JA N G R U SZY NSK I FR A N C JA
SZKOLNICTWO POLONIJNE W SZWECJI
Szwecja należy do ty ch nielicznych p ań stw w świecie, k tó re d o p ra cowały się w łasnej, oryginaln ej polityki wobec im igrantów . W arto tem u zagadnieniu poświęcić w ięcej uw agi, poniew aż rz u tu je ono na nau kę w języku m acierzystym potom ków em igracji. W okresie pow ojennym Szw ecja przekształciła się ze społeczeństw a jednojęzycznego i jedn o rodnego etnicznie w społeczeństw o w ielojęzyczne, ze znacznym odset kiem m niejszości narodow ych. Na ponad 8 m ilionów ludności w Szw ecji więcej niż m ilion stanow ią im igranci i ich potom kow ie. U dział im ig ra n tów w ogólnym przyroście ludności w latach 1945-1980 w ynosił p raw ie 50%, a co czw arte dziecko, k tó re się obecnie rodzi w Szw ecji, pochodzi z rodziny im igranckiej h W ogólnej m asie populacji im ig racy jn ej ludność z Polski m ieszkająca w Szw ecji liczy w raz ze sw ym i p otom kam i w przybliżeniu 30 tys. osób, a nie 6,5 tys., ja k podaje Rocznik Polonii 1980 2. W śród tej ludności w y stęp u ją trz y g ru p y etniczne: Polacy (ok. 25 tys.), polscy Żydzi (ok. 4 tys.) i polscy Cyganie (ponad 1 tys.). Około 30% całej populacji stanow ią dzieci i m łodzież szkolna, k tó ra k orzysta z do brodziejstw polityki szwedzkiej wobec im igrantów i ich potom ków , za początkow anej w połowie la t sześćdziesiątych. W 1975 r. P a rla m e n t szwedzki uchw alił zasady now ej po lity k i im igracyjn ej. Ta now a poli tyk a opiera się na trzech w ytycznych: rów ności m iędzy im ig ran tam i a Szwedam i, swobodzie w yboru przez cudzoziemców określonego wzorca k ulturalnego, w spółpracy i solidarności m iędzy społeczeństw em szwedz kim a poszczególnym i grup am i etnicznym i. P aństw o szw edzkie zagw a rantow ało rów nież dotacje (2,5 m iliona k oron rocznie) dla ogólnokrajo w ych organizacji im igranckich, um ożliw iające prow adzenie działalności w kieru n k u zachow ania i kulty w o w an ia w łasnego dziedzictw a k u ltu ro wego. P aństw o fin an su je p u b lik acje książek w językach g ru p im ig ra- cyjnych oraz przydziela bibliotekom fundusze na zakup książek w ję
1 D ane sta ty sty czn e z 1980 r. C entralna B ib lio tek a S ta ty sty czn a w S zto k h o l mie.
2 A lm a n a c h Polo nii 1980. Zob. art.: H. K u b i a k . Z b io r o w o ś c i p o lo n ijn e w św iecie.
zykach obcych (4,5 m iliona koron rocznie). P rzy zn aje rów nież roczne dotacje na w ydaw anie p rasy w językach ojczystych im igrantów (ok. 3,5 m iliona k o r o n ) s.
Nowe refo rm y w dużej m ierze dotyczą spraw edukacji dzieci im i g ran tó w w języku m acierzystym ich rodziców. P ro g ram nau ki języka m acierzystego realizo w an y przez szkoły szwedzkie m a na celu — jak p o d k reślają Szwedzi — w pojenie dzieciom dum y ze znajom ości języka ojczystego. W 1967 r. nałożono na gm iny obowiązek zorganizow ania dla uczniów cudzoziem skich w przedszkolach i szkołach podstaw ow ych kilka godzin w ty godniu n au k i języka ojczystego. W szkołach podsta w ow ych n a u k a odbyw a się obecnie w ponad 50 językach obcych. W yko nan ie tego p ro g ram u kosztuje ok. 210 m ilionów koron rocznie 4. W ładze szw edzkie w ychodzą z założenia, że im igranci i ich dzieci m ają n a tu raln e praw o do języka m acierzystego, dzięki k tó rem u m ogą m ieć kon ta k t z w łasn ym dziedzictw em k u ltu row y m . B yłoby zjaw iskiem nienor m alnym , gdyby dzieci im igrantów , odw iedzając k ra j swoich ojców, nie m iały k o n ta k tu językow ego ze swoim i dziadkam i i rodziną.
Isto tn y m zadaniem now ej po lity ki wobec im igrantów jest zapew nie nie im w pływ u na szw edzkie życie publiczne. W ielkim osiągnięciem jest przyznanie cudzoziem com zam ieszkałym co najm n iej trz y lata w Szwecji biernego i czynnego p raw a wyborczego do sam orządu gm innego i wo jew ódzkiego. W żadnym k ra ju na świecie nie istniało dotąd podobne praw o. H u m a n ita rn a po lity ka K ró lestw a Szwecji w zględem im igrantów sp rzy ja rozw ojow i eduk acji w języku m acierzystym .
P raw o do n a u k i języka m acierzystego w szkole szwedzkiej p rzysłu g uje każdem u dziecku, o ile p rzy n ajm n iej jedno z rodziców jest im i g rantem . Języ k ojczysty (moders mai) jest prow adzony przez dwie godziny tygodniow o. N auczyciele finansow ani są przez szwedzkie władze ośw iatow e. Na tere n ie Szw ecji jest zatru dn ion ych ok. 150 nauczycieli uczących języka p o lsk ie g o 5. W śród nich zn ajd ują się rów nież nauczy cielki pochodzenia żydowskiego, a n aw et Cyganki. K sięża polscy są także często nie tylko katechetam i, ale i nauczycielam i języka ojczystego. G łów nym i ośrodkam i nauczania jest: Sztokholm , Malmó, G eteborg, N orrkóping, Jónkóping, L und, gdzie zn ajd u ją się najw iększe skupiska ludności polskiej. N auczyciele języka polskiego często uczą dzieci w kil ku szkołach. Na ogół w grupie jest od k ilku do k ilk u n a stu uczniów. Z d arzają się niekiedy przypadki, że nauczyciel prow adzi lekcję tylko z 1 uczniem . N auczyciele języków m acierzystych są zobowiązani do
3 Im ig r a n c i w S z w e c ji . U lotk a In sty tu tu S zw ed zk iego w Sztokholm ie. 4 T am że.
prow adzenia lekcji w w ym iarze ok. 30 godzin tygodniow o i są płatn i na rów ni z nauczycielam i szwedzkim i. Z ak res nauczania o b ejm u je język polski i częściowo historię Polski. Nie w szyscy nauczyciele m ają odpo wiednie przygotow anie pedagogiczne.
Na terenie Szwecji u jaw n ia ją się w yraźnie oddziaływ ania dwóch ośrodków dyspozycyjnych na edukację narodow ą dzieci pochodzenia pol skiego. Dotychczas w iększy w pływ m iał L ondyn niż W arszaw a. Większość podręczników i pom ocy szkolnych docierała z Anglii. W o statnim o k re sie znacznie u a k ty w n iły się placów ki dyplom atyczne PR L. S tosując m e todę nagród (odznaczenia) wobec zjedn any ch nauczycieli doprow adziły do podziałów środow iska nauczycielskiego. W ładze PR L p ró b u ją poprzez władze oświatow e szwedzkie oddziaływ ać na polskich nauczycieli. W ty m celu zaproszono w ty m ro k u do Polski k u ra to ra od nauczania języków ' ojczystych w okręgu sztokholm skim . B yły rów nież próby, aby stw orzyć na terenie Szwecji Zw iązek N auczycielstw a Polskiego podlegający k ra jow em u ZNP. S praw a się skom plikow ała z chw ilą p ow stania w k ra ju sam orządnych i niezależnych zw iązków zawodowych. N iem niej jed n ak niektórzy nauczyciele zdążyli skorzystać z przyznanych odznaczeń przez M inisterstw o O św iaty i W ychow ania, T ow arzystw o „P olonia” oraz z wczasów ufundow anych przez CRZZ. N arzuca się p o stu lat, że m łodzież pochodzenia polskiego pow inna uczyć się z ty c h podręczników , któ re są lepsze, niezależnie od tego, gdzie są w ydaw ane.
PO L ISH ED U CA TIO N IN SW EDEN
S u m m a r y
The author b riefly p resen ts th e P o lish ed u cation in S w ed en after th e W orld War II w ith referen ce to th e p o licy of th e K ingdom tow ard im m igrants. It w a s in 1975 th at th e S w ed ish P arliam en t p a ssed n e w p rin cip les of th e ¡m igrant policy:
1. eq u ality of th e im m igran ts and th e S w ed es; 2. free choice of a cu ltu ral pattern;
3. cooperation and solid arity b etw een th e S w ed ish so ciety and p articu lar ethnic groups.
M oreover, sp ecia l donations are g u aran teed for n a tio n a l im m igran t organ i zations. The ab ove reform s also con cern th e p rob lem s o f im m igran t ed u ca tio n in n a tiv e languages. T he author estim a tes th e n u m ber of P o les in S w e d e n at about 30 thousand. C hildren co n situ te 30% out of the. total. T he m ain tea ch in g cen tres are as follow s: Sztokholm , M alm o, G eteborg, N orrkoping, Lund. T h ey are also th e biggest P o lish im m igrant centres.
E very w h o se at least one paren t is an im m igrant has a right to be tau gh t its m other tonguq in a S w ed ish school. A t presen t th ere are about 150 tea ch ers of P o lish em ployed in S w ed ish schools.
