Przygotowanie danych z wywiadów kwestionariuszowych i ich opracowanie na EMC

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

____________ FOLIA SOCIOLOGICA 9 , 1984

* **

I l o n a P rz y b y ło waka , M aria Szym czak

PRZYGOTOWANIE DANYCH Z WYWIADÓW KWESTIONARIUSZOWYCH I ICH OPRACOWANIE NA EMC

I . Uwagi w stę p n e

W l a t a c h s i e d e m d z ie s i ą ty c h z a c z ę to w p o l s k i c h b a d a n ia c h s o c j o -lo g i c z n y c h sto so w a ć t e c h n i k i kom puterow ego o p ra c o w a n ia d an y c h w z a k r e s i e z n a c z n ie sz e rsz y m n iż p o p r z e d n io . W iąz ało s i ę t o p r z e d e w sz y stk im z w łą c z e n ie m z a g a d n ie ń s o c j o lo g ic z n y c h do tzw . problem ów c e n t r a l n i e s te ro w a n y c h . Pracom badawczym podejmowanym w ram ach ty c h problem ów , w y k o rz y stu ją c y m g łó w n ie s ta n d a ry z o w a n e t e c h n i k i z b i e r a n i a d a n y c h , p o s ta w io n o k r ó t k i e te r m in y r e a l i z a c j i , co p r z y znacznym r o z s z e r z e n i u i c h z a k r e s u ( d u ż e p r ó b k i ) e lim in o w a ło m o ż li-wość p o s ł u ż e n i a s i ę t r a d y c y j n i e sto so w an y m i sp o so b am i o p ra c o w a n ia i lo ś c io w e g o . P o ja w ił a s i ę w zw ią zk u z tym k o n ie c z n o ś ć r e a l i z a c j i t e j c z ę ś c i z a d a ń badaw czych na e l e k t r o n ic z n y c h m aszynach c y f r o -wych.

T y lk o n i e l i c z n i s o c jo lo g o w ie m i e l i o s o b i s t e d o ś w ia d c z e n ia we w s p ó łp ra c y z o śro d k a m i o b l i c z e ń e l e k t r o n i c z n y c h i o r i e n t a c j ę co do r e g u ł ja k i m i " r z ą d z i s i ę " kom puterow e o p ra c o w a n ie d a n y c h . B rak w ied zy na t e n t e m a t , n ie z n a jo m o ś ć ję z y k a p ro g ra m is tó w pow odow ały, i ż w w ię k s z o ś c i p rzypadków p o ro z u m ie n ie m iędzy b ad a cza m i a p r a -cow nikam i ośrodków o b lic z e n io w y c h n i e n a s tę p o w a ło szy b k o i b y ło d l a obu s t r o n k ł o p o t li w e . T ru d n o ś c i t a k i e w y s t ą p i ł y ró w n ie ż w ś ro d o w is k u ł ó d z k i c h s o c jo lo g ó w . N a su n ę ło t o p om ysł o p ra c o w a n ia t e k s t u in s t r u k t a ż o w e g o , k t ó r y d o s t a r c z a ł b y podstaw ow ych in fo rm a -c j i o komputerowym o p ra -c o w a n iu d a n y -c h z wywiadów k w e s t io n a r iu s z o -wych. * L r , a d i u n k t w I n s t y t u c i e S o c j o l o g i i UL. **M gr w I n s t y t u c i e S o c j o l o g i i UL.

S y tu a c ja b ad a w cz a, nazw ana t u stan d ard o w y m i b a d a n ia m i kwe-s tio n a r iu kwe-s z o w y m i, ma sw o je c e c h y s z c z e g ó ln e . Zawsze w y s tę p u je w n i e j k w e s t i o n a r i u s z , t z n . u s t r u k t u r a l l z o w a n a l i s t a p y t a ń do re sp o n d e n tó w . Wypowiadane p o d c z a s wywiadów i z a p is a n e p r z e z an-k i e t e r a o d p o w ie d z i na t e p y t a n i a s ą ir ó d łe m i n f o r m a c j i o f a an-k t a c h , p o s ta w a c h i o p in i a c h w y s tę p u ją c y c h w r e a l n y c h s y t u a c j a c h ż y c io -wych. W ięk szo ść z ty c h p y ta ń t o ró ż n eg o r o d z a ju p y t a n i a zam knię-t e . U z y sk u je s i ę knię-t u z a knię-te m d an e u j e d n o l i c o n e . N a d a ją s i ę o n e do o p ra c o w a n ia i l o ś c io w e g o , k t ó r e n i e j e s t z a zw y c zaj z b y t s k o n ^ l i - kowane ( r o z k ł a d y z m ien n y c h , k rz y ż ó w k i).

P rzy g o to w an y t e k s t d o ty c z y te g o r o d z a ju b a d a ń . S k ła d a s i ę z dwóch c z ę ś c i . W p i e r w s z e j za p o zn ajem y c z y t e l n i k a z budową i z a -sad a m i fu n k c jo n o w a n ia e l e k t r o n ic z n y c h m aszyn c y fro w y c h , p o d a ją c ró w n o c z e ś n ie podstaw ow e I n f o r m a c je o d o s tę p n y c h w k r a j u kom pute-ra c h i ic h p ro g pute-ram o w an iu . W c z ę ś c i d r u g i e j w y jaśn iam y na czym p o le g a i j a k odbywa s i ę z a k r a d a n ie z b i o r u d an y c h na emc. Omawiamy t e ż n i e k t ó r e z a g a d n i e n ia z w ią z a n e z wykonywaniem o b l i c z e ń p r z e z k o m p u te r.

I I . O p is o g ó ln y ko m p u tera

K om puter J e s t u rz ą d z e n ie m do p r z e tw a r z a n ia i n f o r m a c j i . Każdy p ro b le m , d l a k tó r e g o można p o d ać a lg o ry tm p o s tę p o w a n ia ( t j . spo-só b p o s tę p o w a n ia u w z g lę d n ia ją c y w s z y s t k ie aw żliw e p r z y p a d k i ) może być ro z w ią z a n y p r z e z k o m p u ter d y s p o n u ją c y w y s ta r c z a ją c y m i m o ż li-w o ściam i te c h n ic z n y m i.

P o le c e n ia w ykonania p r z e z k o m p u te r o p e r a c j i e le m e n ta rn y c h na-zywa s i ę ro z k a z a m i. W yróżnia s i ę n a s t ę p u j ą c e g ru p y rozkazów : r o z -k az y w e j ś c i a , p r z e s y ł a n i a , l o g i c z n e , a r y tm e ty c z n e , s t e r u j ą c e i w y jś c ia .

I s t n i e j e w ie le typów kom puterów . W s z y s tk ie s k ł a d a j ą s i ę j e d n ak z p i ę c i u podstaw ow ych bloków f u n k c jo n a ln y c h : u r z ą d z e ń w e jś c io -wych, p a m i ę c i, a r y tm o m e tru , b lo k u s te r o w a n ia i u rz ą d z e ń w y jś c io -wych. A. U r z ą d z e n i a w e j ś c i o w e s ł u ż ą do wprowa-d z a n ia i n f o r m a c j i (program ów i wprowa-d a n y c h ) wprowa-do k o m p u te ra . Można j e o g ó l n i e p o d z i e l i ć na t r z y podstaw ow e g ru p y , w z a l e ż n o ś c i od t e g o , n a ja k im n o śr.ik u i n f o r m a c j i wprowadza s i ę in f o r m a c je w e jśc io w e :

1 ) c z y t n i k i k a r t p e rfo ro w a n y c h 80rkolum now ych, p r a c u j ą c e na z a s a d z i e o d c z y tu f o t o e l e k t r y c z n e g o ,

2 ) c z y t n i k i ta im y p e r f o r o w a n e j 5 - 7 - l u b 8 - ś c ie ż k o w e ,

3 ) c z y t n i k i pism a m a g n e ty c z n e g o , o d c z y t u j ą c e i p r z e n o s z ą c e do m aszyny z a w a r te w dokum entach in f o r m a c je w p isa n e r ę c z n i e b ąd ź w p o s t a c i umownych znaków n a n ie s io n y c h s p e c ja ln y m a tra m e n te m , tu sz e m l u b f a r b ą o w ła ś c iw o ś c ia c h m ag n ety c zn y ch j s to s o w a n e s ą n a j c z ę ś c i e j do o b l i c z e ń bankow ych.

K a rta p e rfo ro w a n a J e s t obok taśm y p e r f o r o w a n e j n a jp o w s z e c h n ie j stosow anym n o ś n ik ie m i n f o r m a c j i . K a rta 80-kolum now a (z w a n a od n a z w isk a w y n a la z c y k a r t ą H o l l a r i t h a ) j e s t d o sy ć sztyw nym , p r o s t o -kątnym k a r to n i k ie m o w ym iarach 189 x 83 mm. Ma ona 12 poziom ych i 80 pionow ych kolum n. K om binacja d z i u r e k w j e d n e j k o lu m n ie może r e p re z e n to w a ć j e d e n zn ak ( c y f r ę , l i t e r ę l u b znak r e d a k c y jn y np. k r o p k ę , p r z e c i n e k ) i w tedy na j e d n e j k a r c i e może być p r z e d s ta w io n a in f o r m a c ja s k ł a d a j ą c a s i ę m aksy m aln ie z 80 znaków . D z iu rk a r e p r e -z e n t u j e l o g i c -z n i e 1 , в b ra k d z i u r k i l o g i c z n i e 0 . Z n a k i num eryczne od 0 do 9 r e p re z e n to w a n e s ą p r z e z d z i u r k i w m ie js c a c h o z n a c z o n y c h 0 , 1 , 2 , . . . 9 . P o z o s t a ł e z n a k i re p re z e n to w a n e s ą ja k o k o m b in a c je k i l k u d z i u r e k w j e d n e j k o lu m n ie w y k o r z y s tu ją c nienum erow any w ie r s z 1 1 , 1 2 . W ięk szo ść u r z ą d z e ń do d z iu rk o w a n ia k a i t w yposażona J e s t w u k ła d y o p i s u j ą c e , k t ó r e ró w n o c z e ś n ie z d z iu rk o w a n ie m kodu d an eg o znaku w k o lu m n ie d r u k u j ą t e n zn ak nad k o lum ną. J e d e n róg k a r t y J e s t ś c i ę t y , co u m o ż liw ia J e d n o z n a c z n e u k ł a d a n i e k a r t w p l i k u . Czasem sto s o w a n e s ą k a r t y 9 0 - l u b 96-kolum now e.

P l i k k a r t p rz e z n a c z o n y c h do o d c z y ta n i a u m ie sz c z o n y ,1 e st w z a -s o b n ik u c z y t n i k a k a r t p e rfo ro w a n y c h . W z a s o b n ik u tym m ie ś c i s i ę od k i l k u s e t do k i l k u t y s i ę c y k a r t . K a rty z z a s o b n ik a w y b ie ra n e s ą k o le jn o je d n a po d r u g i e j p r z e z m echanizm p o d a ją c y i t r a n s p o r t o -wane za pomocą u k ła d u r o l e k napędow ych p o p rz e z s y s te m o d c z y tu . N a j c z ę ś c i e j sto so w a n y j e s t f o t o e l e k t r y c z n y s y s te m o d c z y tu . Odczy-ty w a n ie odbywa s i ę kolum nam i, c z y l i w j e d n e j c h w i l i o d cz y ty w an y j e s t kod je d n e g o z n a k u . O d c z y ta n e k a r t y k ie ro w a n e s ą do p o je m n ik a o d b io r c z e g o .

P e rfo ro w a n a taśm a p a p ie ro w a J e s t sto so w a n a j a k o n o ś n ik

infor-m a c ji w u r z ą d z e n ia c h w e jśc io w y c h i w y jścio w y c h przede wEz/stkin w

m ałych m aszynach. K om binacja d z i u r e k w jednym rządku w poprzek

taśm y r e p r e z e n t u j e kod je d n e g o znaku. Najczyściej na taśmach por>- fo ro w an y ch przechow yw ane s ą p rogram y i pośrednie wyniki

oblicz

ponieważ b a rd z o szybko mogą o n e być wprowadzane do maszyny.

В. P a m i ę ć j e s t u rz ą d z e n ie m słu ż ą c y m do p rzechow yw ania i n f o r m a c j i . U m ożliw ia o n a ■ z a p a m ię ta n ie " p ro g ra m u , d a n y c h po-tr z e b n y c h do Je g o w y k o n a n ia , wyników p o ś r e d n ic h i wyników końco-wych. P am ięć s k ła d a s i ę z ponum erow anych k om órek, p r z y czym num er p r z y p is a n y kom órce nazywa s i § a d re se m . U rz ą d z e n ia p a m ię c i d z i e l i -my na d w ie grupy»

1) p am ięć w e w n ętrzn ą zwaną p a m ię c ią o p e r a c y j n ą , 2 ) p am ięć z e w n ę trz n ą .

P am ięć w e w n ę trz n a , c z y l i o p e r a c y jn a n a j c z ę ś c i e j J e s t je d n a w danym z e s ta w i e maszynowym, może być rd z e n io w a l u b bębnow a. Pam ięć z e w n ę trz n a d z i e l i s i ę na taśm ową i dyskow ą. P am ięć taśm owa n a l e ż y do n a j b a r d z i e j ro z p o w sz e c h n io n e g o r o d z a ju p a m ię c i z e w n ę tr z n e j k o m p u te ra . I n f o r m a c ja r e je s tr o w a n a j e s t w n i e j na t a ś m ie magne-t y c z n e j n a w ij a n e j na wymienne s z p u l e . J e d n a s z p u la z a w ie ra zw y k le 360 l u b 720 m taśm y o z n o rm a liz o w a n e j s z e r o k o ś c i 1 2 ,7 mm. In fo rm a-c j e z a p is y w a n e s ą na ta ś m ie m a g n e ty a-c z n e j b lo k a m i. Każdy b lo k po-s i a d a na p o c z ą tk u z n a k i i d e n t y f i k a c y j n e . M iędzy b lo k a m i J e s t pu-s t y k a w a łe k taśm y nazyw any p rz e rw ą m iędzyblokow ą. S z u k a n ie d a n e j i n f o r m a c j i na ta ś m ie odbywa s i ę w t e n s p o s ó b , ż e w p i e r w s z e j ko-l e j n o ś c i o d cz y ty w an y J e s t z n a k i d e n t y f i k a c y j n y b ko-lo k u . J e ż e ko-l i w da-nym b lo k u n i e ma p o s z u k iw a n e j i n f o r m a c j i , t o J e g o z a w a r to ś ć n i e j e s t c z y ta n a , a ta śm a z o s t a j e a u to m a ty c z n ie p r z e w i n i ę t a do na-s tę p n e g o b lo k u . C zas d o s tę p u do ż ą d a n e g o b lo k u i n f o r m a c j i z a l e ż y od je g o p o ł o ż e n i a na ta ś m ie i może s i ę g a ć k i l k u m i n u t. J e ś l i z a -c h o d z i p o t r z e b a p r z e w i n i ę -c i a -c a ł e j s z p u l i . P am ięć taśmowa p o s ia d a n a s t ę p u j ą c e z a l e t y : -- d u ż ą p o jem n o ść s z p u l i ta ś m y , - d u ż ą s z y b k o ś ć p r z e s y ł a n i a i n f o r m a c j i , - ła t w ą i sz y b k ą w y m ie n ia ln o ść s z p u l , - tw o r z e n ie n i e o g r a n i c z o n e j i l o ś c i z b io ró w d an y c h o r a z k i l k u k o p i i d l a k aż d eg o z n i c h .

P am ięć dyskowa s ta n o w i z e s p ó ł w ir u ją c y c h dysków u m ie sz c z o n y c h J e d e n pod d ru g im na w s p ó ln e j o s i . Każdy d y sk ( c i e n k i alu m in io w y k r ą ż e k ) p o k r y ty j e s t o b u s t r o n n i e w a rstw ą n o ś n ik a m ag n ety c zn eg o . Z e s p ó ł dysków z a w ie ra zw y k le 4 - 2 5 dysków i n a j c z ę ś c i e j s ta n o w i wy-m ienny p a k i e t . I n f o r m a c ja z a p isy w a n a (o d c z y ty w a n a ) j e s t na obu p o w ie r z c h n ia c h k ażd eg o d y s k u , na ś c i e ż k a c h tw o rz ą c y c h w s p ó łś r o d - kowe o k r ę g i , p r z e z g ło w ic ę z a p i s u j ą c o - o d c z y t u j ą c ą . Wymienne p a-k i e t y dysa-kow e d a j ą m ożliw o ść t w o r z e n ia magazynów i n f o r m a c j i o

do-w o ln ie do-w i e l k i c h p o je m n o ś c ia c h . C zas d o s tę p u do d a n e j i n f o r m a c j i j e s t o w ie l e k r ó t s z y n iż w p a m ię c i ta ś m o w e j, d l a t e g o i s t n i e j e o g ó ln a t e n d e n c j a p r z e c h o d z e n ia na p am ięć dyskow ą.

Poniew aż p am ięć w ew nętrzna ko m p u tera j e s t o g r a n ic z o n a , d l a t e g o p a m ię c i z e w n ę trz n e s ą n ie z b ę d n e . W p a m ię c ia c h z e w n ę trz n y c h p r z e -chowywane s ą in f o r m a c j e do c z a s u z a k o ń c z e n ia w s z y s tk i c h o b l i c z e ń i wymazywane w te d y , gdy j u ż n ig d y w ię c e j n i e b ę d ą p o t r z e b n e j może t o trw a ć d z i e ń , m i e s i ą c , i t d . N a to m ia s t p am ięć w ew nętrzna j e s t p o d z ie lo n a na d w ie c z ę ś c i . J e d n a c z ę ś ć j e s t s t a l e z a j ę t a na program y a u to m a ty c z n e g o s te r o w a n ia całym kom puterem . P o z o s t a ł a c z ę ś ć J e s t p rz e z n a c z o n a na d a n e i p rogram y a k t u a l n i e p r z e tw a r z a n e . Po z a k o ń c z e n iu o b l i c z e ń i p r z e s ł a n i u wyników j o s t ona wymazywana

i w prow adzane s ą na j e j m i e js c e nowe in f o r m a c je .

C. A r y t m o m e t r j e s t e le k tr o n ic z n y m u rz ą d z e n ie m wyko-nującym o p e r a c j e a r y tm e ty c z n e i l o g i c z n e . A rgum enty ty c h o p e r a c j i p r z y s y ła n e s ą z p a m ię c i l u b u r z ą d z e ń w e jśc io w y c h . W yniki o d s y ła n e s ą a lb o ró w n ie ż do p a m i ę c i, a lb o b e z p o ś r e d n io do u r z ą d z e ń w yj-śc io w y c h . 0 ty m , j a k i e g o r o d z a ju o p e r a c j a ma być p r z e z a ry tm o -m e tr w ykonana, d e c y d u je b lo k s t e r o w a n i a .

D. B l o k s t e r o w a n i a . J e g o za d an iem j e s t p o b i e r a -n i e z p a m ię c i k o l e j-n y c h rozkazów p rogram u i s t e r o w a -n i e p o z o s ta ły m i b lo k a m i ko m p u tera w c z a s i e r e a l i z a c j i ty c h rozk azó w . Do b lo k u s t e -ro w a n ia z a l i c z a s i ę ró w n ie ż u r z ą d z e n ie s ł u ż ą c e uo o b s ł u g i kompu-t e r a p r z e z o p e r a kompu-t o r a . J e s t to t a k zwany p u l p i t s t e r u j ą c y . U o o ż ll- w ia o n c z ło w ie k o w i u ru c h a m ia n ie i z a trz y m y w a n ie k o m p u te ra , wprowa-d z a n ie s p e c j a l n y c h k lu c z y wprowa-do r e a l i z a c j i program ów , L a .ie r a sy g n a l i z a c j ę n ie p ra w id ło w y c h sta n ó w p o s z c z e g ó ln y c h u r z ą d z e ń . P r z e z p u l -p i t s t e r u j ą c y c z ło w ie k k o m u n ik u je s i ę z kom -puterem . Koże t o być p o d łą c z o n a do k o m p u tera m aszyna do p i s a n i a l u b m o n ito r ś w i e t l n y z k l a w i a t u r ą m aszyny do p i s a n i a .

E. U r z ą d z e n i a w y j ś c i o w e s ł u ż ą do

wyprowa-d z a n ia z k o m p u te n wyników p ro g ra m u . Powyprowa-dstawowym u rz ą wyprowa-d z e n ie m w y jś-ciowym j& s t d r u k a r k a w ie rsz o w a . I n f o r m a c je wychodź i -'э r.a d r u k a r k ę w ie rsz o w ą t o n a j c z ę ś c i e j końcowe w y n ik i o b l i c z e ń , p o n iew aż w t e j p o s t a c i n i e mogą być u ż y te ja k o d an e w y jścio w e do d a ls z y c h o b l i -c z e ń , W yniki wydrukow ane na d r u k a r -c e w ie r s z o w e j nazywamy t a b u l o -gram em , D ru k a rk i w ie rsz o w e mogą drukow ać 120-160 znaków w w ie r s z u r e p e r t u a r znaków w ynosi 4 8 -0 4 , l i c z b a egzerapia.-zy

od

₁

do

i .

.Do

w yprow adzenia wyników p o ś r e d n ic h z k o m p u tera s ł u ż ą d z i u r k a r k i k a r t -iub d z i u r k a r k i taśm y p a p ie r o w e j p o d łą c z o n e j do k o m p u te ra . U rz ą d z e n ia w e j ś c ia i w y j ś c i a nazyw ane s ą u rz ą d z e n ia m i p e r y f e -ry jn y m i. B lok s t e r o w a n i a , p am ięć o p e r a c y jn a ( c z y l i w e w n ę trz n a ) i a ry tm o m e tr u m ie sz c z o n e s ą w J e d n e j obudow ie i s ta n o w ią z a s a d n ic z y t r z o n k o m p u te ra , d l a t e g o o k r e ś l a s i ę j e J a k o J e d n o s t k ę c e n t r a l n ą , l'.iedy wym ieniamy nazw ę m aszyny, n p . ODRA 1 3 0 5 , t o o z n a c z a ona nazwę j e d n o s t k i c e n t r a l n e j w d a n e j k o n f i g u r a c j i m aszynow ej.

Rys. 1 . S chem at fu n k c jo n o w a n ia EMC

O p e r a to r k o r z y s t a j ą c z p u l p i t u s t e r u j ą c e g o u ru c h a m ia m aszynę. K a s u je p o p r z e d n ią z a w a r to ś ć p a m ię c i o p e r a c y j n e j . Odpowiednim r o z -kazem w prow adza z u r z ą d z e n ia w e jś c ia lu b p a m ię c i z e w n ę tr z n e j p ro -gram do p a m ię c i o p e r a c y j n e j i u ru c h a m ia je g o r e a l i z a c j ę . P o s z c z e g ó ln e ro z k a z y program u s ą o d cz y ty w an e i z a m ie n ia n e na s y g n a ły s t e -r u j ą c e . Jednym z p ie rw s z y c h rozkazów w p ro g r a m ie j e s t ro z k a z czy-t a n i a d a n y c h z k o n k re czy-tn e g o u r z ą d z e n i a . R ozkaz t e n J e s t z a m ie n ia n y na s y g n a ł s t e r u j ą c y i następuje w c zy ty w an ie d an y c h z u r z ą d z e n ia w e jś c ia l u b p a m ię c i z e w n ę tr z n e j do p a m ię c i o p e r a c y j n e j m aszyny. K o le jn y m i ro z k a z a m i p rogram u d a n e z p a m ię c i o p e r a c y j n e j p rz e n o s z o -ne są do a ry tm o m e tru , g d z i e dokonyw ane s ą o b l i c z e n i a . W yniki o b l i c z e ń , pośrednie lub końcowe, p i-z e n o sz o n e są do p a m ię c i o p e - r a ^ y j n e ^ i s t a m t ą d ao u r z ą d z e n i a w y j ę c i a lu b urządzeń p a m ię c i z e — СП* PULPIT STERUJĄCY - ARYTMOMETR * S T E R O W A N I E i PAMIĘĆ OPERACYJNA PAMIĘCI ZEWNĘTRZNE !* WYJŚCIE WEJŚCIE ~ J e d n o s t k o c e n t r a l n a

I I I . P ro g ram o w an ie i J ę z y k i pro g ram o w an ia k o m p u tera

P ro g ram z a w ie r a c i ą g rozkazów o k r e ś l a j ą c y c h , j a k i e c z y n n o ś c i, na j a k i c h in f o r m a c j a c h i w j a k i e j k o l e j n o ś c i ma wykonać k o m p u ter o r a z o p is y o b sz a ró w p a m ię c i, w k t ó r y c h b ę d ą s i ę z n a jd o w a ły i n f o r -m acje w t r a k c i e p r a c y k o -m p u te ra . C z y n n o śc i z w ią z a n e z opracow yw aniem te g o r o d z a ju program ów nazywamy program ow aaniem . J ę z y k , w k tó -rym odbywa s i ę p ro g ram o w an ie nazywa s i ę ję z y k ie m p ro g ra m o w a n ia . P ie r w s z e k o m p u tery program ow ane b y ły w J ę z y k a c h k o m p u te ra . W s z y s tk ie k o m p u tery d z i a ł a j ą w s y s te m ie b in a rn y m , d l a t e g o ro z k a z y m uszą byó ró w n ie ż p r z e d s ta w io n e w s y s te m i e b in a rn y m . N a p is a n ie t a -k ie g o pro g ram u wymaga p r z e d e w sz y st-k im d o s -k o n a łe j z n a jo m o ś c i l i s t y rozkazów o r a z s t r u k t u r y k o m p u te ra . P rogram o w an ie w J ę z y k u kompu-t e r a J e s kompu-t w ięc żmudne i p r a c o c h ło n n e .

O b e c n ie n i e p ro g r a m u je s i ę w J ę z y k u wew nętrznym m aszyny, a l e w J ę z y k u ze w n ę trz n y m , k t ó r y J e s t m n iej skom p lik o w an y . K om putery w yposażone s ą w s p e c j a l n e pro g ram y z t n n e t r a n s l a t o r a m i , k t ó r e t ł u -m aczą p ro g ra-m n a p is a n y w dany-m J ę z y k u zew nętrzny-m na j ę z y k wewnę-t r z n y m aszyny. M ając t r a n s l a t o r y w ie lu języ k ó w z e w n ę trz n y c h , moż-na ro z w ią z a ć dany p ro b le m z a pomocą j ę z y k a n a j b a r d z i e j dogodnego z p u n k tu w id z e n ie rozw iązyw anego p ro b le m u . D a je t o s k r ó c e n i e c z a s u p i s a n i a p ro g ra m u , a t a k ż e s k r ó c e n i e c z a s u r e a l i z a c j i te g o p r o g r a -mu, c z y l i c z a s u k o m p u te ra .

S p o śró d w ie lu języ k ó w p ro g ram o w an ia na s z c z e g ó ln ą uwagę z a s ł u -g u j e -g ru p a języ k ó w problem ow ych. Do g ru p y ty c h języ k ó w n a l e ż ą j FORTRAN, ALGOL, COBOL, P L /1 . J ę z y k i ALGOL i FORTRAN p rz e z n a c z o n e s ą do ro z w ią z y w a n ia problem ów n u m erycznych - c z y l i do o b l i c z e ń n a u k o w o -te c h n ic z n y c h . COBOL p rz e z n a c z o n y j e s t do p r z e tw a r z a n ia d an y c h - do o p e r a c j i i o b l i c z e ń dokonyw anych na d u ży c h z b i o r a c h d a n y c h , p r z y czym o b l i c z e n i a t e n i e s ą m a te m a ty c z n ie sk o m p lik o -w ane. J ę z y k PL/1 j e s t p o łą c z e n ie m Języków FORTRAN i COBOL.

J ę z y k FORTRAN z o s t a ł opraco w an y w 1957 r . d l a k o m p u te ra ty p u IBM 7 0 4 , a o b e c n ie w ię k s z o ś ć w s p ó łc z e s n y c h kom puterów w yposażona j e s t w t r a n s l a t o r te g o J ę z y k a . W s z y s tk ie sp rz e d a w a n e maszyny ty p u IBM p o s i a d a j ą t e n t r a n s l a t o r , w lic z o n y w c e n ę m aszyny, d o s t a r c z a -ny p r z e z p r o d u c e n ta razem z m aszyną. J ę z y k FCRTPAî; od c z a s u p o -w s ta n ia j e s t m odyfiko-w any i u d o s k o n a la n y , o b e c n ie s t a j e s i ę j ę z y -kiem n a j s z e r z e j stosow anym r.a w s z y s t k ic h ty p a c h m aszyn.

IV. P o l s k i e 1 e k s p lo a to w a n e w P o ls c e EMC

P o s z c z e g ó ln e f a z y ro z w o ju kom puterów p r z y j ę t o nazyw ać g e n e r a -c ja m i, gdyż co 5—8 l a t z m ie n ia s i ę z a s a d n ic z o w ew nętrzna kon-s t r u k c j a m akon-szyn.

Kom putery p ie r w s z e j g e n e r a c j i z połow y l a t c z t e r d z i e s t y c h bu-dowane b y ły w t e c h n i c e lam pow ej. P o l s k i e k o m putery p i e r w s z e j g e -n e r a c j i to UMC-1, ZAM-1 i ZAM-2*

Kom putery d r u g i e j g e n e r a c j i p o ja w iły s i ę pod k o n ie c l a t o i ę ć - d z i e s i ą t y c h . R e a liz o w a n e b y ły w t e c h n i c e t r a n z y s t o r o w e j . Z naczna c z ę ś ć m aszyn c y fro w y c h e k sp lo a to w a n y c h w P o ls c e t o m aszyny d r u g i e j g e n e r a c j i : ZAM-41, ODRA-1 2 0 4 , ODRA-1304, IC T -1900.

K om putery t r z e c i e j g e n e r a c j i budowane s ą p r z y u ż y c iu układów s c a lo n y c h . P o w s ta ły w p o ło w ie l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h . Do e k s p l o a t o -wanych w P o ls c e kom puterów t r z e c i e j g e n e r a c j i n a l e ż ą : 0DRA-1305, ODRA-1325, IBM-360/ 370 o r a z k o m p u tery s e r i i RIAD.

Kom putery c z w a r te j g e n e r a c j i p o j a w iły s i ę na p r z e ło m ie l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i s i e d e m d z ie s ią ty c h . Są t o u d o sk o n a lo n e maszyny t r z e c i e j g e n e r a c j i . P o n ad to u r z ą d z e n ia z e w n ę trz n e s ą dużo s z y b s z e od p o p r z e d n ic h , co z w ię k s z a s z y b k o ś ć p r a c y c a łe g o k o m p u te ra .

Rozwój t e c h n o l o g i i układów s c a lo n y c h u m o ż liw ił s z e r o k i e ro z -p o w s z e c h n ie n ie s i ę c a ły c h kom -puterów zwanych m in ik o m -p u te ra m i. Mi-n ik o m p u te ry p o s i a d a j ą Mi-n i e w ie l k ą p am ięć i k i l k a u rz ą d z e ń z e w n ę trz -nych - s ą s z y b k i e , t a n i e i ła tw e w o b s łu d z e , a m o ż liw o ś c i o b l i -c z en io w e d o ró w n u ją m ożliw oś-ciom w ie lu m aszyn d r u g i e j g e n e r a c j i . M in ik o m p u tery p o j a w iły s i ę w l a t a c h s ie d e m d z ie s i ą ty c h i z n a l a z ł y z a s to s o w a n ie w b i u r a c h k o n s tr u k c y jn y c h , w p ra c o w n ia c h l a b o r a t o -ry jn y c h .

Podobne k o n s t r u k c j e i podobne z a s to s o w a n ie p o s i a d a j ą alk ro k o m - p u t e r y . M ik ro k o m p u ter p o s ia d a u r z ą d z e n ia z e w n ę trz n e i p a m ię c i z e -w n ę tr z n e , a sam p rzy p o m in a m aszynę do p i : ; a n i a . Zdaniem w ie lu r z e -czoznawców w n a jb liż s z y m c z a s i e w i e l k i e i ś r e d n i e k o m putery b ęd ą s ta n o w iły 25% w s z y s tk ic h kom puterów , p o z o s t a ł e 75* t o m ini 1 m ik ro k o m p u te ry .

I s t o t ą rozw oju komputerów n i e j e s t i c h s z y b k o ś ć , m in ia tu r y z a - c j a i p o jem n o ść p a m i ę c i , l e c z m ożliw ość z a p ro g ra m o w an ia c o r a z w ię k sz e ^ i l o ś c i p ro c e só w z z a k r e s u n a u k i , t e c h n i k i i k u l t u r y .

0 J a k o ś c i p o s z c z e g ó ln y c h kom puterów in f o r m u ją n a s t ę p u j ą c e p a r a m e tr y :

1 ) s z y b k o ść w ykonania o p e r a c j i ;

2 ) p o jem n o ść p a m ię c i w e w n ę trz n e j m aszyny - n i e zaw sze duża p o je m n o ść d l a d anego u ż y tk o w n ik a J e s t k o n ie c z n a ;

3 ) w ielo p ro g ram o w o ść - w tym samym c z a s i e r e a l i z o w a n i e k i l k u program ów ) ODRA-120A - 2 -p ro g ram o w a, ODRA-1304 - 4-pro g ram o w a, ODRA-1305 - 1 6 -program ow a. P rz y w ie lo p ro g ra m o w o śc i p o tr z e b a b a r -d z i e j rozb u -d o w an ej k o n f i g u r a c j i m aszynow ej o e le m e n ty w e jś c ia i w y j ś c i a , a s z c z e g ó l n i e o u r z ą d z e n ie w y j ś c ia ;

4 ) w ie lo d o s tę p n o ś ć - w ie lu użytkow ników ró w n o c z e ś n ie kom uniku-j e a i ę z J e d n o s tk ą c e n t r a l n ą za pomocą w ła sn y c h u r z ą d z e ń zw anych końcówkami lu b t e r m i n a la m i . T e r m in a le p o łą c z o n e s ą z J e d n o s tk ą c e n t r a l n ą l i n i a m i t r a n s m i s j i d a n y c h , w szyscy u ż y tk o w n ic y o b s ł u g i -w ani s ą J e d n o c z e ś n i e , c z y l i t a k j a k gdyby k ażdy dysp o n o w ał w ła s n ą m aszyną. Zw ykle te rm in a le m j e s t d a l e k o p i s z ekranem s ł u ż ą c y do w y ś w ie tla n ia rysunków t e c h n i c z n y c h , wykresów i t e k s tó w wprowadza-n ych do J e d wprowadza-n o s t k i c e wprowadza-n t r a l wprowadza-n e j l u b u z y sk a wprowadza-n y c h z J e d n o s t k i ce n -t r a l n e j .

V. C h a r a k te r y s ty k a sy stem u OSIRIS

OSIRIS t o J e s t nazwa p a k i e t u program ów , z a p ro je k to w a n e g o j a ko n a r z ę d z ie p r a c y d l a o środków i i n s t y t u c j i badaw czych w d z i e d z i -n i e -nauk s p o ł e c z -n o - p o l i ty c z -n y c h .

P a k i e t p o w s ta ł w w yniku w s p ó łp ra c y I n s t y t u t u S o c j o l o g i i z Cen-tru m O bliczen io w y m U n iw e rs y te tu M ic h ig a n .

S ystem OSIRIS może być re a liz o w a n y na e l e k t r o n i c z n e j m a szy n ie c y f ro w e j ty p u : IBM -360, IBM-370 o r a z na EMC J e d n o l i t e g o S ystem u s e r i i RIAD pod n adzorem sy ste m u o p e r a c y jn e g o - OS.

A k tu a ln a w e r s j a p a k i e t u OSIRIS o b e jm u je 60 program ów , z k t ó -ry c h w ię k s z o ś ć z o s t a ł a n a p is a n a w J ę z y k u FORTRAK-IV, a p o z o s t a ł a c z ę ś ć w ję z y k u P L /1 .

Za pomocą p a k i e t u OSIRIS można wykonać w s z y s tk ie t e o b l i c z e -n i a , k t ó r e s ą n ie z b ę d n e do p rz e p ro w a d z e n ia b a d a n ia w ym agającego p o s ł u ż e n i a s i ę w sp ó łc z e sn y m i m etodam i s t a t y s t y c z n y m i . W r e z u l t a c i e w ykonania o k r e ś lo n y c h program ów u z y s k u je s i ę :

a - z b i o r y d an y c h

b - z b i o r y d an y c h p o ś r e d n ic h с - w y n ik i w p o s t a c i f i n a l n e j .

Dane p o ś r e d n ie s ta n o w ią d a n e w e jśc io w e do in n e g o p r o g r a m lu b g ru p y program ów . Dane p o ś r e d n i e mogą być w yprow adzane w p o s t a c i z b io ró w na ró ż n e n o ś n i k i i n f o r m a c j i , k tó ry m i s ą : ta śm a m ag n ety czn a , d y sk m a g czn e ty c z czn y , k a r t a p e r fo ro w a czn a . P rz y k ła d e m d aczn y c h p o ś r e d -n i c h może być t a b l i c a w sp ó łcz y -n -n ik ó w k o r e l a c j i .

W yniki o b l i c z e ń końcow ych u z y sk iw a n e s ą g łó w n ie w f o r m ie z r e -dagow anych t a b l i c s t a t y s t y c z n y c h Jed n o l u b dwuwymiarowych. T a b l i c e jednow ym iarow e z a w i e r a j ą r o z k ła d y l i c z e b n o ś c i j e d n e j c e c h y , a t a b l i c e dwuwymiarowe p o d a ją ro z k ła d y warunkowe d l a dwóch zm ien-n y c h , j a k ró w n ież r o z k ła d y b rzegow e d l a t y c h c e c h .

L ic z e b n o ś c i podaw ane s ą w l i c z b a c h b e z w z g lę d n y c h , a t a k ż e i s t n i e j e m ożliw ość o p c jo n a ln e g o o b l i c z e n i a in d y w id u a ln y c h i kumu-low anych ro z k ła d ó w p ro c e n to w y c h w w ie r s z a c h i k o lu m n ie . O prócz t a b l i c u z y s k u je s i ę ró w n ie ż w y n ik i w i n n e j f o r m i e , n p . w p o s t a c i w y k re su .

fto g ram y p a k i e t u OSIRIS można p o d z i e l i ć w z a l e ż n o ś c i od wykony-w anej f u n k c j i na dwykony-w ie grupy-; 1) p ro g ram y o r g a n iz a c y jn o - m a n ip u la c y jn e ( z a r z ą d z a n i a d a n y m i), 2 ) p ro g ram y a n a l i z y d a n y c h . P rogram y g ru p y p ie r w s z e j ( z a r z ą d z a n i a d an y m i) s ł u ż ą do wykony-w a n ia t a k i c h o p e r a c j i , j a k ; - z a k ł a d a n i e z b i o r u s ło w n ik a i z b i o r u d a n y c h ^ , - t w o r z e n i e nowych z m ie n n y c h , - l i s t o w a n i e d an y c h c z y l i w ydruk d a n y c h , - k o r e k ty d a n y c h , - s p ra w d z e n ie p o p ra w n o ś c i kodów, - a g r e g a c j a d a n y c h , - ł ą c z e n i e z b io ró w .

P rz y pomocy program ów g ru p y d r u g i e j w ykonuje s i ę o p e r a c j e an a-l i z y d a n y c h , k t ó r e p o l e g a j ą na o b l i c z e n i u ró ż n y c h m iern ik ó w s t a -ty s t y c z n y c h , J a k : ś r e d n i a a r y tm e ty c z n a , m e d ia n a , d o m in a n ta , o d

-P rz y g o to w a n e na p o d s ta w ie i n f o r m a c j i źró d ło w y c h d a n e w yj-ś c io w e o p isy w a n e s ą z a pomocą in n e g o z b i o r u , zw anego s ło w n ik ie m . S ło w n ik t e n j e s t pomocniczym z b io re m rekordów i d e n t y f i k u j ą c y c h w

s p o s ó b je d n o z n a c z n y k aż d ą zm ienną i j e d n o c z e ś n i e o p is u j ą c y c h f o r -m at i p o ł o ż e n i e d an y c h .

c h y l e n i a s ta n d a r d o w e , w s p ó łc z y n n ik k o r e l a c j i i t d . o ra z na z e s t a -w ie n iu o d p o -w ie d n ic h t a b l i c , a t a k ż e p r e z e n to w a n iu wyników w f o r -m ie w ykresów na o s i w s p ó łrz ę d n y c h .

W p o ło w ie l a t s ie d e m d z ie s ią ty c h sy s te m OSIRIS z o s t a ł sprow ad zony ado W arszawy i u ru c h o m io n y na m a sz y n ie IBM w Z a k ł a ad z i e E le k -t r o n i c z n e j T e c h n ik i O b lic z e n io w e j (ZETO ). U żytkow nikam i te g o s y s -tem u s ą g łó w n ie s o c jo lo g o w ie ś ro d o w is k a w a rsz a w sk ie g o . N a le ż y pod-k r e ś l i ć , ż e n a d a l s y s te m t e n n i e j e s t w p e ł n i p o zn a n y i w ykorzy-s t a n y . T rw a ją p r a c e n ad u ru c h o m ie n ie m nowych program ów z te g o p a-k i e t u , sz u k a n ie m nowych ro z w ią z a ń w ew nątrz t y c h program ów . S y stem OSIRIS p o s ia d a t r z y c e c h y :

1 ) J e s t nowoczesnym system em ,

2 ) j ę z y k , w k tó ry m p i s a n e s ą p ro g ra m y , n a l e ż y do n a je f e k ty w -n i e j s z y c h w r o z w ią z a -n ia c h problem ów -n u m ery cz-n y ch ,

3 ) p r a c u j e na najnow szym s p r z ę c i e .

W s z y s tk ie t e c e c h y d a j ą d u ż e m o ż liw o ś c i d o s k o n a le n ia e fe k ty w -n o ś c i d z i a ł a -n i a sy ste m u .

Ważnym elem entem u ła tw ia ją c y m w s p ó łp ra c ę i podnoszącym e f e k t y p r a c y J e s t w ła śc iw e p rz y g o to w a n ie u ż y tk o w n ik a . U żytkow nik sy ste m u ( n p . s o c j o l o g ) p o w in ie n n i e t y l k o p o s ia d a ć w ie d z ę fach o w ą w z a k r e -s i e p ro b lem u b ad aw czeg o , sp ecyzow aną k o n c e p c ję , n a r z ę d z i e b a d a - n i a , być zaw sze n a j b l i ż e j p r o c e s u badaw czego i t p . , a l e ró w n ie ż p o w in ie n być p rz y g o to w a n y do w sp ó łp ra c y z in fo rm a ty k a m i ( p r o g r a -m is ta -m i) . P o w in ie n p rz y g o to w a ć sw o je b a d a n ia m ając na uw adze p ó ź n i e j s z e o p ra c o w a n ie kom puterow e m a t e r i a ł u . J e ś l i in f o r m a ty k p o s i a -da podstaw ow e in f o r m a c je w z a k r e s i e w iedzy fa c h o w e j r e p re z e n to w a -n e j p r z e z u ży tk o w -n ik a i u ż y tk o w -n ik p rz y g o to w a -n y j e s t do o p raco w a-n i a maszya-nowego sw o ic h b a d a ń , w tedy p r a c a obu j e s t e f e k t y w n ie js z a i p r z y j e m n ie j s z a .

V I. C z y n n o śc i p o p r z e d z a ją c e budowę i n s t r u k c j i kodow ej

P rz e d p r z y s tą p ie n i e m do budowy i n s t r u k c j i kodow ej b ad a cz po-w in ie n dysponopo-w ać l i s t ą problem ópo-w b ad apo-w czy ch , k t ó r e chce

roz-s tr z y g n ą ć p o p rz e z ilo ś c i o w ą a n a l i z ę d an y ch kwestionariuszowych.

W b a d a n ia c h s t a r a n n i e p rz y g o to w a n y c h od s t r o n y koncepcyjnej lista

t a k a j e s t j u ż w z a s a d z i e gotow a i s ta n o w i e le m e n t koncepcji ba-d a w c z e j. O c z y w iś c ie w om aw ianej t u f a z i e b a d a n ia lista t a może

b y ć zm odyfikow ana p o p rz e z w y łą c z e n ie z a n a l i z y n i e k t ó r y c h p r o b l e -mów b ąd ź t e ż u w z g lę d n ie n ie now ych.

N a s tę p n ą c z y n n o ś c ią J e s t p rz y g o to w a n ie l i s t y zm ien n y ch w ażnych d l ą r o z w ią z a n ia t y c h problem ów . Z g o d n ie ze z n a n ą n ie k tó ry m s o c j o -logom t e r m i n o l o g i ą J . L u ty ń s k ie g o p o s z c z e g ó ln e zm ienne s ą równo-w ażne p o sz c z e g ó ln y m badanym z ja równo-w isk o m . W y ró ż n ia ją c w a r t o ś c i d a n e j z m ie n n e j o k re śla m y s ta n y r z e c z y s k ł a d a j ą c e s i ę n a b a d a n e z ja w is k o . R o z s t r z y g n i ę c i e tz w . Jed n o stk o w e g o p y t a n i a b a d a c z a c z y l i u s t a l e n i e J e d n o s tk o w e j i n f o r m a c j i p o le g a n a u s t a l e n i u w a r t o ś c i J a k ą p rz y jm u -j e d a n a zm ienna w p rz y p a d k u d a n e -j J e d n o s t k i b a d a n ia . U z y sk a n ie od-p o w ie d z i n a t o od-p y t a n i e w s to s u n k u do k o le jn y c h J e d n o s t e k b a d a n ia s ta n o w i p o d sta w ę do r o z w ią z a n ia p ro b lem u badaw czeg o .

D y sp o n u ją c l i s t ą zm iennych n a le ż y u s t a l i ć w s to s u n k u do k a ż d e j z n i c h , z k tó ry m p y ta n ie m z k w e s t i o n a r i u s z a J e s t ona t a k pow ią-z a n a , ż e o d p o w ie d z i n a t o p y t a n i e s ta n o w ić b ę d ą p o d sta w ę do u s t a -l e n i a w a r t o ś c i , J a k i e t a zm ienna może p rz y jm o w a ć. O c z y w iśc ie może b y ć t a k , ż e je d n a zm ienna - p o d o b n ie j a k p o sz u k iw a n a in f o r m a c ja - J e s t p o w ią z a n a z k ilk o m a p y ta n ia m i k w e s ti o n a r iu s z a l u b t e ż je d n o p y t a n i e z k w e s t i o n a r iu s z a j e s t p o w iąz an e z k ilk o m a zm iennym i ( p o r . r y s . 2 ) . 1 ₇ P r z y k ł a d p ie r w s z y : г ® P r z y k ł a d ł r z e c i : Legendo: O “ p o j e d y n c z a z m ie n n a u ż y to p r z y o p is ie d a n e g o pro blemu (2) - p o je d y n c z e p y t a n i e k w e s t i o n o r i u s z a

R y s. 2 , S chem at g r a f i c z n y p o w iąz ań zm iennych z p y ta n ia m i k w e s t i o n a r iu s z a

M ając p e ł n ą o r i e n t a c j ę

w

om ów ionej p o p rz e d n io k w e s t i i p r z y s t ę -pujem y do s p o r z ą d z e n ia dwóch o d rę b n y c h l i s t ; 1) l i s t y tz w . zm ien-n y c h p ie rw o tien-n y c h o r a z 2 ) l i s t y tz w . zm iennych tra n s f o rm o w a n y c h . Zmiennymi p ie rw o tn y m i b ę d ą t e , k t ó r e z o s t a n ą z a p is a n e w k a r -t a c h kodowych, n a t o m i a s t zm iennym i tra n sfo rm o w a n y m i t e , k t ó r e z b u d u je k o m p u ter o d p o w ie d n io p r z e k s z t a ł c a j ą c J e d n ą l u b k i l k a z m ien n y ch p i e r w o tn y c h . T e o r e t y c z n i e r z e c z b i o r ą c zm ienne t r a n s -form ow ane n i e s ą k o n ie c z n e , pon iew aż k o d e r p r z y w p isy w a n iu symbo-l u kodow ego, o d p o w ia d a ją c e g o ta k ż e b a r d z o z ł o ż o n e j z m ie n n e j i i n -f o r m a c j i , może w y k o rzy sty w ać ł ą c z n i e o d p o w ie d z i n a w e t n a k i l k a p y t a ń z k w e s t i o n a r iu s z a i k i l k a z w ią z a n y c h z n im i p ie r w o tn y c h i n

-f o r m a c j i . T a k i sp o só b p o s tę p o w a n ia n i e j e s t je d n a k r a c j o n a l n y ze w z g lę d u n a c z ę s t e wówczas om yłki k o d e r s k i e . S tą d t e ż n a le ż y k i e r o -wać s i ę r e g u ł ą , ab y d ro g a od z a p is a n y c h w k w e s t i o n a r iu s z a c h od-p o w ie d z i do sy m b o li z a od-p is a n y c h w k a r t a c h kodowych n i e b y ł a z b y t z ło ż o n a i n i e wym agała z b y t sk o m plikow anych _ o p e r a c j i k o d e r s k i c h . P rz y wykonywaniu k a ż d e j z ty c h o p e r a c j i można bowiem p o p e łn ić b ł ę d y . W yelim inow anie t y c h b łęd ó w J e s t w praw d zie m ożliw e w s y s t e -m ie ko-m puterow ego o p ra c o w a n ia d a n y c h , a l e j e s t b a r d z o p r a c o c h ło n -n e . V sarnie b a r d z i e j r a c j o n a l n e J e s t m aksym alne u p r o s z c z e n ie c z y n n o ś c i k o d e r s k ic h i p o w ie r z e n ie w s z e l k ic h b a r d z i e j skom p lik o w a-n y c h o p e r a c j i z w ią z a a-n y c h z budowaa-niem zm iea-na-nych k o m p u te ro w i.

N ie o p ła c a s i ę n p . kodować z m ie n n e j p o d a n e j w p r z y k ł a d z i e d r u -gim ze sch e m a tu g r a f i c z n e g o , gdyż u s t a l e n i e j e j w a r t o ś c i b ę d z ie w ym agało od koderów ró w n o c zesn e g o ś l e d z e n i a o d p o w ie d z i na p i ę ć p y t a ń z k w e s t i o n a r i u s z a . B e z p i e c z n i e j j e s t odpow iedź n a k a ż d e z t y c h p y ta ń kodować n i e z a l e ż n i e . W iąże a i ę t o z k o n i e c z n o ś c i ą j e j r o z b i c i a n a 5 zm ien n y ch c z ą stk o w y c h o c h a r a k t e r z e zm ien n y ch p i e r -w o tn y c h , k t ó r e z o s t a n ą p ó ź n i e j o d p o w ie d n io z a g reg o w a n e p r z e z kom-p u t e r w ram ach o kom-p e r a c j i tra n s f o rm o w a n ia zm ien n y ch .

N ie p o tr z e b n e może s i ę ró w n ie ż o k a z a ć podw ójne k o dow anie odpo-w ie d z i n a p y t a n i a p r z e d s ta odpo-w io n e odpo-w t r z e c i m p r z y k ł a d z i e ; r a z z pun-k t u w id z e n ia z m ie n n e j n r 3 , d r u g i r a z z p u n k tu w i d z e n ia z m ie n n e j n r b , j e ś l i t y l k o k t ó r a ś z t y c h zm iennych b ę d z ie m ogła p o w sta ć p o p r z e z o d p o w ie d n ie p r z e k s z t a ł c a n i e p r z e z k o m p u ter j e d n e j z n i c h .

P odsum ow ując, można by p o w ie d z ie ć , i ż d ą ż ą c do r e d u k c j i b ł ę -dów, k t ó r e mogą p o w sta ć p o d c z a s k o dow ania o d p o w ie d z i z j e d n e j s t r o n y , o r a z m aksym alnego w y k o r z y s ta n ia m o ż liw o ś c i o p e r a c y jn y c h

k o m p u te ra z d r u g i e j , n a le ż y p r z e s t r z e g a ć z a s a d y by kodowane z m ie n n e , a w ięc zm ienne p ie r w o tn e - b y ły zw ią z a n e z p o jed y n cz y m i p y ta n ia m i z k w e s t i o n a r iu s z a i o d p o w ia d a ły n a jp r o s ts z y m p o szu k iw a-nym in fo rm a c jo m . W y ja śn ić t u n a l e ż y , i ż p o ję c ie m " p y t a n i a z kwe-s t i o n a r i u kwe-s z a " p o słu g u je m y s i ę t u w s e n s i e , j a k i n a d a ł mu J , L u-2 t y n s k i . Zdaniem t e g o a u t o r a p y t a n i e z k w e s t i o n a r iu s z a t o "wypo-w ie d ź b a d a c z a n a j c z ę ś c i e j "wypo-w fo rm ie z d a n ia p y t a j n e g o , s k ie ro "wypo-w a n a do r e s p o n d e n t a i ż ą d a j ą c a od n ie g o w ypow iedzi o k r e ś l o n e j t r e ś c io w o b a r d z i e j l u b m n ie j d o k ł a d n i e . P y ta n iu to w a r z y s z y zaw sze d y r e k ty -wa z a p i s u r e a k c j i ( o d p o w ie d z i) r e s p o n d e n ta we wskazanym m i e j s c u " . Z g o d n ie z tym o k r e ś le n ie m tz w . p y t a n i a t a b e l k i s k ł a d a j ą s i ę zaw sze z k i l k u p y ta ń , n i e z a l e ż n i e od t e g o , że w k w e s tio n a r iu s z u b y w a ją o z n a c z o n e tym samym num erem , Z w ie lu p y ta ń w i s t o c i e s k ł a d a j ą s i ę t e ż t a k i e p y t a n i a , w k t ó r y c h po w y m ie n ie n iu k a ż d e g o e le m e n tu z l i s t y z a p i s u j e s i ę o so b n o odpow iedź ( n p . ; ż e r e s p o n d e n t p o s i a d a d an y p rz e d m io t l u b go n i e p o s i a d a ) . P rz y s p o r z ą d z a n iu l i s t y zm iennych p ie rw o tn y c h k o r z y s tn e J e s t ró w n ie ż p r z e s t r z e g a n i e i n n e j j e s z c z e z a s a d y , k t ó r ą s t o s u j e s i ę do n i e k t ó r y c h p y ta ń z a m k n ię ty c h . Z ałó żm y , i ż w k w e s t i o n a r iu s z u u m ie sz c z o n o n a s t ę p u j ą c e p y t a -n i e :

" P r o s iłb y m , aby p r z e z c h w ilę p o m y ś la ł P , o m łodych l u d z i a c h p r a g n ą c y c h w p r z y s z ł o ś c i zdobyć w y so k ie m ie js c e w s p o ł e c z e ń s t w i e . K tó r e z po d an y ch czynników m a ją - P , zdan iem - wpływ na z d o b y c ie w y so k ieg o m ie j s c a w naszym s p o łe c z e ń s t w i e ;

1. w y k s z ta łc e n i e 2 . p o c h o d z e n ie s p o łe c z n e 3 . p łe ć 4 . p r z y n a le ż n o ś ć p a r t y j n a 5 . k w a l i f i k a c j e zawodowe 6 . zam ożność ro d z ic ó w 7 . m ie js c e z a m ie s z k a n ia ( w ie ś - m ia s to ) 8 . d o b rz e wykonywana p r a c a 9 . z n a jo m o ś c i 1 0... " 2 P o r . J . L u t y ń s k i , P y ta n ie ja k o n a r z ę d z i e w s u r v e y o - wych b a d a n ia c h s o c j o l o g i c z n y c h , " S t u d i a S o c jo lo g ic z n e " 1 9 7 9 , z . 2 .

W o d p o w ie d z i n a t o p y t a n i e p o s z c z e g ó l n i r e s p o n d e n c i mogą w ybrać od je d n e g o do d z i e s i ę c i u c z y n n ik ó w . W t e j s y t u a c j i w y g o d n ie j j e s t u z n a ć z a zm ienne p ie r w o tn e p o s z c z e g ó ln e p u n k ty k a f e t e r i i i p r z y -j ą ć , i ż k a ż d a z n i c h p rz y jm u je dw ie w a r t o ś c i : 1) r e s p o n d e n t wy-b r a ł t e n c z y n n ik , 2 ) re s p o n d e n t n i e w y wy-b ra ł t e g o c z y n n ik a . Zw ięk-s z y t o w praw dzie i l o ś ć kolum n, k t ó r e n a l e ż y z a rez erw o w ać n a z a k o -dow an ie o d p o w ie d z i n a t o p y t a n i e , a l e z n a c z n ie u p r o ś c i p r z y g o to -w a n ie i n s t r u k c j i kodo-w ej i kodo-w anie d a n y c h . Ha t o ró w n ie ż t ę z a -l e t ę , i ż n i e z a l e ż n i e od t e g o , J a k b a d a c z z m ie rz a o pracow ać odpo-w ie d z i n a t o p y t a n i e ( o b l i c z y ć j a k c z ę s t o odpo-w y b ie ra n e s ą p o s z c z e g ó l-n e c z y l-n l-n i k i , cz y t e ż w y ró ż n ić i o b l i c z y ć . J a k c z ę s t o w y s tę p u ją

o k r e ś lo n e k o m b in a c je c z y n n ik ó w ), zaw sze b ę d z ie m ógł t o o s i ą g n ą ć , p r z y czym w s z e l k ie b a r d z i e j skom plikow ane o p e r a c j e (w tym p rz y p a d -ku t w o r z e n ie k o m b i n a c j i) wykona k o m p u te r.

Podobne r a c j e p rz e m a w ia ją za ty m , by i d e n t y c z n i e p o stę p o w a ć w p rz y p a d k u p y t a ń , w k tó r y c h ż ą d a s i ę w yboru k i l k u punktów k a f e t e -r i i i w ybó-r t e n J e s t lic z b o w o o k -r e ś l o n y . Załóżm y t e r a z , ż e w po-p rz e d n im po-p y t a n i u i n a c z e j sfo rm u ło w a n o p o l e c e n i e s k ie ro w a n e do re*» a p o n d o n ta :

" P r o s z ę w ybrać n a jw y ż e j t r z y c z y n n ik i m a ją c e P . zdan iem wpływ n a z d o b y c ie w y so k ieg o m ie js c a w naszym s p o ł e c z e ń s t w i e , a n a s t ę p n i e u s z e re g o w a ć J e od n a j w a ż n i e j s z e g o " , W tym p rz y p a d k u - z id e n ty c z n y c h j a k p o p rz e d n io powodów n a -l e ż a ł o b y w y ró ż n ić 3 n a s t ę p u j ą c e zm ienne p i e r w o tn e : 1) c z y n n ik i p r e fe ro w a n e n a p ierw szy m m i e js c u , 2 ) c z y n n ik i p re f e r o w a n e na d r u -gim m i e j s c u , 3 ) c z y n n ik i p re fe ro w a n e n a t r z e c i m m i e j s c u , t r a k t u -j ą c p u n k ty k a f e t e r i i -ja k o w a r t o ś c i k a ż d e -j z ty c h z m ien n y c h . V I I , Budowa i n s t r u k c j i kodow ej

I n s t r u k c j a kodowa j e s t podstawowym n a rz ę d z ie m badawczym wyko-rzystyw anym w f a z i e p r z y g o to w a n ia d an y c h do a n a l i z y n a EMC. B ad acz p o w in ie n s p o r z ą d z i ć j ą o s o b i ś c i e . Punktem w y j ś c i a d l a j e j o p ra c o —■ w a n ia j e s t l i s t a zm ien n y ch p ie r w o tn y c h p o s z e rz o n a o zm ienne c h a -r a k t e -r y z u j ą c e p -r ó b ę , k t ó r e b ę d ą w a n a l i z i e u w z g lę d n ia n e , a n i e s ą z w ią z a n e z ja k im ś p y ta n ie m k w e s t i o n a r iu s z a .

I n s t r u k c j a kodowa pow inna z a w ie ra ć n a s t ę p u j ą c e p o z y c je ;

1) num er i n a 2 v/a kodow anej z m ie n n e j t 2 ) num er p y t a n i a w k w e s t i o n a r i u s z u , e w e n tu a ln ie o k r e ś l e n i e m i e j s c a w k w e s t i o n a r iu s z u , w k tó ry m z a p is a n o kodowany p a r a m e tr p r ó b y : 3 ) k l a s y f i k a c j ę b ą d i t y p o l o g i z a c j ę b a d a n e j z m ie n n e j (m ów iąc i n a c z e j , w y r ó ż n ie n ie w a r t o ś c i d a n e j z m ie n n e j) ; 4 ) k r y t e r i a p rz y p o rz ą d k o w a n ia z a p is a n y c h w k w e s t i o n a r iu s z u i n -f o r m a c j i w yróżnionym k laso m z m ie n n e j ( n p . p o d a n ie w skaźnikow ych o d p o w ie d z i z a li c z o n y c h do d a n e j k l a s y ) :

5 ) s y m b o liz a c ję nu m ery czn ą w y ró ż n io n y c h k l a s ;

6 ) o k r e ś l e n i e m i e j s c a z a p is u s y m b o li num ery czn y ch w k a r c i e

ko-d o w e j.

K la s y d a n e j z m ie n n e j w y ró ż n ia s i ę m ając n a uw adze r o d z a j i n -f o r m a c j i p o tr z e b n y c h d l a ro z w ią z a n ia d an e g o p ro b lem u b ad a w cz eg o . N a le ż y s i ę ró w n ie ż s t a r a ć o t o , by o d z w ie r c i e d l a ł y one " n a t u r a l -n ą" s t r u k t u r ę kodow a-nego m a t e r i a ł u . S p e ł n i e n i e t e g o d r u g ie g o wa-ru n k u j e s t s z c z e g ó l n i e w ażne, gdy m a t e r i a ł t e n s ta n o w ią swobodne o d p o w ie d z i n a p y t a n i e o t w a r te . N a le ż y s i ę z ty m i o d p o w ied z ia m i z a p o z n a ć w y p is u ją c j e n a o d d z ie ln y c h k a r t k a c h z k w e s t i o n a r iu s z y . W ypisam i o b e jm u je s i ę o k . 10% k w e s t io n a r iu s z y d o b ra n y c h lo so w o .

Proponow ana w i n s t r u k c j i k l a s y f i k a c j a z m ie n n e j m usi s p e ł n i a ć wymogi r o z i ą c z n o ś c i , w y c z e rp y w a ln o ś c i i je d n o r o d n o ś c i w e w n ętrz-n e j k l a s . N ie k ie d y d l a s p e ł n i e n i a wymogów r o z ł ą c z n o ś c i i w y c zer-p y w a ln o ś c i zm u sz e n i j e s te ś m y tw o rz y ć t a k i e k l a s y j a k " i n n e " , " p o -z o s t a ł e " i t p . W pew nych s y t u a c j a c h ( a n a l i z a w ielo w ątk o w y ch odpo-w i e d z i n a p y t a n i a o t odpo-w a r t e ) możemy zrezy g n o odpo-w ać z p r z e s t r z e g a n i a k r y t e r iu m w e w n ę trz n e j je d n o r o d n o ś c i k l a s i s to s o w a ć t y p o l o g i z a c j ę z m ie n n e j. Wówczas n a le ż y p a m ię ta ć o ty m , ż e kodowana odpow iedź może n a l e ż e ć t y l k o do J e d n e j z w y ró ż n io n y c h k l a s i m usi być w ia -domo do k t ó r e j . D la s y m b o l i z a c j i w y ró ż n io n y c h w i n s t r u k c j i k l a s d o zw olone s ą p r z y o p ra c o w a n iu komputerowym z n a k i n um eryczne ( c y f r y ) , Tzw. z n a k i d o k ła d a n e ( n p . X, Y, Z ) n i e s ą to le r o w a n e p r z e z w s z y s tk ie program y i d l a t e g o n a le ż y u s t a l i ć z p r o g r a m is ta m i, czy i k t ó r e z n i c h można w danym b a d a n iu w y k o r z y s ta ć . W arto s t a r a ć s i ę o u j e d n o l i c e n i e t e j s y m b o l i z a c j i . W ygodniej j e s t , gdy pewne s t a l e p o w ta r z a ją c e s i ę w a r t o ś c i zm ien n y ch o z n a c z a n e s ą ty m i samymi z n a k a m i. U ła tw ia t o

zarówno kodow anie d a n y c h , j a k i a n a l i z ę tab u lo g ra m ó w . Z n ak i d o - k łe d a r .e v a r to wykorzystywać dla s y m b o i iz a c ji k l a s , k t ó r e n i e s ą

n o ś n ik a m i t r e ś c i m e r y to r y c z n ie z n a c z ą c y c h ( n p .i b r a k d a n y c h , n i e d o ty c z y i t p . ) . P r z y s p i e s z a t o z n a c z n ie u z y s k a n ie " c z y s ty c h " t a b l i c , t z n . t a k i c h , w k t ó r y c h p o m in ię to o b s e r w a c je n i e m a ją c e m e ry to -ry c z n e g o .z n a c z e n ia .

W y ja śn ić n a l e ż y , i ż kodow anie zm iennych il o ś c io w y c h ( n p . : wy-s o k o ś ć dochodów , l i c z b a o só b w g o s p o d a r s tw ie domowym i t p . ) p o le g a n a i c h p r z e p is y w a n iu z k w e s t i o n a r i u s z a n a k a r t y kodow e. N ie ma z a -tem p o tr z e b y u s t a l a n i a z g ó ry ja k ic h k o lw ie k p r z e d z i a ł ó w ( k l a s d a -n e j z m ie -n -n e j) , p o n iew aż może t o wykonać k o m p u te r.

Ody kodowana zm ienna ma c h a r a k t e r p o rz ąd k o w y , w ted y sym bole n u m ery c zn e m uszą b y ć uporządkow ane w k o l e j n o ś c i r o s n ą c e j . U ła tw i t o tw o r z e n i e in n y c h zm ien n y c h , b a r d z i e j z ło ż o n y c h , k tó r y c h e l e -m enta-m i s ą t e z-m ienne p o rz ąd k o w e.

P rzy g o to w a n ą i n s t r u k c j ę n a l e ż y s p ra w d z ić k o d u ją c pewną i l o ś ć lo so w o d o b ra n y c h k w e s t i o n a r iu s z y . Ten s w o is ty p i l o t a ż i n s t r u k c j i kodow ej p rz e p ro w a d z a s i ę po t o , aby u s t a l i ć , czy p o dane w i n -s t r u k c j i z a -sa d y p rz y p o rzą d k o w y w an ia o d p o w ie d z i do p o s z c z e g ó ln y c h k l a s s ą je d n o z n a c z n e . J e ś l i k o d e rz y n i e s ą p e w n i, do k t ó r e j z wy-r ó ż n io n y c h k l a s p o w in n i z a l i c z y ć d an ą o d p o w ied ź , t o j e s t t o s y g -n a ł , ż e podane w i n s t r u k c j i k r y t e r i a n i e s ą z b y t p r e c y z y jn e i n a l e ż a ł o b y j e z m ie n ić . Ody j e s t t o n ie m o ż liw e , t r z e b a l i c z y ć się z k o n ie c z n o ś c ią p odw ójnego k o d o w a n ia , j e ś l i n i e c a łe g o k w e s tio -n a r i u s z a , t o p r z y n a jm n ie j p y t a ń , p r z y k tó r y c h t a k i e w ą tp liw o ś c i k o d e r s k ie w y s t ą p i ł y ( s z e r s z e uw agi na te m a t podw ójnego kodow ania z n a j d u j ą s i ę w d a l s z e j c z ę ś c i t e g o o p r a c o w a n ia ) . S praw dza s i ę t u p o n a d to , czy w k l a s i e " in n e " m ie ś c i s i ę n i e w ię c e j n i ż 5% odpo-w i e d z i , o r a z cz y s ą one r z e c z y w i ś c i e w e n ę tr z n i e n ie je d n o r o d n e t z n . n i e w ią ż ą s i ę z k t ó r ą ś z w y ró ż n io n y c h k l a s .

V I I I . P r o je k to w a n ie k a r t y kodow ej

K a r ta kodowa s ta n o w i p o ś r e d n ik m ięd zy k w e s tio n a r iu s z e m a k a r t ą p e r f o r o w a n ą . S łu ż y do z a p is u za sy m b o lizo w o n y ch i n f o r m a c j i . J e s t dokum entem opracowywanym na u ż y te k d an e g o b a d a n ia . N a j c z ę ś c i e j z a -w i e r a 80 kolum n, co w y n ik a z f a k t u , ż e t y l e ż kolum n z a w ie r a po-w s z e c h n ie s to so po-w a n a k a r t a p e r f o r o po-w a n a . P oniew aż n i e j e s t t o r e -g u ł ą , b a d a c z m usi p o ro z u m ie ć s i ę z o śro d k ie m o b lic z e n io w y m i

u s t a l i ć , i l e kolum n b ę d ą z a w ie r a ły k a r t y p e rfo ro w a n e u ż y t e w J e -go b a d a n iu .

Dane w k a r c i e kodow ej mogą być p r z e d s ta w io n e w u k ł a d z i e p ozy-cyjnym ( t z n . k a r t ę tw ę r z y s i ę d l a k w e s t i o n a r iu s z a a num er kolum ny j e s t zaw sze z w ią zan y ze z m ie n n ą ) lu b w u k ł a d z i e liczbow ym ( t z n . k a r t ę tw o rz y s i ę d l a z m ie n n e j) . D la omawianego t u ty p u b ad a ń ch

a-r a k t e a-r y s t y c z n y J e s t p o z y c y jn y u k ła d k a a-r t y k o d o w e j, W d a l s z e j c z ę -ś c i ro z w aża ń zajmować s i ę będziem y k a r t ą kodową o u k ł a d z i e pozy-cy jn y m . .

R zadko u d a je s i ę z a p is a ć w s z y s tk i e d an e d o ty c z ą c e j e d n o s t k i b a d a n ia w o b r ę b ie j e d n e j k a r t y k o d o w e j. Z azw yczaj d an e t e z a p i s u -j e s i ę n a k i l k u k a r t a c h , W p rz y p a d k u gdy p r z e w id u je s i ę z n a c z n ie w ię k s z ą i l o ś ć k a r t kodowych d l a z a p is u dan y ch p o c h o d z ą c y c h z J e d -n eg o k w e s t i o -n a r i u s z a , a z b i ó r k w e s ti o n a r iu s z y j e s t d u ż y , n a le ż y u p e w n ić s i ę , czy p am ięć o p e r a c y jn a k o m p u te ra , k t ó r y mamy do d y s p o z y c j i może p r z y ją ć t a k d u żą i l o ś ć d a n y c h . J e ś l i p am ięć o p e r a c y j -n a -n i e j e s t d o s t a t e c z -n i e p o jem -n a, n a l e ż y u z g o d n ić z p r o g r a m is ta m i p o d z i a ł d an y c h n a b l o k i lu b se g m e n ty , n a k t ó r y c h b ę d ą dokonywane o b l i c z e n i a .

K ażda k a r t a kodowa w u k ł a d z i e pozycyjnym z a w ie r a c z ę ś ć i d e n t y -f i k a c y j n ą i m e r y to r y c z n ą . W c z ę ś c i i d e n t y f i k a c y j n e j z a p i s u j e s i ę n a j c z ę ś c i e j n a s t ę p u j ą c e i n f o r m a c j e : 1) num er j e d n o s t k i b a d a n ia , 2 ) num er k a r t y kodow ej (w p rz y p a d k u w ię k s z e j i l o ś c i k a r t n i ż J e d -n a ) , 3 ) num er k o d in g u ( p r z y podwójnym k o d o w a n iu ). Zm ienne i d e n t y -f i k a c y j n e m uszą b y ć z a p is a n e n a p o c z ą tk u k a ż d e j k a r t y i n a l e ż y n a i c h z a p i s za rez erw o w ać o d p o w ie d n ią i l o ś ć kolum n.

O g ó ln e z a sa d y r e z e r w a c j i kolum n d l a z a p is u w a r t o ś c i d a n e j z m ie n n e j s ą p r o s t e . W p o je d y n c z e j k o lu m n ie k a r t y kodow ej mogą być z a p is a n e z n a k i n um eryczne od 0 do 9 o r a z z n a k i d o k ła d a n e n p . X, Y, Z. J e ś l i zm ien n a p rz y jm u je n i e w i ę c e j n i ż 10 w a r t o ś c i w y s ta r c z y d l a j e j z a p i s u za rezerw o w ać j e d n ą k o lu m n ę. J e ś l i ma ona w ię c e j w a r t o ś c i n i ż 1 0 , n a l e ż y d l a j e j z a p i s u za rez erw o w ać t y l e kolum n, i l e m ie js c d z i e s i ę t n y c h z a jm u je l i c z b a równow ażna l i c z b i e w a r t o ś c i d a n e j z m ie n n e j.

W p rz y p a d k u , gdy rezerw u jem y dw ie kolumny d l a z a p is u j a k i e j ś zm iunnfej, n p . k o l . 12 i 1 3 , a kodowana w a r to ś ć t e j z m ie n n e j j e s t n p . 7 , wówczas k o l . 12 zo staw ia m y p u s t ą lu b u z u p e łn ia m y J ą u s t a

-lonym z programistami znakiem ( n p . 0 ) , n a t o m ia s t w k o l . 13 w p isu

P rz y g o to w u ją c k a r t ę kodową n a l e ż y p a m ię ta ć o ty m , i ż n i e w olno z a p is y w a ć J e d n e j z m ie n n e j w ielo k o lu m n o w ej "o k ra k ie m " n a dwóch k a r -t a c h , N ie J e s t n a t o m i a s t b łęd em p o z o s t a w ia n ie m ięd zy zm iennym i p u s t y c h kolum n.

W arto w ło ży ć n i e c o w y s iłk u w o p ra c o w a n ie k a r t kodowych od s t r o n y g r a f i c z n e j . K o d u je s i ę z n a c z n ie ł a t w i e j i m n ie j p o p e ł n i a s i ę b łę d ó w , gdy k a r t a J e s t c z y t e l n a . Z az w y cz aj r y s u j e s i ę p r o -s t o k ą t y , w p i-s u ją c u d o łu n r kolum ny. W skazane j e s t z a c h o w a n ie r e -fle k s ó w ś w i e t l n y c h m ięd zy kolum nam i zarezerw ow anym i d l a kodow ania p o s z c z e g ó ln y c h zm ie n n y c h . I d e n t y f i k a c j ę zm ien n y ch z n a c z n ie u ł a -t w i a w p ro w ad zen ie do k a r -t y i c h n u m e r a c j i , b ąd ź w p is a n i e i c h nazw y. W tym m ie js c u chcemy w y j a ś n i ć , i ż n u m e ra c ja zm ien n y c h m oże, a l e n i e m usi być c i ą g ł a . In n y k o n k u re n c y jn y sp o só b n u m erow ania n a w ią -z u j e do m i e js c a -z a p is u d a n e j -z m ie n n e j. Numer z m ie n n e j o trz y m a s i ę s t o s u j ą c n a s t ę p u j ą c y wzór?

n r k a r t y k o d o w e j, w k t ó r e j , n r kolum ny, w k t ó r e j z a p i s u j e z a p i s u j e s i ę d a n ą zm ien n ą x 100 + s i ę d a n ą zm ienną3

P rzy p u ść m y , ż e j a k a ś zm ien n a z a p isy w a n a j e s t w k a r c i e n r 9 w k o lu m n ie n r 4 2 . Z g o d n ie z tym wzorem n a l e ż y J e j p r z y p i s a ć n r 9 4 2 , I n n a zm ien n a z a p isy w a n a j e s t w k a r c i e n r 11 w k o l . n r 4 3 . P r z y p i -su jem y j e j w zw ią zk u z tym n r 1 1 4 3 . S to s u j ą c t e n w z ó r ła tw o mo-żemy z i d e n t y f ik o w a ć , w k t ó r e j k a r c i e i w k t ó r e j k o lu m n ie z a p is a n a j e s t d a n a z m ie n n a . Dwie o s t a t n i e c y f r y o z n a c z a ją za w sze n r ko-lu m n y , n a t o m i a s t c y f r y j e p o p r z e d z a ją c e n r k a r t y k o d o w e j. S to s u -j ą c n u m e ra c -ję zm ien n y c h wg p o w yższego w zoru n i e musimy J e -j wprowa-d z a ć wprowa-do k a r t kowprowa-dow ych.

Czy k a r t a kodowa ja k o ogniw o p o ś r e d n ic z ą c e m ied zy k w e s tio n a -r iu s z e m a k a -r t ą p e -r fo -ro w a n ą J e s t zaw sze p o t-r z e b n a ? W ydaje s i ę ona z b ę d n a w s y t u a c j i , gdy a n a l i z ą obejm ujem y n i e z b y t d u żo zm ien n y ch i j e s te ś m y w s t a n i e p rz y g o to w a ć i n s t r u k c j ę kodową b e z p o s łu g iw a -n i a s i ę w y p e ł-n io -n y m i k w e s ti o -n a r iu s z a m i. J e ś l i re z y g n u je m y z k a r t y k o d o w e j, musimy p r z e w id z i e ć w k w e s t i o n a r iu s z u m i e j s c e na z a p i s s y m b o li kodow ych. P rz e d p o w ie le n ie m k w e s t i o n a r iu s z a n a l e ż y n a r y -sow ać i ponum erować kolum ny, p a m i ę t a j ą c o ty m , ż e gdy d o jd z ie m y

3 2m ienna z a p is y w a n a J e s t w dwu lu b w i ę k s z e j i l o ś c i ko-lu m n , d o d a je s i ę l i c z b ę o d p o w ia d a ją c ą num erow i p i e r w s z e j kolum ny.

do kolum ny n r 8 0 , d a l e j num erujemy kolumny od 1 do 80 i t d . N a le ż y t e ż za rez erw o w ać m ie js c e n a z a p i s d an y c h i d e n t y f i k a c y j n y c h .

K odow anie w k w e s ti o n a r iu s z u ma sw o je z a l e t y : o s z c z ę d z a c z a s , o b n iż a k o s z ty b a d a ń , z m n ie js z a i l o ś ć dokumentów a tym samym moż-li w o ś ć p o p e ł n i e n i a błędów p rz y p r z e n o s z e n iu I n f o r m a c j i z k w e s tio -n a r i u s z a -n a k a r t y kodow e, ł a t w i e j s z y j e s t po w ró t do " ź r ó d e ł " # gdy t r z e b a coś p o p r a w ić . W yklucza t o w z a s a d z i e podw ójny n i e z a l e ż n y k o d in g , chyba ż e z a s t o s u j e s i ę t a k i w a r i a n t p o s tę p o w a n ia , w k tó -rym p ie r w s z e kodow anie wykona s i ę n a k a r t a c h kodow ych, a d r u g i e w k w e s t i o n a r i u s z u .

P rz y kodow aniu je d n o k ro tn y m w k w e s t io n a r iu s z u w o p a r c i u o i n -s t r u k c j ę p rz y g o to w a n ą " z g ó r y " , kodow anie można w łą c z y ć w z a k r e s obow iązków a n k i e t e r a . IX . Kodowanie d an y c h K odow anie o b e jm u je n a s t ę p u j ą c e c z y n n o ś c i; 1) o d c z y ta n i e z a p i s a n e j w k w e s t i o n a r i u s z u o d p o w ie d z i r e s p o n -d e n t a n a -dane p y t a n i e , 2 ) z a l i c z e n i e j e j do j e d n e j i t y l k o J e d n e j k a t e g o r i i k l a s y f i -k a c y j n e j w y ró ż n io n e j w i n s t r u -k c j i -k o d o w ej,

3 ) z a p i s a n i e w odpow iednim m ie js c u k a r t y kodow ej zn a k u nume-ry c z n e g o s y m b o liz u ją c e g o p r z y n a le ż n o ś ć d a n e j o d p o w ie d z i do d a n e j k a t e g o r i i k l a s y f i k a c y j n e j .

P rzy p o m n ieć n a l e ż y , i ż zm ienne w ielokolum now e z a p e ł n i a s i ę od k o ń c a , n p . zm ienna n r 326 p rz y jm u je w a r t o ś c i od 0 do 1 4 . J e s t w z w ią z k u z tym z a p isy w a n a w dwóch kolum nach k a r t y k o d o w e j: w k o l , 26 i w k o l . 2 7 . Z ałóżm y, i ż p rz y jm u je ona w a r to ś ć 7 . Z godnie z p o d a n ą r e g u ł ą pow inna być z a p is a n a w k o l . 2 7 , k o l . 26 może po zo -s t a ć p u -s t a , może być u z u p e łn io n a "0 " l u b ja k im ś innym znakiem u s ta lo n y m z p r o g r a m is ta m i. M n iej błęd ó w p o p e łn ia s i ę , J e ś l i w szy-s t k i e kolum ny szy-s ą z a p e ł n i o n e .

K o io w a n ie d an y c h b a d a c z z r e g u ły z l e c a innym osobom , k t ó r e do w ykonyw ania t e j c z y n n o ś c i n a le ż y s p e c j a l n i e p rz y g o to w a ć . K a ż d e j z n i c h b a d a c z p o w in ie n d o s ta r c z y ć k i l k a w y p e łn io n y c h k w e s t i o n a r i u -s z y , i n -s t r u k c j ę i k a r t y kodowe. M a t e r ia ł y t e w y k o rz y s ta n e b ę d ą w t r a k c i e s z k o l e n i a , k t ó r e może m ieć c h a r a k t e r zarów no t e o r e t y c z n y j a k i p r a k ty c z n y . S z k o le n ie t e o r e t y c z n e p o le g a n a z a p o z n a n iu