POGLĄ·D
NA
DZIEJE
'
SIlOWIAN
ich
stoslIllld z
sąsiadami
od ))ierwotnych
aż do Ilasz)
'
ch czasów .
.
.
.
Skreślił podług kronikX.
WOJCIECH lUICHNA.
KRAKÓ-W,
NAKŁADEWI AUTORA_
W DRUKARNI UN1WERSY'rETU JAGlELLOKSKIEGO pod :tlłrZnUGlli Ignacogo Stolcla.
WojewOdzlra
':,
.~
BibJii·'~ka
IP
ubliczna
Pc-w ?~.I:' PO~lIłlDiu2
J54
WJ:lL PaliliFRA
N
CISZKOWI
KSA WEREMU
.
KO
NOPCE
Kolatorowi probostwa
w
Zaleszanach
w
dowód
\Vdzię(',zllo~cii
poważaniapoświ~ca.
,4"'01".
Wykaz
i
porządekrzeczy.
Przedmowa . . . . . . . . . . . 3 l'zQŚć pil'l"wszn. Ws[gp. . . . . . 5
A) Słowian dzieje starożyłne !l
J. Sl'owianic południowi .
n.
Slowianie południowo-zachodni 18Ludy Europy nu poczij,tku ery na,z6j i ich StOSU!I -ki ze Słowianami . . . . . . . . . . 23
Cbl'uLaeya poludnio,,"n> dzi'; nndmol'skn czyli Da l-macy.'l, l.Croacya. i Si:\wonia . . dO l:z .. Ść druga. B) Słowian tlzieje nowożytne . . . . 45
liT. Słuwiallie z"chodnio'p6Inocni .
1. Samona CI1l'ooacy" '17
2. Morawia Wielka. 4D
S. Czcclty . . . '1-, Pol:;.L:a . . .
Polsku i llustrya 5. Szl'}sk
G. Drandenburgia i Prusy. 7. Pomorze
8. Oootl'yci i Lutycy . . . 9. SCl'Lia zachodnio-pólnocna !O. IClIszuuy
Stósunek Ewungelii do Słowiall . (:zQŚć trzecia. Wschód Europy na pierwociu .
IV. Słowianie wschodni
J) Iluś l11ougolsl;n 2) Ilu'; litows],;a . ~) JtUg l'olsb . . "1) Ruś moskiewska . Dotli1łek. Jfzyk :Sławi:II' .
83 G4. 80 lUl 112 lIG 131 13·l. 141 154 15C 15() 1.r.4 17G
PRZEDMOWA.
VV wolny
eh
chwilaelt
od
zajt;eia kaplallskie
g
o
napisa-łemto
dziełko,a teraz
ogŁaszamje
drukiem.
S
podziewam
się, iżznajdzie
ono przychylne
n
pubIicznośc.i przyjęc.ie, zwłaszcza, żeuam potomkom llawl1ydl
i:\lowian
miło byćpowinno
poznaćni
et
ylko
kolebkęi
cmcntarz swych
praoj-có
w, alc
takżcrozpatr
ywal'
.
sięw
i
c
h
przeszlości szcz~sliwej i nieszczQśliwej,a
z{.<\tl
z idl llzi
e
jów
c.zerpaćdla
s
i
e
bie
wzory
życia.na
dzisia.i
i jutro.
Ac.zkolwi
e
k
ws
zelkie
g
o doloiytem u
s
ilowania,
aby
mój
"
P
oglql]
lIa dzi
eje
SŁowian"wszys
t
ko to
w
~obiezamy-kal,
co tylko
krytyka. dziejowa.
z
l'óżnyc:hkronik
życiaSlowian
dotyCZ1
lcych
na j
aw-
\vyc1obyia i za pra
wc1G
dzie-jową. uznała i!Jod
ala,
nie je
st
on
Jlrzeeieżralk
ow
i
e
ie
wy-kouczonym
z
wszystk
i
elll
i
--
żeta
k
powielll
-
drobnos
t
-k
am
i
nakre~lonymobrazem,
ale
raczej
króciuchnym tylk
o
szkicem dziejowym,
odzwierciedlającymnam
n
ie
j
ako
ogólny
rys
życiaslow
iali
s
kic
g'
o,
Głównie wyjaśniłemw
nim
SŁowian siedziby w
E
uropi
e
i ich
stos
l1
n
ki
,
w
jaki
c
h
z
sąsiednimi
zo
sta
wali n
arodam
i,
apl'zedew
s
zyst
ki
e
m
z
o
el'-mamuni.
J
alcożz
p
rz
eczy
tania
teg
o
dziełka,o
dn
iesie
nie-j
ede
n
z
C
zyt
e
lnil
d
lw l'l'zynajmnir,j
tę korzyść, żebez
mo-zoln
e
go
k
ro
nik we
r
towania
,
]Jez
mozolnego
c:zy
ta
nia
pole-4
miki
mir,dzy nczonymi pl'owallzon{i wyrobi
sobie
rzetcln,y
o
br
az
f1zie:jów
catr',i SLowiaiJ
s
zczyzny,
o.l11O
w lliej
e
dnf\i
mie
·
rze
sprostuje swój
sqll lub skloni
sil) 110Jlo.llisania
rzef!'os
leJl~zc:g()
w
wskazanym przeze
Illni,~kicnmku,
,Teżelikto·
kohviek
f:
,\'.'
iar.1ollliizy
olleUlnil' (1zil'jów
slo wiu
il~kiC'h,zna.i
-dzie
możetu
i
ówdzie,
.iakie
w,:tl'.rki, llie~hraczy
POlllll,!l', żejako
kapłan iIndu nauczyciel
mialeni
lll'ze;lc\\'szy~lki(:mna
myślip
is
al'.
(1zjl:ILo
llilliejsze
dla
maluczkich,
;lOy
z nimi
swoją skromną l)odziclil~sir,
wiedzą,:Pisałem w
Za]cszann,ch 1873
1'.WSTĘP.
Uczeni udowodnili ju~ dawno, ;i.e Slowiauic należą do naj-starM,ytuicjszydl Europy mieszkańców. Zajmują olli tl;ż mićj,ce mięchy pićrwszYll1i ludami eur()Jej~kimi l1ietylko pod względem sŁarużyLuości, ale takie pod względem ll111llguści s\\'ej, Jnkoż Sło
wianie 11 [L pierwociu II' Europie bardzo liewie roz1lJuożeui pODlill1o
różnych kolei, jakie pnechollzili wiekami, lhi'; jeszc~e pnewyż szują liczhą illue ludy eUl'opcjskill szczcjlu: l'OllHló,kiego, ger lllall-sltiego, l.umllskicgo.
Lubo nie !l1rtluy zamiaru przytaczać tlI dowodów lhiejowych o ich dalckićj, dalckićj bytności od wieków IV Europie, Loó Pogląd lliuiejszy rzucić [1Il1 jedynie rys lhicjowy ludów szczepu S !OWillll-skiego, wspomoieć jeduak nie zawadzi, iż UCZCili twierdz:!, jakoLy
Słowianie do Europy prz)'llyli z Azyi południowej od rzek: Iuuu i Gaugesu, ale czasu tych naj pierwszych wędrówek ich UR ziemi nikt dotąd je,zcze nie wyświecił. Otóż Slo\\'i~l.lIie, rzec można, są pićn\'otnymi luLlami, tullylmmi, A jeżeli pocz:j,tek ich życia jest po-lUl'ol{ą OSlOlliollY, jak zwylde koleLlm wszyst,kicb ludów, t.o za to losy ich żywota na widOWIli ellropejskiej są, naIlJ dosyć wirtdome. Osobli\\'ie kraje Ilnd lllOrL.elll 8rt'lllzicrnnem leż'hLe, były \Y dalekiej stat'oż.Ytllo~ci owym wygonem dziejowym, gllzie się wątek dziejów I'M,nych ludów w Europie rozwi.iać uajpierwej i najjaśniej 1'OZp0-czyna. A gil), Slowianie zamieszkali t.Lkże kraje nad morzem Cza
r-6
nem i
S
r
óclz
i
e
m
lłl
8
m
,
dzieje ich przetosb
rożyhlC
przed cn[naszą
powiązu·iy się lhiwnie, m!. jaśniej, raz znowu ciemniej, 2 losami ludów IV Azyi, Af'Tce i Europie. Nied,;iwno 1I''\1ll też, że z wiel -kim mozołem Jlollołala krytyki' ułożyć jaką taką całość staxożyt tlych dziejów sJowiańskich, któr,~ wyświeca nam dosyć pn~wdziwie losy Słowian poluclniowycll. Przyznać u::W.e;.y i to, że stare hOlliki polskie więcej rzuciły światła na. dzieje Slowi'lLl sLlrożytnyc1l, niż świadectwa rozrzucone Greków, Arahuw, Hlymiau i innych.Bez
honikarzy polskich uie mielibyśmy mniej więcój doklaa"ych clzic"jów S-łowio,lI pollldniowych z ery pogańskiej.
Co zaś do życia wewnętnnego Słowi[LIl, świadczą (boje j
e-dnogłośnie, że ci Ilasi praojce w pl'zyrodzolll'j łagodności sw6j byLi
przeważnie rolnikami, prowadzili :i.yci6 spokojne, llJi!owali s,yoLoc!ę, byli gościnni, naclzw,)'czDjnic religijni i w życiu rodzilluem rozmi-łowani, luuili równość i nie znali uicwoluilców olcrucicl'lstw i tydl
zbrocllli, które dzieje barb'.llJL.Incm pog,tllskim zowią. Dh
okolicz-Ilych ludów byli oni też najlcpsz}rni \Ii świecie sIlsiadami , nic lu-bili wojuy, a jcżeli j'l prowadzili, to c!'yba w obronie swoiclJ sie
-lhiu; zclobJcz.Y bo\',iem llie rouiłi. A przecież llIiulO t:.t!,ich 1.'.llcL i
I.uut IlIiętlz,)' pog<iuami, naz,)'wali idl Gret;y i l~z}[jJiallie Scytami
tj. 1,ol'!,()\\tJikaJlli, a pu!.uiój ocl!n:czclli Fral,kowic i Gerrnani~ przezywali id, psami. Ogólnie zaś uw:~;~ali ieb tak jlo.;anio, jak chrześcianic za niewolników z lll'oJ7.ullia. Żallcll też naród na z ie-mi uie był tal.;: od drugich poniewierallY, męczolly i krzYII'Jzony, jak naród slowiaJlsh Jeżeli jednak 1'0 tyln lIicszczęściao:ll wiei,
o-wych zachowala go Ojl~ltr!.lloś6 Lloti)<l i w klkiój 1I111og,)~ci (jcsn~c bawieni ter'l?' liczymy Sb)wilLn w Ellropie do 80,000.000), toć to może być elowoclom, że Opatrmość przechowuje g'l 110 cduw \\'id-kich, dziś na:-n niewiadomych. Je;,eli samo Niebo zlało lla Słowian już w vierwociu tyle blogosla\Vień~tw, ie śród pog,m llyli na
.icno-tliwszymi, jeżeli potem sJwzuni nn, srogie próby i strasZII(: życia koleje, pozostali pp.8cież Sl"owiCLIl'Ulli, to Bóg-możc w lIicdalekim
już czasie - wynagrodzi im to sowicie.
J'lk południowa Europa jest koI8!Jk~ dziejów europejskich luciów, h,k pólllocn[l, może sig zwać grobem dziejów ludów pół nocnycll. Glly bowiem oa POilIdiliII Europy glo~oe były r1zije lu-dów IV cno pog:lI',skićj, t'LJ1l slluł si~ klęl)ck dziejowy: lla póluory zaś b.lhL wtedy ciszD, grobowa, nawet nic wiedziano nie pewnego o luuaclJ północnych. Dopiero POt;zątlwwc wieki ery c111'zcściallskićj
7 rozpoC'Z}llają (:bie]e luJów pólnocIiYl'l,. A gdy na północy od rzeki Wezery, Ła.by, Udry aż po Dniepr i Wol"gę byli Slowianie, to tElż
ieh dzieje staly się jn,slJe dopiero w erze cl!rześeiaJ\skiej. Tak
więc: dzieje Słowian południowych wyprzedziły o wieki dzieje Sło
wi,w póluocnycl,. A kiedy Słowia'Jie południowi rozbici od ludów Azyi, Afl'yl, i i Enropy przC'chodzili 11" lJiewoluików, tuhczów i
utl'UGali byt polityczny, to lJa :,;achodzie i póllloey zrtczynali Sło
wianie l''lczyć się prze"iw nnjrtzdom obcym: z cichego życia wy --st€powali na POlb u:yuów, udda,dali palbtwa politycwe. Co się
na południu kOltczyło, to się na z[\.chodzie i północy zaczynało. Tam dzieje Slowi,\.n pogallsl,id.l c:ichły, żywot pogal\ski obumierał; tu znoll'u chioJe stc,wały się glu~1l8, z<iC'l.,)'lJaly żywot rlirz~ści3J1Ski.
W góJ'[t(;!.t illyryjskiclt !;tczyna się n:l.sall1[lrzórl potok d(.iejowy
S10wian, plyuie na z[\ch,,',d i północ, L1C7.y się z Dnieprem i robi
ogrom Ile kolo w Europie i tak zlewa. się \\' calość uro7,\))aicollą, ale porządną, Tal,i pOtlik dziejowy tak UlItogiego i uajstarszego w Europie narodu nie plY\l'1! daremnie! Owoce wyjdą, 'f, tak s
ze-rokiego potoku dziejów! Jeżeli żywot pogallski Stowiali był przy
-kladem i nauką dla. wsz}Slkieh pogan, to zasługi dziejowe Slo
-wian między narodami chrześciaóskill1i sq, Jeszcze większe. Po-gańscy bowiem Slowirrui", j;lk nas chieje 11 LZ'l, byli ludźl\li pra w-chiw)'mi między poganami dl" swoich wrodzonych i wypielęgno wanych cnót pogm'tski('h. To :cli pierwsza 7,J.sluga II' (lziejaclt stil,
-ro:i.,)'t.nycb, Slowi;'\nie zaś ochrzczeni wlali skarby s\\'ego cluc;bn. w swoich sąsiadów i st.ali się siewcami lJl'awdziwej cUl'leści,ulskiej cywilizaeyi IV nOWej erze. To ich drug;l zasługa w dziejach no -WOY.yLDycl.\. Tal,ie zasługi znako1l1ite IV d7.iejach świata. wyn~lgra
dza Opatrzność,
Zajmuj~c \Vschóc1 i środek Europy oc! 1110rza PMnocncgo do
morza Czarnego i Śródziemnego, tern obszcJ'Qćm geograficznem
położeniem - byli Słowi::wie wystawieni na wszystkie ruchy
lu-dów z Azyi, pot.em mieli stosunki z ll::tllstwami \\'scltotlu i poludDia
Ellropy, jak up. w staroi.ytDości z Macedonią, Grecy~, H,7.ymi a.na-mi, POZllać przeto dzieje Słowian południowych jest ella każdego rzec zf1 ciekaWi);, A znowu zajmując zachodnie kraje Europy oc!
Włol:h aż do Lljścia rzćki \V ezery, Łaby, - to telll obszel'llem
polo:i.eniem geogrnficznem byli oni wystawieni na l'udty clawlJ)'ch
Gallów, Celtów, Fmllków) Genuanów ; to też poznanie clziejuw Sło wiali zachodnich i północnych nie będzie również bez pożyt.lw i
8
ciek3,wo~ci dla czytelllika. Ztą,d wigc Il11S~ Pogląd dzipjowy na Sło
wian rozpada się nasa.mprzód na d z i e j e s t a r o 7. y t n e, a potem n o w o Ż y t n c. Do pierwszych policzymy sprawy Słowian z Hzy-mianami uad Dllllajcm, do cll'ugid.l I.aś sprawy Słowian z F ranko-Germanami.
RZ)'llliauie j1okollali wprawdzie SJowian \\' IllYl'yi i nad Du-najem, ale ich me ltzymian ni" pl'z~robili. Po upatlkll RZyll.ll1 sta-rego przeż.lli południowi Słowianie wszystl(ie przecbody ludów 7. Azyi, j;lk: «otów, Hunów, Awarów czyli Obr:-.yuÓw, Bulgarów, C ha-zarów, Picczyngów i Połowców. Atoli te wszystkie Llll'1Jarzyflskie ludy nie potrafiły Słowian przcnarodowiĆ, (:0 jest dowodem
nie-s p 0;% y t. ej ~.)'lVotnośei ich duc'ba który sig oclrodzi do lepszego ~.y cia por! "pieką OpatJ'zuości.
Od z"choJu l'flrły UłOWU ocl początku ery naszej l1a Słowian ludy zachodnie, jak np_ Germanie, Fraukowie i iuni, l.(<tLl wyrooł)' wiekOWE! wojny krwawe i Germanie wytępili i:)łowian ua calYIll za-chodnim sh ajn)'m brzegu oel Włoc.h aż do Dauii. To parcie wro-gie powtarz~\ si\) do LlZ1Ś jeszcze, a jedu;\kolYo~ Słowiallie opie ra-ją, się wyu<bl·oc1owiel.liu i wyclzicdziv.zeu iu z swćj ziemi przez tyle wieków, co wowu Jest dowodem niepospolitój żywotllości icb du -cha, dla kt.órego pallowania zbli:i.a.ir, sig lata pod opieką bożą· A gdy zważymy, że i lIa pĆ>1ll0Cy [lrlcchodzily ludy z Azyi przez kraje słuwiańskie, jak np. Gotowie, Horule, W"udale, Hun)' pod Atyllą, Tatarzy i 1\1001gołu\\'ie, i le \\':;z~'slkic ['rzechody bFLrbarz)'ll-ców nie osłabily żywotnegu ducha sluwiat'lskiego, ale go jeszcze spot~óował,)', to uic zwątpimy lligdy
° p
rzyszłym Słowian losie. Otói CO~Uly krótko powiedzieli na wstępie, opowiemy wam teraz obszerlliej w lJiniejslym Pogl~dzic dziejowym.Opowiemy wigc w uim dzieje Słowian południowych i połu dniowo-zachodnich, lic~'1C je do dziejów staroiytuycb. Podamy da-lej dzieje Słowian Z:J.ChOUllio- pólnol;llydl, polic.zajqc je do dziejów
nowożytuych. Tu też [ll'zcjdl.i(;tn ko lejuo wszystkie h iljr. i plemi o-na slowiai1.·kie, klóre sig orlszczególnily w dziojach, pl'7.yC7.elll wy-każemy, IV których krajaeh znikli Słowianie. Nakonic,c nakreślimy dzieje Słowian w~cllOdnich i l'wcim)' rys dzi0jów języka Słowian.
9
A
)
SłowifLlldzieje
stal'ozytne,
T
,
Słowianie}
loln
d
niowi.
Do pollldniowych Słowian licl,.\I1lY ludy półwyspu illyryjskicgo nad Sródziclllllćm JJlOrZCm jlołożo!l~go i ludy nad clolo.)Dl Dllua -.iem. Ob,zur \\'i\)(; ZlC'llli B:ul LluluYll1 DUlln,iern i !la illyryjsk.im pół
wyspie przoz pul lI'ę pólnucn,!, to siechi],:l staro~.yt!lycb Sfo\\'iau
poludniowJClI, ZW1ll1}Ch; lll}l'ykami, D<Lkal!li, GeL,mi, Bi
e-ś [llll i. Na tylll też OlhWl'Z" ei:)gll:} się gr'Jl'Y, l'i'zebicgająec 111,F.v:) dawną od ztlclloclu 11ft WSclllid, a .ieduu
ic:,
częś6 idQc !Ja POłllLlllie,dzieli llIyry~ ; ua zachodni;) i \\'scllOuni;1,
T:
,]
,
Il'ięc tIroną te góry wy-żyuę illyryj,lq, obszcrn:f' zdrową, 1Ia HiJl't,j od czn.sów pierwot -nych lJJi(,~zb ty l lld,Y tli k 1ll110gie, że co do ilośei rU\\'naly się sta-rylTl Ary () III IV IIHly:1ch Wscl1llllnidl. Kroniki lIlieui:) te lully illy -l')jskie; "T l' u l, a lU i." i\'lięlhy lULLlIlJi tl'~LckiJni wymiełliaj~l ZUOWll kroniki pl(;l!lioll;~ slowi:ll'lskie!
GtlZi,~ t!zi§: Dalm;u·.';:l, B(J~'li L z T-fr.l'"g()'tI'iUi!, Serbi", Czar-lIogóm i Alh:Llli:L, to tli st:1lożytlle gni'lzdo SJowian ill)I'~jskicll
klul'ycl1 k!()liiki ró:i,!lie I.U\\ 1:1: j:l!;: A dr}'" ~ n In i. Ta l'y o L a III i,
AI.lUlral11i, Ant:\!'}otallli, Liclll1istallli :llbo Lillcltitami,
L LO S ta 111 i. "A ci!'.\' o Ł:t Bli /I ZW~l,l1n Slowi:11l prawdopodohnie ou Jllorz:, Adry:Llyr:kiego,
,duo
0<1 rzóhi Atli'yon, 11;1, któnJj brze -gach lllioszbli, lilIJ ocl gur} Acll'j'ou, albu tó;;. 011 Adryosa, jlraojca ich. GI)r;! "AthyoJ'," to clzi,i".! CZ:\l'llogór'l! Hzeka"A-d r y o ll" j1rawllujJoilolJ!ii(! Ihiś jcclna z n6k (UÓl n~) IV Dalll1rLcyi, II' któ1'0j-to części l 1 1)'1')' i lI:lcl morzem ALll'yat,"cki6lll, było ognisl;o Adryów, Auhll'l.JW ilLl. Zkr!r1 ci Slowiauie illyl')'jsc)' przybyli clo tj'Ch krajów'l Czy 5:1 oni tul'ylc:\llli l Czy Trakowie Sil jednego
z niu. i rOllu? Niewiaclolllo nalll na pewne I Nazwa "Tracy cz)li Tr,dcowic" może 7.mielliolIC\ i,rzez l'uŻllyc:b krouik'lrzy 11[1, Taryoci, Anlal'yoci, Autm'yoci, a wtudy Tmkuwie, a S·jowianic illyryj~cy, to jeLlllO plemi,,:! l'iS:ll'Z8 gl'LlCC)' lJ:lz)'lI'ali tydl SluwiaJl Acll'yearui. ALll'yotullli ud g<J!' i nuk 1l1iuJscowvd,; ll'I/)'W[1,JJ ieh hbe llldarni,
jakoby [lodJULlzili z lurl),j od nt·L: ludu i Ganges;. ,~. UIOŻC ta
10
nazwa "Adl'yoci" jest przerohiona z "AdrJ'ów", ludu mnogiego
w -polllclniowćj Azyi, gc1yi: ,,-ó-l'yowie" a "Adryowie:, Adryoci" ma pierwosłów prawic jc,ln:lki i podolJny. Herodot świadczy, ii Tra -kowie llyli po lilclach najliczoiejsi! Tak mnogi lud Traków dzielił się na gromady osobno, żył cir,ho w tych wielcn.ch pl'lec1 Chrys tu-sem, kieuy nie hy:lo ]mństw: Macellonii i Pcrsyi na wSGboc1zie, a na polllllniu paUSbV[1 I·Zyll\skicg'o.
Słowianie illyryjsc:y !lIieli s:!si:IClów: Kimerów i Greków na wschodzie, a Gallów OlI za~Lodu. Killlcrowie nad dolnym Dunajem maj~ ]'Y{; pr:lOjr;:\mi Niemc,ów dl.isiej:il.yeh, a pochoch!J: oni tab.e z ILlllyj, ztf),d nazw'lni: Illdo-gcl'll1anami i Gallowie za~ byli w Lom-Lardyi, Tyrol!1.
Słowian nad dolnym Dunajem zowi:1 kronikarze: Diowami, Bie.3ami, co oznaC:Z:1 półbogów, dalej G etami i Dakllmi, awięc Dio\\'ie, Bill~y, Gntowic, Dawowic, Dakowie, to
prawdo-podobnie jednego pl~rlJieJli:\ Słowiall 1.1 1\ ZW:1. Na,zywrwo ich półboga mir gdy:'. byli na. całym obszarze lIajrBligijniejsi. U nich-to wzięła początek lJlluka ]loga(l<ka o tluszy lUllzl,i6j i o nieśmiertełności, i u nich był czo,()n)' bo~.('k: D y o n i z u s.
W epoee tej, kir.dy UZ)'1Il ciaw,\t walci swego 1ll10c1ociaoego życia, i sŁ<lr.z,d bOjf~ " ELl'usk'lllii \I' )foludlliowej Italii (Włoszech),
kierly między Trakami nie b~lu ślllcln opar1stwie Macedonów, kie -dy Grecy mieli swoJo mnogie rzeczypospolite w stanie kwiecia,
zaczQło się IV Azyi z'f\\'i~zY\\"li; carstwo Porsów , l;tórB z~garuęlo kraje ocl Iuclyj IV Azyi a:i: 110 sicclzilJ Traków IV Europie. To pier w-szy rUch na w}:i:yuaeb illyryjskicll, to loże początek społeczności
politycznej Słowian jloludlJiowyeh, gdyż Cxetowie n().ddllnaj. ey byli piel'll'si w tych krajach, co stawili opór Persów zagonom IV Euro-pie, zu. co pobił ich Dll.l'yl1SZ w wieku VI. p:'zed Clll'ystusem, a
Xel'xes posl1l1'lłzclobycze swoje jeszcze dalej; ~hciflł bowiem Gre -lców zawojować, alc nic l'ollułaL J cdllakowol Trakowic, Gctowic, Biesy r.giQli karki przed p' Łęgą Persów, a co migchy nimi nic
cl,ciało ulegać 1 lIlil,kalo allo :;ig llSlIW:rłO dalej na zachód, gdzie dziś C'wmugl)l·a. Dall11acya, alho nż !la wy1jny illFyjskic, gIlzie siedzieli ,,,. sjlukoju lin gmioy ]lochidclli Slowi~\llie, zwalli Liehni -talfli, Lilld,itami. LCllchitalJli, Lęchitallli, L,;st:lIIri. Otóż wojny Pe r-sl\w aZy:l.tyckicl! jlotr:[cily 310ll'i<lll połulllliowych !lu życia wojell-Ilegu i lu jest Ilziujuwy zawi:lwk piórwszój f C Ile racyj slowialdcićj ku slV'ii "IJn'nic 1 (u pi'll\';szy jlocl'llcJ lIlllogich jJO];Ołcll ';!OWi'll'
l-11
skich od ujŚuilL Dunaju nad Adl'}"LLylc. O tych wojnach pisz,~
krQ-nikarze. Późuićj dopiero powstaŁo pallstwo maceclollskie pod Fili -pem i Alexanclrelll n:L ziemi Traków, ]lr:,w<lopodobuie słowinl<skio
go jaki!;go plemienia; zt:lll nowe są,ieclztwo niebezpieczne dla Sło
wian illyrj'jskicli i na .. l DnnHjcm, zt'lrl wojuy icu z Macedollczykami, o których równiG~ \I'sjlominaj'h kroniki. To także jlowód nowy Lilie
Słowiun
uo
zawi:ll:ku polityczucgo! Z Parta,mi az)"[\!'yckimi nicpl"owauzili ci Slo\\'i,wio żadn6j wojuj'.
Obró{;my si\! terfL'~ Im zachodowi, gd/'ic ua w)'żyuacu illy-I'yj:;kich był kraj 1!a1.w:cny: Licltnitią, LiuGl.titią, Len<;hi -li!}, tak;;'!; Ltchitią, Lęchią. Tu wir:'c grają, rolę Lichnilo\\ie
czyli Linchitowie, albo Lenchitowic, L~chici, których tnk oazywojq
kro-lJibrze Dcl Jeziora: Lichnitu, albo od miasta: Lichuidos, bQ -di!cego w ich "iemi, Zd:lje się ,io,lllak, żc r,lzcniem p:1(lstW:1 pie r-wolu)'ch Lęchitów hyh n'ljpl'awdopo.-!olJniÓj okolic,~ clzisi"jszej Czarnogóry. Tych snm)'<.;h Lę<.:hitów kiedyś, kierlyś IV dalekiej sta -ro~ytuości nazywano Alltarallli od ieh praojca Autara, Gdzie l1zi -siaj Dahuacya, to po tamte czasy był na tćru ruil'jiiCll słowiański
kra.ik: L i h u l' Il i ;1,
Polożpnie Sllmo nad brzegami mor~:l ]ll'lycz)'uilo się cli) wY-rubienia lędlickir:h Słowian na ';Inialy<:h i w:decznych lndzi tak IIlL Ulorw, jak IV góri\.ch, To tóż Int'lwi:"), "·;.ieje, że pJllstwo Aclryo
-tów, LQclritów było długie wieki w Illil)lw 118j]1otV.lliejsze, rL He -rodot sam świadczy, że za jego c,,~u;<)W IJ)"lo mezwyci<:,~.one. W gra -nice tego pallst\\':l ołowia!Jskiego wchodzil,)' mniej więcej te dzi
-siejsze kr'lj(!: !\.lh:lllia, Czarnogór:1, Dahn:Lcy:1, Bośnia, Sel'bi'l ite!. f!? po D lllUlj , a ztąc! na zacllórl aż <lo clzi,iejszej KarYlltyi, 7, po-łudui~, ohl"wało je morze rilyryjskie, lJoĆ ]lO tamte czasy nie byIo jeszcze nazw}' Adr)'itt,ynkicgo i Jo{\skirgo morza, dalej byla Grecya, od wschodu ll'lace(lonia, od ]Jóluo<.O,)' DUlmj, a 11:1 północnym brzegu
jogi) była Dacya, daJój ku \I'sehoclowi Mez)';l, :1 od zachodu byli
w p6łllocnyell \Yłoozech Gallowie, a <.l:Jlój jeszeze tu półlJocy od
Renu, ,Lab,)' llyly grrl11;.dlskio pl"lJ1i011:1, l;tórf' ~.yly o",l'Lo i \\" dzi-l,im stanie, Otóż jak ter:lz wirlzim. nhSZ:lr ziemi - pOl';.ą\\·o'/y od JOlIskich wysp id:)c do [dlr)' Alp:l1ni po DLlU~j, a ztącl mięlLy Du
-najem i AdrY:ltykiem aż po \\'loehy pólnocne-stanowił slowial1skie
palls(,woillyryj,kil', tabo lljchieki'Jm 7.W:1.IlC, nakt(,rego czele stał prosty w\,glarz, l<azyW:llly jJrzez \;rollikarzy 1.; a r d y l e n<, Il"
12
pry,c,l Chi, \V ]l1l,!;'u\,ki"1 Bry,'''i,' 1'0 \\YJl~dzrnil1 I",,:d,'l\\', rz~rl?ili p;ltryc)'uSZl' pl'l:ez J.:oll<lIl{,\V pn te C7,~~y, n. p:l,nown.nie HZ)'llli:ln
szer7.ylo się dopiero w !'olllcl!liowuj Jtn lii; to tb o stru'oiu [br -llyb z HZ}llliall:lllli ni .. , lllB muwią h Ol,iki, W 1'011lktrdyi 11)'li
wtedy fiaJlu\\'io, i<lul'/,y lIlic~zLdi t"b<.J II' 1,(!luJuio\'i}11I T.l'Tolu, :l
północny TFo! i S/,wilj .. "r}ę /:tjmow;tli CL'llowic (Kl'ltowi('), i<t<il')C1t g;l'!i!; stano\\' i li T,I Ill'y,knwi~, \I y,;u n :gci :1), (10 pc,] I itl ninwc"j n.'l '.', 'a-ryi, cI ,,J ćj bicgi!'11'I Hell!1 i kojo górllego DUllaju lJylr plemion" gC1rlllailskic, A z;ltrll1 7, tymi luc!:lllli "t:\rz;t.J boje wale'rz"y H n.r-dyl. I tak G;tllo\\'ie lI:ll'"rHszy 1<" IL~yl'l i spustoszywszy go, ,tarli
się potOlei ze Slo\\'iall.tllll, lI;tl';1';"Hc 1I;1 ieb krn.je lwI'o Dunaju, ale Darcl)'l pokouał ich (G "lló II"), lI\\olniI Hzym olI IHljstrnszllie'js7.yr:h
wtedy wrllg('J,V, wt:lrg'I:J.~ ju lL:isii'jsz(j l(rL1JIlt.yi i Slyryi, zclobyl
n':,t Tauryskaeh te kr"je" 7.O';tawil IV liil'h liczne zalogi słowia1"skie i sbrostom swoim oll(1"t te laWojowallc ziemie pod 7.al'ząc1 i clo-7,ur, Odtąd granico sJo\\'i;tllskirgo pa {l5t \'.'; l, le~r:hi,kiet" siggały ocl
Epil'll miechy DIlI1<\jcm aż (j;) zachocll1ich Alp! r::t.llstwo lhrclyh
istniało pr:\IVie wiek (',dy (od l'. ::<!O (lo 280 r.) przed Chrystu
-seIn, Ale Tauryskowic wytruli z;dogi slowial',s!<ie i rządy Darc1yln. obalili po jego zgonie; [)sieell~ni mięr1zy nillii Słowianie zostn.li
jcc1uak IV tych stronach,
Po
up,:(11,,, l:anlylnwcgn pm'lsf-wa, jlrtno-\\n.nie RZ)'1l1U pali kOIl~lIlaIrli rOZSi:I'rz'yJo sig II' Italii poluc1uiowej, a po c1Clllokmtyczllclllu urz;lc1ZilIiY IV !:.z,}'lllie rząd rozs7.erl.y./ pa -nowallie rzymskie p07.:\ Italie; polurllliową, Działo siQ to pr:lwio przez dwa wieJ,i calr, 1,0 00. 1', 2G'i 110 ::li l', przed Chrystusem, albo od Pllnickićj wojlly do Oktawian;., pićl'lvszego cćsn.rz;" ll7.ylDu
potgżnego, Ponic\';ai. Rzymianie z;lj~ei byli wted,)' wojną to w ;\['I'y
-ce z Kill'tn.giilcz,}'kanli, tu 11:1. ",scholl!. ie (, ~bl:edolli'1, fI te wojny 1,0(lczyl)' się zawsze "wyci\),twem gZ}IIIU i ruz5zerzcuiem gl'aoie
jego; to tćż IV skutek tego \\')'wi,!z:1l)' się rur,hy migdzy Słowiana mi, którzy pl';,cchodzili Zil D III l;!j , gtlziu w U;u;yi byli Getowie,
różni orl Gotów, ~IiQelzy tymi Getallli osiadali wic;:c Slowiallie i tak
zlewali się mzelll, n:i, Dac,)'n. zof;bh, krajem słowinllf;l,ill'l To drugn.
m.;Llró\\'ka Slowian illyryjskich z:. Ilul"IJ ilo ,Uac'yi (277 do Gl) r,)
l'rzed Chrystusem,
Po ZIIiszo:cniu Ka\t:lginy, po z:lj('C.ill ,\brcdonii, którój hól Perseusz ollpl'CllV;J.dzon)' w tr)'llIlItic do Hzymu, po rozszcrzcl.liu
granicy rzymskiej w wojnie z Antyochem WieI. 7. Syryi ai po gurę Taurus w Azyi, a znowu po 7.:1lVojowauiu krajów stn.rycll *al
-13 lów, 'l':tllrpl,ów, pof9ga Jlzymu urosła tak dalece lla południu,
wschoil7.ie i zachodzic, ij, kraje slowiaIlskic połuauio\\'c z trzech stron by·ly osaczono od orłów rzymskich. Na zachodzie południo
wym stanęła prowiucy:t rzymsIm N o r y l, i c In ZWaJlfl'), a dzisiejsze miasto Wieclcó, zwa.ue wówczas po rzymsku:
J
u I i o lJ o n a, byłoo~tatnią bramą leu zacbodnio -pólnocnć.i stronie wysuniętą, gdzie
stały załogi l'zymskie. W takiem położeniu zagro;i,oućm zjawił się
między ::llowi'\ll[)'Uli poluduiowyrni IV ostatoilll wieku przed Ch ry-stusem gelliallly Słowialliu: II i r e b i s t li, ldóry zaloży-l w Dacyi swojo pallstwo. Za Dunajem więc, w lhi~iejszej Woloszczyźuie, I11ultanach i SiedmiogroIL:ie, dolqll 01'1.1' I'z\'lllskie nie doleciały jeszcze, zaczął ou odullwiau feuentGY'l S)o\\'iall pl'z(,~i\\' orłom
rzymskim, pr7.~::izetlt potem 1H1 południową stronę Dl1uaju, zagar-lliJl Lbwlle illyr,)'iskie h ainy Słowian, uawet poaoLno zabrał lIla-c.edoni'h poszctll a:i. (;0 Nl>l'yku i t"lc wskrzesił chwue Slo\\illll pa -Ilo\\'allio pOlllHlZW'1 pallsLwa ilIYl',)'jsko-dackicgo. A przyznać ll'l.eba, ~e umialolJ kOl'z)'stau z szcz~śliw}'ch okolicZllOŚGi, guyż Hzymiauie byli llaulI'czas zatruduieni z Portugalczyka.lJJi pod clzicl-u)'m Wiryat01Il, hroniącym zacltlHluieh hululY przed Llziubami ustre-lUi ur1uw rZYHIskich, uicIlllli0j burzyli się i lIiewoluicy IV Sycylii: lulweL IV Afryce zauicjlokoil .luglll'ta z Kumirlyi l.alogi rZy[ll~kic w 'l.bLlrzuIH~.i Karlaginie, a ZIlOWU od ~r<'Juel n.elJu i DLluaju z
pu-śród gÓl' i b::ióW Szw<.Ijcaryi, Tyrolu, zagrozili Rzymowi nowi wro-clzy: CylUlJlo\\'ic, klurzy 5,! z~twi,!zkiem luduw zachodnio-póJuoc-lJyLh do ~W1Jj obrun)' wsp61ul;j. To w,;zysUw więt:, jak wiLhilll, spl'z}jalo Birehi~cie !lo z.[ożellia feclerucyi Slowian do obrony WtipUILH~j. Kajwi\,ctj jednak pomógł LUU w tem dziele wielkit§m ge-lli,dllY i uaj~tI'ł\:;wiejszy wróg ll,.ynliau, i\litrycbtes \\'ielki, hul Pontu \v Azyi Mlliojszćj, Hóry porozumiawszy się ze Scytami nad DuiL![Jrolll, Bugiclll, DUllajclIl, tj. :-:8 Słowial.lami wszystkimi na wschodzie (praw(lupodobnie n::t.le:i.E:li Llo tÓJ zmowy z Mitr)'cla,tem przeciw Hzymowi wozyscy Chrobaci wschodni tj. Ukmilla, połud niowy WOIYll, I'oelole, ziernii~ lblicka i caLe Mezya, Dacya) pom-szal caly ~wiat sturopogal1,ki przeciw ItzynlOwi, 81e u padl niestety w 20 Iatuclt; zlI'ojowuli go bowiem Sulla i Pompejusz, kunsulowie. Dzialo :się to wszystko jlumilJdzy 1'. 8:.\ [l, Go przed Chrystusem. Otóż z(bje si<;, iż woj Ili\ lIlitl'j'Lbta z l-l.7.ymiallami o~lUitlila Bire-"~l Pro\\'iucya: Noryk tak nazwaua od ludu Norcy, który jr! zamieBzki\\'al.
14
bistę dr, l'rz(:j~ci" nllll:lju, 110 /;l.l;arnięl'ia Korykn i odnowienia pnl'htw'l illj'l'yjsko-slowi;)'l\skicgo, kU)j'() po zniwn(,zl~nill olbn}'llli .. h pltwóW J\fitrydatcsowych i zaw()jow;lnin jlrwz n.z)'nli~Lll caliij ~1:l lej !\7.yi llic mog,Jo ~il_) Wjil';J\\'ihin ohronil\ S;llIlO, wszelakoż; staJo się groŹll(:111 dLt [~zylllll, gdyż wl"ll.\' by!.\' II' nim WbŚllic: kłótuio
O whdz<;: lak z\\';lllych tryulllwiratów piHl SLlII;~, "LtIJUSZ(:IU i Cin-ll;!, " lJI";,lli{:.J pOI[ j'lllil)JI),illS1.(;lll, Kl':ISIlOClll i CIIZ:1l'ClIl, Owóż te WI~\\'lll:lrwe roz[,"rki i nil)!H)kojn Inil!I]:.:Y ](OllSlllaJlli rzymskimi
sprzy-jały SI<)wjallolil, ktrJrycll bi:)żr:ta ŻI)l)ili .<i<j z (,'ll'anli patrycynszów l'ZymsJcid" tak znowu ci ostatni żnllili się l.G SIowianbulli, Takie związki lllalżC'llsl,ie b),1y c.zęstc mi,:dzy Slowialta.lli i HZ)'lni<lll:1mi, a w cesarza<;h !'zylHskidl I'j)'n~la 1(1'()w sJIlwiall"ka! Kiml)' z:t~
IV GIlIlii był Cew!', to tabn byl" ,11'1 Bi!'eiJisty z l)()~yt];j()m, et:-zu!' lJowil:JlI SpOW.ilIO\';:t('ouy Z !lin! prze/' swoje: siostrli .Tuli!}, II żo
Iii" Kotysn, sylla nirebis(o\\'cgo, Jlrnwalal Słowianom potl ,moim lJukiell' rolli,': zlloiJj'('.ze lIa zae!to,]zic:, jak np. w No!'ybl. Ale guy ten SIUlI Cezar przeszedLI,} rzóklJ HniJikoll, o,hiel'Żyl \'.'llIdzę Ul,Y-mu, l'0);,lIl:tl PUHllJ[',il1SW i jego strollllików, a w Azyi, IV }\t'r:ycc, l'; lIi:<zpllUii z liczuych hu.iów wyszcdJ Z\\',ycil;sko, gotował sit.' do
wyprawy jJl'zc(;iw ::ilowilUdJllI, lecz n:l~l,! został sztylet.em zarnOI'-dO\'::lIly, 'l'eli :<:m los >il'0lk:d i llirc)bisl<: Q,I Gotów, Daków! 1'0 śmierci Wil]C Hirebi,Ly ruzpadło ,ii,) jf'g'o pali't.wo slowi;\.l'lski!) 11:.\ kilka czę~ci w podziale mi'Jdzy potomb.mi, jedllakowoż l.ylo wolue od Jl:lIlowll!tia Hzymillll, kl':Il'zy mieli znowu h'zcci tl'yumwirat, .Ja-l,uż do tego tr}uw\\'iralu \\'I:hodzili; A.nt.oniusz, Oktawian i L cpi-dus; osl:.Ilili puLew u'it:U,il, te zostali dwaj pil5rwsi, Okt.awi:lll
!la-koniec zlhlal cl;oiarzcm, b,:d'lc poswatany ze Slowianami, Ale o-brał Oll inn:), polit.yk\) 110 jJokonania ~Iowinll, bllllował fortece mt potllrlniowYlil brzcgu j)uuajll, o,adzal Lam l'/ymskic osady i tak to wszystko skrz\;luie i zl~rznic robiI, że IV ::0 labdl za jego rzą
dów, 8, więc Z lll)(;qtkiclll ery uaszc:j ksi,!żlJta slowiailsey mieli ledwo Gid) wl:tdzy II' hllj:ICIt illyry.iókiGI!. IV tym właśnie Gzasie lm~)'pada i nal'ollzenic Jezllsa Chrys(.usa, Zbawiciela światu, Gra-!tico ]>,,1.sl\l':1 l'zynEl(ic~;o: Ren i Dunaj odtąd! Mi~dzy południo
wymi Słowi:ln:lllli gin\:1:t tl'adycp o d;\W1H\m ich państwie: illyryj-sleiem, ksi;)żęta ich szli na wygnanie <10 Azyi i Afryki :w,
nicpo-8łuszeńst.wo, cćsarze się zmieniali i L:Ora2 ()krutuiejs~'yIlli stawali SIIJ dla i::).!owillU,
15 Teraz idźmy jeszcze l'a" do Dac.yi I W tej krainie powstał
~nowu Słowianin imieniem D e c c b fi, l i wyst:1pit w obronie uci-śuionych braci. To się ('!ziało IV piól'wsz)'m wi0ku po Chrystusie właśnie wteily, kiedy św. PfI,wel '') przechodził kraje illyryjskie, 11[\-wracając Słowian. l\Iial on więc ochl'7.f,i6 i tego Decelltlla. w domu wieśoia.ezym, kiedy go do pałaców nie przyjęli biążęta. A więc
nie sami tylko św. Andrzej i św. Piotr, ale i św. l"<:lWeł byli apo-stołami Słowian illyryjskich, fi św. Paweł zaprowadzał LlitWet po kościołach obrzędy słowiallskie, gdyż dzieje świadr;z,!, że cl1ugo jeszcze potem po słflwia(I~I(1[ orlprall'iano mszQ św. koło ujścia D u u aj u, k Q lo H '1 ci o P y 11 Biesów tj. Słowian. \V i\J ezyi sło wiallskićj byJ pierwotny obrządek słowialJski, zaprowadzony od
sa-mych apostołów.
Decebal ochrzczony, wstał królem Dacyi i Słowian przez swój geuillsz! Trzeba, hyło nieść pomoc Sło\\'iallom za Dunajem,
gnębiouym przez ces. Dumicyana. POtz:1tck rucbu wywolali uasa m-przód Słowianie zilchodoio-południowi. Jako~, Chcruskowie !lad górnym Dunajem wypęd/.ili stlU'OSL()W rzy:uskidl i purozumieli się
z Decebn,lclll, który zaclawst}' klę,;kę IhYllliauom, zmusi! Do nli-cyalla do daniny, jal'l! lIz,)'w Jługo SlowiallOl1l opłacał. Bylo-Lo
prz}' kOllCU piĆl'\l'szcgo wickIl ery naszej. VI' L{~j wake urali u(1ział
Swewowie i Ligowic aż od J~ab.l'; pomagali i Gel'ltllluie, gclyż
wtedy występowali olli zalv,;ze z Slo'.\iauflmi- przl'ci\'! ltzymi< nom. Dopicro za cós. Trajana lJOłudniowi SID\I'illUic ulegli zupeluic po
-tędze rzYlllskiej, lt Deeebal straciwszy wszygtko, odehl'ał soLie ży·
cie r. 107 po Chryslusie. Na [lOl:z'!t!w więc dl'ugieg!) \\'ieku ery uuszej upadlo pallstlVo Słowian illyryj,!,idl zupelnie i Q(lLąd się Ilic poullioslu. Jeszcze dotąd zn'lchodz;); się rzymskie pieniąl1ze
w okolicach Karpat z podpisem illlieni:t ces. Trajaua, a nawet i u IWS IV Galicyi napotykam)' je r10śr( często przy gr7,,··banin mogił', (;0 dowodzi, że Słowianie południowi, ucieknjąc poza Karp:lty,
uno-sili z 80b,! monet.ę rzymską i szli z uiq, do globu. Ta ost.atnia wojna Slu\\'i,m z UzymifLlwlIli był", zabójezl1! Cały illyryjski kraj by.] wyluJnioll)' i \I' pustyuię zamicuiony, a gl'OlTWLly Słuwian Uc!IU-lhil)' za 'l\lLI')' na pól nOt:, I'oznosily posLracll u HZ)'l1Ii:wach, \\ie~ci
o bogact.wie pat.ryc)'lIszó\\' i Rzymu, o llI'()(łzajno~ci ZiCllli lI'łoskiej, o cieple południowóm i :r.bytkac.h wscbollllich, i le Lo wieści 1'0
lG
noszoIle przt;Z Slowiall l'Ołlllilliowyc.:11 uasLr<ljaly już II'ledy
lakolll-~lw() i ż'lllze ttlk Slowi~11l pólnucllyclt, jak s~!sict1nith Germauów
do uwyel1 w~Jró\','ck Ila HZyln, Hun: lllialy ;;i,) rozpucq~
llic11:t-went przy pi6l'1',sZ}1l1 ,jUJilll rucllll ze\\'Il~Lrzllylll. Zaczćlll ul"ll,~i wiek Uf)' Ilaszćj był ~Lano\\'czyrn Jb Slowilul poluJnio\\'.)'ch, ich p~L{l;;t\\'O illY1"yj:iLie od llicjlalJlir,;lllycll cza~ów zalui.ulJu, samo w ,wuie jJo-t'JŻllU, IV kOllCU ud llardyla: B:rcltisty i Ducubala przez "zcś6 wie-luJW pOlHrzylllywallc i II' elzil'jacll glośllu: l1paJlu n:.lZa\\'SZl!, a
gro-111'H1.1' Slu\\'iail 10Zl:szł} ~i,: lIa 1',;iz.I'slkic ,;lrouy Ś\I'i;lltL. To trzeci pucLu,] Slu",i"l'! Ody r/,YllhLic Ilie dosz1y llig(1)' Z;t Tatry !la I'ól-ilU';, t.lhlegu nic lilidi Hzymiallit: ~,'l<lu}t:h p::wIlY"h \\'iatlollw':'ei o h<ljacil ot! uj;ć HUllu aż lHl ]Jnir;)ll" Z;J '[':tIranl;, !(r:!żyly j,'IlYJlie wi~ści IV Hz)'mil\ że ";lła. pólnoe nie hyła he:dllrlll,] ]lll,;i.ylli:b ale jJ]'f.epeln;on:! hulami ; p:u'J:;t\\'tlmi. ]).tpil:ro wojII), z Sanll":,~llli i GUl"ma""llli za d:.i. :leroi):l. w,tlk; 1,r\\"a\\'" za. et,.,. ~lal"i(a AnJ"(;
-liu::iz,t. z :\Lrkumall<llili II:'" 1:1:llel'l 'i'), dal} J:.z}llliaIIOlll pO~II'''':, ~.e
pril:JlJt: III;aL w:t!,'c "t: Indy, ak lii\;, nin II li"g I oW;tc,z.'ć ich lIGI." ]'} i p;dl~tw. Tli-t.o dodalilY, że jlolllillliowi 810\\";:11,;1:, us(tI,liwie \I' Jil,)"1")';,. chrzcili się :1;1 }Hil"Ząlkll el")" It:l,:izej jl':';WW z:',. p:u1
0\\'a-II;" ce;arl.l'i\\' I·Z)"ill.,J.:;l"h i },o:lo,;ili :0ż ,'.,.zysLkie }"'zu,:;l:tdu\\"IIl1ia 1',; -JigijllC, W]\'. lIi''::I! 1,)1 \\' III,)!"}; ;'''1'. Nienlas },i.-.\; 1'1)(' II I. W
lrli,,-ście 8in:uii II" IJrzt:gaclI Ś'ÓdZ;ICllllIgll morw 1lljesI.bl ,0,;, 1\10:,,;. 111;1I \; LI"/.[('illl lI'IUI,1I i "" lo 1,,) ł jlićrw:;z}, kLóry j.l1.'/.;:I,\\'YI'Z"j[ iUII)"clt cesarzuw ci" "L;"";II,i" ""I);,: ;""li,·.y l'"za Il,Z,1l18111. A l'(l-cllolhil tell J1JOllan·:t:' z "",!u ,;ll)w;:lI'I;'!';";';·o. Co mn wcal" I,j" I'r/.c-,.zktull.;tło wstać 1·l.jlll,J.i,u cusanclll, gdyż Fk dziejl; ,;wi,tllc.I.,!, :·duwiań:::icy :-:ylluwle Ilii_'LlZ l1u."di lcorullt.; 1'1.,YJlh]\;! ua glu"I,'lc. Z c a-l'lgu ]lttll:;tW;l illyryj ok,,-'!uwi:'I.ILkiegu IJl'I.""lwIVara się dutąd j,;tl y-nie n(L~\\~L krainy: lLj'J'}a klóra 111iIlli.i t)lu zllllall paltuw :swuich przez :) ie \\il'kuw ni,; z;tiarh ;i;~, \\.
'.:1.
i e.i ac lt.Pu ;lll:Crci św. :"IcLudcgo. llLzuic je.:;o: ~\';. Sj~wa\ l\'~dIli1, [{l
e-lIlULI:' prl.j"uj"li z 1','IIUI,ii do Sluw;'lIl polnt!uiowycll, hórjcil \I' j\ -zyku ,lowiaóskil!l uawt':'lI;ali lit! \\,;;lrl;; dlt'ześci'i1'ISk,!, Il lI:'lWt:1 li,)
lIltlczyli elb uidl bibli<;; po slowia(l~ku. Jaku;;' z ie1 tlómtlcl.ell 1'0
-'» Za cesarza Marka Aureliusza luuy pólnoclIc : KwaG"i i Swewo\\"ie z nad gt.rncgo DtJJt::lj!1 lJj'1i spr7.ymi0rz0ni z ~lal'l{omrm:lIni,
*') IIIy"Y" d"i,icjs7.a ohejJlluje jedynie Kal'yn(y'!, I{l'ain0 i !sil'y;}; jest
17
zostało ~ladów wicIe między Słowianami. Z~tcLodui jednak Słowia nie przyjęli z czasem łacinę w kościele, a Słowianie wschodni ję
zyk bułgarski tj. kirylicę. Widać ztąd, że kiedS'ś mieli Słowianie południowi jeden język. D tyc.h Słowian podróżował H e l' o d o t i S t r a b o n. W Dacyi zaś na począt.ku ery naszej był na, wygna -niu Owidyusz, rzymski poet.a, i ośpiewał dwory książąt dadcich wierszem, a nawet książę Kotys chwalil wierszem Rzymian.
Słowianie illyi'yjscy mieli róine stosunki 7. ludami starożyt
Ilymi, jak: z Persami, Partynam i, lI1acedollc;r,ykami i o tych st o-suukach żyła tradycya między nimi. Ta tradycya i:yla i 11 p{)łno
cnyeh Sław ian, lecz dotąd jeszcze żaden dziejopis uie wydobył
z niej prawdy kryLyczno-historyezm\j. Dzieje Słowian illyryjskich policzyć należy do starożytnych, a bajeczuyeL o tyle jedynie, że nic wiadomo, kiedy pallstwo Adryotów, Lęehitów powstało iHl
illy-ryjskim półwyspie, kto je zało~,ył, gdzie były prawdziwe jego gra -uice, 7.kąd i kiedy osiadły tu te ludy'? ... Ledwo ~ta['() kroniki na-sze wspominają o ich sześciowiekowem panowaniu, jak to już w y-żej opisaliśmy. Z owych Słowian illyryjskicb, przybyłych aż do północnych pobrat,ymców, możlluby wyjaśl,lić niejedną nazwę w Pol-sce, jak up. Lechici wogl); się nazywać od illyryjskidl Lęchitów, Obotryci od Obodritów, Al,ltaryotów, Mazury znowu od 111 nzejów illyryj~kieb, Połar)ie od Bulonów illyryjskich itp. A te nazwy mięszały się
w
\\'§drówkach Słowian od Dunaju na północ za ces. TraJclna, to znowu od półnoey nad Dunaj IV czasie wędrówek na Rzym IV IV. i V. wieku. W czasie więc Licznego wychod~twa Słowi"an illyryj-skich ku zacboclowi i półoocy po upadku Decebala utworzy!y ludy germańskie od Renu ku Łabie zwif),zek m ark o m a 11 s k i [>rzeci w Rzymowi, to znowu dalej na południe pod imieniem Fraukówwy-stąpiły przeeiw Rzymianom na. widownil) dziejową inne lud,)', jak: Brukterowie, CLeruskowie, Katowie itd., którzy byli mieszauiuą Gal
-lów, Gotów W d7.i,iejszćj Francyi, osiedli Ilad Rodanem ku po -łuduiowi od Markomanów. Od zachodu więc zjawiły się II' Lrzecim wieku ery naszej dwie społeczności: germańska i Frauków, które-to spo!:eczności wzrastały w polęgę poliL}'czną. W VI. wieku ochrzcili się Franków królowie, u w
V
III
wieku urosło Z germańskich i fl'aukońskic:h krajów cćsarstwo zachodl.lie, którego założy
cielom był Karol Wie!., a które ohrało sobie za poEtykę podbic Słowiau kraje i zbudować cesarstwo jedyue w Europie.
Groluady sl'owial'lskie 7. Dacyj i Illy!,}j' przyhywały do l a chodnich i pÓftllJCllycll SllI\\'iau, a.le w tyd1 gromarbch byli Sl o-wi:lnie (hielni, wypróbowalli \1' bojach z RZyllli~,n;lmi, Olli też osia -dając między SJowi:LlHlnti półlloellyllli, wypęllzali uieraz z miej,ca cichych i potulnych pobraLymców, z tf);! l rodt.il() ~ię tarcie lla pół BOCy, ruchy dotą.d niesJ.l'dwne. groma,dy ludzi :wstawaJy bez ziemi i u tl'7.ynlaui'l , ludność' l1:lgle pumnażala siQ, Zląc! tJyla uaLl Wislą, Łahą takŻE Dacya mala, l1()wa! Otóż db blcidl gr()IlIal! poLrzcba było tylko jakiegoś nrlcr7.euia gwaltowlil'gO. al))' je porllszj'6 clo czegoś n()w~go, 1 t.akie llclc!rzGllic li<ls(,;!pil'o 011 W,d1OC11l od Gotów, którzy l'lIcllami HlIUÓW, z Azyi HM! Wolgę przybyłych, byli "'y-jluhniG,-,i ze swych ,i(:rhih i zniewolelli RZUk:!(; ziemi l\' 1I1yryi 810-wiacJskiej, klóra pot!(JwGza, hyla pod p'lllOwallielll n;t,yDJi~ln, Or!t:1cl
Wyj'lŚlli"jf! sig UIL nowO kraju )lÓlllllCllydl Sł()wiall! O nich jr.dnak p()mówimy pó;,ni6j; din, zi\okrągklli,t lIo\\'i8111 całuści o Slowi'lllaelt
połudnjo\\'ych Illusimy jcs/.czu pUjJnótl opowiedzic'; co Ilieco (1810-wiauac.h l'otuduiowo-zacl,odllic:h,
n.
Sl
o
w
ian
ie I)otlldnio
wo -
zac\iodlli.
Wybrzci,il całej IIlF'yi nad AdrYf\tykicm i Śródzieulllelll L110-rzem, przerznigte gÓ\'allli z żyzną :r.klllią, sLr<:;!'ą cieplą i zlll'1lw(~lll powietrzem, były z lmLllry \I';'goduem siedliskiem db )lit'l'wuLIlYcl: ludów, Tu lei. pOwSt<L\\"ltly od nicpallli<,;tllych czasów różnu pal'lsL\\'u, kt6rydl rozwojowi ;pl'zyjulu 11101'Z8, 1J\i(l:~0 gOŚCillCClll \\'}goJnym do żeglugi dla staryclI Groków, l-'ClliC;yClll, II Ulewet Normnut.!ów
'f. dalekiej półlloc;y, Tu wreszcie zawiązek c;y\\'ili/'<\eyi staro-puguu' skiej i chr~eściaóski(1j!
Po<.!iągnijllly teraz ]ll'ostlj, linię ocl gór lasu Czeskiego do
Adryatj'ku, a ta liiIiD, Ila Ilalll g\';Llłic(~ ,'ilowiall zaelioduio-póŁuoc nych, Co zaś leiy Da wsc;hrJcl ()t! lGj linii llIigt!zy lbrpatnmi, Al-pami i Allryalykicm, LI) pulutlIliowa ziGlllia s]owial\,ka różuie od plemion tli oili",UJ"'" nr!zwall<l, k[:ó1'Gj ohow,!' <.!<lly nosil ogólllfb
uazwę pallsLlm illJ'l'yjsku-slo\Vi~(ll kiego, A WUIIII ,,\:;zystko Lo, C!J leży na zachód l\llii l'ulnielli'Jnój, LI) już ,,[Pl";" illll}c:h Illtlów, jak:
19 Gallów, Celtów alho 1\1,ltIJw, stan :iytoych l'lcliliu!l gerlllflllStid!. A latem, gtlzie dziś wlaściwe księstwo rakuskie t,j, arc}księstwo :lU' strY"ckie zo s\'ol i ci), Wió"lell., 1l;~,I"j SL.)'l'p, Kal'yntya, RI';linit i Istryn" Jl:1wet wsc:hC)lll1ia Bawary:t z llli:lsklltJi P;ISÓW (P:lssft.n) i 11,zr:~lJtI czyli Ilatyslion:\ (ltegcnsburgl; to w tych Irmjf1ch byli Slowifl1rill II' :;LarujyLllości. Jukuj do dziś jeszcze pl'ZedlOwnły się t:!fll IJU "ich pUllliąLki IV ullzwar;!l miast, l'zólc n. osohliwie siól. A i l'; s:llr:-hlll'oki0j zierlli ]1I'zoG!towało się ni do lJilS7.ych CZ,lSÓW do 7,000
":Iuwiall, et b zierni[t gl'aniczy z Bawa.ry:)! Za czasów panowania rzymskiego w tych struliach byh gÓl'JI;,1 1';tll(Jlli", ciziA górJIe czyli zachudnie W\'gl'y, dulej byT Nory!;, .1'z)'lt1sb. pro\\'incy:\' nnjclalej wysulii~ta na zncbuil-poluclnie., a n:1, pngr~lIiC(,n mi~dzy Norybem i górul]; Pnuonią. stało miasto: [(;Ll'lI1111 tnlll, od którego cala
pobli,lca!c'rainn.pl'zybr:thpIJźniej n:1.z\\'Q: K:ll'llnntyi. Karyntyi. Tn II~ZlVa lIie jl;,-;1: mOŻl; cz)'sto-bluw::lI'lSką, \\'ti/.ebkoż hyła oua IJazwą 7,il~)l1i slllwi:lllSkićj, n:tJ,l:.tlój Iw s.inlziLo11l Gallów pOSllllilj' tej, a więc ost.:tlllią IIZIt:I,cz:da SI,)\\'iaIJ USlitlt,: od stroll)' polucln
io-wo-z:,cltorlniój, Że ln hyli aO\\'iflnic, przyh,ez)'llly oa świaclectwo słowa. slaro:i,ylllPgo gcogl'nLL Straboll:.\., przed Cllrys(.llseOl tęrly podróże oclprawi:lj'iec,l!;ll, który w s\\'uinl opisie t.nk powiada: "M i«-tlzy Taul'ysbmi Ltyli lIader liczl1i: Brellu)', GCII:lllUY" L,
,i,
lud,Y ilI)'l')'j,kie, a Z;,LtĆIll S!o\',iallic, Jd.(J[,z,Y lIosili t)gólm~ nai;wę: lllyró w,Z poprzedllil;go już 0Jlisu wiemy l'ównie;%, je> grnnir.e pai'l-stwa Adl')'o!ólI': Aut,l1rltW, AIJtal'yntó\l': L~I'llitó\V iIIYl'yjsl;idl, sięgaly ćlal,,];u li!1 zaC.!tllrl aż do Gallów w pólllo(,lIych WI'oszrr:ll i pol n-(1I1ioll)'111 Tyrolu, pot01ll stykały się ~. Cdtallli, iJędi)t:pni w SZ\I",jcar)'i i poIlldniowćj cZ!Jśei l:latlcnll i Wil'tc1I1uergii, ie międz), T::lllrysl~(lmi .p>ozo~tawil Dardyl, ","Gl slu\l'j"uski,j('szc~o w IV. wieku p]'7,ed Ch
ry-5tuo"m liczlIel osady i zillogi slowiar:lbkie: '~e ]lubił Hallów, którzy pud swym wodzem 131't1I1USCIll spalili j~zynl, a lIal,Oliit-!(: podbił Btl-jów tj. Ind,)' dzisiuj,ze,j nawal'yi, hędąco g:t1ęzią Kelt·o,·;; zt~.l.i;\;;na, że
IV B:l\v:lryi hyli SłO\\'illni(l, Ryb-to wprawdzie) mieszanin;1, ~Ile !tyli w nilej Slowin.llil·',j:dUl ('z(;,<ć,lnrll1ośri [':i 11 llJ:)(';;j, rTlnj:)(: clo ro?\Vojn sw('-go IV rękach ws;:yst:kie możliwe śl'nrlh LJ:tlój !'P'Yl'i. IIj!). kroIliki temu Bal'llylo\\'i eJ.! u gi I" I:Jta Zycb i p:tnowanin, ho 11:11.1 100
Lt
t
;
ztącl widocw::, ~,tl Noryk i Z:1c:hOllni" PHlloltia były Słuwi:WHllli J1<.LJldllioue, Bal'JylOlre rl,!cly ~l'Iv~d'y \\'Ja~oie \V1.elly IV tych sLI'ullacl" kioc1y HZ)I1' l'olwll)'\\':.l S:tllll1ill'w, j·:trll,ków, PylTllll~" woj,ku, a whr1z,~ jl'go uio był:L !ll Zllflll:!, Po ~lIiiCl'('.i 13nl'clyla ob,t1ili wJlraw(hie2
0
THnry~kowic jego rządy w Noryku i słowiallskie załogi wytruli, ale drugi wuJ z słowi'L11Ski BirclJisLll pomścił lej krzywdy na nich
i wów posiada.ł icb kraje. Bylu-to w czasie tym, kiedy Cezar był
"IV Gallii. BircListlL !JQdąc, j'Lk wiaclomo, spowinowacony z Cczarem,
robił IJod jego bokiem zdobycze 1][1 zachoclzie. A więc Bojowie i
Koryk należ,'li do pm'1stwa l3ircbisty. 1'0 śmierci jego 1'. 4·7 przed
Chrystusenl rozpadło się pnl1ótwo illyryjslco -dackie l1a części, a lcsiążętn, slowiailscy schlebiali OkbLwinnowi, cesarzowi rzymskiemu.
Ale w pierwszym jn~ wiekn ery n:1.szćj podźwignął znowu Decebal dawne pa6stwo slowia.ilslcie, zwojownwszy leóony Domicyana i Tra-jarla, Jego pallst.wo zajnlO\V~lło nawct Chrobac)'ą, białą i Morawy, z niem byli zl'lc:'.eni i Kwadowie i Markomanic , plemiona
gCl'-m:lr'iskil'. Aliści po upadku Decebah państwo jego poszło znowu w podzi,.j mięclzy książst" slowiaóslcic, jakich podają kroIliki w
Ni-trze, w Cbrobacyi, llaweL w TytlcU i Wiślicy. A więc w starożyt
nycb czasach llale~,ały: Karyntya, Noryk, BujoarYIl czyli Bawarya,
Chl'o!Ja('ya i Morawy do palistwa illyryjsko-slowiailslciego.
To poL\\ienlza i Nestor. Mówiąc o wJchocl~t\\'ie Słowian południo wyd] 11:( p'JhlOC', powiada Lenże: "Nad Morawą osiedli Morawiacy, dalej C/e,;i n ci r:1Z0111 h Serbami !lad Odl'l1, Cbrobat'Lll1i i Ka-ryntyallal11i stanowili jedno pailsLwo." Bojowic w Bawlll)'i należeli
do Moraw. a Cbrobacya bi,da sięgała do rzeki Wagu i do
Dll-)Jaju, fi (ja M1Chócl ku ludom celtyckim i gcnnailskim ponad
Du-naj i górn)' Hml. Ocz)'\vista rzecz, że ocl Czechów w prostej linii
do Adryatylw byli w krajacb tych od d:twna Słowianie! Od
za-chodu z tymi Słowianami graniczyły ta.Jcie ludy: Gallowie w pół
nocnych Włoszech i Tyrolu, z nimi sąsiadowali Celtowie w
Szwaj-caryi; dalej u:1.d źródłami rzek, z Alp płynących do Dunaju od
południa byli I,igurowie, w K rny 11 ty i iNorylcu Tauryskowie jako Słowian sąsiedzi, <1 w kOllcu genna.llskic ludy, jak: S7.wahi i
Bo-jowi0 1(1,10 Dunaju, Od owych Bojów, leżąca po obu bt':'.egach
Dunaju kminil, otrzymała nazwę:' Bojoaryi, Bawaryi. Resztę krajów
naci Renem i Dunajem posiadilly germa.l1skie plemiona: Alemanie
Ilad gómym
f
.
Frankowie nad śrech,im, Frpowie i Sasi zaś uadclolnym H.cl10rn ku J',abie, tudzież TurylIgIlwie kolo gór czeskich.
W piel'lvszydl więc wiekach cry naszej byli Słowianie od
Adl'ya-tyku aż do Czech!
Z
a
pauowalJia Samona w S!owiarlszczyzIlie do federacyi 5ło wiańskićj przeciw Awarom założoJlej, należały: Karyntya,Chl'oba-'21 cya, Morawy i Serby nad Odrą i kraje poLltatrzallsl,ie a-ż po
rzekę Dug; było to w siódmym wieku ery lJ!!szPj. A ZUO\l'U za
czasów federacyi lI1orawski(;j t .. j. p:111~tll'a Wielkomora.wskiego wszystkiE: te kraje słowiarlskie zostawały pod Świętopełkiem; było to w IX. i X. wielo}. Ale gdy HUllowie Z<1wlljowali slowiarl:;ką P,wolli:l i w nićj swoje węgierskie 7.!lło:i.yli państwo, zbUl'zyli palI ·two Wiclko-momwkie, zdohyli Kal'ynty!} słowiafIską, spustoszyli Bawary:} i t~llili
tam powstalą jeszcze ludność slowialJską, pustoszyli oni i przylogłe
kraje germafIskie, a Słowiau niższej i wyższej Puuonii wytępili
albo wygnali.
Bolesław Chrobry w ci:lgu ~WCgll panowil1lia zajął Chrobacyą z Krakowem i Słowaczyznę Z:ltatl'nfIslu~ i do Pulski te kraje
przy-łączył. Zajął hył i Czechy i krótki (;Z1\5 tam panował. lo śmierci
jego atoli Słowaczyzoa odpadb ocl Polski. Król
za;
czeski, Otto1car Przemysław, posiadał przez czas nie.jaki Krainę, Kal'yutyą i St, y-ryft, lecz później zabrali te kraje ~iclllcy. O tem wstyslkicm po-mówimy szczegółowo i ob,zel'llie gJzieind:.\iej jeszcze, tI. teraz przy-toczy1i~llly to jedynie IW dowód, że haje: l(aryutya: Styrp, itd.były pnez Sluwian zaludnione i wspóllle clzieliły losy to Zi~ S
to-wianami południowymi, to z półuocnymi. Dzif; są Słowianie w Krai-nie, ICaryntyi i SLyryi pomieszani z Niemc.ami, są. jeszcze i IV 7.iel.ni
raku:;kiej.
Według świadectwa Ptolomensza z drugiego wieku ery
Ull-szćj siechieli lwIo lasów hl'l'cyfIskieh H. ak Q to w i e, lUil1' g(! l'luafI-skie, których nazwę pierwotną. zmieniono później na Ralcoszfln, Rakuszan, RagllZ:ln, a ztąd zrodziła się nazwa ich ziemi: R:lguzy, Rakuzy, kraj mkuski. W czasie wędrówek ludów nfI haje rzym-skie w czwartym wieku, kiedy ludy ws~hodnie wyparte ze sW)'l'lt siedzib szły na zacbócl, plemion!! slnwiausl,ie poruśzaly się także w tym kieruulm i zajmowały II' posiadłoś~ miejsca lIrzez
Genna-nów opuszczane. Tak sig sŁalo i z krajem Rakuluw; ogołocuny
bowiem
z
mieszkalIców SWydl, został zaj~t)' przez sąsiedJich Słowiiln, klórzy i nadal zatrzylllllli pu pl'zodblCh b~j ziemi nazw\:: Rakuszan, lhglly.flU. Mugli byli jeanak jl,szeze i pierwej osiildać
tu Słowianie, gdy~ jak llam wiadonlo, gl'alliee Slarożytuego pa ll-stwa słolliańslcicgo nad Dunajem sięgały a~ do Czech i Moraw,)':
'n po zburzeniu tego pailstwa przez cós. '!'t'Cljtlna w drugim wieku ery naszej Słowiu,nio tłuDlllie WydlOdzili Z<L Tatry na polnoc i tam osiadali. Za czasów rzymskich kraj ten n,kuski był Da zachodzie
gl'.1niJ'f), fi, \Viódel; cl7i~irjRzy 11:171':.111 jPSt. II" llIill,ic jJt,(lIOIl.lC'llS7.f) J III i n Ilon n, NHjpl'imuopollobniój Lo mia,t.o lIazwnli Lak sami l:si[~ żIJtn slowinllscy, Hórzy l,cnilll: oj,.: 7. l'z)'tllianl;;JJJJi .Jllli~mi, pl'7.llZ l'ocltlellstwo !la\\'ali n:1 tę pilmif!lkQ 1'7.ymsJ.:ic II:IZ\\')' llli:lstOIl\ , ]"0-Wial'J,killl 11:1. gl':lnil')' rzymskic'go pallof\\'it jlołożunylll. JlIliul)Olla zflJ)jiellio::u pÓZJ:iuj lI:l Winuubon:l. OV,;, już la S:Hlla nazwa lo·
lic.)' II' ziPJJli l'iJkuskićj świadczy dziś jeszcze, Ż!l ją z:tl'o:i.yJi: W i JJ-,lowic, WeucJ;,i, Winety ~j. Słowianie. Dyl" t.u tab!.! i 1
11'11-gie jl'szcze minsto: Fl:lvia-Au.~ust.a. ]'ucl:1J1ic o zakIau:llłiu
miast miQclzy SlowianaJlli jlrzez l,zyIlJi:lJJ, 1'5'10 kl1'l170 powtarz['l1c w calej S10wiaószczyzuit'.
Kiedy Frallkowie IV trzecilll wiclw el'y llasz~j :!.:Llilżyli JJatl średnim Henom paJ'Jstl\'o f":lllko,'lskie, kic'dy .,;,:ralli,;c lego p'lllslwn. szerzy])' si\) ku wsr'llOdowi i wcif)gały rio siclJjC' Ind)' g 'l'lllallSkic, I,icd)' nakolliec franklJl"sCY króło\\'il~ l'l'Zy,i,:,li cl,nes!, hylo ich IW -litykf!, szerzyć wia.r", chrzości'll',ską, :1 Z Ili'f i gr;}niec p:u',Stw[t swo -go, Jakoż wskutek tej polityki urosło IV ÓSlIlym wieku ogromne pallstwo f'rilnko{,s!cO-llion,ic(;I,;o pod Karolem Wielkim. Ja granicy zaś wsc!todmój od SłOlVj:ln zl11dadali cesarze starostwa nil-jako ohozy !Ii(,lllicckie 110 CZl!\',';II.li,t nad S!owial1ami i lila za-bezpieczenia się przeciw nim i W~~grom, T"kie'lIi Leż ~larostwami IJ.l'ły: Baw'-Ll'ya, Karyntya i z:t\\'ujUIV:Lua cZ0ś~ krajn I'akn -skiego. Na. pograniczu więc Słowiall slanęb lJlm·dda m'żel/Lab L :j. l'vlal'gr:lLstwo wscltoduie, :1. l.IClZ\V<J.llC wscltocluiem dlatego,
że lci,ało od cesarstwa. niemicckil'go Iw wscl,odowi, gdzie byli Sło wianie. :.f:trgralJiowie tćj lI'lan:l!ii \\~dHJd,:!i,~j nazywnli się st
m'o-stami wscllorll.limi, ilIw'clt'iones OJ·im/ales. Atoli gdy la !llarehia
1'::L-kuska pow.iębzyla granice swoje, 1l:l7,Y\':1JtO ją: "OsL-lteinh, pó -źnićj Ostcn-Reielt,Oesterreich. a po łacinie Austria, A n-s try ~,. Aż do cesnria Fryderyka J:,lrharo"y czyli Hudohrodpgo w
XII
.
wieku jlocllegali lll:1rgrn.biowiu l'l1Juscy pot.ężnym k"iążęlOlilbawarskim, ale l:\arbarosa cbcąc osłabić polęfl~ Bawaryi, której' książę Henryk Pyszny 1,)'1 potężny)]l i bogat.ym pane111, poclniósł _Margrabstwo clo ksi\,stw:\, 'I, margrabiowie odt:!d wstnli l(si:l:i.rtarui udzielnymi. Od czasu tego upl.\'n~lo już szc~,~ wieków, li kraj ra-l\Uski ma llzi~ let1wie gaJ'sU,~, ho 7.ll()() cilowi",1. CaLl pal.lli:!lk:~
słowinllską jest tu stolic" Wićclel'l, nieglly JulioJlDlIa uazwaoy na czcś(: .Tnlii, żony księcia I\otysa, jak znowu hawar~kie miasLo 117. .7.no n~l zachull od Wie,]nia stohce, nazwane IbŁysbona Da
C7.Uit: 1I1CIŻI' ('I) KutYS:l, klórl~ [1(,ŹI1,,'.J P\'7.(;""13(:01l0 z l\olysho:J:i ua lbLysLuflu, jak z ,JllliohollCl II:, Will']oholl" . Tli llod<lI1IY, że jes7.~~c za czasów p:t1I::it,\\':l Cltl'oll:tcyi Wid. [IUJ Salllonem, a więc II' siódm,)'Lll lI'il'lw cr,)' UH::iZ0.i jJauow:d \\' ziemi rakuskiej Walach, książę slowi:lllSki, i LUI L1akż:,d du fC'dur:lcyi ,luwiai!slcićj przeCiw Fnlllkom,
W Km!uiu i Karyutyi zac/.<;:ll1 si'J lI',)'u:lrullowiallic Slolli:UJ
IV piórwsl.ydl wielmch ery U:ISZÓj, W IX. "ieku spustoszyli te kraje
HUllowie, :i potem wcsdy OIIIJ IV dUIl1 rakuslci.
Dzie.Jo gormauiwlI'" r:ia Slowian pohllllliu\\'o - z:lchoduich 1'/ Kl'ilinir, f(;lrynlyi i \1' zicLl1i r;ikuskiój J'L)~jJocz'Jli prz edt'ws7.}st-IdeIII i IIClSalllpl'l.ód D"lieubl'rgl)wic \\' dzisiejszej Niżs!.e,l-Austryi, polożollej ;m rzekami AI,izi~ i Libm:!. Pier\\'szy Babeuberg IV r, US2 ubj,~\\,szj' 11<1 ,i"hiG z::m,:v1 Xi~,z{,j Alblryi t}lko sil':lnli z Ki811licc
t. j. wojskielll Iliemieckiem i kolouista.mi ustala.] swoje panow,,"ie
,IV tym kmju slaru-słu·,I'iilil,;kiul. Nietruduo tel bylu RLbcnbcl'goll1 gemHlIlil.owa': Le hldy ~;lul\'ia{lskie 1\' l)il~l \I'otnym stupniu kultury stojf!t.:L: :l JJęd,!.ce Ilez \\'s%elkil;j sil.)' zIJjul'o\\e) i narzllcać im llie -mieckf! 1l3.roduwuść. Wszelakoż jJl'zyZU:LG Ll'zeb<l, iż a~ do os tat-niego BabculJcrga, Fryderyka f::lilllcgo w 1'. 12G-l nic postąpib jeszcze gel'lnanizac)'CL Slowiltu daleko, osobliwie w Krainie i S t
.\'-l'yi, l,tóre,tu \;raje nalei,aly do tytb ksi'li.'1t. Po tilllicrci Fryderjka Sdllego ohrali subie p:.lIlllj'iCylil (~i Slo\\'i""ie pObl':ltymc" l'7.c,;kicgo, Przemysława Ottokara, Ton k"if1~,ę rozszerzył swoje p:wow:'ulie ai: jlo Alpy kal''ynckie. T'l chwib lJ)la jll'zcI\'ag:j, Slowiau nad Kiem-t:lllli. Kiu;ctcty! ~WI.,JJlJ(la. S,lOI\i~1I tr\\';.lb ta]; cllugo, jak dlugo tl'\\aly w cl:,arsl\';ic l,ilJlnie.ckićlIl rozterki llliQclz} róż"ymi nowG\\}bl'anyllii cesurz;lllli 1'0 śllli",r"i rInhCllstalllll\\', Ak grl}' Rllclolf, habsbUl'ski
zosLd ce,mrzelll, zlUi~lIjł\J si0 [J:illtJwallie SlowicLlL ~lol1al'cha
ó
w
Eie mogąc być ubu,h,tll}1ll 11<\ pllt\:gij Slowiau pucl Przell1ysławem
OtLobn:lll, \\'L.lrgn:)1 ,lu zielui Slu\\iall, amiaslo WieJ.ell zamknęło bnnuy przer[ wlljski~lll lli\:lIljcckićlU, brCJlliło si", i pozo:stalo prz), OlLul,arZl:, Alu Jl:l p01ach llIuralnikich l'. .l 27S jJrzysiJu do SLaUOII -C7.ćj bitw,)', w kLórć.i p:ldł OLtul<:ll', ugoLlzunI' szLylctcm zclrajc:\ a z jegu zgolleIlI I'"dlll i pl'wlhuurzo Slo\\iau przce!':; .i:'\iCl1J(;Olll.
Wiek tl'zyll;lsLy wi')!; byl staUlJ\I'c:·.ylll Llb .'lowi:LLl jlołuduiowo-za
choduiclJ; waibl gcnn:wiwlU i :;Iuwja;bko~(;i 11()I\'iem rozstrzyg,la
si';! Ila długie wlcki lIeL równi,,:,,-], uic·daleko ujś,i" l·z.()ki Muraw} do Dllll:ljll. I"u ,t1'ullio SIOII'i:111 w ouej wuke ~Lal ll7.i('lll)' ruski
24
ksią),(:, Lew halicki i KazilUierz kujawski, It H,\lcl01f mi",ł za sohą
Rzym, który wyklął Słowian i wsz)'Otkich przeciwników cćsarskich,
a w kOllcll Czel'hów pozyska! oobit:. Za pl'~yzwo!eliicm biflŻ:tt nie-mieckich, c;e~arz o,lll:t1 SWylll S)'1l0fU w IClluil'two Austryą, Styryq,
i Kminę, a KarJ'lItyl} otrzymał jc'go ~pr;;'ylllicr;t,euieu hl', iVilbjnanl z Tyrolu; Czcch)' i NIorawy wtrzyll1a! syll Ottolwl'a WadalI'. Otó~ po llabellucrgadl prowadzili HalJslJllrgowie llalćj gCl'Jllal,izowaoic
SJowialJ \\' ltakllz:\l'h, St.}l':'i i Kruinie za pomocą !)zl':abów od
Jlullaju, G"rtll<lllizm upar! bil: t('ntZ lIa swojój cywilizacyi! PÓ-źniój zało),ona W,;ze"hnica IV Wićdniu roku 1 JG:l, sprowadziła tu pt'ol""orc')\\' i liter:!,tów Iliernicckiuh, WieJ"(1 stał sig OllŁąd ogui-skielll lIauk lIi"l1\i01:kich I Najwil:e':Lj jednak IV tym kil'I'\Illku zdziałał l\'labYlłlilian T, klóry S:I,m bęcl:te pod:! i literatem niclI1iockilll,
clo-konał g"rrnalli~acyi Wiec]"ia. Za l'anow<l\lia j"go i pc'l~ni{,j zostały poluclllio\\'Ii-zilchorlni(, kr"jC! ,lowi:,id{ie zniemczonu t. j. Aust'y~l, Styry:t i t. d, A \l'i(:c~ 1)11 z;:j','ci:\ tych krajów slowi"il,],idl przl z BabunIIergów r. !),'U ay, dl) ZgO\lll i\Iabymiliana L l'. I:l j D uply-n\;10 hlisko pólszosla w;,,](l! i Lit (,poka zgel'rnallizllwab Słowian pol ut! II io\\'o-zac:ltou ui(:h,
Za ee~arz" FVl'clynulllla L zag:Ll"Jlrła Anstl'j'i1 Czechy i Wę~ry,
i oclt:~,l ',\'c,zb gcrmilnizacya li:, szurokiu pole: jetlnl'lU skrzydłelll ll:\ WI:gl) a 11rugi(LlII lla Czcc:!ty, :::lzląsk i dall,j !la puluot:. Od Ferclyn:lIlda L lI'i\;c J'ozjloczlJla si\) gUl'luulli;wuya: w Czcehuch, :Uorawac:!t. Szlą,ku i tak szb ku wsdlUllowi powolnym krokiem. 1'0 rozIJlllrzo l'ubki zacz~lo nilluczyć i ziEmie plllskio, jak np, G,dic,y:!. To Lrw:du li uas du cizi'; dnin, alu IJI':lwie bez skut.ku. W of;'Jlc po,'\i~dzieć lllLlŻlLlllY o Au:sLl'}'i, Ż~ rządy ji:j pomimo 1; ;1.j-silllilLj"z~j lC'U,JUlll') i !,rzl'jJl't)\\:l<lzlLnil' zll!ll'llllj geulI1lnizacyi S,
lo-wiall, llit.; zclula!y nawet 7.lliCIllCZJl~ ze szczęlem krajów slowiailskich
koło Wi,~,(lt;i:1 samego, bo Lam jakkulwit.;l, duch gerlllfllls!,j kwitnie, ale ten duch nic jest dz,ie"kiclll wiellt'{I,;kićIII, lecz przyszedł on
z :;(.'n", Germanii do Wieduia, .\Tu'l,cmy przdo śmi:do jlowiedi,ie6,
Ż(' Slo\\ ialli" pO!lldnioll'i sięgajl1 od Wii:dllia do Cnrogrodu i oc!
źródd :-:lawy do ujścia Ih\l1ajll. Saw:, rz':,J,u ,lzirli au,tryn,;l;il'h Słowian oll tUl'l",kieh ]\"ślIi:t!((JW i S"l'hów jakby granic:!
nalaral-ną, a !.IlU\\'U Dalmat)'uców auslr)'uckic:lt clzil'li Si,tUCZll:1 granica ud
Bośn;"l;ów. AUf;l.J'\':1,eoy Oalmat)'lwy, l'ng"l"tnir7.fl, :-iłowe!le}', HL'rt.;u-gO\\ ;;:i,ir, C h o I' 11 j ;lll i l' tj. KOl'nl:1lly uk:tlają dWOllla s krz)'lH:;, 111 i
-2
5
matyńcy, a północne Słoweńcy, a Bo§niar.y są jakby klinem głę boko wbitym IV austryackich Słowian. Jeżeli Serbów tureckich policzono 7,300,000 razem z Bulgarami i Bo~niak[\mi, to na fi u-stryackich południowych SlolVia.ll wypadnie rIo 5,000.000 dusz. To znwsze ZIlat:ZU<l liczb<l! Amtryaccy jloluuniowi Słowianie stoją wy-żej IV oświacie od pobrnt.yll1ców tureckich. Niemczono ich wpra w-dzie tyle wieków, ale niemczyzna niosła im za to za.cbotlni;( uświa tę. Vi'yjąw>7,}' szyzmat.y<:kićj dyecczyi Kal'łowickiój są, SlolI'ianie austryaecy katolika.mi i u:i.ywają abecadła bciIlskiego, co im także zapewniłu wi~kszy i szybszy rozwój oświaty, ni:i. Serbom tmeckim. Trzeba tu również uwzględni{; jes7.cze i d.żnicę mi~dzy rządem ausb'y~\ckilll a tureckim; pierwszy bowiem jest konstytucyjny i po-piera oś\\'ial\" a drugi jest despotyczny i tłumi ją. Dziś Slowiallie południowi llustl'yaecy mają swe ogniska OŚ\\'i~lt.y w LuLIanie, Hll. -guzie (Dubrowlliku), Zagl"zcLiu i Rartowicach, a przedewszystkiem IV Zagrzebiu je~t środkowy punkt ich o~\I'iaty. Nawet w Wiellniu i Peszcie wycllOLlzą ich Jitel'atów prace na widok publiczny. Mają ei pobratylllt.:y nasi tę Zi\Slllgę, :i.e należą do pierwsz)"Gh, którzy ze Słowian dali sir;) JlClwrCleić. i ochrzcić. Wpr~.wdzie wytępiło Ll u-chowicllstwo Ltcillskie pomniki ich otarotlawucj narodowo~ci, ale podobnie działo sil; lak wS7,\)rhie! Ohy cho~ to ratowali, co im Opatl'znoś,~ ,lutąll zachowała! Ol))' ci nasi bracia Słoll'i1\llie uie dali się llwcl'lzić illtrygolll Moskwy i nie służyli lIfoshil' w jćj planach do pan,;lawizlllll lllOskiewskiego!! Wszak illea :llosb\"y, to idea Azyi, w którr.j paJluje 5mier~ osoby ludzkiej, rodzi'))', roelu,
i narodu, gdzie groza despotyzmu clziejn.mi uj,Lwniona, czy to w Babilouie, Pcrs)'i, Mongolach, Hunach, Turkach, czy nawet w rrt l'-stwie biwnekiólI1. Duch Jfoskwy, to zawsze jeelen i tc.nsam duch Azyi starćj i uuwej, czy ou stroi się w szaty 110ugola, Tur I", , Greka, HUlla, czy jest koranem, czy sZy7.mą, czy prawosławiem.
D'lt:h lI"Ioslcwy panslawizmu, to symLol smoka -pożeracza ludów, narodów!
Streśemy teraz to, co kroniki mówi["~ o Słowianach starożyt
nyeh IV Illyryi i Dacyj.
Na dawnym półwyspie iIlyryjskill1 z pO!Udflio\\'~j strony Du-naju, gdzie dziś Bułgar)'a, Serbia, Albania, Czarnogura, PDgranicze, Sławolli'.L i Kroa.cya, Dillmac)':.L i lst.rya, Kl'aiU:1, Kal'}'ntya i StJTya aż do Tyrolu i póluocllych W1"os7.ech, mieszkały IV st.aroi.ytllości liczne plenliolla slowiallskic różuic ll[tZYW;.lllC, j:lk: IllFykail,i, Da
hUlli, (jeLami, BieSitmi, /lt1ryobmi, Antar:lllli" Tr •• kllmi, Lc;c.ltit8Il1i de'/. Wszy,;I:)' j"tlnnk ci SIOll'i!il.io 1I0sili og/lln!1 IHlZ\\'0 L()chitów,
Ut)rzy ot! niopamięt!lyc}j czasów a~ do Barrlyb, zwanl'go W
ho-lIikach t:tbll Grabom alb0 Krol,iom, Ili(' mirli nad SO!J'1 aui ksią
ż:!,t aui paliÓW, [ł. dopiero pod l1:lnlyln1l!, Birchist:1 i Ol\cc!Ja]('lll stnli sir: \\' dziejach glrl~llymi, P<:I':)O\\'io I'()zpo~eicrali IV IIIyr),i ::Woje) p8l1owa,llit" \\' cz{)))) im znowu Cre<.:y I'l'wszkatlz:di,
Slowi:lIlic jloJuclniowi midi stOSllld,i 7, p;t)'lstwami, jaki I) się
IV sl:ll'użytno~ci na wschodzie i południu wyrabiały i upadaly; a zatem ich wojny z l\-IacI,dol1czyL.mi, 1'el'sall1i, Hzymianarui, G,:lIami itd, S:! j1l':!.w(]ziweltli dziejami, II. co przyuiu~li zhiegi od nicu lIad
Wisłę, i z Gzego wyszły pot!:lJIia, \V houiLlc}j spisalle tj, !wbkic
b~ljeczllo lhieje, to na, prawd\) S:1 dla. llas to podallia \rad \Vi:;!,! b:ljkallli, :,Ic nil.!] Dllll:ljllill lly!)' one prawdą,
l'rzljdźlily za, DunaJ I Gdzie <1zi~ Wolosz~zFna, Multany i SicdllliogrlJrl, tu byb, .ink już n:trlllli"niliślllY, słowi;lllska. Da~ya,
,
GOCV'), która sic;-gab [loza, górIio \\'c:gry aż do Bawaryi:, II. przc/.b'aj l'akuoki wi:)Zab się z Cli)'()b:lcy;~ hial:l, zW:ln,! od Kienlt:ów:
ltuz,l:). Nnzwtl, (.('[;0 p:II'lshm slolVi:lI'I~,kicgo ogrJlnu:
illyr,V,isko-tl :\ c k i C l' a li s t w ()! Ogl,isko zat.em p:II'lst\m 1\,l'hic,kiC'go przeniusło
z wyżyli illyryjski,.h za UIIII'I.,] do Da",)' i, [;rlzie byli gło~"i Hi-l'Ilbista ; Dcccbal. SZl'l'wnill się pa,IIIIW:i.nill H z,\' nHl ku DUlla.iowi "Jlrawilo, iż Dacya zosLała Oglliski()lll 'oilro,,), ::i/owian, Slowianie \\' Ducy; byli bardzo pobożui, midi swojo \\')'1'oczlli(l II" świ,!t.Ylliaeh, usohli ... i8 Słuwianie Dies:lllJi zwal!i, \"y,sunie;"i ai. !w njśr.:iu Dunaju :,;1J'l.tJi z religijności, ~ tylui Biesami ł:!czyli się dallj Jw \\'''r.: llo-dowi prl Dlliepl' znuwu ~Jow;auic wschodui Tak \\"i')c ptU'lotwo il-lYI',1jsko-lL"ckie si~:gałD dWOllli'l rami0nami poza K:lrpatj' tj, Ha za-l'lludó, prZllZ ChrolJlLGYll Liałą H~, clIJ Wisi)', .ŁaIJ,)" , a H:, \\, ,,,110-ctzie pl'zez ChruLlI.cyą CZCl'\\'OlHl nż do lluic[lru i St.yru, To U[J.U1 wyjaśniCl l'llch \\'lIjcuuj' Illyru - tlnklJw ZlL Uirebisty G;t,:lSÓW Im L(j IlgTulullej przestrzeui, kiedy ~Iitl'yLlaLcs, krul Poutu, \\'i'Lzał
te
11Itlyprzeciw pott:clze Rzymu, a pl)źuićj za Decelmla, Hury \\'}'l\)~al sily
i wiązal znowu Le 11ll1y jll'zcci w wtJ.ishl TUljtWa,
Dzil'jc illyryjsLu-dackie są już pewne w hOlJikadl wieknrui ()ZJitI CZIIllf:, Cale za~ tlzieje LęcJJiLów, jak Illyru-dakuw-byly sp i-:':lIli: l'. ,i"ki~j~ krollice "kllChic.kió,i", kU"'l( \'/ Z;!lllie,zl;;t,.h i \\"ę
(l('t~wLl(:ll Słowian Ztl!,;-ill~:Ia, a krulII]WJ'!.C !l:1~i wspolllill".i:l o JJiój, .I Le-to l'ut.laJJia lIstue u lej sl<ll'oi;yLIJ\',j )~lIt'hil'bti: bOllict; by!y
2/ dla !ll'rJllikany po],kidl lll;l'.cry:tł'Jll do pisalli:l. b'1jCC;~!l)·('1t t: I'r,,'
-krs;coll}ch rlzil',illW. \V pallstwirj illyryjsko - Li'lckil'rn l,ylijlli, ksi;!
-żęta: J(otysi. Lcc;Lki i inni, ldllrzy ~.nllili sig nietylkll z u"rkami hu]')\V IIlflCC,!ollSkieh, Ido n:lwd i z Hzymianbllli. a, ZIlUWU i,:l! córy wyd:t wal,l fil: Zll, panów ItZ)'lllU i Maccllollii, \\·ir];.< ,iedlllLic że nicpomrlllu:'l: i,,11 hyła wir-lkn, skol'O P!'cJ,;" U'Ll'llyb, Birebisty i
DccclJaln, żadl'll z Ilich nic zt!nlał wytworzy(' bpOJCCZilO;ci
politycz-ll~,i lia ]>uludlliu, 1'0 śmicrci Da-l'llyl;L E(an,)' LQchici uapicullli
co-ra~ "illli(,j przez ltz)'llliall, IV \I'idk;l'j ilości opn",cili swoje WY",)"II)'
illyryjskic i osiellli w jla"yi,
t,
zl;ll1 ZIIO\lIl późuil-,j osobliwie-wW".I-llach Trajana przcl'llOlhili za 1(a1'»;d-.)', osicdbj;v si,o IV tak IJiallj
jak i w czcrl\'oll~j Chrubacyi, Tym sposobem wllllllli;)]} się
slo-winliskic hajc północne', lL jloluJlJiowa SłowiatJsl.~zyzna został", pwlkowiem i zatracała ":L\\et [r".1)<'Y'1 swćj Jll'zl'sdo';ci, Atoli owi
zhil'gi poludniuwi Ha l'ólnoc: koto Wi"ly byli, iż lak powicJII.', 0l")
wiadacl.allli ż}wj'lIli t/;';!Ijów s'l"uich JIIięllzy IJlJI.lr"l.Ymc:llI;i, :\ I. idl 0l'owi,,;ci pomil-,,;zaly ,ję t(;'ie.i'~ iIIYi'o-dac.kie z pobkiemi, czeskie
-mi i tuk-lu urosIy lIasze I"',jcc.zllc dzieje, Ż,,{Il<1J język nie \\'ypo-wic ,hi" ile to SłowinH Wygilll)O i j,tki-t.o ogromny cmentarz;.; b -':ci Lęchitów i lllHO-tlaków ;;t:ll'ożytllycll lIIic~ci sil) na, obswl··l.n
l'oludniowćj ,')lowiallSzl;;';YZIIY, ilu III krwi ,;luwiullskiej wypłyll~i()
n;! tl} zipmil: \1' potyczkach z nI.)' 111 iil,!laJ1l i , ("dbmi i Celttlmi ("l
jlolllllnia i zIHllorl", a o,] wschodu z Grr];ami, Ma~edol1czyk:lmi,
],:,! II
"wet,
z ImLLmi Az,yi st.al'ui.ytnt"j. ja]; np, z Pel'sami, Spon ie-wieralJi od ludzi pO!,;;lld;ic!J i (;l","i w d;.;iej:v:h !Jc·loci tj, ~t:1ro żylni Iliewolllic,l', liczyli II' gl'o:lic ~wo.iÓll1 potlllll)"l'h 7. natury S lo-Wi:lll. Bogacze Urc(,Ji kl;l'iFzu"j. EZ)'II111 st.ar>,so, hóle Macecloliiii Pe'rsyi i \\',zysLkich kraj,')\\, lv:Jlalćj-A'l.)i, ba! IHLWGt snmowłaclce
l'arlów m,,(;li lI1ic', IW dll'orach f,lloich liczne gromad)' helotów
słowiallSkich. A gll)~lIc !lut!różc św, I'awłrt IV llIyryi tlawnej i jego sk>'z~LlIc i skuLl'CZllC l'rac,~ w tych kraj:ll'h ElIl'upy świadczą, że
słulI'a jlgu pu.,Ltty Lu lIa mil:kki" 'I'ren. Słuwi::1l jJi!tuln)'cb, Iui:lły
łatwy l'",;lucll i przystęp do dusz} ich i kiedy inni apolitolowic
gill~'1i 0'[ law IHI 1'1); i lJarbul'/.yul'Ó"" lu ~\I'. Paweł i jego tOI \:l-r;.;yS'l.U prz'c'cIH)lbli "IHllwjllic t. e' kraje, jJrzcsillcly\\'uli tu bezpie
cz-liiI; bta cale i ZllWSZU 1I11jsknlcl'znić:j pracowali lI:ld oświeceniem
tych Slowillil II" lluchu 1':lI'lItlidii.
1I:raje Slulli:lU jJolUdlliU\,,'ycIl staly Eil; wygonl'lIl dziljowym,
