Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (4), 423-426, 2006

Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 423

Praca oryginalna Original paper

G³ówn¹ przyczyn¹ wystêpowania trychofitozy kró-lików jest supresja swoistej odpornoœci typu komór-kowego, która odgrywa g³ówn¹ rolê w likwidacji in-fekcji wywo³anych przez dermatofity (11, 12). U cz³o-wieka i zwierz¹t z przewlek³¹ postaci¹ dermatofitozy reakcja na antygeny grzybicze nie wystêpuje lub jest os³abiona, na co wskazuj¹ wyniki uzyskiwane w teœ-cie œródskórnym i teœteœ-cie transformacji blastycznej lim-focytów (1, 6, 7, 9, 10). Istotny wp³yw na rozwój przewlek³ej trichofitozy wywiera te¿ sprawnoœæ ko-mórkowych mechanizmów odpornoœci nieswoistej, od-powiedzialnych za fagocytozê i wewn¹trzkomórkowe zabijanie. Te mechanizmy odgrywaj¹ wa¿n¹ rolê w roz-woju swoistej odpornoœci przeciwgrzybiczej (8). Zdol-noœæ fagocytarna oraz aktywZdol-noœæ metabolizmu tleno-wego granulocytów krwi obwodowej u królików z przewlek³¹ trychofitoz¹ nie s¹ opisane. Wiele cen-nych informacji odnoœnie do stanu czynnoœciowego tych komórek uzyskuje siê w oparciu o analizê cyto-metryczn¹ z wykorzystaniem gotowych zestawów „Phagotest” i „Bursttest”.

Celem badañ by³a ocena stanu komórkowej odpor-noœci nieswoistej na podstawie cytometrycznej anali-zy aktywnoœci fagocytarnej i metabolizmu tlenowego granulocytów krwi obwodowej królików z przewlek-³¹ trychofitoz¹.

Materia³ i metody

Zwierzêta doœwiadczalne. Badania przeprowadzono w fer-mie królików rasy nowozelandzkiej, licz¹cej 190 samców i 950 samic w ci¹g³ym cyklu produkcyjnym, w której od kil-ku lat stacjonarnie wystêpuje grzybica skórna wywo³ana przez Trichophyton mentagrophytes var. granulosum. Króliki trzy-mane by³y w systemie chowu klatkowego z automatycznymi poid³ami w halach z wentylacj¹ grawitacyjn¹ i mechanicz-nym nawiewem œwie¿ego powietrza, oœwietlone w sposób naturalny w okresie wiosenno-letnim i sztuczny w okresie je-sienno-zimowym. Hale w okresie zimowym ogrzewane by³y nadmuchem ciep³ego powietrza. Zwierzêta tworz¹ce stado podstawowe wraz z przychówkiem trzymane by³y w oddziel-nych halach. Warunki zoohigieniczne i sanitarne w fermie by³y zadowalaj¹ce. Króliki ¿ywiono pe³noporcjow¹ pasz¹ granu-lowan¹ z dodatkiem kokcydiostatyków przy sta³ym dostêpie do wody.

Cytometryczna ocena aktywnoœci fagocytarnej

i metabolizmu tlenowego granulocytów krwi

obwodowej królików z przewlek³¹ trichofitoz¹

KRZYSZTOF KOSTRO, KATARZYNA WOJCICKA-LORENOWICZ, KINGA LEŒNIEWSKA***, JACEK MADANY*, BARBARA MAJER-DZIEDZIC**

Zak³ad Epizootiologii i Klinika Chorób ZakaŸnych Instytutu Chorób ZakaŸnych i Inwazyjnych,

*Katedra i Klinika Chorób Wewnêtrznych Zwierz¹t Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. G³êboka 30, 20-612 Lublin **Zak³ad Mikrobiologii Weterynaryjnej Instytutu Chorób ZakaŸnych i Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR,

ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin

***Katedra Biologii i Ochrony Œrodowiska Wydzia³u Lekarskiego AM, ul. D³uga 1/2, 61-848 Poznañ Kostro K., Wojcicka-Lorenowicz K., Leœniewska K., Madany J., Majer-Dziedzic B.

Flow cytometry evaluation of phagocyte activity and oxygen metabolism in granulocytes of peripheral blood in rabbits with chronic trichophytosis

Summary

The aim of the study was to evaluate the activity of peripheral blood granulocytes in rabbits with chronic trichophytosis by using commercial sets of Phagotest and Burstest adopted to flow cytometry. A strong suppression of unspecific cellular immune responses was found in rabbits with chronic trichophytosis. Once fungal infection is established it can only be destroyed by T cell-mediated mechanisms. T cells primarily function by activating macrophages and by promoting epidermal growth and keratinization. The destroyed unspecific immune mechanisms are manifested by decreased phagocyte activity and oxygen metabolism of granulocytes. Therefore, it is reasonable to assume that when vaccine therapy is used to treat chronic trichophytosis in rabbits with unspecific immunity it should be modulated in order to restore the destroyed mechanisms of unspecific immunity. The latter’s normal functioning is a prerequisite for the development of specific antifungal immunity.

Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 424

Badania wykonano na 15 królikach rasy nowoze-landzkiej (grupa I) w wieku 16 tygodni, u których badaniem klinicznym stwierdzono uogólnion¹ postaæ trychofitozy. Od tych królików izolowano T. men-tagrophytes var. granulosum. W trakcie wywiadu z w³aœcicielem ustalono, ¿e zmiany grzybicze u wy-typowanych do badañ królików utrzymuj¹ siê oko³o 12 tygodni. Ze wzglêdu na d³ugotrwa³e utrzymywa-nie siê zmian chorobowych rozpoznan¹ grzybicê skórn¹ zakwalifikowano jako przewlek³¹ postaæ try-chofitozy. Grupê kontroln¹ (grupa II) stanowi³o 8 zdrowych królików rasy nowozelandzkiej bêd¹cych w tym samym wieku i pochodz¹cych z hodowli, w której ta choroba dotychczas nie wystêpowa³a.

Oznaczanie aktywnoœci fagocytarnej granulo-cytów. Aktywnoœæ fagocytarn¹ granulocytów okreœ-lono metod¹ cytometrii przep³ywowej, u¿ywaj¹c ko-mercyjnego zestawu Phagotest (Orpegon Pharma, Heidelberg, F.R.G), zaadaptowanego do metody cy-tometrii przep³ywowej. Zestaw ten zawiera bakterie E. coli znakowane FITC, opsonizowane przeciwcia-³ami i sk³adowymi dope³niacza. Pozwala on na okreœ-lenie odsetka granulocytów fagocytuj¹cych oraz ich aktywnoœci fagocytarnej (œrednia intensywnoœæ fluo-rescencji pozwala wnioskowaæ o iloœci wch³oniêtych bakterii przez granulocyt).

Oznaczenia wykonano wed³ug za³¹czonej proce-dury. Do ja³owych probówek wlewano po 20 µl pe³-nej heparynizowape³-nej krwi, sch³odzope³-nej przez 10 min. w temperaturze 0°C i mieszano z równ¹ objêtoœci¹ (20 µl) zawiesiny E. coli. Testowane hodowle inku-bowano przez 20 min. w temp. 37°C, natomiast prób-ki kontrolne w ³aŸni lodowej (20 min. w 0°C), a nastêpnie badane próbki umieszczono w ³aŸni lo-dowej i po dodaniu do ka¿dej 100 µl zimnego p³ynu Quenching dok³adnie mieszano przez 2 min. w temp. 25°C. Po tym czasie do ka¿dej próbki dodano po 3 ml zimnego p³ynu p³ucz¹cego (Washing) i

wiro-wano przy 250 g przez 5 minut w temp. 4°C. Nastêpnie do wszystkich próbek dodano 700 µl p³ynu lizuj¹cego i inkubo-wano przez 10 minut w temperaturze pokojowej. Po zakoñ-czonej inkubacji próbki poddano analizie cytometrycznej.

Okreœlenie metabolizmu tlenowego granulocytów. Me-tabolizm tlenowy granulocytów okreœlono przy u¿yciu komer-cyjnego zestawu Bursttest (Orpegon Pharma, Heidelberg, F.R.G.) zaadaptowanego do metody cytometrii przep³ywowej. Do aktywacji komórek stosowano opsonizowane bakterie E. coli. Oznaczenia wykonano wed³ug wskazañ producenta. Odsetek pobudzonych komórek zdolnych do produkcji meta-bolitów tlenowych okreœlono przy pomocy przekszta³conego modelu DHR (dihydrorhodamine) 123 w R 123. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej, obliczaj¹c œredni¹ i od-chylenie standardowe oraz istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy grupa-mi oraz kolejnygrupa-mi oznaczeniagrupa-mi, stosuj¹c test t-Studenta.

Wyniki i omówienie

U królików wystêpowa³a uogólniona g³êboka stru-piasta trychofitoza o przewlek³ym charakterze. Typo-we ogniska grzybicze w postaci owalnych wy³ysieñ, pokrytych azbestowymi, silnie zespolonymi ze skór¹ strupami umiejscowione by³y na g³owie i ma³¿owinach usznych, tu³owiu oraz na przednich i tylnych

koñczy-nach. Ogniska grzybicze utrzymywa³y siê u wszyst-kich badanych królików przez ca³y okres prowadzo-nej obserwacji. Równoczeœnie obserwowano zahamo-wanie wzrostu i postêpuj¹ce char³actwo. Z zeskrobin pobranych od chorych królików izolowano przed roz-poczêciem badañ oraz w ich toku czyst¹ hodowlê T. mentagrophytes. U zwierz¹t grupy kontrolnej nie obserwowano ¿adnych objawów chorobowych, a wy-niki badañ hodowlanych wypad³y negatywnie.

W 70. dniu (dzieñ rozpoczêcia badañ) w grupie zwie-rz¹t doœwiadczalnych notowano statystycznie istotnie (p £ 0,01) wy¿sze œrednie wartoœci odsetka komórek fagocytuj¹cych w porównaniu z kontrol¹ (ryc. 1a i 1b). Nastêpnie wyst¹pi³ stopniowy, ale statystycznie istotny spadek tych wartoœci w stosunku do jego œred-nich wartoœci wyjœciowych (p £ 0,01), jak i grupy kon-trolnej (p £ 0,01 lub p £ 0,05). Najni¿sze œrednie war-toœci procentu komórek fagocytuj¹cych w grupie zwie-rz¹t doœwiadczalnych notowano w ostatnim terminie badañ. Podobnie w ci¹gu ca³ego okresu utrzymywa³y siê na ni¿szym (p £ 0,01) od wyjœciowego poziomie wartoœci œredniego kana³u fluorescencji i by³y one naj-ni¿sze w tym samym terminie, co procent komórek

70. 84. 98. dzieñ 112. 0 10 20 30 40 50 60 70 œredni kana³ fluorescencji ±6,1 ±6,1 A, B ±4,8 ±2,7 A, B ±3,2 ±2,1 A, B ±2,9 ±2,1

grupa doœwiadczalna grupa kontrolna 0 10 70. 84. 98. dzieñ 112. 20 30 40 50 60 70 80 % komórek fagocytuj¹cych ±3,7 A ±5,8 ±4,2 A, B ±2,3 ±2,1 a, B ±2,9 ±2,6 A, B ±2,9

grupa doœwiadczalna grupa kontrolna a)

b)

Ryc. 1. Cytometryczna analiza aktywnoœci fagocytarnej granulocytów [a) % komórek fagocytuj¹cych, b) œredni kana³ fluorescencji] we krwi obwodowej u królików z naturaln¹ przewlek³¹ trichofitoz¹ (–x ± SD) Objaœnienia: a – ró¿nice statystycznie istotne pomiêdzy grup¹ doœwiadczal-n¹ a kontroldoœwiadczal-n¹ (p £ 0,05), A – ró¿nice statystycznie istotne pomiêdzy grup¹ doœwiadczaln¹ a kontroln¹ (p £ 0,01), B – ró¿nice statystycznie istotne po-miêdzy poszczególnymi pobraniami a dniem 70. (p £ 0,01)

Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 425

fagocytuj¹cych. U królików w grupie kontrolnej od-setek komórek fagocytuj¹cych i œredni kana³ fluo-rescencji utrzymywa³y siê na poziomie zbli¿onym do wyjœciowego przez ca³y okres obserwacji. Œrednie wartoœci procentu komórek fagocytujacych, z wyj¹t-kiem dwóch pierwszych terminów oznaczeñ, by³y istot-nie wy¿sze w toku dalszej obserwacji w stosunku do królików z przewlek³¹ trichofitoz¹. Z kolei œrednie war-toœci kana³u fluorescencji, z wyj¹tkiem warwar-toœci po-cz¹tkowej, w pozosta³ych terminach oznaczeñ by³y istotnie wy¿sze w stosunku do zwierz¹t doœwiadczal-nych.

Z danych ryc. 2a i 2b wynika, ¿e istotny spadek (p £ 0,01) aktywnoœci metabolizmu tlenowego gra-nulocytów u królików z przewlek³¹ trychofitoz¹ na-st¹pi³ ju¿ w drugim terminie oznaczeñ w porównaniu z wartoœciami wyjœciowymi oraz grup¹ kontroln¹. Ró¿-nice te dotyczy³y zarówno œrednich wartoœci odsetka komórek pobudzonych, jak i kana³u fluorescencji. Po tym czasie obserwowano dalszy stopniowy i statystycz-nie istotny (p £ 0,01) spadek procentu komórek po-budzonych i œredniego kana³u fluorescencji tak w sto-sunku do wartoœci pocz¹tkowych, jak i grupy

kontrol-nej. W ostatnim dniu badañ stwierdzono naj-ni¿sze œrednie wartoœci odsetka komórek po-budzonych i kana³u fluorescencji w toku ca³ej obserwacji. U zwierz¹t grupy kontrolnej odse-tek komórek pobudzonych, z wyj¹tkiem war-toœci wyjœciowych, by³ istotnie wy¿szy od zwierz¹t doœwiadczalnych w pozosta³ych ter-minach oznaczeñ. Natomiast œredni kana³ fluorescencji by³ istotnie wy¿szy we wszyst-kich terminach badañ.

Obraz kliniczny trychofitozy u królików, po-dobnie jak u innych gatunków zwierz¹t, zale-¿y przede wszystkim od wieku zwierz¹t, rezy-stencji i warunków bytowania. Wœród tych czynników wa¿n¹ rolê w rozwoju procesu cho-robowego odgrywa sprawnoœæ komórkowych mechanizmów odpornoœci nieswoistej oraz swoistej. Zaburzenie ich funkcji jest warun-kiem wyst¹pienia jawnej postaci trychofitozy z tendencj¹ do rozwoju formy przewlek³ej (11-13). W badaniach w³asnych przewlek³a po-staæ trychofitozy wystêpowa³a u 16-tygodnio-wych królików zaka¿onych w warunkach na-turalnych. Z zeskrobin pobranych od królików chorych izolowano czyst¹ kulturê T. mentagro-phytes var. granulosum, który odgrywa domi-nuj¹c¹ rolê w etiologii grzybicy skórnej króli-ków. Typowe ogniska grzybicze utrzymywa³y siê przez okres 6-tygodniowej obserwacji, po-woduj¹c w tym czasie u królików z uogólnio-n¹ postaci¹ trychofitozy przewlek³ej zahamo-wanie rozwoju i postêpuj¹ce char³actwo. Jest to zgodne z danymi piœmiennictwa oraz wyni-kami w³asnych obserwacji, ¿e ostra postaæ try-chofitozy u królików nie poddanych we w³aœ-ciwym czasie terapii przyczynowej ma tendencjê do wybitnie przewlek³ego przebiegu (11, 12).

Rozwój odpornoœci przeciwgrzybiczej wi¹¿e siê z aktywacj¹ fagocytów, uczuleniem klonów swoistych limfocytów T oraz produkcj¹ przeciwcia³ skierowa-nych przeciwko dermatofitom (13). W czasie wzrostu grzybów uwalniane s¹ substancje chemotaktyczne dla neutrofilów, które infiltruj¹c miejsce infekcji, likwi-duj¹ zaka¿enie (3, 4, 13). W nieswoistej odpornoœci komórkowej uczestnicz¹ równie¿ makrofagi, które po-siadaj¹ receptory lektynowe wi¹¿¹ce bezpoœrednio okreœlone cukry œciany komórkowej grzybów lub nisz-cz¹ je przy udziale obecnego na ich powierzchni re-ceptora FcIgG i C3b (13). Jednak¿e g³ówn¹ rolê w odpornoœci przeciwgrzybiczej odgrywa swoista od-pornoœæ komórkowa zwi¹zana z limfocytami pomoc-niczymi Th (2, 7, 13, 14). Smith i Griffin (15) wyra¿a-j¹ pogl¹d, ¿e zjawisko wzajemnego wykluczania siê limfocytów Th1 i Th2 oznacza, ¿e dla rozwoju pro-tekcyjnej odpornoœci przeciwgrzybiczej konieczna jest aktywacja subpopulacji limfocytów Th1. Natomiast ak-tywacja limfocytów Th2 przyczynia siê do rozwoju przewlek³ej postaci grzybicy skórnej oraz jest

przy-70. 84. 98. dzieñ 112. 0 10 20 30 40 50 60 70 % komórek pobudzonych A ±3,1 ±4,3 A, B ±4,2 ±3,1 A, B ±3,6 ±1,9 A, B±2,1 ±1,9

grupa doœwiadczalna grupa kontrolna

70. 84. 98. dzieñ 112. 0 10 20 30 40 50 60 œredni kana³ fluorescencji A ±2,1 ±4,1 A, B ±3,4 ±2,5 A, B ±3,8 ±2,4 A, B ±2,2 ±2,4

grupa doœwiadczalna grupa kontrolna a)

b)

Ryc. 2. Ocena metabolizmu tlenowego granulocytów [a) % komórek pobudzonych, b) œredni kana³ fluorescencji] we krwi obwodowej po ak-tywacji E. coli u królików z naturaln¹ przewlek³¹ trichofitoz¹ (–x ± SD) Objaœnienia: A – ró¿nice statystycznie istotne pomiêdzy grup¹ doœwiad-czaln¹ a kontroln¹ (p £ 0,01), B – ró¿nice statystycznie istotne pomiêdzy poszczególnymi pobraniami a dniem 70. (p £ 0,01)

Medycyna Wet. 2006, 62 (4) 426

czyn¹ hamowania protekcyjnej odpornoœci przeciw-grzybiczej.

Dokonuj¹c cytometrycznej oceny stanu czynnoœcio-wego granulocytów krwi obwodowej u królików z przewlek³¹ postaci¹ trychofitozy stwierdzono statys-tycznie istotny spadek aktywnoœci fagocytarnej i me-tabolizmu tlenowego granulocytów krwi obwodowej u królików chorych we wszystkich terminach ozna-czeñ w stosunku do zwierz¹t grupy kontrolnej. Sta-tystycznie istotnie zmniejszy³ siê tak¿e œredni kana³ fluorescencji bêd¹cy wyk³adnikiem nasilenia procesu fagocytozy. Wskazuje to na supresjê komórkowych mechanizmów odpornoœci nieswoistej u królików z przewlek³¹ trychofitoz¹. Silnie zaznaczona supresja aktywnoœci fagocytarnej granulocytów mog³a byæ efek-tem inhibicyjnego oddzia³ywania grzyba polegaj¹ce-go prawdopodobnie na blokowaniu powierzchniowych receptorów komórek fagocytuj¹cych (2). Dermatofity wytwarzaj¹ te¿ substancje hamuj¹ce odczyny odpor-noœciowe. Wœród nich g³ówn¹ rolê odgrywaj¹ manna-ny zawarte w œcianie komórkowej grzyba, które uwal-niane s¹ w czasie jego wzrostu. Prawdopodobnie man-nany, po zwi¹zaniu siê z powierzchniowym recepto-rem polisacharydowym komórek prezentuj¹cych an-tygen limfocytom T, wnikaj¹ do wewn¹trz komórki, powoduj¹c zaburzenia syntezy lub funkcji RNA (3, 5, 13). Granulocyty, zw³aszcza neutrofile, które odgry-waj¹ najwa¿niejsz¹ rolê w procesie fagocytozy nie by³y w pe³ni zdolne do podjêcia funkcji obronnych prowa-dz¹cych do eliminacji infekcji grzybiczej z powierzchni skóry u królików z przewlek³¹ trychofitoz¹. Zatem utrzymuj¹ca siê supresja aktywnoœci fagocytarnej i metabolizmu tlenowego jest wa¿nym czynnikiem pre-dysponuj¹cym do rozwoju przewlek³ej formy grzybi-cy u królików.

Aktywowane neutrofile i makrofagi uczestnicz¹ równie¿ w swoistej odpowiedzi immunologicznej, pe³-ni¹c rolê komórek prezentuj¹cych antygen. Antygeny dermatofitów s¹ rozpoznawane, przetwarzane i umieszczane w po³¹czeniu z cz¹steczkami MHC II klasy na powierzchni b³on komórek prezentuj¹cych antygen (aktywowane neutrofile, makrofagi i komór-ki Langerhansa) limfocytom T. Ponadto komórkomór-ki te po uprzedniej stymulacji antygenowej uwalniaj¹ szereg cytokin, które moduluj¹ zarówno miejscow¹, jak i sys-temow¹ reakcjê zapaln¹ oraz odpowiedŸ immunolo-giczn¹ organizmu w przebiegu infekcji grzybiczej. Fagocyty uprzednio aktywowane przez limfocyty T s¹ równie¿ jednym z g³ównych mechanizmów efektoro-wych swoistej odpowiedzi immunologicznej, bior¹cym udzia³ w eliminacji infekcji grzybiczych (2, 6, 13). W tym procesie wa¿n¹ rolê spe³nia czynnik zahamo-wania migracji makrofagów MIF (Macrophage Migra-tion Inhibitory Factor). ród³em jego syntezy s¹ lim-focyty TCD4+ _{oraz monocyty i makrofagi.}

Produko-wany w ognisku zapalnym przez komórki TCD4+

czyn-nik MIF hamuje migracjê pobudzonych makrofagów, które pe³ni¹ zasadnicz¹ rolê w likwidacji infekcji

grzy-biczej. Z kolei uwalniany przez makrofagi czynnik MIF wzmaga aktywnoœæ limfocytów T. Cytokina ta wzma-ga te¿ syntezê TNFa oraz wykazuje synergizm z IFNg w stymulacji produkcji tlenku azotu (NO) przez ma-krofagi. W ognisku zapalnym produkowany przez makrofagi i limfocyty TCD4+ _{czynnik MIF}

neutrali-zuj¹c immunosupresyjne w³aœciwoœci glikokortyko-idów, utrzymuje wzajemn¹ równowagê pomiêdzy ak-tywnoœci¹ cytokin pro- i przeciwzapalnych. Stwierdzo-ny w badaniach w³asStwierdzo-nych istotStwierdzo-ny spadek aktywnoœci fagocytarnej i metabolizmu tlenowego granulocytów u królików z przewlek³¹ trychofitoz¹ mia³ prawdopo-dobnie zasadniczy wp³yw na wielkoœæ uzyskanej ko-mórkowej odpornoœci swoistej. Wed³ug Calderona (2), dermatofitoza przewlek³a rozwija siê w wyniku hipo-reaktywnoœci komórek immunokompetentnych lub w wyniku modulacji odpowiedzi immunologicznej przez limfocyty T supresyjne.

Wnioski

1. W przewlek³ej trichofitozie królików dochodzi do supresji komórkowych mechanizmów odpornoœci nieswoistej, na co wskazuje spadek aktywnoœci fago-cytarnej i metabolizmu tlenowego granulocytów krwi obwodowej.

2. W terapii przewlek³ej trichofitozy królików, ce-lem przywrócenia zaburzonych mechanizmów odpor-noœci nieswoistej wskazane jest ich pobudzenie po-przez stosowanie nieswoistych immunostymulatorów.

Piœmiennictwo

1.Brahmi Z., Liautaund B., Marill F.: Depressed cell – mediated immunity in chronic dermatophytic infectious. Ann. Immunol. (Inst. Pasteur) 1980, 131C, 143-153.

2.Calderon R. A.: Immunoregulation of dermatophytosis. Critical Rev. Microbiol. 1989, 16, 339-368.

3.Dahl M. V.: Suppression of immunity and inflammation by products produced by dermatophytes. J. Am. Acad. Dermatol. 1993, 28, 19-23.

4.Davies R. R., Zaini F.: Trichophyton rubrum and the chemotaxis of polymor-phonuclear leukocytes. J. Med. Vet. Mycology 1984, 22, 65-71.

5.Grando S. A., Hostager B. S., Herron M. J.: Binding of Trichophyton rubrum mannan to human monocytes in vitro. J. Invest. Dermatol. 1992, 98, 876-880. 6.Grappel S. F., Bishop C. T., Blank F.: Immunology of dermatophytes and

derma-tophytosis. Bacteriol. Rev. 1974, 38, 222-250.

7.Green F., Lee K. W., Balish E.: Chronic T. mentagrophytes dermatophytosis of guinea pigs skin grafts on nude mice. J. Invest. Dermatol. 1982, 79, 125-129. 8.Gregurek-Novak T., Rabatiæ S., Silobræiæ V.: Defective phagocytosis in chronic

trichophytosis. J. Med. Vet. Mycol. 1993, 31, 115-120.

9.Hay R. J., Shennan G.: Chronic dermatophyte infections II. Antibody and cell--mediated immune responses. Br. J. Dermatol. 1982, 106, 191-198.

10.Honbo S., Jones H. J., Artis W. M.: Chronic dermatophyte infection:evaluation of the Ig class-specific antibody response reactive with polysaccharide and pep-tide antigens derived from Trichophyton mentagrophytes. J. Invest. Dermatol. 1984, 82, 287-290.

11.Kostro K., Gliñski Z., Wojcicka-Lorenowicz K., Gacek L., Krakowski M.: Szcze-pionka Alopevac w profilaktyce i terapii trychofitozy królików. Medycyna Wet. 2000, 56, 816-821.

12.Kostro K., Gliñski Z., Wojcicka-Lorenowicz K., Gacek L., Krakowski M.: Wp³yw wczesnego uodporniania osesków królików na wystêpowanie trychofitozy w fermie zapowietrzonej. Medycyna Wet. 2001, 57, 819-823.

13.Kostro K., Gliñski Z., Wojcicka-Lorenowicz K.: Odczyny immunologiczne w grzybicach skórnych zwierz¹t. Medycyna Wet. 2001, 57, 709-714. 14.Romagnani S.: Type 1 T helper and type 2 T helper cells: functions, regulation

and role in protection and disease. Int. J. Clin. Lab. Res. 1991, 21, 152-159. 15.Smith J. M. B., Griffin J. F. T.: Strategies for the development of a vaccine

against ringworm. J. Med. Vet. Mycology 1995, 33, 87-91.

Adres autora: dr hab. Krzysztof Kostro, prof. nadzw. AR, ul. Sikorskie-go 3/81, 20-814 Lublin