Zaspokojenie potrzeb seniora jako użytkownika i konsumenta usług w zamyśle projektanta oraz inwestora na przykładzie projektu prywatnego domu seniora w Ustroniu

[65]

Klaudiusz Fross

ZASPOKOJENIE POTRZEB SENIORA JAKO UĩYTKOWNIKA

I KONSUMENTA US

àUG W ZAMYĝLE PROJEKTANTA

ORAZ INWESTORA NA PRZYKàADZIE PROJEKTU PRYWATNEGO

DOMU SENIORA W USTRONIU

Streszczenie. Finalnym odbiorcą zaáoĪeĔ biznesowych inwestora, a takĪe decyzji

projekto-wych zawsze na koĔcu jest uĪytkownik jako klient koĔcowy. To on tak naprawdĊ potrafi najlepiej oceniü czy obiekt speánia jego potrzeby. Jednak senior jest klientem specyficznym, czĊsto o indy-widualnych potrzebach, oczekiwaniach, poglądach. Czy jest moĪliwe speánienie tych róĪnorod-nych indywidualróĪnorod-nych potrzeb w jednym obiekcie dla kilkudziesiĊciu osób? Czy moĪna zapewniü zadowalające warunki zamieszkania oraz spĊdzania czasu w „nowym domu” jakim jest dom se-niora? Na konkretnym przykáadzie obiektu komercyjnego starano siĊ pokazaü w jaki sposób bada-nia przedprojektowe staáy siĊ pomocne w okreĞleniu potrzeb, oczekiwaĔ i standardów. Przedsta-wiono sposób myĞlenia inwestora oraz moĪliwoĞci realizacji za pomocą Ğrodków architektonicz-nych. Opisano problemy pojawiają siĊ na etapie programowania i podejmowania waĪnych decyzji finansowych oraz funkcjonalno-przestrzennych.

Sáowa klucze: projektowanie, jakoĞü, badania jakoĞciowe, wiedza, indywidualizacja,

pro-gramowanie, komercja, zasady rynkowe.

1. Wprowadzenie

Celem opracowania jest omówienie na konkretnym przykáadzie projektu

komercyjnego domu seniora

kompromisu pomi

Ċdzy rzeczywistymi potrzebami

u

Īytkowników, celami inwestora, wynikami badaĔ jakoĞciowych, a koĔcowymi

decyzjami projektanta. Drugim zamierzeniem jest pokazanie nowych i

skutecz-nych metod pozyskiwania wiedzy do projektowania bezpoĞrednio ze Ğrodowiska

zbudowanego i od jego u

Īytkowników. Pozyskiwanej za pomocą badaĔ

jako-Ğciowych przedprojektowych. Opracowane wnioski z badaĔ sáuĪą do

sformuáo-wania konkretnych wytycznych projektowych.

Finalnym odbiorcą zaáoĪeĔ biznesowych inwestora, a takĪe decyzji

projekto-wych zawsze na ko

Ĕcu jest uĪytkownik obiektu. Po pewnym czasie uĪytkowania

*

Politechnika ĝląska w Gliwicach.

1 _{Dom Seniora „RAJSKI STOK” UstroĔ, inwestor: HPS sp. z o.o., program}

funkcjonalno-przestrzenny: K. Fross, M. Bielak, projekt koncepcyjny K. Fross; obecnie w fazie przygotowaw-czej do projektu budowlanego.

potrafi oceniü czy obiekt speánia jego potrzeby, wskazaü niedogodnoĞci lub

roz-wi

ązania wygodne i atrakcyjne. Senior jest klientem specyficznym,

posiadają-cym indywidualne potrzeby, oczekiwania, pogl

ądy. Istotne są warunki i poziom

Īycia jakie posiadaá wczeĞniej. W związku z tym moĪna zadaü pytania: czy jest

moĪliwe speánienie tych róĪnorodnych indywidualnych potrzeb w jednym

obiekcie dla kilkudziesi

Ċciu osób? czy moĪna zapewniü zadowalające warunki

zamieszkania oraz spĊdzania czasu w „nowym domu” jakim jest dom seniora?

Na pewno jest zasadnicza ró

Īnica pomiĊdzy domami seniora socjalnymi, a

ko-mercyjnymi. W tych pierwszych osoby na ogó

á pojawiają siĊ ze wzglĊdu na

trudn

ą sytuacjĊ materialną, rodzinną i zdrowotną. Natomiast pobyt w oĞrodku

komercyjnym podlega wyborowi bior

ąc pod uwagĊ róĪne kryteria jak: cenĊ,

standard, komfort, obs

áugĊ, lokalizacjĊ i inne udogodnienia. Wybór nastĊpuje

równieĪ w ramach dostĊpnej oferty rynkowej (podaĪy). Tutaj zachodzą

zaleĪno-Ğci rynkowe, a wiĊc podaĪ na ogóá jest dostosowana do potrzeb odbiorców. Im

wi

Ċksza, tym wiĊksza konkurencyjnoĞü, lepsza oferta i niĪsze ceny. Natomiast

gdy poda

Ī jest zbyt maáa zachodzą czĊsto relacje odwrotne (wysoka cena,

nie-koniecznie wystarczaj

ąca oferta i jakoĞü usáug).

Na konkretnym przyk

áadzie obiektu komercyjnego starano siĊ pokazaü jaki jest

sposób my

Ğlenia inwestora oraz moĪliwoĞci realizacji za pomocą Ğrodków

architek-tonicznych. Jakie problemy pojawiaj

ą siĊ na etapie programowania i podejmowania

wa

Īnych decyzji finansowych oraz funkcjonalno-przestrzennych? Obiekt

komer-cyjny ze wzgl

Ċdu na biznesowy charakter inwestycji rządzi siĊ zasadami

rynko-wymi jak: popyt, poda

Ī, konkurencyjnoĞü i rachunek ekonomiczny. Czy moĪna

po

áączyü sukces inwestora, zadowolenie uĪytkowników i oczekiwania

projek-tanta? Czy mo

Īna wypracowaü kompromis decyzji w celu zadowolenia

wszyst-kich grup zainteresowanych? Projektant przelewa pomys

áy inwestora, wytyczne,

za

áoĪenia, wáasne ambicje na plany projektu w ramach pozyskanego zlecenia.

W opisanym przyk

áadzie zobrazowano w jaki sposób badania przedprojektowe

sta

áy siĊ pomocne w okreĞleniu potrzeb, oczekiwaĔ i standardów. Jak

spoĪytko-wano wiedz

Ċ z pierwszego Ĩródáa informacji jakim są uĪytkownicy podobnych

obiektów. Ich uwagi i spostrze

Īenia są niezwykle cenne, ale nie czĊsto architekci

si

Ċgają po nie w codziennej praktyce projektowej. Wykorzystanie badaĔ

jako-Ğciowych w projektowaniu naleĪy nadal do nowatorskich sposobów realizacji

dzia

áaĔ projektowych.

W dalszej cz

ĊĞci omówiono cele i oczekiwania poszczególnych uczestników

inwestycji (inwestora, projektanta, klienta ko

Ĕcowego) oraz ograniczenia (np.

lokalizacyjne wynikaj

ące z przepisów).

Ze wzgl

Ċdu na komercyjny charakter inwestycji oraz finansowanie za

po-moc

ą kredytów celami inwestora okreĞlonymi w biznes planie są:

 zaplanowany zysk przez uzyskanie okreĞlonej iloĞci pokoi

(pensjonariu-szy-klientów) co przek

áada siĊ na przychód,

 jak najniĪsze koszty eksploatacji (m.in. rozwiązania energooszczĊdne czy

efektywno

Ğü wykorzystania przestrzeni i związane z tym sprzątanie, ogrzewanie,

energia na o

Ğwietlenie itp.),

 wykorzystanie atutów lokalizacji, stok skierowany na poáudnie z

wido-kiem na góry,

 uzyskanie obiektu o okreĞlonej kategorii, adresowanej do danego rodzaju

klienta (spe

ániającej jego wymagania).

Gáówne cele projektowe architekta to:

 speánienie zapisów planu zagospodarowania przestrzennego oraz

przepi-sów Prawa Budowlanego,

 speánienie celów (w tym biznesowych) inwestora (wymienionych powyĪej),

 speánienie oczekiwaĔ i potrzeb przyszáych uĪytkowników (okreĞlonej

ka-tegorii pensjonariuszy-klientów).

Potrzeby u

Īytkowników jako klientów koĔcowych inwestycji, oceniających

decyduj

ących o wyborze (nowego miejsca zamieszkania)

. W zakresie

pozyska-nia pensjonariuszy decydują zasady rynkowe popytu i podaĪy oraz dopasowanie

do aktualnych oczekiwa

Ĕ danej grupy klientów. Potrzeby przyszáych

pensjona-riuszy poznano na podstawie badaĔ przedprojektowych.

Ryc.1. Relacje rynkowe zachodzące w Ğrodowisku zbudowanym [Fross K., 2012].

W trakcie budowania programu i tworzenia koncepcji obiektu pojawia

áy siĊ

ograniczenia i sprzeczno

Ğci. Gáówne to ograniczenia wynikające z zapisów

pla-nu zagospodarowania przestrzennego okre

Ğlające maksymalną powierzchniĊ

2

CzĊsto poza samym pensjonariuszem ocenĊ obiektu (tego co zapewnia i oferuje) przepro-wadza takĪe najbliĪsza rodzina.

zabudowy i caákowitą budynku, co miaáo bezpoĞredni wpáyw na iloĞü pokoi, a to

z kolei na maksymaln

ą iloĞü klientów. Powierzchnia wynikająca z warunków

wprowadzi

áa ograniczenia, byáa nie wystarczająca wzglĊdem oczekiwaĔ

inwe-stora i za

áoĪonej liczby 100 pensjonariuszy w pokojach jedno-osobowych, co

miaáo wpáyw na proporcje pokoi do przestrzeni wspólnej (projektant zwiĊkszaá

przestrzenie wspólne kosztem liczby pokoi natomiast inwestor upiera

á siĊ przy

okreĞlonej liczbie pensjonariuszy).

2. Wst

Ċp do badaĔ

ĝrodowisko zbudowane (Built Environment) jest szerokim i obecnie czĊsto

stosowanym okreĞleniem zaprojektowanego i wykonanego przez czáowieka

sztucznego otoczenia oraz relacji w nim zachodz

ących. Stanowi otoczenie

stwo-rzone przez czáowieka w formie budynków, budowli, ich zespoáów z caáą

infra-struktur

ą techniczną i zagospodarowaniem terenu. Zaprojektowane Ğrodowisko

daje ramy dla wszystkich ludzkich dzia

áaĔ i relacji. SáuĪy róĪnorodnym

potrze-bom cz

áowieka jak zamieszkanie, praca, usáugi, rekreacja itp. Architekci nadają

Ğrodowisku zbudowanemu formĊ, a ona oddziaáuje i ksztaátuje uĪytkowników

.

Dla samych u

Īytkowników duĪe znaczenie ma jakoĞü Ğrodowiska zbudowanego,

a takĪe jego relacje ze Ğrodowiskiem naturalnym

_{. Elementy skáadowe}

Ğrodowi-ska zbudowanego s

ą projektowane, budowane, a nastĊpnie uĪytkowane. Są

wĞród nich podziwiane wybitne dzieáa architektury, zwyczajne prawidáowo

za-planowane, spe

ániające potrzeby i dające zadowolenie uĪytkownikom obiekty,

ale s

ą takĪe Ĩle funkcjonujące, sprawiające problemy, budynki, zwane czĊsto

„chorymi”. „Chorym” czyli niesprawnym, nieefektywnym budynkiem mo

Īe byü

nie tylko stary, o záym stanie technicznym, nie mogący speániü wspóáczesnych

oczekiwa

Ĕ, ale takĪe nowy, ledwo co wybudowany nowoczesny obiekt

. Jego

uĪytkownicy, przebywają w nich, mieszkają, pracują, uĪywają, wykorzystują,

3

Por. Jaworska-Michaáowska M. [2007]: ĝrodowisko zbudowane wáączone do ekosystemu – wybrane problemy, The built environment included to ecosystem – chosen problems, Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej. Prezentuje wybrane moĪliwoĞci ksztaátowa-nia architektury opartej na relacji obiektu z otoczeniem.

4

Np. relacje pomiĊdzy Ğrodowiskiem zbudowanym i naturalnym oraz związek pomiĊdzy zrównowaĪonym rozwojem a jakoĞcią Īycia. Szerzej Baranowski A. [2000]: Projektowane zrów-nowaĪone w architekturze. Wydziaá Architektury Politechniki GdaĔskiej.

5 _{Syndrom chorego budynku (SBS - Sick Building Syndrome) to problemy związane ze}

spad-kiem wydajnoĞci pracy bĊdące wynikiem negatywnych zjawisk zdrowotnych wĞród uĪytkowni-ków budynuĪytkowni-ków inteligentnych. Zob. Winnicka-Jasáowska D. [2005]: Syndrom chorego budynku; Definicje budynku inteligentnego; Wymagania uĪytkowe w stosunku do budynku inteligentnego na

przykáadzie budynku biurowego, OkreĞlenie standardu budynku inteligentnego, (rozdziaáy: 2.8,

3.1, 3.2, 3.3) [w]: Niezabitowska E. (red): Budynek inteligentny, tom. I – Potrzeby uĪytkownika

eksploatują, a takĪe oceniają. Zrealizowane obiekty stanowią trwaáy zapis

sukce-sów i b

áĊdów projektowych. Tak wiĊc zarówno Ğrodowisko zbudowane jak

i u

Īytkownicy stanowią pole badawcze oraz potencjalną bazĊ wiedzy, informacji

o budynkach, ich zaletach, atutach, a tak

Īe wadach i mankamentach. Sposobami

pomagającymi skutecznie pozyskaü ową wiedzĊ są róĪnego rodzaju metody

ocen obserwacyjnych i bada

Ĕ jakoĞciowych (m.in. POE – Post Occupancy

Eva-luation – badania jakoĞci w trakcie uĪytkowania). Na bazie wyników z badaĔ,

mo

Īna poznaü jakoĞü danego obiektu, a takĪe wyciągając wnioski sformuáowaü

wytyczne do projektowania nowych budynków. W ten sposób w codziennej

praktyce projektowej mo

Īna korzystaü z dobrych (standardów najlepszej

prakty-ki) oraz unika

ü báĊdnych rozwiązaĔ.

Jednocze

Ğnie na bazie literatury moĪna zauwaĪyü, Īe wĞród architektów

po-za wieloma podejĞciami do procesu projektowania funkcjonują dwa nurty czĊsto

okre

Ğlane w literaturze jako tradycyjne i nowoczesne

lub raczej architekci

o podej

Ğciu artystycznym oraz o podejĞciu Ğrodowiskowym,

interdyscyplinar-nym, w tym z wykorzystaniem bada

Ĕ.

W uj

Ċciu pierwszym zwanym

tradycyj-nym, normatywnym lub artystycznym wynikaj

ącym z tradycji wiĊkszą rolĊ peáni

zaufanie do umiej

ĊtnoĞci projektanta i procesu twórczego, do jego osobistej

wiedzy, do

Ğwiadczenia, talentu, intuicji. Projektanci tego nurtu takĪe poszukują

inspiracji w

Ğrodowisku zbudowanym. W podejĞciu drugim Ğrodowiskowym

(badawczym) wi

Ċkszą rolĊ przywiązuje siĊ do wykorzystania na etapie

przed-projektowym bada

Ĕ jakoĞciowych, ocen obserwacyjnych obiektów o podobnej

funkcji, czy partycypacji przysz

áych uĪytkowników, dla pozyskania wiedzy

bezpo

Ğrednio ze Ğrodowiska zbudowanego. Nowe podejĞcie do związków

pomiĊ-dzy cz

áowiekiem i jego Ğrodowiskiem Īycia... przyczyniáo siĊ do zastosowania

badaĔ jakoĞciowych w architekturze i rozwoju ich metodologii, ... podzieliáo

6

Nazwy czĊsto stosowane w literaturze np. przez E. Niezabitowską, H. Sanoff’a, A. Bara-nowskiego czy i innych teoretyków architektury. A. Baranowski uĪywa równieĪ okreĞleĔ:

trady-cyjny (kartezjaĔsko-neopozytywistyczny oraz nowy (holistyczny). Zob. Niezabitowska E. [2005]:

Architektura a Ğrodowisko zbudowane, [w]: ĝrodowisko zbudowane w sáuĪbie czáowieka,

Czáo-wiek, Potrzeby, ĝrodowisko, materiaáy jubileuszowego sympozjum naukowego, Katedra Architek-tury Obiektów Biurowych i Strategii Projektowania, Politechnika ĝląska, D&D, Gliwice, Katowi-ce, Sanoff H. [1999]: Integrowanie programowania ewaluacji i partycypacji w projektowaniu architektonicznym. Podstawy teorii Z, Wydawnictwo Naukowe Stowarzyszenia Psychologia i Architektura, PoznaĔ, oraz Baranowski A. [2002]: Holistyczna koncepcja poznawcza w

architek-turze [w]: VII Sympozjum Teoria a Praktyka w Architekarchitek-turze Wspóáczesnej, Architektura a nauka,

Politechnika ĝląska, Wydziaá Architektury, Rybna.

7 _{Metody projektowania stosowane od dziesiątków lat przez architektów okreĞlane są w}

lite-raturze jako tradycyjne, natomiast dla nowych nurtów podejĞcia do projektowania wprowadza siĊ nowe okreĞlenia (np. projektowanie zrównowaĪone), czĊsto wszystkie nurty funkcjonują równole-gle posiadając swoich zwolenników i propagatorów jak i krytyków czy sceptyków. Intencją autora nie jest krytyka Īadnego ze sposobu projektowania architektonicznego, natomiast celem jest wy-kazanie Īe stosowanie badaĔ jakoĞciowych moĪe znacząco wspomagaü proces programowania i projektowania niezaleĪnie od nazwy czy podejĞcia.

Ğrodowisko architektów na: zwolenników tradycyjnego podejĞcia do architektury

jako sztuki i indywidualnej ekspresji oraz samorealizacji twórcy, zwolenników

nowego podej

Ğcia, w którym architekt jest odpowiedzialny nie tylko za estetykĊ

swojego dzie

áa, lecz takĪe za jakoĞü Īycia ludzi w Ğrodowisku przez niego

zbu-dowanym ... Pierwsza postawa kieruje siĊ zasadą, Īe architekt jako

profesjonali-sta, projektant „wie lepiej” co jest dla u

Īytkownika dobre. … W konsekwencji

twierdzą, Īe dziaáalnoĞü projektowa jest tylko sztuką i rozwijanie nauki w

archi-tekturze nie ma sensu, gdy

Ī architekt kieruje siĊ wyáącznie potrzebą ekspresji

artystycznej, … Druga postawa, … przyjmuj

ąc, Īe architekt ksztaátuje nie tylko

sztuk

Ċ, ale stwarza ramy jakoĞci Īycia ludzi – zakáada koniecznoĞü rozwoju

na-uki w architekturze i wykorzystanie tej wiedzy w praktyce projektowej

[Niezabi-towska, 2005].

Kontynuuj

ąc rozwaĪania i próbując znaleĨü odpowiedzi na powyĪsze

pyta-nia przytoczmy definicj

Ċ jaką podaá P. Robathan (Intelligent Building Guide,

1989) [Mikulik, 2010]: Inteligentny budynek pomaga w

áaĞcicielom budynku,

zarządcom i uĪytkownikom realizowaü ich cele z uwzglĊdnieniem kosztów,

kom-fortu, bezpieczeĔstwa, dáugoterminowej zdolnoĞci adaptacyjnej i atrakcyjnoĞci

rynkowej, która ma charakter uniwersalny i zastosowanie nie tylko do

budyn-ków inteligentnych, ale do ka

Īdego budynku. Rozkáadając na czynniki pierwsze

powy

Īszą definicjĊ moĪna wymieniü nastĊpujące elementy: wáaĞciciele

budyn-ku, zarządcy, uĪytkownicy, koszty, komfort, bezpieczeĔstwo, dáugoterminowa

zdolnoĞü adaptacyjna, atrakcyjnoĞü rynkowa. MoĪna zadaü kolejne pytanie: czy

wszystkie wymienione w definicji elementy są zawsze brane pod uwagĊ w

proce-sie projektowym? Sami u

Īytkownicy są jedynie jednym z elementów poza

wie-loma innymi niezwykle istotnymi. Samo zadowolenie uĪytkowników to teĪ nie

wszystko, powinny zosta

ü zachowane wáaĞciwe proporcje (równowaga)

pomiĊ-dzy wieloma innymi elementami jak np. komfort, a koszty. Bo przecie

Ī moĪna

stworzy

ü budynek niezwykle wygodny i przyjazny dla uĪytkowników za

ol-brzymie

Ğrodki oraz nie licząc siĊ z kosztami eksploatacji.

Wnioskuj

ąc z powyĪszych wywodów moĪna sformuáowaü postulat:

budy-nek powinien by

ü tak zaprojektowany aby pomagaá jego wáaĞcicielom,

zarząd-com i u

Īytkownikom realizowaü ich cele z uwzglĊdnieniem kosztów, komfortu,

bezpiecze

Ĕstwa, dáugoterminowej zdolnoĞci adaptacyjnej i atrakcyjnoĞci

rynko-wej. Dlatego niezwykle istotne jest prawid

áowe zidentyfikowanie celów

inwe-stora i potrzeb przysz

áych uĪytkowników. Odpowiednie rozpoznanie, a

nastĊp-nie przetransponowanastĊp-nie wymaga

Ĕ na rozwiązania projektowe prowadzi do

do-brych rozwi

ązaĔ i oszczĊdnoĞci – a to stanowi klucz do sukcesu inwestycji.

Wy-daje si

Ċ, Īe nie ma niczego nowego w tych ideach i Īe wiĊkszoĞü z tego jest

oczywista. Oczywi

Ğcie, ludzie wiedzą sporo o budynkach, których uĪywają.

Oczywi

Ğcie, jest sensowne uczenie siĊ z doĞwiadczenia i przekazywania

informa-cji z powrotem do ludzi, którzy budują budynki, aby mogli to zrobiü jeszcze lepiej

nast

Ċpnym razem [Sanoff, 1999].

Ryc. 2. Schemat porównawczy tradycyjnego i badawczego podejĞcia do projektowania [Fross K., 2012].

Prezentowane podejĞcie do projektowania wpisuje siĊ w aktualny nurt

tema-tyczny zwi

ązany z ocenami jakoĞci w architekturze. Odpowiada na konkretne

problemy w kwestiach jakoĞci procesu projektowania, badaĔ

przedprojekto-wych, metod badawczych, jako

Ğci obiektów. Dotyczy zjawiska we wspóáczesnej

architekturze znanego na

Ğwiecie (w literaturze anglojĊzycznej) jako Research

by Design oraz Design by Research dope

ániających siĊ metod postĊpowania,

áączących badania z projektowaniem, czyli projektowanie z udziaáem badaĔ

(poprzez badania). Starano si

Ċ wykazaü, Īe nowe elementy wiedzy o

uĪytkowni-ku i rynuĪytkowni-ku s

ą uĪyteczne, a stosując badania moĪna uzyskaü, lepszy program

funkcjonalny (bardziej dopasowany do rzeczywistych sygnalizowanych przez

u

Īytkowników potrzeb), oraz lepsze rozwiązania projektowe.

Podsumowując, krótki wstĊp do badaĔ moĪna stwierdziü, Īe celem metod

badawczych jest wspomaganie projektowania poprzez pozyskanie informacji

bezpo

Ğrednio ze Ğrodowiska zbudowanego i od jego uĪytkowników. Wszystkie

funkcjonuj

ące obiekty o podobnej funkcji (rodziny danej funkcji) są

potencjal-nym

Ĩródáem wiedzy do projektowania nowych obiektów.

3. Zastosowane metody badawcze

Zastosowano autorskie metody i szablony (badawcze i projektowe)

do

sto-sowania bezpo

Ğrednio w codziennej praktyce architektonicznej [Fross, 2012].

Wykonano nast

Ċpujące badania przedprojektowe:

1. OkreĞlenie portretu klienta – jego zasobnoĞci, oczekiwaĔ i potrzeb na

ba-zie biznes planu (za

áoĪony koszt inwestycji, oczekiwane wpáywy i cena

mie-siĊczna za pobyt okreĞliáy kategoriĊ zasobnoĞci klienta–pensjonariusza).

2. Badania jako

Ğciowe obiektów istniejących o podobnej funkcji w celu

po-znania mankamentów i dobrych rozwiązaĔ [Bielak, 2011].

3. Badania obserwacyjne sposobów u

Īytkowania i zachowaĔ uĪytkowników

w celu wyci

ągniĊcia wniosków do projektowania.

4. Wywiady z zarz

ądcami, pracownikami i pensjonariuszami obiektów

o podobnym standardzie.

Na bazie wniosków z bada

Ĕ sformuáowano wytyczne projektowe. Wybrane

z nich to:

1. Bogaty program przestrzeni dodatkowych (wewn

Ċtrznych jak i

zewnĊtrz-nych) dla sp

Ċdzania wolnego czasu.

2. Du

Īą efektywnoĞü wykorzystania przestrzeni przez zminimalizowanie

powierzchni komunikacyjnej, optymalizacj

Ċ powiązaĔ funkcjonalnych,

prze-strzenie wielofunkcyjne.

8 _{Gáówne cechy opracowanych autorskich metod i schematów dziaáania to: dostosowanie do}

polskich warunków, praktycyzm (bezpoĞrednie zastosowanie w praktyce projektowej), duĪa uni-wersalnoĞü (dla dowolnej funkcji i obiektu), áatwoĞü i szybkoĞü wykonania, moĪliwoĞü dokony-wania modyfikacji (uproszczeĔ, uzupeánieĔ), oraz sprawdzenie ich skutecznoĞci na wielu przy-padkach (w tym opisanych w pracy przykáadach).

3. Funkcje komercyjne moĪliwe do Ğwiadczenia usáug zewnĊtrznych jak np.

basen z atrakcjami wodnymi, SPA i saunami (stanowi

ące dodatkowe Ĩródáo

dochodów).

4. Atrakcyjny wizerunek zewn

Ċtrzny oraz przestrzeni wewnĊtrznych

zwią-zany z wyraĪeniem kategorii obiektu.

Badania pozwoli

áy takĪe okreĞliü grupy uĪytkowników i ich potrzeb.

Po-trzeby uĪytkowników miaáy znaczący wpáyw na ksztaátowanie Ğrodowiska

obiektu i na formu

áowanie wytycznych funkcjonalnych.

Okre

Ğlono trzy podstawowe grupy uĪytkowników. Pensjonariusze (grupy

sprawno

Ğci): samodzielni (osoby niewymagające staáej opieki), niepeánosprawni

(osoby wymagaj

ące opieki czasowej), leĪących (osoby wymagające staáej

opie-ki), cierpi

ących na demencjĊ lub chorobĊ Alzheimera. Pracownicy placówki:

administracji, personel medyczny, obsáugujący pacjentów (lekarz, psycholog,

piel

Ċgniarki), personel pomocniczy (recepcjonista, personel porządkowy,

obsáu-ga kuchni, konserwator, dostawcy us

áug i towarów). Oraz osoby odwiedzające,

w tym u

Īytkownicy zewnĊtrzni usáug wspierających.

POTRZEBY PENSJONARIUSZY. Planowane

Ğrodowisko powinno

zaspo-kaja

ü potrzeby bezpieczeĔstwa i wygody, dawaü poczucie sprawowania kontroli,

zachowywania minimum prywatno

Ğci, pozostawiając moĪliwoĞü dokonywania

wyborów, pozwala

ü na nieskrĊpowane kontakty z otoczeniem oraz peány rozwój

osobowo

Ğci jednostki i ogóáu mieszkaĔców. Potrzeby związane z problemami

zdrowotnymi: budynek i jego otoczenie ca

ákowicie pozbawione barier

architek-tonicznych, wyposa

Īony w system przywoáawczo-alarmowy i system

alarmowo-przeciwpo

Īarowy, zapewniona strefa medyczna, sala rehabilitacji. Potrzeby

bytu: zapewnienie miejsca zamieszkania, zapewnienie miejsca dla

przygotowy-wania, wydawania oraz konsumowania posi

áków (kuchnia z zapleczem, jadalnia

oraz aneksy kuchenne). Potrzeby spo

áeczne, indywidualnego rozwoju oraz usáug

wspomagaj

ących i opiekuĔczych. W wiĊkszoĞci dotyczą one przestrzeni

ogól-nodost

Ċpnej: przestrzenie ogólne, zawierające Ğwietlice, salĊ odwiedzin, pokoje

pobytu dziennego, sale telewizyjne, biblioteki z czytelniami. To tak

Īe

ksztaáto-wanie bezpo

Ğredniego otoczenia (bliskoĞü ogrodu, parku) oraz na funkcje

ogól-nodost

Ċpne, zawarte wewnątrz obiektu (pokój dzienny, Ğwietlica, sala

rehabilita-cji). Potrzeby rekreacyjne i regeneracji si

á: okreĞlają strefy sportowe,

rehabilita-cyjne, maj

ą wpáyw na ksztaátowanie najbliĪszego otoczenia wokóá obiektu –

stworzenie parku z alejkami spacerowymi, miejscami do odpoczynku w formie

zacienionych altan czy ogródka, czy oran

Īerii, gdzie mieszkaĔcy mogliby

po-Ğwieciü siĊ uprawom. WaĪne są takĪe potrzeby religijno-eschatologiczne.

Okre-Ğlają je przestrzenie związane z Īyciem wewnĊtrznym, duchowym mieszkaĔców

(kaplica wielowyznaniowa-medytacyjna)

.

POTRZEBY PERSONELU: zapewnienie dogodnego dost

Ċpu do miejsca

pracy, obiektu (dojazd, parkingi);

áatwy dostĊp do pensjonariuszy, nadzór

wizu-alny (odpowiednie przestrzenie oraz miejsce na sprzĊt); powierzchnie socjalne,

sala zebra

Ĕ, pomieszczenia sanitarne; zapewniony kontakt z przyrodą, zielenią

(wyjĞcia na zewnątrz), miejsca chwilowego relaksu w trakcie pracy.

POTRZEBY OSÓB ODWIEDZAJ

ĄCYCH: zapewnienie dogodnego

dostĊ-pu do strefy przed-wej

Ğciowej (parkingi, miejsca relaksu), wejĞciowej

(informa-cja, kontrola dost

Ċpu, miejsce oczekiwania); zapewnienie dogodnego dostĊpu do

strefy ogólnodost

Ċpnej (sala spotkaĔ – przestrzeĔ do kontaktów, rozmów

in-tymnych, „miejsce

Īalu”, pomieszczenia sanitarne); dostĊp do strefy

administra-cyjnej, noclegowej.

POTRZEBY U

ĩYTKOWNIKÓW ZEWNĉTRZNYCH: zapewnienie

do-godnego dost

Ċpu do strefy przed-wejĞciowej (parkingi), wejĞciowej (informacja,

kontrola dost

Ċpu); ogólnodostĊpnej, wspierającej (sala rehabilitacyjna,

pomiesz-czenia do terapii, fitness, basen, SPA).

4. Opis rozwi

ązaĔ projektowych

Program funkcjonalno-powierzchniowy opracowano na bazie danych

inwe-stora, norm, analiz oraz wytycznych uzyskanych z badaĔ jakoĞciowych.

Okre

Ğlono liczby uĪytkowników: pensjonariusze: 100 osób, personel: 40

osób, osoby odwiedzaj

ące i uĪytkownicy zewnĊtrzni: ok. 40 osób. ZaáoĪono

obiekt 5–6 kondygnacyjny w tym: 4 kondygnacje naziemne: parter, I p, II p,

III p (jako poddasze) oraz 1–2 kondygnacje podziemne. Powierzchnia zabudowy

wynios

áa ok. 1.400 m

, natomiast u

Īytkowa razem ok. 6.000 m

. Za

áoĪono

poko-je 1–2 osobowe z

áazienką i balkonem (o pow. 21–22 m

oraz balkon 5,0 m

).

Tak

Īe pokoje mieszkalne 2 i 3 osobowe dla leĪących (20,5 m

, 21,2 m

)

oraz

pokój k

ąpielowy dla osób caákowicie niesprawnych. Uzyskano nastĊpujące

licz-by pokoi: parter – 10, I pi

Ċtro – 25, II piĊtro – 25, III piĊtro (poddasze) – 10, co

daje razem: 70 pokoi (max. 100 osób).

PROGRAM FUNKCJONALNY. Za

áoĪono, Īe placówka bĊdzie posiadaü

duĪą róĪnorodnoĞü funkcji wspierających, otwartych dla uĪytkowników

9

Zob. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Spoáecznej z dnia 19 paĨdziernika 2005 r. w sprawie domów pomocy spoáecznej. OkreĞla warunki, jakie powinna speániaü dana placówka opiekuĔcza oraz okreĞla ogólnikowo potrzeby jej mieszkaĔców (Dz.U. 05 Nr 217 poz.1837). Dokument opisuje i okreĞla trzy podstawowe grupy potrzeb: bytu, spoáeczne (regulujące poziom interakcji spoáecznych), potrzeby indywidualnego rozwoju oraz dwie grupy usáug: opiekuĔcze i wspomagające (§5.1).

wnĊtrznych. Caáy obiekt bĊdzie caákowicie przystosowany dla

niepeánospraw-nych (brak jakichkolwiek barier architektoniczniepeánospraw-nych). W budynku zastosowano

podzia

á wedáug stref dostĊpnoĞci przestrzeni: ogólnodostĊpną,

wspierająco-ogólnodost

Ċpną, wspierająco-póáprywatną, póáprywatną i prywatną.

KaĪda z tych przestrzeni skáada siĊ z innych stref funkcjonalnych,

powiąza-nych ze sob

ą w logiczną caáoĞü. Wszystkie przestrzenie wspierające, dodatkowe

zlokalizowane w obiekcie, które udostĊpniono uĪytkownikom zewnĊtrznym, są

wynajmowane przez o

Ğrodek osobom prywatnym (np. sklepik, przychodnie

lekarskie, us

áugi kosmetyczno-fryzjerskie), bądĨ ich funkcje (np. basen, sauna,

sala gimnastyczna) udost

Ċpniane są za opáatą. Tym samym uĪytkownicy

ze-wn

Ċtrzni mają wpáyw na utrzymanie placówki, funkcje komercyjne, mogą

wspomaga

ü dziaáalnoĞü instytucji. Przynosi to wymierne korzyĞci,

wykorzysty-wane przez oĞrodek do poprawy dziaáania placówki [Fross, 2005].

Przestrze

Ĕ ogólnodostĊpna (záoĪona ze stref przed-wejĞciowej i wejĞciowej

wspólnie u

Īytkowanej) skáada siĊ z: holu wejĞciowego z recepcją i kontrolą

dost

Ċpu, poczekalni, sali dziennej z tarasem i bufetem (parter), sali

wielofunk-cyjnej (piramida) z bufetem (III pi

Ċtro), toalet, ogrodu zewnĊtrznego z zielenią,

tarasami, bufetem i ma

áą architekturą.

Przestrze

Ĕ wspierająca, ogólnodostĊpna skáada siĊ z dwóch stref. Strefa

ogólnodost

Ċpnych usáug to: pokoje i sale rozmów, przestrzeĔ kontaktu osób

odwiedzaj

ących z mieszkaĔcami (zapewniają prywatnoĞü i intymnoĞü,

usytu-owane blisko wej

Ğcia), strefa usáug kosmetyczno-fryzjerskich (niezbĊdna dla

mieszka

Ĕców, usytuowana blisko strefy wejĞciowej, moĪe sáuĪyü takĪe

uĪyt-kownikom z zewn

ątrz), pokoje hotelowe (przeznaczone na pobyt czasowy i staáy

dla personelu oraz odwiedzaj

ących goĞci). Druga to strefa udostĊpniona

miesz-ka

Ĕcom i odbiorcom zewnĊtrznym: gabinety lekarskie, gabinety rehabilitacji,

kawiarenka i bar, basen, zespó

á SPA, pomieszczenia higieniczno-sanitarne,

tara-sy widokowe poszczególnych kondygnacji.

Przestrze

Ĕ wspierająca, póáprywatna to przestrzeĔ sáuĪąca zaspokojeniu

po-trzeb g

áównie mieszkaĔców oraz personelu, o ograniczonym dostĊpie

pozosta-áych uĪytkowników; tworzą ją: strefa administracyjna (wymagana bliskoĞü

stre-fy wej

Ğciowej: pokoje biurowe, gabinet pracownika kulturalno-oĞwiatowego,

sala konferencyjna, pomieszczenia sanitarne), strefa medyczna (gabinet

me-dycznej pomocy dora

Ĩnej, gabinet zabiegowo-pielĊgnacyjny, gabinet

psycholo-ga, pokój piel

Ċgniarski i na leki, pomieszczenia higieniczno-sanitarne).

Kolejna strefa to cz

ĊĞü gospodarcza: pomieszczenia socjalne pracowników

(pokoje socjalne,

Ğniadaniowe, higieniczno-sanitarne), pomieszczenia

technicz-ne, instalacyjtechnicz-ne, ochrony i monitoringu, porz

ądkowe, brudowniki, zaplecze

10

Zob. (Dz.U. 05 Nr 217 poz.1837) Rozporządzenie Ministra precyzuje pomieszczenia, jakie powinny znajdowaü siĊ w oĞrodku, (§6.1.2).

chenne, pralnia z suszarnią, magazyny, pomieszczenia gospodarczo-techniczne

(kot

áownia).

Przestrze

Ĕ póáprywatna, dzienna to wydzielona czĊĞü, w której

pensjonariu-sze sp

Ċdzają wolne chwile w ciągu dnia. SáuĪący ona zaspokojeniu potrzeb:

spoáecznych, integracyjnych, kulturowych, rekreacyjnych. Tworzą ją: sala

tele-wizyjna, kominkowa, hobby, wielofunkcyjne, kawiarnia, biblioteka i internet,

sala jadalna, zimowe ogrody, atria, tarasy.

Rys. 3. Schematy rzutów planowanego obiektu Domu Seniora „Rajski Stok” w Ustroniu [program i projekt koncepcyjny: K. Fross, M. Bielak].

PrzestrzeĔ prywatną stanowi strefa zamieszkania pensjonariuszy, do której

wst

Ċp ma tylko ĞciĞle okreĞlony personel opiekuĔczy. Tworzą ją: pokoje, czĊĞci

wspólne, rekreacyjne, stanowiska personelu, pomocnicze pomieszczenia

higie-niczno-sanitarne.

Istotna jest takĪe strefa zewnĊtrzna obiektu: przed-wejĞciowa, ogród z

iele-ni

ą urządzoną i elementami maáej architektury, podjazd gospodarczy, parkingi

dla pracowników, pensjonariuszy i goĞci (kryty, podziemny na 30 miejsc i

ze-wn

Ċtrzny na 30 miejsc).

5. Podsumowanie

W toku rozwa

ĪaĔ zwrócono uwagĊ na trzy istotne aspekty i Ĩródáa wiedzy

w procesie projektowo-inwestycyjnym:

1. Najistotniejsze cele inwestycji jako wytyczne do projektowania

sformu-áowane w postaci priorytetów projektowych (Ĩródáo: inwestor, biznes plan,

ba-dania jako

Ğciowe).

2. Badania przedprojektowe obiektów o podobnej funkcji umo

Īliwiające

po-zyskanie bazy danych i do

ĞwiadczeĔ, oraz sformuáowanie wytycznych

projek-towych.

Najwa

Īniejsze wnioski do projektowania sformuáowane w oparciu o

prze-prowadzone badania i wiedzĊ zawartą w pracy:

1.

ĝrodowisko zbudowane i jego uĪytkownicy stanowią istotne Ĩródáo

wie-dzy do projektowania oraz pole badawcze, a zrealizowane obiekty s

ą trwaáym

zapisem sukcesów i b

áĊdów projektowych.

2. Poprzez zastosowanie ró

Īnorodnych metod i narzĊdzi badawczych moĪna

pozyska

ü wiedzĊ ze Ğrodowiska zbudowanego i od jego uĪytkowników.

3. Czerpanie wiedzy poprzez badania obiektowe pozwala na unikanie pope

á-nionych wcze

Ğniej báĊdów oraz korzystanie z rozwiązaĔ sprawdzonych.

4. Korzystanie z bada

Ĕ Ğrodowiska zbudowanego zwiĊksza szansĊ

osiągniĊ-cia za

áoĪonych celów inwestycyjnych, speánienia oczekiwaĔ uĪytkowników,

uzyskania wysokiej jako

Ğü obiektu, dobrego funkcjonowania budynku teraz jak

i w przysz

áoĞci.

5. Poprzez projektowanie traktowanie budynku jako wsparcia dla dzia

áaĔ

biznesowych

i

Ĩródáa dochodów moĪna speániü cele biznesowe inwestora.

6. Rozumienie budynku jako produktu rynkowego, który podlega wszelkim

zasadom rynkowym m.in. jak popyt, poda

Ī, konkurencyjnoĞü.

7. W trakcie projektowania zwrócenie uwagi na dalsz

ą przyszáoĞü obiektu

poprzez umo

Īliwienie przeprowadzania zmian sposobu uĪytkowania czy

rozbu-dowy.

Wychodząc na przeciw obecnym wymagającym oczekiwaniom rynkowym

jak i rosn

ącym potrzebom uĪytkowników wspóáczesny architekt powinien byü

zarówno projektantem jak i badaczem. Przedstawiono dodatkowe

Ĩródáa wiedzy

stosowanej w projektowaniu. Wiedzy pochodz

ącej z obserwacji i badaĔ

Ğrodo-wiska zbudowanego. Ukazano korzyĞci páynące z wykorzystania dodatkowych

Ĩródeá wiedzy, mogące wpáynąü zarówno na wzrost jakoĞci projektowania jak

na przyspieszenie procesu zdobywania doĞwiadczeĔ osobistych projektantów

z zakresu danej funkcji.

Bibliografia

Baranowski A., 2000, Projektowane zrównowaĪone w architekturze. Wydziaá Architektury Poli-techniki GdaĔskiej.

Baranowski A., 2002, Holistyczna koncepcja poznawcza w architekturze [w]: VII Sympozjum

Teoria a Praktyka w Architekturze Wspóáczesnej, Architektura a nauka, Politechnika ĝląska,

Wydziaá Architektury, Rybna.

Bielak M., 2011, Optymalne Ğrodowisko Īycia i zamieszkania w oĞrodkach pobytu staáego dla

osób starszych, Wydawnictwo Politechniki ĝląskiej, Gliwice.

Fross K., 2005, Funkcje komercyjne wspomagające dziaáalnoĞü oĞrodków pomocowych na

przy-káadzie projektu rozbudowy hospicjum im. Jana Pawáa II w Katowicach [w]: materiaáy

jubi-leuszowego sympozjum naukowego: ĝrodowisko zbudowane w sáuĪbie czáowieka, Czáowiek,

Potrzeby, ĝrodowisko, Politechnika ĝląska, D&D, Gliwice.

Fross K., 2012, Badania jakoĞciowe w projektowaniu architektonicznym na wybranych

przykáa-dach – monografia, Wydawnictwo Politechniki ĝląskiej, Gliwice.

Jaworska-Michaáowska M., 2007, ĝrodowisko zbudowane wáączone do ekosystemu – wybrane problemy, The butli environment included to ekosystem – chosen problems, Czasopismo Techniczne, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.

Mikulik J. ,2010, Podstawowe systemy bezpieczeĔstwa w budynkach inteligentnych [w]: Niezabi-towska E. (red), Budynek inteligentny, tom II, Wydawnictwo Politechniki ĝląskiej, Gliwice, s. 170.

Niezabitowska E., 2005, Architektura a Ğrodowisko zbudowane, [w]: ĝrodowisko zbudowane

w sáuĪbie czáowieka, Czáowiek, Potrzeby, ĝrodowisko, materiaáy jubileuszowego sympozjum

naukowego, Politechnika ĝląska, D&D, Gliwice, s. 16–17.

Sanoff H., 1999, Integrowanie programowania ewaluacji i partycypacji w projektowaniu architek-tonicznym. Podstawy teorii Z, Wydawnictwo Naukowe Stowarzyszenia Psychologia i Architektura, PoznaĔ.

Winnicka-Jasáowska D., 2005, Syndrom chorego budynku; Definicje budynku inteligentnego;

Wymagania uĪytkowe w stosunku do budynku inteligentnego na przykáadzie budynku

biuro-wego, OkreĞlenie standardu budynku inteligentnego [w]: Niezabitowska E. (red), Budynek

inteligentny, tom. I – Potrzeby uĪytkownika a standard budynku inteligentnego,

Klaudiusz Fross

SATISFACTION AS USER CONSUMER OF SERVICES THE NEEDS OF SENIOR IN INTENTION OF DESIGNERS AS WELL AS INVESTOR ON EXAMPLE OF PROJECT

OF PRIVATE SENIOR HOUSE IN USTROē Abstract

The final consumer of business principles of investor, and the design decisions always on end as final customer also. Then he be able to the best evaluate really or object fulfils his needs. Ho-wever senior is specific customer, often about individual needs, expectations, opinions. Is fulfil-ment in one object these varied individual needs for tens persons possible? Or it is possible to guarantee the content conditions of residence as well as spending of time in “new house” the house of senior is what? It it one concrete example of commercial object was tried was how to show ex-ante evaluations they stood helpful in qualification of needs, expectations and standards. It was presented was way the thinkings with the help of investor as well as possibility of realization architectural methods. It problems were described was programmings and undertaking important financial decisions as well as funktional-spatial.

Key words: design, quality, quality evaluation, individualization, programming, commerce, market principles.