Płytko występujące złoże węgla brunatnego w Siedlimowicach na Dolnym Śląsku

8. D ą b ro w s k i A., Kar ac z u n K., Kar a-c z u n M. - Południowo-zachodni brzeg platformy wschodnioeuropejskiej w Polsce w świetle wyników badań magnetycznych. Prz. Geol. 1981 nr 8, 9. Dimitrijević M.D., Marković M. ~ Landsat

lineaments and seismotectonic of Macedonia. Interna-tional Archives of Photogrammetry 1978.

10. Goc ze w P.M. i in. - Linieamienty i kolcewyje struktury na tierritorii Bolgarii - Mietody obrabotki i intierprietacii skaniernych dannych. Brno 1980. 11. Ho b b s W.H. - Repeating patterns in the relief

and the structure of the land. Bull. Geol. Soc. Am. 1911.

12. Katt er fe 1 d G.N. - Głobalnaja trieszczinowatost Ziemli i drugich płaniet. Gieotiektonika 1970 nr 6. 13. Kr o nb erg P. i in. - ERTS-1 data on the geology

and tectonics of the Afar Ethiopia and adjacent region. Scientific Report Stuttgart 1975 no. 15.

14. Ks i ą ż kie w i cz M., Ober c J., Pożary­ s ki W. - Tectonic Map of Poland. Wyd. Geol. 1974.

15. Mo ody J., Hi 11 M. - Sdwigowaja tiektonika. Woprosy sowriemiennoj zarubieżnoj tiektoniki. 1960. 16. Nem e c W., K vet R. - Problemy pr-imienienija matiematiczeskich mietodow dla gieołogiczeskich issle-dowanij s uczetom gierarchij w płanietarnych rawno-udalennych razrywnych sistiemach. Mietodołogija Gieołogiczeskich Issledowanij 1975.

17. O 1 u i ć M. - Die Anwendung von Fernerkundungen in der Geologie in Jugoslawien. International Archives of Photogrammetry 1978.

18. Os taf i cz u k S. -..,.- Fotogeologia. Wyd. Geol. 1978. 19. Pożary ski W. - Mapa jednostek geologicznych

i tektonicznych Polski. Wyd. Geol. 1969.

20. R ii h 1 e E. - Ruchy neotektoniczne w Polsce. Me-todyka badań osadów czwartorzędowych. Wyd. Geol. 1973.

21. Sab i n s F.F. - Remote sensing. Principles and Interpretation. San Francisco 1978.

22. S t i 1 1 e H. - Uralte Anloge in der Tektonik Eu-ropeas. ZDGG 1949.

23. Szu 1 c S.S. - Mietodiczeskoje rukowodstwo po izu-czeniju płanietarnoj trieszczinowatosti i linieamientow. Leningrad 1977.

24. W or o n o w P.S. - Oczerki o zakonomiernostjach morfomietrii głobalnogo rielefa Ziemli. Leningrad Izd. Nauka 1968.

25. Z n osk o J. - Mapa jednostek geologicznych i tek-tonicznych Polski. Wyd. Geol. 1968.

SUMMARY

Photolineaments interpreted in satellite photos of the area of Poland are characterized by fairly regular orientation. Directions predominating here include ENE- WSW (60-800) and NW -SE (120- 140°) whilst the direction NE -SW (30 -40°) appears most common among subordinate ones. It follows that the network of photolineaments (plotted in the scale 1 : 1,000,000) is essentially superior in relation to major tectonic units of Poland. In tum, the photolineaments appear related to diagonal planetary system of NW - SE and NE-SW oriented fractures. The map of frequency of photo-lineaments, enclosed here, illustrates some conclusions con-cerning dependence of frequency and course of isolines on depth of occurrence and tectonic involment of the basement. Attention is also paid to readability of the margin of the East-European Platform in satellite photos. „ Although it is very difficult to interpret any of satellite lineaments as direct reflec-tion of this zone, it may be assumed that several photolinea-ments arranged along the platform margin represent its reflec-tion in overlaying strata. This view is further supported by marked influence of the platform margin on distribution of photolineament concentrations and course of their isolines.

PE3K)ME

<l>oTon111HeaMeHTbl onpe,D,eneHHble Ha KOCM1114eCKll1X CbeMKaX nonbWll1 xapaKTep111rnpy1-0TC.R 6onbWOlA peryn.Rp-HOCTbl-0 HanpasneHll1lA. rocno,D,CTBYl-Oll.\111e HanpasneHll1.R :no BCB-3K)3 (60-80°) 111 C3-K)B (120-140°). BTopo-cTeneHHblMll1 HanpasneHll1.RMll1 .RBn.Rl-OTC.R npe>t<,D,e scero CB-K)3 (30-40°). 1/13 :noro BIA,D,HO, 4To ceTb cpoTo-n111HeaMeHTOB (Bbl3Ha4eH~blX B MacwTa6e 1: 1 OOO OOO) .RBn.ReTC.R BblCWelA no OTHoweHll1111 K rnaBHblM TeKTOHll1-4eCK111M e,D,111Hll1L.laM nonbU.Jll1, <l>OTOn111HeaMeHTbl OTHOC.RTC.R K nnaHeTHOIA ,D,111aroHanbHOIA c111cTeMe pa3nOMOB CB-K)3. KapTa rycTOTbl cpoTon111HeaMeHTbB, npe,D,CTasneHHa.R B cTaTbe, 1113o6pa>t<aeT p.RA npe,D,no>KeH111IA yKa3blBałOll.\111X Ha 3aBll1Cll1MOCTb rycTOTbl 111 XO,D,a 11130nll1Hll1lA OT rny6111Hbl Ha-XO>K,D,eHll1.R 111 TeKTOHll14eCKOlA aKTll1BHOCTll1 OCHOBaHll1.R. 06pa-ll.\eHo TaK>Ke BHll1MaH111e Ha YeTKOCTb rpaHll1Llbl ,D,OKeM6p1111A-CKOlA nnaTcpopMbl Ha KOCM111YecK111x cbeMKax. XoT.R TPYAHO C4111TaTb KOTOpbllA - H1116y,D,b KOCMll14eCKll1lA cpoTon111Hea-MeHT Henocpe,D,CTBeHHblM 0Tp.R>KeH111eM 3TOlA 30Hbl, TO BCe TaKll1 MO>KHO np111H.RTb, 4TO p.R,D, cpoTon111HeaMeHTOB pacnono>KeHHblX B,D,Onb rpaHll1Llbl nnaTcpopMbl .RBn.ReTc.R ee OTp.R>KeH111eM B Bb1Wene>Kall.\111X cno.RX. YKa3blBaeT Ha TO TaK>Ke 3aMeTHoe Bnll1.RHll1e nnaTcpopMeHHOiil rpaHll1Llbl Ha pacnono>KeH111e cryll.leH111iil cpoTon111HeaMeHTOB 111 xo,D, 1113 11130nll1Hll1iil.

JANINA DYLĄG

Instytut Geologiczny

PLYTKO

WYSTĘPUJĄCE ZLOŻE WĘGLA

B,RUNATNEGO

W SIEDLIMOWICACH NA

DOLNYM

SLĄSKU

UKD 553.96.003.1(24:18lm10/16) :551.782.1(438-14 Dolny Śląsk, Siedlimowice)

Dotychczas prowadzono u nas badania geologiczno--poszukiwawcze w poszukiwaniu węgla brunatnego, któ-rych wynikiem było rozpoznanie złóż o zasobach co naj-mniej kilkudziesięciu milionów Mg. Wzrastające trudności

paliwowo-energetyczne spowodowały wzrost zaintereso-wania m.in. złożami tego surowca o zasobach nie więk­ szych niż kilka milionów Mg, lecz występujących stosun-kowo płytko. W związku z tym Zakład Geologii Złóż

Węgla Brunatnego w Instytucie Geologicznym prowadzi doświadczalne prace geologiczno-rozpoznawcze złóż o mniejszych zasobach, lecz zalegających w dogodniej-szych do eksploatacji warunkach geologicznych. Jednym z takich złóż węgla brunatnego, występujących płytko, jest złoże w Siedlimowicach koło Żarowa na Dolnym Śląsku, które zostało szczegółowo rozpoznane. Krótką jego charakterystykę - na podstawie wyników przepro-wadzonych badań i prac - przedstawia niniejszy artykuł.

Złoże w Siedlimowicach jest położone w strefie pół­ nocno-wschodniej okrywy metamorficznej masywu gra-nitowego Strzegom - Sobótka. W podłożu osadów trze-ciorzędowych, z którymi związany jest pokład węgla brunatnego, występują staropaleozoiczne łupki łyszczy­ kowe z przejściami do kwarcowo-łyszczykowych i kwar-cowo-skaleniowych. L. Sawicki (3) uściśla wiek tych skał do ordowiku. Podłoże osadów trzeciorzędowych w stre-fie przypowierzchniowej jest w różnym stopniu zwietrzałe. Dotyczy to zarówno skał metamorficznych, jak również występującej w pobliżu intruzji granitowej, której wiek T. Depciuch (2) określa na górny karbon -dolny perm. Intruzja ta, w przypowierzchniowej części, uległa proce-sowi kaolinizacji i serycytyzacji, tworząc znane w tym re-jonie złoża surowców kaolinowych (Kalno, Żarów, Śmia­ łowice). Miąższość strefy zwietrzelinowej w okolicy Siedli-mowic wynosi od ok. 3 do ponad 38 m. Strop facji zwietrze-linowej kształtuje się na głębokości od 6,0 do ponad 31 m, średnio powyżej 19,4 m.

Wiek intensywnego wietrzenia skał podłoża jest określa­ ny na starszy trzeciorzęd. Procesowi wietrzenia towarzy-szyły ruchy tektoniczne. Szczególne znaczenie w później­ szym powstaniu złóż miały przesunięcia pionowe, jak-kolwiek zachodzące stosunkowo wolno i miały one nie-wielkie amplitudy. W ich wyniku powstały dyslokacje tektoniczne typu rowów i zrębów, które zostały następnie poddane procesom denudacyjnym i częściowo niwelacyj-nym. W takim zagłębieniu erozyjnym, prawdopodobnie w warunkach zwiększonej subsydencji, powstało złoże węgla brunatnego w Siedlimowicach. Wypełnia ono do-linę kopalną o głównej osi z SE ku NW. Brzeg doliny jest wzniesiony ok. 186,4 m n.p.m. Średnia głębokość doliny wynosi ok. 22 m. Jest ona wypełniona osadami trzecio-rzędowymi neogenu, prawie w całości należącymi do mio-cenu. W niektórych profilach górna ich część może nale-żeć już do pliocenu (iły szarozielonawe i żółte). Osady trzeciorzędowe są przykryte okrywą utworów czwarto-rzędowych o zmiennej miąższości. Syntetyczny profil lito-stratygraficzny badanych utworów przedstawia ryc. 1. Neogen jest reprezentowany - jak już wspomniano -przez osady miocenu, wśród których wyróżniono serię podwęglową, kompleks utworów fitogenicznych i serię nad węglową.

Ser i a pod węg 1 o w a osiąga miąższość 0,5 -8,5 m, średnio 2,8 m. Budują ją piaski i żwiry ( 4 %) oraz iły piaszczyste szare i ciemnoszare, miejscami mułkowate (21 %), iły plastyczne szare ( 54 %) oraz iły węgliste (21 %)

będące bezpośrednim podłożem pokładu węgla brunatne-go. Wśród iłów węglistych wyróżniono miejscami ułamki ksylitów oraz masowo - zwęglony detrytus roślinny.

Wśród utworów fit o gen i cz ny c h stwier-dzono następujące litotypy: węgiel ziemisty (który do-minuje), węgiel ziemisto-ksylitowy oraz węgiel ilasty, prze-chodzący do iłu węglistego (za węglonego), zwykle makro-skopowo trudnego do odróżnienia. Dlatego główny po-kład węgla brunatnego w kompleksie utworów fitogenicz-nych wydzielono na podstawie wyników badań laborato-ryjnych, uwzględniając wielkość wartości opałowej i

za-Im/ ł-...:

_a::

o

~

2

~

4

a

c:

- - - -

- - - -

-

-- --

-- --

-6 _<:

- -

-IJJ'

Q)

- - - -

-8

N

Lu 10

a::

o

(!) o 12

-()

o

14

lJJ

_{Lu ~} 16

N

<: 18

a::

I- _~ 2D (!) @

~

Ryc. 1. Syntetyczny profil litostratygraficzny utworów ze złoża węgla brunatnego w rejonie Siedlimowic.

Fig. I. Synthetic lithostratigraphic column of the brown coal deposit in the Siedlimowice region.

wartości popiołu w danej próbce węgla. Tak wydzielony pokład węgla brunatnego osiąga miąższość 1,5-12,0 m, średnio 6,4 m.

W południowo-wschodniej części złoża pokład tworzy zwartą soczewkę kształtem dostosowaną do formy ko-palnej doliny. Średnia miąższość węgla w tej części wynosi 7,3 m, przy nadkładzie ok. 9,7 m. Ku północnemu zacho-dowi grubość nadkładu wzrasta do ok. 12 m, zmniejsza się jednocześnie miąższość węgla, która wynosi średnio 3,2 m. Zwarty pokład ulega też tutaj rozszczepieniu na kilka mniejszych, przy jednoczesnej dominacji węgla ila-stego i iłów węglistych.

W centralnej części złoża zaznacza się prostopadłe do podłużnej osi doliny obniżenie pokładu, typu fleksu-ralnego bądź uskokowego. Obniżenie to ma kierunek z zachodu na wschód i amplitudę ok. 10 m, wygasającą ku północy.

Ogólną budowę geologiczną złoża obrazują przekroje geologiczne (ryc. 2 i 3) oraz mapa miąższości pokładu węgla (ryc. 4).

Wyniki analizy palinologicznej, wykonanej przez H. Ważyńską, wskazują że węgiel brunatny ze złoża Siedli-mowice należy zaliczyć do górnego miocenu, co w podziale litostratygraficznym zaproponowanym przez E. Ciuka (1), odpowiada „środkowopolskiej grupie pokładów".

s

e r i a n a d w ę g 1 o w

a

jest również zróżnicowana litologicznie. Osiąga ona miąższość 0,5-16,0 m, średnio 7 ,4 m. W spągu tej serii występują iły węgliste ciemnobru-natne ze szczątkami zwęglonych roślin o miąższości O -8,5 m, stanowiąc średnio 28

%

profilu tej serii. Wyżej

w

P O t A R Z Y S K O

~4

[Z]s

r:=.:::.=:=3 8

l::;:::;,;,,=l o

11116

IŁ-:~19

- • o

Ryc. 2. Ogólny przekrój geologiczny podłużny przez złoże węgla brunatnego w rejonie Siedlimowic.

Czwartorzęd: 1-1 - gliny zwałowe i gliny lessopodobne, 2 -piaski, 3 - żwirki. Miocen: II - seria nad węglowa, 4 - iły i muł­

ki, 5 - piaski, III kompleks utworów fitogenicznych, 6 - węgle

brunatne zailone i zapiaszczone, 7 - węgle brunatne, IV - seria pod węglowa, 8 - iły piaszczyste. Paleogen: V - facja zwietrze-linowa, 9 - iły zwietrzelinowe; 1 O - granica litostratygraficzna, 11 - granica facji zwietrzelinowej, 12 - przypuszczalna granica

facji zwietrzelinowej, 13 - dyslokacja tektoniczna.

~3

LKJ4

Ryc. 3. Ogólny przekrój geologiczny poprzeczny przez złoże węgla

brunatnego w rejonie Siedlimowic.

Czwartorzęd: 1-1 - gliny zwałowe i gliny lessopodobne, 2 -piaski. Miocen: II - seria nadwęglowa, 3 - iły, 4 - piaski,

III - kompleks utworów fitogenicznych, 5 - węgle brunatne zailone i zapiaszczone, 6 - węgle brunatne, IV - seria

pod-węglowa, 7 - iły. Paleogen: V - facja zwietrzelinowa, 8 - iły

zwietrzelinowe, 9 - granica litostratygraficzna, 10 - granica facji zwietrzelinowej, 11 - przypuszczalna granica facji

zwietrzelino-wej.

S I EO L I M O W / C E E

lłO

50 IOOm

---n

- - - 1 2

Fig. 2. General longitudinal geological cross-section through the brown coal deposit in. the Siedlimowice region.

Quaternary: 1 1 tills and loesslike loams, 2 sands, 3 -gravels. Miocene: li - supra-coal series, 4 - clays and silts, 5 - sands, lll - complex of phytogenic sediments, 6 - clay and sandy brown coals, 7 - brown coals, IV - sub-coal series, 8 - sandy clays. Paleogene: V - regolith facies, 9 - weathering clays; 10 - lithostratigraphic boundary, 11 - boundary of regolith facies, 12 inferred boundary of reregolith facies, 13

-~7 ~

I/fi

::?ta

tectonic dislocation.

---·9

- - - - 1 0 - - - 1 1 m IO

Fig. 3. General transversal geological cross-section through the brown coal deposit in the Siedlimowice region.

Qua ternary: I - I - tills and loess-like loams, 2 - sands. Miocene:

li - supra-coal series, 3 - clays, 4 - sands. lll - complex of phytogenic sediments, 5 clay and sandy brown coals, 6 brown coals, IV subcoal series, 7 clays. Paleogene: V -regolith facies, 8 - weathering clays, 9 - lithostratigraphic boun-dary, 10 - boundary of regolith facies, 11 - inferred boundary

o

100 200m

_____

___.

Ryc. 4. Mapa miqżs::ości węgla brunatnego ze złoża w rejonie Siedli-mowic.

A-A' - linia przekroju geologicznego podłużnego. B B'

-linia przekroju geologicznego poprzecznego.

Fig. 4. Distribution of thickness of brown coals in deposit in the Siedlimowice region.

A - A' - line of longitudinal geological cross-section, B - B'

-line of transversal geological cross-section.

zalega miąższy kompleks utworów ilastych (0-10 m),

stanowiący 4 7

%,

który jest reprezentowany przez iły

plastyczne szare, niekiedy z płaszczyznami zlustrowań.

w

mniejszej ilości występują iły piaszczyste, tworząc zwar-ty pokład o grubości O- 4.R m. ~rcdnio 0,7 m. Piaski

występują w soczewkach o m1ąL::.Lo::.c1 Jo l U m,

stano-wiąc 14 ~<) profilu. Reprezentują je jasno::.zare, niekiedy

jasnożółte piaski drobnoziarniste, miejscami z drobnym

żwirkiem, głównie kwarcowym.

Osady czwartorzędowe występują na całym omawia-nym terenie. Miąższość ich kształtuje się w granicach 0,3- 11,0 m, średnio 2,7 m. Budują je plejstoceńskie osady

piaszczysto-żwirowe, rzeczne i wodnolodowcowe (36 %),

gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego oraz gliny lessopodobne zlodowacenia północnopolskiego (50 %). Nie-wielki procent (12 %) zajmują holoceńskie gleby piaszczy-sto-ilaste, brunatnoszare.

CHARAKTERYSTYKA WĘGLA BRUNATNEGO ORAZ PERSPEKTYWY JEGO WYKORZYSTANIA

Złoże węgla brunatnego w rejonie Siedlimowice -

Po-żarzysko zajmuie obszar ok. 0,3 km2_{, a jego strop w bi}

Ian-sowej części złoża leży na głęb. od 2,0 do 21,5 m, średnio

na 10,7 m (dane z 43 otworów). Miąższość pokładu bi-lansowego w całym złożu wynosi 3,0- 12,0 m, przy śred­

niej miąższości 6,3 m. Grubość przerostów skał płonnych

w obrębie pokładu wynosi od O do 2,8 m. Przerosty te

two-rzą najczęściej węgle ilaste oraz iły węgliste. Głębokość

spągu węgla kształtuje się w granicacłi 5,5-27,0 m, śred­

nio 17, 1 m. Liniowy stosunek miąższości nadkładu do

grubości pokładu węgla waha się w przedziale 0,2- 5,5: I, przy średniej wartości N: W = 2, 1 : 1.

W złożu węgla brunatnego Siedlimowice dominuje -jak już wspomniano - węgiel ziemisty brunatny i ciemno-brunatny, często zawierający ułamki ksylitów włóknistych,

niekiedy rozłożonych. Sporadycznie występują okruchy fuzytu. W stropie i spągu, a niekiedy w obrębie pokładu węgla, występuje węgiel zailony, niekiedy mułkowaty lub

przechodzący w zapiaszczony. Węgiel w badanym złożu

ma charakter autochtoniczny, za czym przemawiają ce-chy chemiczno-technologiczne, obserwacje makroskopowe oraz badania mikroflorystyczne. Obecność węgla zailo-nego, zamulonego oraz zapiaszczonego - zwłaszcza w stropowej i spągowej części pokładu utworów fitogenicz-nych - świadczy że tworzył się on w mniej spokojnym

środowisku, o znacznym dopływie materiału ilastego i py-lastego, niekiedy też piasku.

Wyniki badań, dotyczące bilansowej części złoża,

wy-kazują że jest to węgiel energetyczny o wartości opałowej

Q:

zawierającej się w granicach od 1004 kcal/kg do 2096 kcal/kg, średnio 1502 kcal/kg. Popielność jego kształ­

tuje się w przedziale 24,13-53,93%, przy średniej

zawar-tości popiołu wynoszącej 40,31 %. Wykazuje on znaczne zasiarczenie; zawartość siarki całkowitej S~ waha się od 0,87 do 6,00%, średnio 1,78%, a udział siarki palnej (S~)

w siarce całkowitej wynosi około 74

%.

Węgiel brunatny w badanym złożu charakteryzuje się dość znaczną

zawar-tością piasku, która wynosi 3,36-12,3 %, średnio 6,04 ':0•

Jest to prawdopodobnie związane z rodzajem skał

ota-czających i warunków akumulacji utworów fitogenicz-nych.

Zasoby węgla brunatnego w bilansowej części złoża

Siedlimowice - wyznaczonej minimalną miąższością

po-kładu 3 m, stosunkiem N: W = 12: 1 oraz korzystnymi

własnościami fizyczno-chemicznymi - wynoszą ok. 2 mln Mg. Zasoby pozabilansowe są nieznaczne i wynoszą ok. 0,1 mln Mg.

W nadkładzie złoża dominują skały spoiste, takie jak: gliny ( 13

%)

oraz iły, stanowiące ok. 56

%,

resztę stanowią

piaski i piaski ze żwirem oraz gleba.

z

punktu widzenia

urabialności skały nadkładu charakteryzują się raczej niekorzystnymi cechami, jednak przy formowaniu skarp odkrywek podczas eksploatacji, cechy te powinny okazać

się pozytywne.

Miąższy kompleks osadów ilastych w złożu Siedlimo-wice nie ma większego znaczenia surowcowego, ze względu

na dość znaczne zróżnicowanie mineralogiczne (zmienny

udział podstawowych minerałów ilastych - kaolinitu i illi-tu) oraz różny stopień zapiaszczenia i zawęglenia.

Warunki hydrogeologiczne złoża są dogodne do eks-ploatacji systemem odkrywkowym. Nadkład charaktery-zuje się małym zawodnieniem i ciśnieniem wody w serii

nadzłożowej, a wody serii podzłożowej cechuje zwierciadło napięte. Sam pokład węgla brunatnego odizolowany jest od poziomów wodonośnych kompleksem utworów ilastych o miąższości kilku metrów. W razie ewentualnej eksploa-tacji południowa część złoża wymagać będzie wprowadze-nia systemu odwadniającego.

WNIOSKI

Prace geologiczno-poszukiwawcze w rejonie Siedlimo-wic i Pożarzyska, prowadzone w latach 1980 - 1981,

pozwo-liły na stosunkowo dokładne poznanie występującego tu

złoża węgla brunatnego. Wyniki tych prac stanowią też

przyczynek do poznania warunków paleogeograficznych zarówno w okresie poprzedzającym, jak też w okresie two-rzenia się pokładu węgla.

Dogodne parametry geologiczne złoża dla eksploatacji odkrywkowej, jak też fakt, iż znajduje się ono w zagospo-darowanym pod względem górniczym okręgu, w tzw. „jaroszowskim okręgu eksploatacji glin ogniotrwałych i su-rowców kaolinowych", stwarza realne szanse

wykorzysta-nia węgla zarówno dla potrzeb lokalnych zakładów

prze-mysłowych, jak i miejscowej ludności.

LITERATURA

1. C i u k E. - Schematy litostratygraficzne trzeciorzędu Niżu Polskiego. Kwart. G~ol. 1970 nr 4.

2. D e p c i u c h T. - Wiek bezwzględny granitoidów strzegomskich określony metodą K-AR. Ibidem 1971 nr 4.

3. Sawicki L. (red.) - Mapa geologiczna regionu

dolnośląskiego (bez osadów czwartorzędowych)

1: 200 OOO. Wyd. Geol. 1967.

SUMMARY

A shallow-seated brown coal deposit from Siedlimowice in Lower Silesia represents an infilling of depression of the erosional-tectonic type. The depression originated in bed-rock due to its intense weathering. The form of this deposit is adjusted to shape of ancient valley and coal is autochtoneous here. Such nature of coal is confirmed by results of studies which also indicate not quiet · conditions in its sedimentary environment. Geological parameters of the deposit are ad-vantageous for open-cut mining, making possible the use of coal as energy raw materiał for loca! industry and by the population in this region.

PE31-0ME

Herny6oKo 3a11era1-0w,ee MeCTopo>1<,D,eH1-1e 6yporo yrnR s Ce,D,111<1Mos1-1uax (H1-1>1<HRR C1-111e31-1R) 3ano11HReT 3po-31-10HHo-TeKToH1-1YeCKY1-0 sna,D,~1Hy, o6pa3oBaHHYl-O B no-po,D,ax OCHOBaHHR BCJle,D,CTBHe l-1HTeHCl-1BHOro BblBeTpl-1-saHHR. Yroflb B MeCTOpO>K,D,eHl-11-1, KOTOporo cpopMa COOT-seTCTsyeT cpopMe ApesHeilt AOJ11-1Hbl, HMeeT aBTOXTOHHblH xapaKTep. YKa3b1sa1-0T Ha To pe3y11bTaTb1 1-1cc11e,D,osaH1-1ilt, 1-13 KOTOpblX TaK>Ke Bl-1,D,HO, YTO yroJlb o6pa3dBaJlCR B He: CnOKOHHOH cpe,D,e. reo11ornyecK1-1e napaMeTpbl MeCTopo>1<-,D,eH1-1R C03,D,al-OT nOAXOARW,He yc110Bl-1R AJlR OTKpblTOiit pa3pa6oTKl-1, YTO ,D,enaeT B03MO>KHblM 1-1cnOJlb30BaH1-1e yr11R B KaYeCTBe 3HepreT1-1YeCKoro CblpbR AJlR MeCTHOH npo-MblUJJleHHOCTl-1 1-1 Hace11eH1<1R.

ANDRZEJ SZUMMER, RYSZARD KACZYŃSKI, EWA T. STĘPKOWSKA

Politechnika Warsz~rn:ska. Uniwersytet Warsza'''ki. Pnlska Akademia N:111k

MORFOLOGIA ILÓW MORSKICH NA PRZYKŁADZIE UTWORÓW ILASTYCH

Z CHMIELNIKA I MACHOWA

Głębokie wiercenia, wykonywane obecnie w dnie mórz i oceanów, oraz konieczność posadowienia na nich platform wiertniczych budzą zainteresowanie morfologią i strukturą

tych osadów. Ponieważ informacje, dotyczące badań ta-kich próbek, są dotychczas skąpe, poniżej przedstawiono

szczegółowe badania iłów morskiego pochodzenia, które obecnie należą do obszarów śródlądowych.

GEOLOGICZNE WARUNKI WYST~POWANIA

Rejon występowania badanych iłów należy do jednostki tektonicznej tzw. zapadliska przedkarpackiego, które

wcho-dziło w skład Paratetydy jako subprowincji neogenu w Europie. Do obszaru środkowej Paratetydy należą osady

występujące na. przedgórzu Karpat w Austrii, Czechosło­

wacji, Polsce, ZSRR (zachodn-ia Ukraina), na Węgrzech: w Rumunii, północnej Bułgarii i Jugosławii. Zapadlisko przedkarpackie stanowiło w okresie trzeciorzędowym

wy-raźny rów przedgórski, gdzie z pewnymi przerwami

odby-wała się sedymentacja osadów morskich. Zmiany linii brzegowej i głębokości morza mioceńskiego były głównymi

przyczynami powstawania w zbiorniku osadów zróżnico­

wanych pod względem litologicznym zarówno w profilu

UKD 551.352.1 /.2 :552.122 :624.131.439 :622.242.3(26.03)( 438.13)

pionowym, jak i poziomym. W środkowych częściach za-padliska sedymentowały przeważnie utwory ilaste,

prze-chodzące ku brzegom zbiornika w płytkowodne osady detrytyczne. Materiał był znoszony do basenu morskiego z otaczającego lądu, najprawdopodobniej z wypiętrzo­

nych Karpat fliszowych, z wału metakarpackiego i z Gór Świętokrzyskich. W rejonie obrzeżenia tych ostatnich, zdaniem A. Radwańskiego (8), panowały warunki

sprzy-jające rozwojowi świata organicznego. Oprócz fauny (prze-de wszystkim małże i ślimaki) spotyka się również i florę.

LITOLOGIA

Odsłaniające się w licznych naturalnych i sztucznych zboczach w północnej części zapadliska przedkarpackiego osady ilaste są wykształcone głównie w postaci laminowa-nych (warstwowalaminowa-nych) skonsolidowalaminowa-nych iłów marglistych

(często bentonitowych). Cały kompleks ilasty w tej części

zapadliska osiąga miąższość od kilku do kilkudziesięciu

metrów. Maksymalnie w całym zapadlisku, położonym

w granicach Polski, grubość mioceńskich utworów ilastych