A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M IC A 193, 2005
Z u z a n n a W o śk o *
Z R E D U K O W A N Y M O D E L RYNKU F IN A N S O W E G O - S Y M U L A C JE
Streszczenie. W prezentowanym artykule przedstawiony zostanie ekonometryczny, kwartalny, wielorównaniowy minim odel sektora finansowego połączonego ze sferą realnej gospodarki. Celem budowy modelu jest zbadanie siły oraz istoty wpływu impulsów pochodzących zarówno z rynku finansowego, jak i niefinansowego, na sferę gospodarki realnej, m.in. na produkt krajowy i na możliwe jego fluktuacje. W niniejszym opracow aniu zaprezentow ano kilka założonych scenariuszy sytuacji gospodarczej.
Słowa kluczowe: rjTiek finansowy, wielorównaniowy model ekonom etryczny, symulacje.
1. W STĘP
W polskiej literaturze poświęconej badaniom rynku finansow ego najczęściej spo ty k a się podejście m onograficzne. A utorzy, d o strzeg ając d u żą złożoność i niejednoznaczność granic tego rynku, sku piają się n a b ad a n iu w ybranych jego elem entów . Podejścia system owe spo ty k a się rz ad k o . M o żn a je dostrzec w m odelach o ch a rak terze teoretycznym lub też analizow ać ry nek finansow y ja k o je d n ą ze sfer aktyw ności ekonom icznej, uw zględnioną w m odelach ekonom etryczny ch gospodarki (zob. np. Welfe 2001). W tym o statnim p rzy p ad k u rynek finansow y stał się częścią m .in. m odeli rocznych i k w ar talnych g o sp o d ark i Polski, budow anych w Zespole M odeli G o sp o d ark i N arodow ej In sty tu tu E konom etrii i Statystyki U niw ersytetu Ł ó dzk ieg o pod kierunkiem prof. W ładysław a Welfe. N a d u żą uw agę zasługuje rów nież m ak ro m o d el sek to ra finansow ego stw orzony przez prof. N inę Ł apiń ską- -Sobczak. U jęto w nim najważniejsze elem enty rynku pieniężnego, finansów publicznych i finansów przedsiębiorstw , z włączeniem niek tó ry ch zm iennych opisujących realną stopę gospodarki (Ł apińska-S obczak 1997). Jed n ak od tam tego m om entu gospodarka Polski podlegała dalszemu rozwojowi, natom iast rynek finansow y zaczął nabierać coraz większego znaczenia. D o czynników najistotniejszych, k tó re wpłynęły na rozwój rynku finansow ego w Polsce w ostatn im dziesięcioleciu zaliczyć m o żn a m .in.:
* Mgr, asystentka w Katedrze Ekonom etrii Uniwersytetu Łódzkiego.
a) rozw ój instytucji zbiorow ego inw estow ania (pow stanie O F E , rozwój i specjalizacja funduszy inwestycyjnych);
b) zw iększone zainteresow anie inwestycjami w papiery w artościow e; c) napływ inwestycji zagranicznych zarów no o ch arak terze portfelow ym , ja k i bezpośrednim ;
d) rozszerzanie oferty usług przez system bankow y, w tym rów nież rozwój bankow ości elektronicznej;
e) zm iany legislacyjne, dostosow ujące polski rynek finansow y d o eu ro pejskiego.
Nie bez znaczenia pozostały rów nież siły tłum iące rozw ój lub p o w o dujące realokację zasobów pieniądza w ram ach ry n k u finansow ego. M o żn a zaliczyć do nich np. w prow adzenie p o d a tk u od odsetek z oszczę dności w grud niu 2001 r., czy też okresy ogólnogospodarczej d ek o n iu n ktury.
W niniejszym o p ra c o w a n iu p rzedstaw iony z o stan ie ek o n o m etry czn y , kw artaln y , w ielorów naniow y m inim odel sek to ra finansow ego, połączonego ze sferą realnej gospodarki. Celem budow y m od elu jest p ró b a zb a d an ia siły oraz istoty w pływ u im pulsów pochodzących z szeroko rozum ianego rynku finansow ego, i nie tylko finansow ego, na sferę g o sp od arki realnej, m .in. n a p ro d u k t krajow y i n a ew entualne jego fluktuacje. W tym arty k u le p o kazano zaledwie kilka założonych scenariuszy sytuacji gospodarczej spośród kilkunastu zbadanych.
Z aprezen to w an y sys+ m jest pierw szą wersją m odelu ry n k u finansow ego k o n stru o w an eg o przez au to rk ę . Planow ane kolejne m odyfikacje b ęd ą w zbo gacone o now e pow iązania m iędzy zm iennym i i k o rek ty istniejących.
D o obliczeń w y k o rzy stan o p ak iet k o m p u tero w y E view s 5.0. P ró b a obejm uje okres od drugiego kw artału 1995 r. do trzeciego k w a rtału 2003 r. Jest to m odel liniowy, k tó ry składa się z 29 rów nań stochastycznych oraz 5 ró w n a ń tożsam ościow ych (zob. załącznik 2).
2. O G Ó IJSY O P IS POW IĄZAŃ W M O D ELU
Schem at pow iązań m iędzy zm iennym i ekonom icznym i w m o delu Z1 p rzedstaw iono n a rysun ku 1.
W iększość ró w n ań m odelu uw zględnia relacje przyrostó w poszczególnych zm iennych ekonom icznych. Zm ienne o ch arak terze niecenow ym zostały urealnione za p o m o cą odpow iednich deflatorów . Z szeregów w yelim inow ano rów nież skład n ik sezonow y za p om o cą filtru X I 2.
Z m ien n a w m odelu, w yrażająca zm iany o gólnogospodarczej aktyw ności ekonom icznej - realny p ro d u k t krajow y b ru tto (R G D P ), o bliczana jest za
Rys. 1. Schem at pow iązań w modelu Z1
Uwaga: 1) linią ciągłą oznaczono związki rów noczesne, natom iast linią w ykropkowaną — związki zachodzące z opóźnieniem; 2) prostokąty oznaczają zmienne - stopy procentowe lub też rentow ności; rom by oznaczają ceny, natom iast elipsy lub koła to zmienne w postaci zasobów wyrażonych w zł lub w liczbie osób; 3) zmienne zaznaczone pochyłym drukiem z podkreśleniem oznaczają zmienne egzogeniczne modelu; 4) gruba, przerywana linia wyznacza różne sektory: sektor bankow y, rynek instrum entów dłużnych (bonów skarbowych i obligacji SP),
rynek akcji, sektor gospodarstw dom ow ych, sektor przedsiębiorstw, sektor zagranica, sektor rządow y Źródło: opracow anie własne z wykorzystaniem program u Paraben's Flow Charier
p o m ocą ró w n a n ia - tożsam ości (sum a konsum pcji indyw idualnej, zbiorow ej, akum ulacji o ra z salda bilansu h andlow ego )1.
N ajw ażniejsze kanały wpływu rynku finansow ego na sferę realn ą gos p o d ark i to:
1. K a n a ł stó p procentow ych. Nie jest to k an a ł stó p procentow ych w tradycyjnym rozu m ien iu 2. Z ostał nieco inaczej zdefiniow any. Po pierwsze, d lateg o , że m odel uw zględnia po w iązan ia w k ate g o ria c h realnych, po drugie, pew ne relacje w m odelu w tradycyjnym rozum ieniu kan ału stóp procentow ych okazały się nieistotne statystycznie w b adanej próbie.
2. K an ał kredytów bankow ych. W zrost bazy m on etarn ej (podaży pie niądza) po w oduje w zrost kreacji kredytów przez b anki kom ercyjne, co z kolei w yw ołuje, p o p rzez w zrost inwestycji i ko nsu m p cji, zw iększenie w ytw arzanego p ro d u k tu krajow ego.
3. K a n ał w pływu rynku obligacji. W badanym okresie zaobserw ow ano w polskim sektorze bankow ym niekorzystne zjaw isko, zakłócające działanie im pulsów polityki m o netarnej kanałem stóp procentow ych. Przy rosnącej rentow ności obligacji S karbu P aństw a banki zam iast udzielać kredytów p odm ioto m gospodarczym (z którym i wiąże się pewien stopień ryzyka) czy też g ospo darstw o m dom ow ym , preferow ały zak up bezpiecznych rządow ych instrum entów dłużnych. W zw iązku z tym oprocentow anie k red ytó w nie m alało w sposób adekw atny do obniżek stóp procentow ych b an k u ce n tral nego. B anki kom ercyjne m niej chętnie decydow ały się finansow ać bardziej ryzykow ne przedsięw zięcia inw estycyjne (zob. K o zera i Z a to ń 2003).
K a n a ł stóp procentow ych o raz kanał kredytów bankow ych w m odelu Z1 są ze so b ą po w iązane. S chem at tych k a n a łó w za p rez en to w an o n a rysunku 2.
N a o p rocentow an ie kredytów i depozytów w b an k ach kom ercyjnych m ają wpływ bezpośrednio - stopy procentow e b an k u centraln ego , n ato m iast pośrednio , poprzez stopy procentow e rynku m iędzybankow ego - sto p a operacji o tw artego rynku (zob. Jaw orski i Z aw adzk a 2001). W zrost stopy op rocentow ania depozytów pow oduje wzrost wielkości udzielonych depozytów w b ankach kom ercyjnych (maleje zasób pieniądza gotów kow ego). W pływ podaży pieniądza m oże być dw ukierunkow y. K anałem kredytow ym m oże p o d ąż ać bezpośrednio w kierunku zm ian w inwestycjach i konsum pcji, lub k o n ty n u u jąc, kanałem stóp procentow ych m oże wpływać n a tem po w zrostu cen, płace (a co za tym idzie, d o chody gospodarstw dom ow ych), a następnie n a konsum pcję. Z m iany w inwestycjach i konsum pcji w pływ ają na zm iany p ro d u k tu krajow ego b ru tto .
1 Ze względu na ograniczoną objętość niniejszego opracow ania, autorka nie przedstawiła dokładnej specyfikacji oraz m iar jakości estymacji poszczególnych rów nań modelu.
2 D okładny opis kanałów mechanizmu transm isji polityki pieniężnej w tradycyjnym rozum ieniu zaw arto w Kokoszczyński (1999).
Rys. 2. Schemat kanału stóp procentowych oraz powiązanego z nim kanału kredytów bankowych Źródło: opracowanie własne
3. W YNIKI SY M U LA CJI D Y N A M ICZN EJ M O D ELU W YBRANE SCEN A RIUSZE ZACHOW AŃ G O SPO D A RK I PO D W PŁYW EM IM PU LSÓ W FINANSOW YCH I N IEFIN A N SO W Y CH
Sym ulacja statyczna oraz dynam iczna, których celem było otrzym anie rozw iązania u k ład u , została d o k o n a n a za p om o cą alg o ry tm u N ew tona. Przyjęto założenie, że p aram etry stru k tu raln e są ustalone, składniki losowe zaś są rów ne zeru (sym ulacja determ inistyczna). Z a m a k sy m aln ą liczbę iteracji w m odelu przyjęto 100 000, n ato m iast w spółczynnik zbieżności był rów ny 10“ 13. Sym ulacja statyczna dla okresu historycznego d a ła saty sfak cjo n u jące rezu ltaty . Z kolei sym ulacja d y n am icz n a w p rz y p a d k u kilku zm iennych pochodzących z rynku obligacji i akcji w ym agała w prow adzenia d la pew nych okresów zmiennej korygującej zbyt d uże reszty w rów naniach.
N a rysunku 3 p o ró w n a n o w artości rzeczywiste w ybranych zm iennych z w artościam i otrzym anym i n a podstaw ie sym ulacji dynam icznej m od elu Z ł. Są to wartości realne kredytów podm iotów gospodarczych, konsum pcji, inwes tycji o ra z PKB.
stopy procentowe N B P I stopa operacji otwartego rynku
oprocentowanie kredytów w bankach komercyjnych (BC) oprocentowanie depozytów w bankach komercyjnych (BC) depozyty w B C _________ 1'_________ podaż pieniądza 4 _________] r_________ inflacja _________’ r_________ wynagrodzenia _________1 r_________ dochody gospodarstw domowych kredyty udzielone przez В С inwestycje konsumpcja
160 000 140 000 120000 100 000 80 000 60 ООО 40 ООО 20 ООО 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 \ --- R C R E D F Y ...R C R E D FY (Baseline) | -1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
--- RCO N ---RCO N (Baseline)
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 --- RINV --- R / W (Baseline) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 --- R G D P --- RG D P (Baseline) 12 000 11000 10 000 9 000 8 000 7 000 52 000 48 000 44 000 40 000 36 000 32 000
Rys. 3. Wyniki symulacji deterministycznej (dynamicznej) modelu Z1 na przykładzie kilku zmiennych endogenicznych modelu Uwaga: W artości rzeczywiste zaznaczono linią ciągłą, natom iast prognozy e x post zaznaczono linią przerywaną
W przypadku wykresu oszacow ania realnego PKB na podstaw ie symulacji dynam icznej m o żn a zauw ażyć większą fluktuację prognoz. Jest to wynikiem dużej zm ienności realnego im p ortu. R ów nanie im p o rtu w 94% opisuje k ształto w a n ie się zm iennej o bjaśnianej w okresie p ró b y . P ro g n o zy tej zmiennej w skutek wielu punktów zw rotnych silnie oscylowały w okół wartości rzeczywistych.
R ozw ażm y kilka scenariuszy, według których m ogłaby zachow yw ać się g o sp o d ark a pod wpływem różnych im pulsów pochodzących z ry n k u fin an sowego i nie tylko w om aw ianym okresie - od drugiego k w a rtału 1995 r. do trzeciego k w a rtału 2003 r.
Scenariusz 1. Z ałóżm y, że w 1999 r. nie n a stą p ił d ra sty c zn y zw rot
w polityce stó p procentow ych N B P w k ieru nk u polityki restrykcyjnej (tzw. „schładzanie g o sp o d a rk i”). Przyjm ijm y, że R PP pozostaw ia przez kolejne dw a lata stopy na tym sam ym poziom ie, co w drugim k w artale ro k u 1999 (np. sto p a k red y tu lom bardow ego w ynosiła wówczas 17 pk t p ro c .)3. D opiero w ostatn im kw artale 2001 r. zaczyna obniżać stopy, d o takich poziom ów , ja k ie w ybrano w rzeczywistości. W kolejnych latach tra je k to ria zm ian stóp N B P jest identyczna z rzeczywistą. D o d a tk o w o zak ładam y, że sto p a operacji o tw artego ry n k u zm ienia się rów nolegle do zm ian stó p - lom bardow ej, red y sk o n ta weksli. Czy ta k a decyzja m ogłaby złagodzić recesję gospodarczą, w jakiej znalazła się Polska w roku 2000, 2001 o raz 2002?
O kazuje się, że ta k a polityka m o n e ta rn a opóźniłaby recesję i znacznie ją złagodziła, n ato m iast ożywienie, które nastąpiłoby w ko ńcu 2002 r. byłoby rów nież nieco łagodniejsze. W idać w yraźnie zatem , że w iększe fluktuacje stopy procentow ej pow o d u ją większe fluktuacje p ro d u k tu krajow ego (rysu nek 4). P o d o b n e w nioski daje analiza cyklu realnego P K B 4.
Scenariusz 2. Z ałóżm y, że w 1998 r., na skutek kryzysów , m .in. w Rosji
o raz w Azji P ołudniow o-W schodniej, m iędzynarodow y k ap itał portfelow y przenosi się d o Polski. W e wszystkich kw artałach 1998 r. m am y do czynienia z p ięciokrotnym w zrostem zagranicznych inwestycji portfelow ych do Polski (saldo). W 1999 r. nadw yżkow y k ap itał odpływ a z P olski i jeg o w artości są zgodne z rzeczywistym i w artościam i historycznym i.
O kazuje się, że z różnych k ateg o rii sfery realnej n ajb ard ziej czułe okazały się inwestycje. Nie zaobserw ow ano zauważalnych zm ian w konsumpcji i im po rcie. R y sunek 5 zaw iera p o ró w n a n ie szeregu p ro g n o z realnych inwestycji przed sym ulacją w edług scenariusza 2 oraz po sym ulacji.
3 Ponieważ R PP konsekwentnie i systematycznie obniżała stopy rezerw obowiązkowych od wkładów w bankach komercyjnych w okresie całej badanej próby, zmienna R RO RES pozostała niezmieniona w omawianym scenariuszu.
* Więcej inform acji na lem at analizy cykliczności zmiennych ekonomicznych oraz cykli koniunkturalnych m ożna znaleźć np. w: Klein i Niemira (1994); H ubner i Lubiński; Małecki i M atkowski (1994) oraz M ilo i W ośko (2005).
I --- R G D P (Baseline) ... R G D P (Scenario 1)
Rys. 4. Realny PKB - porów nanie prognoz e x post na podstawie symulacji dynamicznej modelu Z1 г wynikami symulacji według scenariusza 1
Źródło: opracowanie własne
1 --- R IN V (Baseline) ... R ŕ/W (Scenario 2)
Rys. 5. Realne inwestycje - porów nanie prognoz ex post na podstawie symulacji dynamicznej modelu Z1 z wynikami symulacji według scenariusza 2
Źródło: opracowanie własne
Scenariusz 3. Przyjm ijm y założenie, że w 1996 r. zachęceni d o b rą k o n iu n
k tu rą w Polsce inw estorzy decydują się na inwestycje o c h a rak terze bezpo średnim do Polski. W każdym kw artale decydują się zainw estow ać 20 mld zł (ok. 4 -5 razy więcej niż rzeczywiście zainw estow ano w tym okresie). T aki strum ień inwestycji podtrzym yw any jest do końca 1998 r.
O kazało się, że n a p ro d u k t krajow y taki p rzy ro st m iał znikom y wpływ. N ajbardziej w rażliw e okazały się inwestycje, k tó re wzrosły znacznie w p ier wszym ro k u zw iększonego „z astrzy k u ” inwestycji, po czym w róciły do swej
wcześniejszej trajek to rii. Po odpływ ie BIZ, inwestycje w znaczny sposób zm alały w pierwszym kw artale 1999 r. w poró w naniu z wyjściową sym ulacją. R ok po zm niejszeniu inwestycji bezpośrednich pokryw ały się wyniki dwu sym ulacji: wyjściowej i według scenariusza 3.
Scenariusz 4. Od początku 1999 r. ceny paliw i olejów do środków
tra n sp o rtu w gospodarce zaczęły w zrastać bard zo znacznie, osiągając pun kt kulm inacyjny w drugim kw artale 2000 r. W scenariuszu 4 założono, że do pierw szego kw artału 2002 r. tem po w zrostu będzie p o d trzy m a n e i ceny zam iast spad ać o ok. 20% d o 2002 r., p o zo stan ą na w ysokim , stałym poziom ie od pierw szego kw artału 2001 r. do koń ca badanej próby.
O pisana trajektoria cen paliw spow odow ała spadek tem pa w zrostu realnego PK B od początku 2001 r. Różnica w wartościach prognoz R G D P z wyjściowej sym ulacji i sym ulacji według scenariusza 4 w ro k u 2002 i 2003 pogłębiała się (o ok. 1 -2% w zrostu PK B ). R ezultaty symulacji zaw arto n a ry sun ku 6.
--- R G D P (Baseline) ---R G D P (Scenario 4)
Rys. 6. Realny PKB - porów nanie prognoz ex post na podstawie symulacji dynamicznej modelu Z1 z wynikami symulacji według scenariusza 4
Źródło: opracowanie własne
4. PO D SU M O W A N IE
Sym ulacje m odelu Z1 (rów nież te pom inięte w p racy) w ykazały, iż op isan y system w w iększości p rz y p ad k ó w m a tend encje, p o rocznych, dw uletnich lub trzy le tn ich zab u rzen iach w yw oływ anych w w arto ściach różnych zm iennych egzogenicznych, do po w racan ia do w artości z sym ulacji wyjściowej (p rognoz historycznych zm iennych w m odelu). O kazuje się, że silniejsze flu k tu ac je stó p p ro cen to w ych p o w o do w ały większe flu k tu acje p ro d u k tu krajow ego w okół długookresow ej ścieżki w zrostu.
Z różnych k ategorii sfery realnej w zbadanych scenariuszach najbardziej czułe okazały się inw estycje5. G w ałtow ne przyrosty bezpośrednich inwestycji zagranicznych o raz inwestycji portfelow ych nie wywoływały zaskakująco isto tn y c h zm ian w głów nych k ateg o riach ek o no m iczny ch. N iep o k o jący w ydał się scenariusz utrzym yw ania się w ysokich cen paliw i olejów do środków tran sp o rtu . W perspektyw ie wyczerpyw ania się św iatow ych zasobów ropy naftow ej, czynnik ten m oże ham ow ać w zrost gospodarczy.
W niniejszym opracow aniu nie uw zględniono scenariuszy zm ian np. wrażliwości poszczególnych zm iennych endogenicznych (zm iany param etrów ), pochodzących z rynku finansow ego, wpływu pew nych o graniczeń natu ry legislacyjnej n a zm iany zm iennych endogenicznych (np. w pro w ad zan ie lim itow an ia k redytów - tzw. plafony kredytow e) i innych. W celu rozstrzyg nięcia istotności różnic w yników scenariuszy w arto rów nież przeprow adzić wiele sym ulacji determ inistycznych, losując zbiór p aram etró w m odelu. Ze w zględu n a o g ra n ic z o n ą w ym ogam i redakcyjnym i o b jęto ść niniejszego tekstu, tego rodzaju analiza będzie przedstaw iona w kolejnych pracach autorki.
ZAŁĄ CZNIK 1. O BJAŚN IEN IA NAZW ZM IEN NY CH WYKORZYSTANYCH W M O D ELU
Skrót
zmiennej Nazwa Źródło K om entarz
1 2 3 4
C A P I Indeks cen produkcji budow lano-m ontażowej
G U S Jednopodstaw ow y, 1992 = 100
C P I W skaźnik cen d óbr i towarów konsumpcyjnych
G U S Indeks jednopodstaw ow y, baza 1992 = 100, odsezonowany C P IY W skaźnik cen d óbr i towarów
konsum pcyjnych
G U S/ obi. wł.
A nalogiczny kw artał roku p o przedniego rów ny 100: C P IY = (C P //C P /( —4)) x 100 E M P L Liczba zatrudnionych G U S W osobach, zmienna odsezo-
now ana POIL W skaźnik cen paliw i smarów
d o środków transportu
G US W skaźnik jedn o p o d staw o w y 1992 = 100, odsezonowany P P S Ceny produkcji sprzedanej
przemysłu
G U S 1992 = 100, odsezonowane
5 M .in. G ertler oraz H ubbard określili inwestycje jak o najważniejszy składnik wpływający na kształtowanie się cyklu koniunkturalnego ogólnogospodarczej aktywności ekonomicznej. Uważają, że na tworzenie się inwestycji w gospodarce bardzo istotny wpływ mają czynniki finansowe. Zob. więcej np. G ertler i H ubbard (1988).
1 2 3 4
RCD D ochody budżetu państw a
z tytułu ceł w kwartale, ureal nione
G US, obi. wł.
D eflator - jednopodstaw ow y indeks cen im portu (1992 = 100), wielkość odsczo- now ana
R C IT W artość realna przychodów do budżetu państw a w kwartale z tytułu podatku od osób p ra wnych
GUS, obi. wł.
W artość urealniona za pom ocą indeksu jednopodstaw ow ego CPI (1992 = 100), odsezonowa- na
RCO N Realna w artość spożycia indy widualnego w kwartale
GUS, obi. wł.
W min zł, wielkość odsezono- wana
RCREDX2 Średnia ważona stopa oprocen tow ania kredytów 12-miesięcz- nych w bankach komercyjnych
NBP, obi. wł.
Z m iana metodologii NBP D o 1996:4 liczona jak o średnia ważona z dwóch szeregów: - szeregu stóp oproc. kredytów
12-miesięcznych o najm niej szym stopniu ryzyka (dolny próg) [waga = 0.4],
- oproc. kredytów 12-miesięcz nych o najmniejszym stopniu ryzyka (górny pułap) [wa ga = 0.6]
Od 1996:4 włącznie średnia z: - szeregu oprocentow ania kre dytów 12-miesięcznych dla podm iotów gosp.,
- szeregu oprocentow ania kre dytu gotówkowego dla go spodarstw domowych R C R E D F Y K redyty d la podm iotów gos
podarczych w systemie banko wym
NBP, obi. wł.
Wielkość urealniona
R C R E D H Należności m onetarnych insty tucji finansowych od osób pry watnych (kredyty dla osób pry w atnych w systemie b a n k o wym)
NBP, obi. wł.
Wielkość urealniona, odsezo- now ana
RDEPX1 Średnia ważona stopa oprocen towania depozytów 12-miesięcz- nych w bankach komercyjnych
NBP, obi. wł.
Zm iana m etodologii NBP D o 1997:1 liczona jako średnia w ażona z dwóch szeregów: - szeregu stóp oproc. depozy
tów 12-miesięcznych (dolny pułap) [waga = 0.4], - oproc. depozytów 12-miesię
cznych - górny pułap (wa ga = 0.6)
1 2 3 4
Od 1997:1 włącznie liczona j a ko średnia z dwóch szeregów: - szeregu oprocentow ania de pozytów 12-miesięcznych dla podm iotów gosp.,
- szeregu oprocentow ania de pozytów 12-miesięcznych dla gospodarstw domowych RDEP1DV R ealna w artość depozytów
osób prywatnych w systemie bankowym
NBP, obi. wł.
W artość urealniona za pom ocą C P IY , odsezonow ana
RDGB Popyt na obligacje Skarbu Pań stw a n a przetargach w kw ar tale, wielkość urealniona
M F, obi. wł.
D eflator - C P IY , wielkość od sezonowana
R EE R Realny efektywny kurs walu towy
IFS Indeks jednopodstaw ow y. Jest to średni ważony kurs złotówki względem w alut państw o naj większym udziale w ymiany handlowej (zł/wal.obce) RESFG Sum a wyników finansow ych
brutto przedsiębiorstw w kwar tale
G US, obi. wł.
W min zł
R E X R ealny eksport w cenach z 1992 roku
G US, obi. wł.
W min zł
RFD I Saldo bezpośrednich inwestycji zagranicznych, wielkość ureal niona
ОЫ. wł. D eflator - C P IY
R F P I Saldo inwestycji portfelowych, urealnione
ОЫ. wł. D eflator - C P IY
RGBCB W artość realna obligacji Skar bu Państwa w bankach kom er cyjnych
Obi. wł. W artość urealniona za pom ocą C P IY , odsezonowana
RGDP Realny produkt krajowy brutto w kw artale w cenach z 1992 r.
G US, obi. wł.
W min zł, deflator PKB ob liczony na podstaw ie G US
R G O V C O N Realne spożycie zbiorowe G US W min zł R G O V C O N
R E S T
= Realne spożycie zbiorowe - realne świadczenia społeczne
ОЫ. wł.
RGO VD EF D eficyt budżetu państw a w kwartale
ОЫ. wł. Obliczane według formuły: R G O V IN C S A -R G O V E X P SA RG O V EX P W ydatki u realnione budżetu
państw a w kwartale
GUS, obi. wł.
1 2 3 4 RG O VIN C D ochody budżetu państw a,
wielkość urealniona
GUS, obi. wł.
D eflator - CPI, wielkość od- sezonowana
R G O V IN C T Realne przychody budżetu pań stwa z tytułu podatków
G US W min zł, R C I T + R P 1 T + + R V A T A .+ R C D
R G O V IN C T R E S T
N iepodatkow e przychody bu dżetu państw a w kwartale
Obi. wł. Zmienna policzona wg formuły: RG O V IN C -RG O V IN C T R H I Realne dochody do dyspozycji
gospodarstw domowych, fun dusz GUS, obi. wł. R H I = RIVSG x 1000 + + RSO C B — R P I T .S.A. W min zł R IM R ealny im p o rt w cenach z 1992 r. G US, obi wł. W min zł
R IN V Realna wartość nakładów brut to n a środki trwałe w kwartale łącznie z przyrostam i rzeczo wych środków obrotowych (a- kum ulacja brutto)
G US, obi, wł.
W min zł, wielkość od sezono wana
RMO Baza m onetarna - pieniądz go tówkowy poza kasami banków, wielkość realna
NBP, obi wł.
Urealnienie za pom ocą indeksu C P IY , odsezonowanie
RM 2 Realna podaż pieniądza М2 NBP, obi. wł.
W artość urealniona za pom ocą indeksu C P IY , odsezonowana R O M O Stopa operacji otwartego rynku NBP
R O R E S Średnia ważona stopa rezerw od wkładów płatnych na każde żądanie oraz terminowych
NBP, obi. wł.
Wagi: wkłady bieżące zlotowe (0,4), terminowe zlotowe (0,3), bieżące walutowe (0,15), ter minowe walutowe (1,5) R P IT W artość realna przychodów do
budżetu państw a w kwartale z tytułu podatku od osób fi zycznych
G US, obi. wł.
W artość urealniona za pom ocą indeksu jednopodstaw ow ego CPI (1992 = 100), odsezonowa na
R R C R E D M Średnia ważona realna stopa oprocentow ania kredytów 12- -miesięcznych w bankach k o mercyjnych NBP, obi. wł. R R C R E D M = R C R E D 1 2 - - C P I Y + 100
RRDEPX2 Średnia ważona realna stopa oprocentow ania depozytów 12- -miesięcznych w bankach ko mercyjnych
NBP, obi. wł.
R R D E P \2 = R D E P \2 - - C P I Y + 100
R R R E D R ealna stopa procentow a kre dytu redyskontow ego (redys k o n ta weksli w NBP)
NBP, obi. wł.
1 2 3 4 RRESFG Sum a wyników finansow ych
brutto przedsiębiorstw w kwar tale, wielkość realna
ОЫ. wł. W artość urealniona za pom ocą C P IY , odsezonowana
R R E SF N Sum a wyników finansow ych netto przedsiębiorstw w kw ar tale, wielkość realna
ОЫ. wł. R R E S F N = R R E SF G -R C 1T
R R O R E S Średnia realna ważona stopa rezerw od wkładów płatnych n a każde żądanie oraz term i nowych
NBP, obi. wł.
R R O R E S = R O R E S - — C P IY + 100
RSG B Sprzedaż obligacji Skarbu Pań stw a n a przetargach w kw ar tale, wielkość urealniona
M F, obi. wł.
D eflator - C P IY , wielkość od sezonow ana
R SO C B Realne świadczenia społeczne ogółem b rutto
GUS, obi. wł.
D eflator - C P IY
RSPG B P odaż obligacji Skarbu Państ wa n a przetargach w kwartale, wielkość urealniona
M F, obi. wł.
D eflator - C P IY , wielkość od sezonow ana
R SP IC R ealna w artość sprzedaży p ro dukcji krajowej przemysłu i bu downictwa
ОЫ. wł. W artość powstała przez zsumo wanie urealnionej odpowiednim indeksem (C A P I) w artości sprzedaży prod, budowlano- -montażowej oraz urealnionej (PPS) p ro d u k cji sprzedanej przemysłu. O ba czynniki zosta ły odsezonowane.
R S T B R ealna w artość sprzedaży bo nów skarbowych na przetar gach w kwartale
M F, obi. wł.
W artość została urealniona za pom ocą indeksu C P IY , odse zonow ana
R TBC B W artość bonów skarbow ych w bankach komercyjnych
M F, obi. wł.
W artość urealniona za pom ocą C P IY , odsezonow ana
R V A T A W artość realna przychodów do budżetu państw a w kwartale z tytułu pod atk u VAT oraz akcyzowego
GUS, obi. wł.
W artość urealniona za pom ocą deflatora PKB (1992 = 100), odsezonowana
R W IB ID 3M Q R ealna stopa oprocentowania na rynku m iędzybankow ym W1BID, 3-miesięczna NBP, obi. wł. Wielkość urealniona: R n iB ID lM Q = WIBIDIMQ - — C P IY + 100 R W IB O R SM Q R ealna stopa oprocentowania
n a rynku m iędzybankow ym W IBO R, 3-miesięczna NBP, obi. wł. Wielkość urealniona: RW1B0R3MQ = W IB0R3M Q - — C P IY + 100
1 2 3 4 R W IG S A L E R ealna w artość sprzedaży na
W GPW walorów wchodzących w skład indeksu WIG w kw ar tale
WGPW , obi. wł.
W artość urealniona za pomocą C P IY
RW SG Fundusz wynagrodzeń brutto, urealniony
ОЫ. wł. D eflator - C P IY , zmienna od- sezonowana
R Y B 2 Y Średnia realna rentowność ob ligacji dw uletnich o stałym oprocentowaniu
M F, obi. wł.
R Y B 5 Y Średnia realna rentowność ob ligacji 5- letnich o stałym opro centowaniu
M F, obi. wł.
R Y T В Średni realny ważony zysk z kupionych bonów skarbo wych w danym kw artale
NBP, obi. wł.
YW IG Stopa zwrotu z indeksu WIG z danego kwartału
W GPW Stopa zwrotu przeliczona dla skali roku, obliczona w oparciu o średni k u rs zam knięcia w kw artale
Uwaga: większość zmiennych podległa operacji odsezonowania za pom ocą metody X I 2 (wyjątek - np. stopy procentowe); dodatkow a litera R przed nazwą zmiennej w wyrażeniu nom inalnym oznacza tę samą wielkość odpowiednio urealnioną.
ZAŁĄ CZN IK 2. T O Ż SA M O ŚC I W M O D ELU Z1
R G O V IN C T = RCD92 + R C I T + R P I T + R VA TA RGO VIN C = R G O V IN C T + RGOVIN C R E S T RGOVDEF = RG O VINC - RGOVEXP
R H I = (R1VSG 1 0 0 0 - R P IT ) + (S O C B /C P IY )■ 1 0 0
RGDP = R I N V + R C O N + RGOVCON + (R E X - R IM )
LITERATURA
G ertler M . L., H ubbard R. G. (1988), Financial Factors in Business Fluctuations, „N BER W orking Paper” , November, 2758.
H ubner D ., Lubiński M ., M ałecki W., M atkowski Z. (1994), Koniunktura gospodarcza, PWE, W arszawa.
Kokoszczyński R. (1999), Mechanizm transmisji impulsów polityki pieniężnej: przegląd głównych teorii oraz specyfika transmisji iv Polsce, „M ateriały i Studia N B P” , 91.
K ozera Z., Z atoń W. (2003), Struktura popytu na obligacje a wzrost gospodarczy. Obligacje ja ko oszczędności i inwestycje, Projekt KBN nr 1H02B00917 pt. R yn ki inwestycyjne
a dynamika wzrostu gospodarki, M ateriały IEiS UŁ, Łódź.
Ł apińska-Sobczak N. (1997), M akromodel sektora finansowego. Studium ekonom etryczne gospodarki polskiej, W ydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
M ilo W., W ośko Z. (2005), Are leading Indicators an Effective Measure to Predict Business Cycles? The Polish Experience, „A cta Universitatis Lodziensis” , Folia Oeconomica, 192. Niemira M. P., Klein P A. (1994), Forecasting Financial and Economic Cycles, John Wiley
& Sons, New York.
Welfe W. (2001), Ekonometryczny model wzrostu gospodarczego, W ydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Z u z a n n a W o śko
A R ED U CED M O D E L OK T H E FINANCIAL MARKET - SIM U LA TIO N EX ERCISES Summary
This paper presents quarterly multi-equation econometric model o f the Polish financial sector linked to the real sphere of the economy. The main purpose o f constructing such model is the significance and analysis of strength o f shocks that come from financial and non-fmancial sectors. These shocks influence the real economy and possibly provoke its fluctuations. The paper reports some results obtained from simulations o f different scenarios of economic situation in Poland.
