Ziemniak Polski 2009 nr 1
REAKCJA NOWYCH ODMIAN
REAKCJA NOWYCH ODMIAN
ZIEMNI
ZIEMNI
AKA NA PRZERWANIE
KA NA PRZERWANIE
OKRESU SPOCZY
OKRESU SPOCZY
NKU
KU
dr inż. Sławomir Wróbel, inż. Barbara Robak
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: wrobel@ziemniak-bonin.pl
iagnostyka wirusów w bulwach ziemnia-ka w próbie oczkowej jest główną meto-dą oceny w badaniach urzędowych. Rośliny wyrosłe w szklarni z wycinków bulw, popular-nie nazywanych oczkami (stąd nazwa – pró-ba oczkowa), stanowią podstawowy materiał w ocenie wizualnej oraz testach ELISA. Wy-konanie próby oczkowej nie jest trudne, jed-nak znajomość odmiany może nam w tym zdecydowanie pomóc i poprawić organizację pracy. Dotyczy to przede wszystkim bardzo wczesnych terminów testów, mianowicie tuż po pobraniu prób z pola.
D
Bulwy ziemniaka charakteryzują się tzw. spoczynkiem, w który wchodzą jeszcze przed całkowitym dojrzeniem, pod koniec okresu wzrostu (Bielińska-Czarnecka 1995). Odmiany o długim okresie spoczynku łatwiej i dłużej się przechowują. W krajach, gdzie ziemniaki zbiera się 2-krotnie, długi okres spoczynku nie jest korzystny, natomiast w naszych warunkach skrócenie tego okresu ma bardzo duże znaczenie w urzędowych badaniach weryfikacyjnych sadzeniaków. Szybka diagnostyka porażenia sadzeniaków w próbie oczkowej zaraz po zbiorze jest możliwa jedynie po przerwaniu spoczynku bulw, jednak zastosowanie regulatorów wzrostu nie zawsze powoduje natychmiasto-wą reakcję pobudzenia kiełków.
Odmiany różnią się między sobą długo-ścią okresu spoczynku (Sowa-Niedziałko-w-ska 2004, Zarzyńska 2004). Różnią się też trudnością w jego przerywaniu (Wróbel 2007). U odmian z trudnym do przerwania spoczynkiem zbyt wczesne rozpoczynanie pobudzania może nie przynieść
oczekiwa-nych efektów. W konsekwencji brak odpo-wiedniej liczby skiełkowanych oczek, z któ-rych wyrastają rośliny, uniemożliwia właści-wą ocenę zdrowotności pobranych prób sa-dzeniaków. Informacje o optymalnych termi-nach rozpoczynania przerywania spoczynku nowo rejestrowanych odmian, na potrzeby szybkich testów zdrowotności w próbie oczkowej, w dużym stopniu mogą decydo-wać o kolejności oceny poszczególnych od-mian.
Badania prowadzone od 2004 roku do-starczają informacji głównie o nowo rejestro-wanych odmianach, o których jest najmniej danych. Celem jest ocena tych odmian pod kątem możliwości szybkiego przerywania spoczynku przy użyciu ogólnie przyjętych metod, stosowanych m. in. przez Wojewódz-kie Inspektoraty Ochrony Roślin i Nasiennic-twa w badaniach weryfikacyjnych sadzenia-ków. Charakterystyka odmian z lat wcze-śniejszych została już opublikowana w Ziem-niaku Polskim (Ziemn. Pol. 2007 nr 4, s. 18-20). W badaniach wyodrębnia się odmiany o zdecydowanie dłuższym spoczynku, które należy oceniać w próbie oczkowej później lub zastosować inną, bardziej skuteczną me-todę przerywania spoczynku, np. gazowanie bromkiem etylu, lub też opracować dla nich nową, jeszcze lepszą metodę.
W roku 2008 zbadano 13 kolejnych od-mian ziemniaka (w sumie od roku 2004 do-starczono informacji o możliwości przerwa-nia spoczynku 57 odmian). Oceprzerwa-niano zdol-ność i energię kiełkowania wycinków bulw (oczek). Wycinki pochodziły z bulw pobra-nych z poletek zgodnie z urzędowymi termi-1
Ziemniak Polski 2009 nr 1
nami pobierania prób do badań weryfikacyj-nych (tab. 1). Do przerywania spoczynku wy-korzystywano ogólnie przyjętą metodę z za-stosowaniem gibereliny, tiomocznika i B- -Nine 85 SP (85% daminozydu – związku z grupy hydrazydów). Szczegółowa metodyka została opisana we wcześniejszych opraco-waniach (Wróbel 2007).
Za optymalny termin rozpoczynania próby oczkowej przyjęto okres, w którym w czasie
podkiełkowywania oczek 80% z nich było wyraźnie pobudzonych i miało kiełki długości powyżej 2 mm, a 50% wycinków miało kiełki przynajmniej 10-15 mm. Z założenia przewi-dziane są trzy terminy oceny. Pierwszy zaraz po pobraniu prób, drugi 5 tygodni później oraz trzeci – po 10 tygodniach. Jeżeli odmia-na spełnia założone kryteria już w pierwszym terminie, kolejne próby (po 5 i 10 tygodniach) nie są wykonywane.
Tabela 1 Terminy pobierania prób ziemniaków do badań w roku 2008
Grupa wczesności
odmian ziemniaka Urzędowy termin pobierania prób Termin pobrania próby
Bardzo wczesne i wczesne po 10 lipca 4 sierpnia
Średnio wczesne po 1 sierpnia 11 sierpnia
Średnio późne i późne po 20 sierpnia 26 sierpnia
Wyniki i ich omówienie
Wyróżniono trzy grupy odmian i wyznaczono dla nich pierwszy możliwy termin, po którym przerywanie spoczynku jest uzasadnione i pozwoli na wcześniejsze rozpoczęcie badań diagnostycznych – próby oczkowej (tab. 2). Prawie wszystkie badane odmiany można oceniać w próbie oczkowej zaraz po pobra-niu prób z pola. Do łatwych, o najszybszym tempie wzrostu kiełków, można zaliczyć od-miany: Aruba, Flaming, Gloria, Soplica i Za-głoba, u których ponad 80% wycinków było skiełkowanych (w tym ponad 70% kiełków
miało wielkość ponad 10 mm) już po 14-16 dniach od ich wycięcia (tab. 3). Odmiany te charakteryzują się łatwym do przerwania spoczynkiem oraz szybkim i dość równo-miernym kiełkowaniem. Jeszcze w 10. dniu po wycięciu obserwowano u nich dość słabe kiełkowanie oczek, jednak w ciągu kolejnych 4-6 dni następowała intensyfikacja tego pro-cesu i dynamiczny wzrost kiełków. Dlatego można na nich, bez ryzyka, wykonywać pró-bę oczkową w pierwszej kolejności, zaraz po pobraniu prób z pola.
Tabela 2 Zalecane terminy rozpoczynania próby oczkowej
poszczególnych odmian ziemniaka (ogółem przebadanych) Termin wycinania
oczek
Odmiany b. wczesne i wczesne (zbiór: I dek. sierpnia)
Odmiany śr. wczesne (zbiór: II dek.
sierpnia)
Odmiany śr. późne i późne (zbiór: I dek.
września) I termin bezpośrednio po zbiorze odmiany łatwe Annabelle, Aruba, Berber, Carrera, Denar, Eugenia, Ewelina, Felka Bona, Flaming, Gloria, Justa, Karatop, Korona, Miłek, Owacja, Tucan
Agnes, Benek, Courage, Dali, Finezja*, Marlen, Promyk*, Quincy, Satina, Tetyda, Vineta, Wiarus, Zuza
Bosman*, Cecile, In-westor, Jelly, Kuras, Pokusa, Sekwana, Soplica, Ślęza, Wist, Zagłoba, Zeus II termin 5 tyg. po zbiorze odmiany trudne Arielle, Bellarosa, Cyprian, Gracja, Krasa, Oman
Fribona, Roxana, Ze-bra Rudawa, Syrena III termin 10 tyg. po zbiorze odmiany bardzo trudne
Dorota Andromeda, Monsun,
Pasat
Medea 2
Ziemniak Polski 2009 nr 1 Wyróżniono odmiany najnowsze, badane w roku 2008
* ocena wstępna, próbę oczkową można wykonać nie wcześniej niż 3 tyg. po zbiorze
Tabela 3 Wpływ przerywania spoczynku bulw na tempo pobudzania i wzrostu kiełków
odmian ziemniaka zbadanych w roku 2008
Odmiana ziemniaka Dni od wycięcia
Wycinki skiełkowane ogółem (%) Udział wycinków z kiełkami powyżej 10-15 mm (%) Aruba 16 74,4 66,2 Bosman 29 90,7 83,4 Cecile 14 83,2 64,3
Cyprian (po 5 tyg. od zbioru) 10 83,0 72,5
Finezja 27 83,0 74,5 Flaming 16 89,4 80,4 Gloria 16 81,3 59,6 Promyk 25 68,0 57,7 Soplica 17 93,8 78,8 Tetyda 22 80,9 67,0 Vineta 22 81,8 67,2 Wiarus 18 84,9 82,8 Zagłoba 14 90,5 72,6
Pozostałe odmiany charakteryzowały się nieco wolniejszym tempem wzrostu kiełków. U odmiany Wiarus wyraźny wzrost obserwo-wano dopiero po 15 dniach od wycięcia oczek, natomiast z wycinaniem próby oczko-wej u odmian Tetyda i Vineta, ze względu na dość długotrwały okres kiełkowania (ponad 3 tygodnie), warto odczekać około tygodnia. Zwłoka ta pozwoli na szybszy i bardziej rów-nomierny wzrost kiełków. Najtrudniejszym do przerwania spoczynkiem charakteryzowały się odmiany Bosman, Finezja i Promyk. Zde-cydowanie głębszy spoczynek kwalifikuje je do nieco późniejszych terminów rozpoczyna-nia próby oczkowej. Pułap 80% skiełkowa-nych wycinków bulw uzyskiwały dopiero po około 27 dniach.
Tak długie przetrzymywanie wyciętych oczek nie jest korzystne ze względu na nie-bezpieczeństwo infekcji bakteryjnej lub grzy-bowej, o którą nietrudno przy tak wysokiej wilgotności, jaka panuje w okresie podkiełko-wywania wycinków. Ponadto jedne z wycin-ków po 27 dniach będą miały małe, kilkumili-metrowe kiełki, gdy tymczasem inne mogą osiągnąć wielkość kilku centymetrów. Taka nierównomierność utrudnia ich sadzenie w szklarni ze względu na niebezpieczeństwo uszkodzenia wybujałych kiełków. Dlatego
za-leca się, aby próbę oczkową dla tych odmian wykonywać nie wcześniej niż 3 tygodnie po pobraniu prób z pola, co w znacznym stop-niu poprawi jej jakość, zmniejszając ryzyko braku wschodów.
Powtórzono również badanie dwóch od-mian ocenianych w roku poprzednim (Cecile i Cyprian) ze względu na niejednoznaczność uzyskanych wówczas wyników. Potwierdzo-no, że Cyprian należy do odmian o trudnym do przerwania spoczynku i próbę oczkową należy przesunąć na 4-5 tyg. po zbiorze. Na-tomiast Cecile należy do łatwych pod wzglę-dem przerywania spoczynku i nie stwarza ograniczeń w planowaniu terminu próby.
Literatura
1. Bielińska-Czarnecka M. 1985. Fizjologia okresu
spoczynku. [W:] Biologia ziemniaka. Red. W. Gabriel. PWN Warszawa: 90-103; 2. Sowa-Niedziałkowska G.
2004. Wpływ odmiany ziemniaka i warunków
przecho-wywania bulw na długość okresu uśpienia i intensyw-ność kiełkowania. – Biul. IHAR 232: 23-36; 3. Wróbel
S. 2007. Reakcja nowych odmian ziemniaka na
prze-rywanie okresu spoczynku na potrzeby próby oczko-wej. [W:] Nasiennictwo i ochrona ziemniaka. Konf. nauk.-szkol. Kołobrzeg, 19-20.04.2007. IHAR ZNiOZ Bonin: 39-40; 4. Zarzyńska K. 2004. Długość okresu spoczynku bulw ziemniaka. – Biul. IHAR 232: 5-14
