraz z obowiązkam i i prawami łączących się spółek, przy jednoczesnym rozw iązaniu łączących się spółek. Zob. § 5 M SR 22, Międzynarodowe Standardy..., s. 1208 oraz art. 492, § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r.: Kodeks spółek handlowych, D z.U . n r 94, poz. 1037. W skazane wyżej praw ne form y połączeń spółek nie stanowią jednak kryterium , które brane jest przy uznawaniu połączenia za dobrow olne czy wymuszone i tym sam ym nie determ inują metody księgowego ich rozliczenia.
23 Zob. np. § 10 i 13 M SR 22, Międzynarodowe Standardy..., s. 1210 i n. oraz art. 44a, ust. 1 i art. 44c, ust. 1 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
O graniczenia form alne o p raco w an ia nie pozw alają na przedstaw ienie w nim pełnej i d okład nej (szczegółowej) analizy porów naw czej regulacji. D latego w skażę tu jedynie na obszary dostrzeżonych najistotniejszych różnic m iędzy porów nyw anym i regulacjam i. R óżnice te dotyczą:
1) d n ia, na k tó ry należy rozliczyć połączenie, niezw ykle isto tn e przy m etodzie nabycia - choć obydw ie regulacje po siłkują się dniem objęcia kontroli, to jednak regulacja ustawy wyraźnie wskazuje, że dniem ostatecznym jest dzień p raw nego połączenia jed n o stek , ten zaś nie m usi ostatecznie ograniczać akcjonariuszy w chłanianej (przejm ow anej) spółki w ich praw ach k o n tro li nad m ajątkiem przejm ow anej spółki24;
2) szczegółowych kryteriów identyfikacji form y połączenia, tj. w aru n k ó w uznania jednej ze spółek za spółkę przejm ującą, w których regulacje polskie są dalece bardziej rygorystyczne - przykładow o: dość ogólnie (bliżej nie zdefinio w aną kategorią „znaczącej różnicy” ) określone w M S R 22 wielkości łączących się spółek, w yrażone w kategorii w artości godziwej aktyw ów n etto , znow elizo w ana ustaw a staw ia bardzo ostry wymóg nie-przekroczenia odchylenia wartości godziwej aktyw ów netto łączących się spółek m aksym alnie n a poziom ie 10 % 25; 3) szczegółów dotyczących sp osobu rozliczenia części ujem nej w artości firm y - stan d ard m iędzynarodow y w skazuje na konieczność rozliczania nie pokrytej przyszłymi kosztam i lub stratam i, n a k tó re nie m o żn a utw orzyć rezerwy i w ynikającym i z planu połączenia, ujem nej części w artości firm y w kw ocie porów nanej d o w artości godziwej n aby ty ch zidentyfikow anych aktyw ów niepieniężnych przejm ow anej jedn o stk i, podczas gdy znow elizow ana u staw a p o ró w n u je tę część d o w ysokości nie p rz ek ra cza ją cej w arto ści godziwej nabytych aktyw ów trw ałych, z w yłączeniem d ług oterm ino w ych aktyw ów finansow ych n otow anych n a regulow anych ry n k a c h 26;
4) w ykazyw ania ujemnej w artości firm y - regulacje sta n d a rd ó w m iędzy n aro d o w y ch n a k a z u ją w ykazyw ać ją ja k o pozycję k o ry g u ją c ą w a rto ść aktyw ów w tej grupie pozycji, w której w ykazyw ana jest d o d a tn ia w arto ść firm y, zaś regulacje polskie przyjm ują jej w ykazyw anie w stru k tu rze pasywów bilansu ja k o składnik p rzychodów rozliczanych w czasie27;
5) zakresu i m ożliw ości stosow ania m etody łączenia udziałów - zgodnie z zastrzeżeniem zaw artym w § 5 M S R 22, kw estie restru k tu ry zacji grupy
24 Zob. § 20 MSR 22, Międzynarodowe Standardy..., s. 1214, art. 44a, ust. 2 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
25 Zob. § 10 i 11 M SR 22, Międzynarodowe Standardy..., s. 1210 i n. oraz art. 44c, ust. 1, pkt 1 - 1 1 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
26 Zob. § 62 M SR 22, Międzynarodowe Standardy..., s. 1233 oraz art. 44b, ust. 11 znowelizowanej ustawy UoR 2000.
27 Zob. § 64 M SR 22, Międzynarodowe Standardy..., s. 1233, art. 33, ust. 4 ustawy oraz np. załącznik nr 1 do ustawy z 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o rachunkow ości, Pasywa bilansu, IV, Rozliczenia międzyokresowe, 1. U jem na w artość firmy.
k apitało w ej, polegające m . in. na połączeniach spółek w o b ręb ie grupy kapitałow ej, znajd u ją się poza zasięgiem regulacji tego s ta n d a rd u (inne stan d ard y m iędzynarodow e także tego problem u nic p o ru szają), zapis zaś art. 44c, ust. 2 znow elizow anej ustaw y w yraźnie w skazuje, iż m eto d ę tę m ożna stosow ać d o tego typu połączeń, o ile jed n o stk a do m in ująca kontroluje w 100% ak ty w a netto łączące się spółki p o śred n io lub bezpo śred n io jej p o d p o rząd k o w an e.
Bardziej szczegółowe zestaw ienie różnic i p odo b ień stw w analizow anym obszarze regulacji znajduje się n a końcu tego artykułu w tab. 1. P rzedstaw iane w niej zasadnicze elem enty księgow ych rozliczeń połączeń spółek w edług M S R , U o R 1994 o ra z U oR 2000 w skazują n a co raz to bliższą zgodność rozw iązań polskich z m iędzynarodow ym i, co nie p ow inn o dziwić, gdyż - ja k w skazano n a to wcześniej - to właśnie regulacje M S R stanow iły p odstaw ę rozw iązań polskich, przyjętych w U o R 2000.
5. A NALIZA PO RÓ W N A W C ZA R EG U LA C JI W ZA K R ESIE SK O N SO LID O W A N Y C H SPR A W O ZD A Ń FIN A N SO W Y CH
G R U P K APITA ŁO W YCH I IM PO D O BN Y C H
Analizując rozw iązania w zakresie sprawozdawczości finansowej w przypad kach w ystępow ania jed n o stek w zw iązkach gosp od arczych i po w iązaniach k a p itało w y c h , k tó re k o n sty tu u ją g ru p ę k a p ita ło w ą lu b jem u p o d o b n y zw iązek należy wziąć pod uw agę, iż:
1) regulacje polskie w tym obszarze poddane są konieczności uwzględnienia postan o w ień D yrektyw Unii E uropejskiej - czego, ja k sądzę nie trz e b a tu p o d d aw ać dow odow i zasadności - i z tego względu m o g ą o ne d o d a tk o w o w pływ ać na rozbieżności w sto su n k u do rozw iązań ujętych w m iędzy naro d o w y ch stan d ard ach rachunkow ości,
2) regulacje polskie w tym zakresie przechodzą dość pow ażną m etam orfozę - proces ten nie jest jeszcze zakończony, gdyż na m ocy art. 81 ust. 2, p k t 2, 3, 6 i 8, lit. a znow elizow anej ustaw y m inister właściwy d o spraw finansów publicznych, tj. M in ister F in an só w jest zobow iązany d o w y d an ia ak tó w wykonaw czych w postaci regulacji szczegółowych lub szczególnych5" i d latego analiza w prow adzonych now ych rozw iązań w sto su n k u d o do tychczasow ych ograniczy się jedynie d o uznanych przez a u to ra za stałe, niepo dw ażaln e i nie budzące w ątpliw ości co do ich jednoznaczno ści elem entów .
P o d o b n ie d o regulacji w zakresie księgow ego ro z lic zan ia p ra w n y ch połączeń spółek, k tó ry ch zarys analizy został p rzed staw ion y we wcześniejszej
a D o dnia przesłania opracow ania do K om itetu Redakcyjnego nie zostały jeszcze wydane wskazane w tekście zasadniczym akty wykonawcze do znowelizowanej ustawy U oR 2000.
części referatu, regulacje w obszarze grup kapitałow ych i im p o d o b n y ch zw iązków kapitałow ych, tak w znow elizow anej, ja k i dotychczasow ej ustaw ie 0 rachunkow ości w przeważającej mierze opierają się n a rozw iązaniach zaw ar tych w m iędzynarodow ych standardach rachunkow ości. Stąd należy oczekiwać dużej ich zbieżności, co zresztą potw ierdza ich analiza p orów naw cza. Ze względu n a w prow adzenie w znow elizow anej ustaw ie regulacji w zakresie praw nych połączeń spółek o raz teoretyczny i m etod ologiczny związek tego obszaru z obszarem tu analizowanym wszelkie uwagi, dotyczące: zasad określa nia ceny nabycia, zasad wyceny aktywów netto i ich weryfikacji, zasad wyceny, rozliczania i w ykazyw ania do d atn iej i ujem nej w artości firm y, m ożliw ości stosow ania m etody łączenia udziałów przy restruk tury zacji grupy kapitałow ej m ają tu rów nież swe zastosow anie i pow ielanie tych uwag uw ażam za zbędne. W skażę więc jedynie na elem enty nowe, d otychczas nic sygnalizow ane, k tó re w skazują na w ystępow anie pew nych rozbieżności. D o tych należy zaliczyć:
1) rozbieżności w definicji grupy kapitałow ej, k tó ra w edług d o ty c h czasow ych regulacji polskich obejm ow ała rów nież jed n o stk i sto w arzy szo n e29; 2) ograniczenia w regulacjach polskich ob ow iązku sp o rz ą d z a n ia sk o n solidow anych spraw ozdań finansow ych przez spółki niepubliczne d la g rup kapitałow ych, uznaw anych za średnie i duże - M S R 27 i wym ogi K om isji P apierów W artościow ych i G iełd obow iązek taki n a k ła d a ją na w szystkie grupy kapitałow e, bez względu na ich w ielkość30;
3) ograniczenia w regulacjach polskich jednostek uznaw anych za jednostki dom inujące, zależne i stow arzyszone do spółek handlow ych (do 2001 r. włącz nie naw et d o spółek kapitałow ych) - M S R 27 i 28 przez tak ie jed n o stk i rozum ie wszystkie typy przedsiębiorstw , bez względu n a ich statu s p ra w n y 31; 4) rozszerzenia w dotychczasow ych i zm ienionych regulacjach polskich d la spółek publicznych obow iązku spo rządzen ia sk o n solido w aneg o sp ra w o zdania finansow ego także w przypadku w ystępow ania em iten ta ja k o jed no stk i będącej w całkow itej lub praw ie całkow itej (z ponad 90% w łasnością) w łasności innej jed n o stk i, przypadek, któ ry d o p u szczają M S R 32;
5) drobne rozbieżności w sposobie definiowania szczegółowych przypadków 1 przesłanek w skazujących n a spraw ow anie k o n tro li nad in n ą je d n o s tk ą . T u jed n ak w arto w skazać, iż w zm ienionych regulacjach polskich przesłanki te
29 Zob. § 6 MSR 27, Międzynarodowe Standardy..., s. 680 oraz art. 55, ust. 1 w związku z art. 3, ust. 1, pkt 4 ustawy.
30 Zob. § 7 M SR 27, Międzynarodowe Standardy..., s. 681, art. 56, ust. 1 ustawy oraz art. 56, ust. 1 i 4 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
31 Zob. § 6 MSR 27 i § 3 MSR 28, Międzynarodowe Standardy..., s. 680 i 693, art. 3, ust. 1, pkt 4 ustawy oraz art. 56, ust. 1 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
32 Zob. § 8 MSR 27, Międzynarodowe Standardy..., s. 681, § 2 rozporządzenia o ostrzejszych kryteriach w związku z art. 56, ust. 4 ustawy oraz art. 56, ust. 1 i 4 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
opierają się n a koncepcji k o n tro li, przyjętej za M S R ” , zaś ujęta w art. 3, ust. 1 pkt 37, lit. a d lista przypadków , uznaw anych za przesłanki, w skazujące n a spraw ow anie ko n tro li jest listą o tw a rtą - nie w yczerpuje w szystkich m ożliw ych przesłanek, k tó re np. w M S R 27 definiują jed en z p rzy pad kó w sp ra w o w a n ia k o n tro li przez m ożliw ość o d rz u c a n ia przez je d n ą stro n ę głosów większości na posiedzeniach zarząd u lub p o d o b n eg o w ładczego o rg a n u innej jednostki (zależnej)34. R óżnice zaś były bardziej jask raw e w p o ró w n an iu d o dotychczasow ych przepisów ustaw y35;
6) ograniczenia w regulacjach polskich m ożliw ości sto so w an ia m etody konsolidacji pełnej (na rzecz m etody praw w łasności) d la ty ch jed n o stek zależnych, k tó re c h a ra k te ry z u ją się zn aczn ą o d m ie n n o śc ią p ro w a d zo n ej d ziałalności36;
7) rozszerzenia w znow elizow anych regulacjach polskich przy p ad k ó w możliwości w yłączenia pewnych jed n o stek p o d p o rząd k o w an y ch z konsolidacji lub sto so w an ia d la nich m eto dy praw w łasności, jeśli:
8) je d n o stk a rozpoczęła działalność w drugiej połow ie ro k u o b ro to w eg o i nie sp o rz ąd za w tym ro k u o b rotow ym sp ra w o zd an ia finansow ego,
9) pozyskanie inform acji, niezbędnych d o p raw idłow ego i rzetelnego objęcia jed n o stk i kon so lid acją lub m e to d ą praw w łasności w iązać się m oże z koniecznością poniesienia niew spółm iernych d o efektu k o sztó w 37.
T u je d n a k niezbędny je st d o d a tk o w y k o m e n ta rz . J a k w spo m niałem wcześniej - przy okazji ogólnej uw agi, dotyczącej zak resu stan d ard ó w , zajm ujących się ściśle p ro b lem a ty k ą spraw o zd ań sk on solid o w an y ch i im p o d o b n y ch - stan d ard y m ięd zynarodow e przy jm u ją za przed m io t swych rozw ażań kw estie uznane za isto tn e (m aterialnie znaczące). B iorąc to pod uw agę, M S R 27, M S R 28 i M S R 31 nie sp ecy fik u ją expresis verbis m ożliw ości w yłączania z konsolidacji o ra z o bo w iązk u sto so w an ia m eto d y p raw własności w odniesieniu d o tych jed n o stek , k tó ry ch d an e finansow e ujęte tym i m eto d am i w skonsolidow anym sp raw o zd an iu fin anso w y m nie m iałyby istotnego znaczenia z punktu widzenia oceny „stand ing u” finansow ego i d o k o n a ń grupy kapitałow ej lub znaczącego inw estora. W opinii je d n a k
13 Zob. § 8 MSR 22, § 6 M SR 27, § 3 M SR 28, § 2 M SR 31, M iędzynarodowe Standardy..., s. 680, 693, 1209, 739.
54 Zob. § 12, lit. d, IAS 27, International Accounting Standards 1999, IASC, L ondon 1999, s. 632. Powołanie się tu na tekst oryginalny standardu nie jest przypadkow e. W polskojęzycznym wydaniu M SR przypadek ten nie jest opisany, co jak sądzę, jest wynikiem innego rozum ienia przez tłum acza angielskiego wyrażenia „pow er to cast the m ajority o f votes” - nie w znaczeniu prawa veta, odrzucania, lecz w znaczeniu dysponowania większością głosów. Zob. Międzynarodowe Standardy..., s. 682.
“ Zob. art. 3, ust. 1, p k t 4, lit. a -d ustawy.
34 Zob. § 14 MSR 27, Międzynarodowe Standardy..., s. 683 oraz art. 57, ust. 2 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
ekspertó w o ra z w ko m en tarzach do M S R p o d k reśla się, iż za sad a istotności m oże być rów nież przyjęta w odniesieniu d o w yłączeń, o k tó ry ch jest tu m o w a38. Ujęte zaś w przepisach znow elizow anej ustaw y o rach un ko w o ści w skazane wyżej w yłączenia, na m ocy art. 58 ust. 2 znow elizow anej ustaw y są d o zw o lo n e jed y n ie w p rz y p a d k u , gdy d a n e fin an so w e w yłączanych jedn ostek pod p o rząd k o w an y ch spełniają kryterium istotności. O znacza to wiec, iż te dw a szczególne przypadk i wyłączeń nie n aru szają m aterii m iędzy n arodow ych stan d ard ó w i należy uznać je za zgodne z nim i;
10) ograniczenia w znow elizow anych regulacjach polskich m ożliw ości sto so w an ia m eto d y ko n so lid acji p ro p o rcjo n aln ej - należy ją sto so w ać wyłącznie w stosunku d o rozliczania udziałów w jed n o stk ac h w spółzależnych, jeśli nie p o siad ają one statu su spółek han dlo w y ch , p odczas gdy m eto d a p ro p o rc jo n a ln a według M SR 31 jest m eto d ą u z n a n ą za w zo rco w ą39. R o z w iązanie, jak ie w p row adzono i przyjęto d o p iero w znow elizow anej ustaw ie m a swoje uspraw iedliw ienie - według obecnie ob ow iązujących w świecie tren d ó w w rachunkow ości m e to d a p ro p o rc jo n a ln a pow oli od cho dzi w cień, u stępując m iejsca m etodzie praw w łasności40;
11) nieco odm iennego podejścia d o u stalan ia i w ykazyw ania k ap itałó w mniejszości - zalecaną przez M SR 22 m etodą jest wycena kapitałów m niejszoś ci w o parciu o w artość historyczną aktyw ów netto jedn ostk i zależnej, podczas gdy znow elizow ana ustaw a przyjm uje rozw iązanie alternaty w nie d op uszczo ne przez m iędzynarodow e stan d ard y - wycenę o p a rtą n a koncepcji w artości godziw ych41. D otychczasow e regulacje ustaw y problem ten p o m ijały42, zaś analiza zapisu § 11, ust. 3 rozporządzenia M in istra F in a n só w z 14 czerw ca 1995 r. i odpow iednio § 10, ust. 3 uchw ały K N B zd ają się przesąd zać za rozw iązaniem , ujętym w M S R ja k o rozw iązanie alternatyw nie d opuszczone;
12) zakresu w ykazyw ania w artości firm y jed n o stek stow arzy szon ych , co jest konsekw encją stosow ania innej form uły m etody praw własności - m iędzy n aro d o w e stan d ard y zezw alają jedynie n a uznaw anie za sk ład n ik aktyw ów i w ykazyw anie w spraw o zd an iu finansow ym w artości firm y pow stałej z k o n solidacji jed n o stek zależnych, podczas gdy według regulacji polskich w artość firmy pow stała w związku z objęciem udziałów w jednostkach stowarzyszonych rów nież stanow i przesłankę do w ykazania w sp raw ozd aniu skonsolidow anym lub jem u p od obnym w stru k tu rze aktyw ów bilansu w artości firm y jed n o stek
” Zob. np. T. B a i l e y , K. W i l d , op. cit, s. 456.
59 Zob. § 25 MSR 31, Międzynarodowe Standardy..., s. 747 oraz art. 59, ust. 1 znowelizowanej ustawy U oR 2000.
40 Zob. np. J. A. M i l b u r n , P. D. C h a n t , Reporting Interests in Joint Ventures and Similar Arrangem ents, G 4 + 1 , FASB, 1999, s. 21-24 oraz F R S 9, Associates and Joint Ventures, ASB, 1997.
41 Zob. np. J. A. M i l b u r n , P. D. C h a n t , op. cit., s. 21-24 oraz F R S 9, Associates... 42 Zob. art. 58, ust. 7 ustawy U oR 1994.
stow arzyszonych43. M eto d ę zgodną z zaleceniam i M S R 28 znow elizow ana ustaw a o rachunkow ości dopuszcza d o sto sow an ia w odniesieniu d o je d n o stkow ych spraw o zd ań finansow ych jed n o stk i do m inującej lub znaczącego inw esto ra44.
Bardziej szczegółowe zestaw ienie różnic i po do b ień stw w an alizow any m obszarze regulacji znajduje się na końcu tego artykułu w tab. 1. Przedstaw iane w niej zasadnicze elem enty księgowych rozliczeń i w ykazyw ania w sk o n solidow anych spraw ozdaniach finansow ych pow iązań k apitałow ych jed n o stek gospodarczych w edług M S R , U oR 1994 o ra z U o R 2000 w skazują n a co raz to bliższą zgodność rozw iązań polskich z m iędzy narod ow ym i, co, ja k ju ż niejed nokro tnie w skazyw ano we wcześniejszych częściach tego arty k u łu , wiąże się z tym , że to właśnie regulacje M S R stanow iły p o dstaw ę rozw iązań polskich, przyjętych w U oR 2000. W ystępu jące niew ielkie rozb ieżno ści w przyjętych rozw iązaniach nic rz u tu ją istotnie na o b ra n y w regulacjach polskich kierunek orientacji.
6. PO D SU M O W A N IE
W p o d su m o w an iu przed staw io n ej w a rty k u le analizy p orów n aw czej obow iązujących i znow elizow anych regulacji polskich z m iędzy naro do w ym i stan d ard am i rachunkow ości w zakresie rozliczania i w y kazyw ania pow iązań kapitałow ych jed n o stek gospodarczych w pod staw o w y ch sp raw ozd aniach finansow ych należy w skazać n a w yraźny kierunek zbliżania się regulacji polskich d o rozw iązań zaw artych w M S R . R egulacje te nie są je d n a k d o koń ca we wszystkich szczegółach zgodne, gdyż, ja k sądzę, nie tylko w chwili obecnej nie m uszą, lecz w ynikają w dużej m ierze z u w a ru n k o w ań szeroko pojętego ich otoczenia. R egulacje polskie m uszą być przede w szystkim zgodne z w ym ogam i U nii E uropejskiej, a te rów nież nie we w szystkich aspektach pow ielają rozstrzygnięcia M S R . P o n a d to , bezw zględne i szybkie zerw anie więzów w spółczesnej rach u n k o w o ści polskiej z jej k o rz en iam i i trad y cją na pew no nie wpłynęło by korzystnie n a jej środow iskow y o d b ió r i m ożliw ości właściw ego ich stosow ania w praktyce. N ie m o ż n a jed n ak p o d d a ć w w ątpliw ość stw ierdzenia, że pro cesy glo balizacji g o sp o d a re k i rynków św iatow ych będą odbijać się także w regulacjach rachu n k o w o ści polskiej i jeśli p o w stan ą p rzesłan k i d o pełnego sto so w a n ia M S R ja k o rozw iązań św iatow ych, będziem y ju ż bardziej bliscy d o pełnej ich akceptacji na poziom ie rozw iązań ustaw ow ych, środow iskow ych i p rak tyczn ych .
43 Zob. § 6 M SR 28, Międzynarodowe Standardy..., s. 695, art. 59, ust. 1, pkt 1 ustawy oraz art. 59, ust. 3 i art. 62, ust. 1 znowelizowanej ustawy.
Porów nanie najistotniejszych kwestii konsolidacji spraw ozdań finansowych w M SR, ustawie i znowelizowanej ustawie o rachunkow ości
Zagadnienie M iędzynarodow e S tandardy R achunkow ości
U staw a o rachunkow ości 1994
z innymi regulacjami U staw a o rachunkow ości 2000 O bszar przedm iotowy
skonsolidow anego spra w ozdania finansowego
Pełny zbiór rocznych i śródrocznych spraw ozdań finansow ych łącznie z opisow ym spraw ozdaniem z działal ności grupy kapitałow ej, w tym:
- skonsolidow any bilans,
- skonsolidow any rachunek zys k ó w i strat,
- skonsolidow any rachunek prze pływ ów pieniężnych,
- zestawienie wszystkich zmian w k ap itale w łasnym jednostek obję tych skonsolidow anym spraw ozda niem finansow ym lub
- zestawienie zm ian w kapitale w ła snym z wyłączeniem transakcji k a p ita łow ych z właścicielami
G rupy publiczne
Pełny zbiór rocznych i śródrocznych spraw ozdań finansow ych, łącznie z opisowym sprawozdaniem z działal ności grupy kapitałow ej
G ru p y niepubliczne
Roczne spraw ozdania finansowe, łącz nie z opisowym spraw ozdaniem z dzia łalności grupy kapitałow ej lecz bez zestawienia zm ian w kapitale własnym jednostek objętych skonsolidow anym sprawozdaniem finansowym
Pełny zbiór rocznych i śródrocznych (obligatoryjne dla g rup publicznych) spraw ozdań finansowych łącznie z opisowym spraw ozdaniem z działal ności grupy kapitałow ej, w tym : - ze stawienie wszystkich zm ian w kapitale własnym jednostek objętych skonsoli- dow'anym spraw ozdaniem finanso wym
O bszar podm iotow y skonsolidow anego spra w ozdania finansow ego
W szystkie pod m io ty gospodarcze, bez względu n a form ę organizacyjno- p raw n ą, także jednostki kontrolow ane w spólnie oraz jednostki celowościowe
Tylko spółki kapitałow e, do m in u ją ca, zależne i stowarzyszone, także te, w których k o n tro la spraw ow ana jest wspólnie przez dwie lub więcej stron
Spółki handlow e (tak kapitałow e jak i osobowe), dom inująca, zależne i stowarzyszone, a w przypadku jed n o stek współzależnych wszystkie jed n o stki, prow adzące działalność gospoda rczą
D efinicja grupy k a p ita łowej
G ru p a jednostki dom inującej i je dnostek od niej zależnych z uw zględ nieniem udziałów w jed n o stk ach w spółzależnych
G ru p a jednostki dom inującej i je dnostek od niej zależnych lub stow a rzyszonych
G ru p a jednostki dom inującej i je dnostek od niej zależnych z uwzglę dnieniem jednostek współzależnych, które nie są spółkam i handlow ym i
Definicja jednostki d o minującej
Podm iot gospodarczy' (przedsiębior stwo) sprawujący kontrolę n ad je d n o stką zależną,•podmiot wywierający znaczny wpływ n a inny p o d m io t n azy wa się inwestorem
Spółka kapitałow a spraw ująca k o n trolę nad jed n o stk ą zależną lub wywie rająca znaczny wpływ n a jednostkę stow arzyszoną
Spółka handlowca, spraw ująca k o n t rolę lub w spółkontrolę nad in n ą je dn o stk ą, a w przypadku tych ostatnich wyłącznie nad jednostkam i, któ re nie są spółkam i handlow ym i
D efinicja kontroli Zdolność d o w yznaczania i sterow a nia polityką finansow ą i operacyjną innego przedsiębiorstwa w celu osiąga nia ekonomicznych korzyści z jego działalności
Zależności jak ie pow stają w wyniku zdarzeń pow odujących, że jedna je d n o stk a staje się podm iotem dom inu jącym , inna zaś podm iotem zależnym
Z dolność jednostki d o kierow ania polityką finansow ą i operacyjną innej jednostki, w celu osiągania korzyści ekonom icznych z jej działalności
Przypadki spraw ow ania kontroli”
D efinicja znaczącego/ znacznego wpływu
Zdolność d o uczestniczenia w p o dejm owaniu decyzji o polityce finan sowej i operacyjnej innego po d m io tu , k tó ra nie m a znam ion k o n tro li
Zależności jakie p o w itają w wyniku zdarzeń pow odujących, że jedna je dnostka staje się podm iotem d om inu jącym , inna zaś podm iotem stow arzy
szonym
Z dolność jednostki, nie m ająca zna m ion k o n tro li lub w spółkontroli, d o w pływ ania n a politykę finansow ą i operacyjną, w tym rów nież dotyczącą podziału lub pokrycia wyniku finanso wego innej jednostki
Przypadki w ywierania z n a c z ą c e g o /z n a c z n e g o wpływu"
Definicja w spółkontroli W spółuczestnictwo potw ierdzone w iążącą umową w sprawow aniu k o n t roli nad działalnością ekonom iczną in nej jednostki
Brak Z dolność jednostki na równi z inny
mi udziałowcam i lub wspólnikam i d o kierow ania polityką finansową i ope racyjną innej jednostki, w celu osiąga n ia wspólnych ekonom icznych korzy ści z jej działalności