Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 795
Artyku³ przegl¹dowy Review
Przedstawiana w czasie corocznie odbywaj¹cych siê w Pary¿u Sesji Generalnych wiatowej Organizacji Zdrowia Zwierz¹t (OIE) sytuacja epizootiologiczna na wiecie (9) dotyczy znajduj¹cych siê na licie OIE cho-rób zwierz¹t, zg³aszanych przez pañstwa cz³onkow-skie, aktualnie w liczbie 175. Choroby te okrelane s¹ jako listed diseases. Dane dotycz¹ce listy chorób OIE opublikowano uprzednio (5, 8). Aktualna lista tego rodzaju przekraczaj¹cych granice pañstw chorób (Transboundry Animal Diseases, TADs) znajduje siê w rozdziale 1.2. Kodeksu OIE Zdrowia Zwierz¹t L¹-dowych (2). W zwi¹zku z postêpuj¹c¹ globalizacj¹ handlu, zwiêkszaj¹cym siê przemieszczaniem ludzi i zwierz¹t oraz miêdzynarodowym obrotem surowców i produktów zwierzêcych, jak te¿ efektami zmian kli-matu obserwuje siê z roku na rok pojawianie siê lub ponowne pojawianie siê albo zanikanie chorób na te-rytoriach, w krajach, a nawet regionach kontynentów. Stwierdzane s¹ te¿ nowe choroby zakane, które do-tychczas w ogóle nie wystêpowa³y (emerging diseases).
Tote¿ lista OIE podlega w czasie wynikaj¹cym st¹d zmianom, które na ogó³ nie s¹ czêste.
Referentem sytuacji epizootiologicznej na wiecie w 2009 r. i pocz¹tku 2010 r. by³ dr Karim Ben Jebara, kierownik Departamentu Informacji o Zdrowiu Zwie-rz¹t OIE. Jak wynika z przedstawionej przez niego ta-beli 1, uwzglêdniaj¹cej dla porównania obok 2009 r. równie¿ lata poprzednie, wysoce chorobotwórcza grypa ptaków, wywo³ana przez podtyp H5N1, mia³a swój wierzcho³ek czêstoci i wielkoci obszaru wy-stêpowania w latach 2006-2008. Po tym okresie na-st¹pi³ spadek zbli¿ony do stanu z 2005 r. W zale¿nych od lat liczbach ognisk pryszczycy zanotowano ró¿-nice, przy niskiej liczbie 9 w 2005 r. w porównaniu z 33 ogniskami w 2009 r. Jako czynnik etiologiczny wykazano serotyp O. Rzekomy pomór drobiu naj-czêciej stwierdzano w 2005 r., a najrzadziej w latach 2007 i 2008. Choroba niebieskiego jêzyka charakte-ryzowa³a siê najwiêksz¹ liczb¹ zidentyfikowanych ognisk w 2009 r., co wskazuje na jej
rozprzestrzenia-Sytuacja epizootiologiczna na wiecie
w 2009 r. i pocz¹tku 2010 r., wg danych OIE
MARIAN TRUSZCZYÑSKI, TADEUSZ WIJASZKA
Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Truszczyñski M., Wijaszka T.
Epizootiological situation in the world in the year 2009 and the beginning of 2010 according to data from the OlE
Summary
According to the OlE rapporteur, Dr Karim Ben Jebara, Head of the OlE Animal Health Information Department, there were no major regional or international events involving OlE listed diseases in 2009 or early 2010. A continuation of the situation with quantitative and qualitative differences was witnessed. The table for the most frequently reported diseases is presented. The next table informs about the total number of confirmed human cases and deaths caused by the avian influenza subtype H5Nl. Although it is not an OlE listed disease pandemic influenza A H1N1 (2009) has been notified to the OlE as an emerging disease. The occurrence of this infection in swine, turkeys and dogs, including countries where it occurred, is character-ized. African swine fever outbreaks reported to OlE between January 2009 and March 2010 by Armenia and Russia are mentioned. The infection is present in wild boar and domestic swine. Because of its location it is endangering the swine population in Eastern and Central Europe. After a long time of not occurring, in 2009 glanders was reported from Brazil, Ethiopia, Iran, Afganistan, India, Myanmar and Mongolia. OlE recom-mended that given the potentially severe consequences for humans it is important to implement regular testing in the event of international movement of Equidae and conduct national surveillance. In the report sheep pox and goat pox, Rift Valley fever, West Nile fever, bovine anaplasmosis, bovine babesiosis, equine piroplasmosis, notified bee diseases, and some infections occurring in 2009 and beginning of 2010 in wildlife are also mentioned and discussed.
Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 796
nie siê na obszary dotychczas wolne od tej choroby (9). Problem pande-micznej grypy A H1N1 (2009) poja-wi³ siê w USA w kwietniu 2009 r. i w maju 2009 r. w Kanadzie, co wyra¿a siê liczb¹ 22 ognisk zanotowanych u zwierz¹t. Wczeniej choroba wystê-powa³a w Meksyku. Pozosta³e, zg³a-szane do OIE choroby, wymienione w tabeli 1, utrzymywa³y siê w oma-wianym okresie na mniej wiêcej po-dobnym poziomie.
W nawi¹zaniu do tab. 1 w 2009 r. i pocz¹tku 2010 r. wystêpowanie wy-soce chorobotwórczej grypy ptaków zg³osi³y do OIE: Izrael, Myanmar,
Nepal, Bangladesz, Kambod¿a, Indie, Indo-nezja, Egipt i Wietnam, czyli mniejsza ni¿ w uprzednich latach liczba pañstw (9). Zatem równie¿ ten fakt, obok zaznaczonego w tab. 1 spadku w 2009 r. liczby ognisk wskazuje, ¿e w porównaniu do poprzedniego szczytu tej pan-zootii (4, 6, 7, 9), dynamika i zasiêg wysoce cho-robotwórczej grypy ptaków H5N1 by³y w 2009 r. i pocz¹tku 2010 mniejsze ni¿ poprzednio.
Tab. 2 prezentuje liczby zachorowañ i zejæ miertelnych ludzi w wymienionych krajach z powodu zaka¿enia odzwierzêcym wirusem H5N1w latach 2009 i 2010.
Pandemiczna grypa A H1N1 (2009),
nie-s³usznie zwana czêsto, zw³aszcza przez media, gryp¹ wiñsk¹, stanowi¹c chorobê ludzi, uznan¹ przez WHO za pandemiê (3), nie znajduje siê na licie zg³aszanych do OIE chorób ze wzglêdu na ma³e znaczenie w sen-sie wywo³ywania strat gospodarczych. Mimo to sta-nowi przedmiot zainteresowania OIE jako choroba nowo pojawiaj¹ca siê u wiñ (emerging disease) i jako taka, zgodnie z ogólnie przyjêt¹ w OIE zasad¹ w od-niesieniu do nowych chorób stwierdzonych u zwie-rz¹t (artyku³ 1.1.3. Kodeksu Zdrowia Zwiezwie-rz¹t L¹do-wych, 1), równie¿ podlega obowi¹zkowi zg³aszania przez kraje cz³onkowskie. Notowano j¹ zatem u wiñ przy ³agodnym przebiegu lub infekcji bezobjawowej po raz pierwszy wczeniej w Meksyku, a nastêpnie w 2009 r. w USA i Kanadzie. W kolejnoci o jej wy-stêpowaniu u wiñ informowa³o OIE w sumie 22 kra-je (tab. 3). W Kanadzie, Chile, Francji i USA infekcjê wywo³an¹ przez A H1N1 (2009) wykazano te¿ u in-dyków. W Chinach Ludowych stwierdzono podtyp A H1N1 u 2 psów, co równie¿ wynika z tabeli 3. Mimo tych faktów OIE uzna³a, ¿e z uwagi na wy³¹cznie ludz-ki, z epidemiologicznego punktu widzenia, rezerwuar podtypu A H1N1 (2009) oraz wobec przenoszenia siê infekcji z cz³owieka na cz³owieka, a nie od wiñ lub innych zwierz¹t na cz³owieka, jego wykazanie u zwie-rz¹t nie poci¹ga za sob¹ restrykcji odnosz¹cych siê do obrotu miêdzynarodowego, co zw³aszcza dotyczy wiñ lub ich produktów.
Infekcja wywo³ana przez A H1N1 (2009) spowo-dowa³a, zgodnie z informacj¹ WHO z 14 marca 2010 r., u ludzi w sumie 16 813 zejæ miertelnych (1).
Przedstawione stanowisko, jakie OIE przyjê³o w od-niesieniu do pandemicznej grypy A H1N1 (2009), ja-sno potwierdza zasadnoæ zg³aszania do OIE, tak szyb-ko, jak to mo¿liwe, nie tylko chorób listy OIE, ale rów-nie¿ innych nowo pojawiaj¹cych siê chorób zwierz¹t o tej samej jak u ludzi etiologii, mimo ¿e na licie OIE nie figuruj¹. Umo¿liwia to bowiem wczesne ostrzega-nie wchodz¹cych w grê pañstw i podjêcie odnonego monitoringu i ewentualnie innych dzia³añ prewencyj-nych. W konsekwencji mog¹ byæ tworzone niezw³ocz-nie podstawy postêpowania, jakie powinno siê reali-zowaæ w celu ochrony zdrowia ludzi i zwierz¹t.
Jak wynika z danych 78. Sesji Generalnej OIE (1), afrykañski pomór wiñ (ASF) stanowi w chwili obec-nej narastaj¹ce zagro¿enie dla produkcji trzody chlew-Tab. 1. Liczby ognisk chorób najczêciej zg³aszanych do OIE
a b o r o h C 2005 2006 2007 2008 2009 Ogó³em w ó k a t p a p y r g a z c r ó w t o b o r o h c e c o s y W 11 60 33 27 12 1431 a c y z c z s y r P 19 12 25 17 33 96 u i b o r d r ó m o p y m o k e z R 26 16 11 10 17 80 a k y z ê j o g e i k s e i b e i n a b o r o h C 11 11 14 14 20 60 ñ i w r ó m o p y n z c y s a l K 12 17 14 18 16 37 ) 9 0 0 2 ( 1 N 1 H A a p y r g a n z c i m e d n a P 10 10 10 10 22 22 k il g ¹ W 13 14 12 18 13 20 a n zi l k e i c W 10 10 17 17 13 17 e i p r a c S 13 15 12 14 13 17 ñ i w r ó m o p i k s ñ a k y rf A 11 11 19 13 12 16
Tab. 2. Chorobotwórczoæ pochodz¹cego od ptaków podtypu wirusa grypy H5N1 dla ludzi
o w t s ñ a P 9 0 0 2 2010do30marca i k d a p y z r P ñ a w o r o h c a z mZeiejtrceialne zaPcrhzyoproawdkaiñ mZeiejtrceilane a ¿ d o b m a K 11 10 10 0 n i h C a k il b u p e R a w o d u L 17 14 10 0 t p i g E 39 14 18 6 a jz e n o d n I 21 19 11 1 m a n t e i W 15 15 15 2 e i m u s W 73 32 24 9
Tab. 3. Kraje i gatunki zwierz¹t, u których stwierdzono cho-robotwórczy dla cz³owieka A H1N1 (2009)
e i n i w Hodinodwyklaine Psy a w o d u L , a d a n a K , a il a rt s u A , a n y t n e g r A , a i n a D , y n i h C i e p i a T , n i h C a k il b u p e R , a jz e n o d n I , a i d n a l s I , y c m e i N , a i d n a l n i F a k il b u p e R , a i n o p a J , y h c o ³ W , a i d n a lr I , a i b r e S , a j s o R , a i g e w r o N , k y s k e M ,i e r o K A S U , a i n a t y r B a k l e i W , a i d n a lj a T , e li h C , a d a n a K A S U , a j c n a r F LRuedpouwbailka n i h C
Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 797
nej w Europie, zw³aszcza Wschodniej i rodkowej, ze wzglêdu na wyst¹pienie na obszarach Europy Wschod-niej, w tym w Rosji i po³udniowo-zachodniej Azji (1, 9). W Gruzji potwierdzono pojawienie siê po raz pierw-szy ASF w czerwcu 2007 r. ród³em okaza³y siê zaka-¿one produkty pochodzenia zwierzêcego, które dotar-³y do portu Poti nad Morzem Czarnym. Wyosobniony od pad³ych wiñ i dzików wirus okaza³ siê blisko spo-krewniony z izolatami genotypu II ASFV wyosobnio-nymi od wiñ w Mozambiku, Madagaskarze i Nami-bii. Wirus ten zosta³ przeniesiony w sierpniu 2007 r. od wiñ z Gruzji do s¹siaduj¹cej Armenii, docieraj¹c stamt¹d do granicy z Azerbejd¿anem. W tym pañstwie ASF wyst¹pi³ w styczniu 2008 r. Zaka¿one zosta³y winie, ale ród³em infekcji by³y dziki. Jak wynika³o z informacji g³ównego lekarza weterynarii tego kraju do OIE, w zaka¿onej wiosce, w której by³o w sumie 4832 wiñ, ostatnia pad³a 7 lutego 2008 r. Kolejny przegl¹d serologiczny wiñ na obszarze ca³ego pañ-stwa da³ wynik ujemny, co wskazywa³oby, ¿e kraj ten zosta³ od ASF uwolniony, przynajmniej czasowo. Ro-sja informowa³a o pojawieniu siê ASF w listopadzie 2007 r. u dzików w Republice Czeczenii. By³o to pierw-sze zg³opierw-szenie o pojawieniu siê ASF na terenie Fede-racji Rosyjskiej, licz¹c od 1977 r. (9). W regionie za-powietrzonym tej czêci Rosji ASF ma obecnie cha-rakter endemiczny i mo¿e st¹d rozprzestrzeniaæ siê za porednictwem dzików i kleszczy. Od 2007 r. Rosja kontynuowa³a zg³aszanie nowych przypadków ASF u dzików, w sumie do chwili obecnej 69. Zg³osi³a rów-nie¿ w 2009 r. i w pierwszych miesi¹cach 2010 r. 1524 ognisk ASF u wiñ. Wszystkie one wyst¹pi³y w po-³udniowo-zachodniej Rosji, w strefie miêdzy Morzem Kaspijskim a Morzem Czarnym, z wyj¹tkiem jednego ogniska ASF w Okrêgu Leningradzkim, co mia³o miej-sce w padzierniku 2009 r. W 2010 r. Armenia infor-mowa³a OIE o kolejnym ognisku ASF, które pojawi³o siê w marcu w pó³nocnej czêci kraju, w pobli¿u gra-nicy z Gruzj¹.
Oprócz tych nowych wydarzeñ ASF wystêpuje od szeregu lat (9), w tym, jak wynika z obecnych infor-macji, w latach 2009 i 2010, w Afryce wród dzikich wiñ w krajach Subsahary. Znajduj¹ca siê na po³udniu Afryki Namibia zg³osi³a ponownie ASF z 15 ogniska-mi, które mia³y miejsce miêdzy marcem a kwietniem 2009 r., w regionie Omusati i Oshana, w pó³nocnej czêci pañstwa, w pobli¿u granicy z Angol¹. Ogniska objê³y 795 wiñ domowych.
Dr Jebara w kolejnoci informowa³ w czasie 78. Sesji Generalnej OIE o stwierdzeniu w 2009 r. gor¹czki Do-liny Rift, gor¹czki Zachodniego Nilu, choroby niebie-skiego jêzyka, ospy owiec i kóz, kilku chorób zwie-rz¹t przenoszonych przez kleszcze, jak anaplazmoza i babesioza byd³a oraz piroplazmoza koni. Wymieni³ równie¿ dane dotycz¹ce zgnilca amerykañskiego i eu-ropejskiego oraz warrozy pszczó³. Na tym tle na pod-krelenie zas³uguj¹ stwierdzenia o pojawieniu siê w sze-regu krajów nosacizny, po wielu latach niewystêpo-wania.
Nosacizna jest chorob¹ zoonotyczn¹, wywo³an¹ przez Burgholderia mallei (dawniej znan¹ Pseudomo-nes mallei). Bakteria ta wywo³uje zazwyczaj koñcz¹-ce siê mierci¹ zachorowania u koniowatych (Equidae), kotowatych (Felidae) i cz³owieka oraz rzadziej u wiel-b³¹dów, niedwiedzi i psów. Choroba ta po d³ugim czasie, kiedy nie by³a zg³aszana do OIE, wyst¹pi³a w 2009 r. w Brazylii, Etiopii, Iranie, Afganistanie, Indiach, Myanmarze i Mongolii. Maj¹c to na wzglê-dzie oraz nie zawsze odpowiedni standard badañ diag-nostycznych i informacji przekazywanej w tej spra-wie do OIE, dr Jebara wnioskowa³ podjêcie regular-nych badañ diagnostyczregular-nych, zgodnie ze standardami OIE, u przeznaczonych do miêdzynarodowego trans-portu koni oraz innych gatunków Equidae.
Kolejna wa¿na informacja dotyczy³a rozprzestrze-niania siê wywo³anej przez serotyp O pryszczycy w Azji, w tym do obszarów dotychczas wolnych. Sta-nowi je Republika Po³udniowej Korei, która pozosta-wa³a od 2002 r. wolna od tej infekcji, i Japonia, na terenie której nie wystêpowa³a od 2000 r., jak równie¿ Chiny Taipei ponownie zaka¿one w lutym 2009 r., po okresie niewystêpowania od 2001 r. W kwietniu 2010 r. Mongolia te¿ powiadomi³a o identyfikacji se-rotypu O u byd³a, po okresie trwaj¹cym od 2005 r. jego tam niewystêpowania. Dodaæ nale¿y, ¿e z niektórych obszarów Azji nie ma pe³nej informacji o rzeczywi-stej sytuacji w zakresie pryszczycy i o kr¹¿eniu po-szczególnych serotypów i szczepów wirusa pryszczy-cy w szeregu obszarów tego kontynentu.
Ospa owiec i kóz w 50 ostatnich latach wystêpowa-³a g³ównie w Azji i Afryce, licz¹c od pó³nocnej Afryki do równika, od zachodniej Afryki do wschodniej Azji, w³¹czaj¹c Turcjê, rodkowy Wschód i po³udniowe re-giony by³ego Zwi¹zku Radzieckiego.
Gor¹czka Doliny Rift (RVF), zoonotyczna choroba owiec, kóz, byd³a oraz dzikich prze¿uwaczy, wywo³a-na przez wirus Bunia, z rodzaju Phlebovirus przeno-szony przez komary, jest przyczyn¹ ronienia i du¿ej miertelnoci noworodków. Cz³owiek jest wra¿liwy na zaka¿enie nastêpuj¹ce drog¹ kontaktu lub za pored-nictwem komarów. RVF stwierdzono w 2008 i 2009 r. jak przedstawia³ dr Jebara na Madagaskarze. Znacz-n¹ liczbê ognisk wykazano te¿ w 2009 r. i w styczniu 2010 r. na terenie Republiki Po³udniowej Afryki i Na-mibii.
W 2008 r. i pocz¹tku 2009 r. rozpoznano przypadki anaplazmozy byd³a w Kanadzie, w prowincji Saskat-chewan i Manitoba, co ³¹czono z globalnym ociepla-niem siê klimatu, umo¿liwiaj¹cym trwa³e zasiedlanie siê tam kleszczy, przenosz¹cych czynnik etiologiczny. Babesiozê byd³a, wywo³an¹ przez Babesia bovis, Babesia bigemina i Babesia divergenus, wykazano w 2008 r. w Nowej Kaledonii.
Piroplazmoza koni, wywo³ana przez Babesia caballi i Theileria equi, a przenoszona przez stawonogi, zo-sta³a w 2008 r. stwierdzona w USA, ponownie po przer-wie 30-letniej. Mia³o to miejsce na Florydzie. W 2009 r.
Medycyna Wet. 2010, 66 (12) 798
ognisko choroby stwierdzono w stanie Missouri i na terenie Teksasu. Wykazano j¹ te¿ w 2009 r. w Irlandii. Wymieniona przez dr. Jebarê gor¹czka Zachodnie-go Nilu jest wywo³ana przez wirus ZachodnieZachodnie-go Nilu, bêd¹cy arbowirusem z rodzaju Flavivirus, rodziny Fla-viviridae. Ptaki dzikie stanowi¹ jego wa¿ny rezerwu-ar, sk¹d wirus przenoszony jest przez komary. Z tego rezerwuaru zaka¿ani s¹ ludzie. O wyst¹pieniu infekcji informowa³a Rumunia ju¿ w latach 1996-2000 i Fran-cja w 2003 r. W 2008 r. o zachorowaniach ludzi po-wiadomi³y W³ochy, Wêgry i ponownie Rumunia. We W³oszech gor¹czka Zachodniego Nilu by³a nastêpnie notowana w 2009 r. W Ameryce Pó³nocnej choroba wyst¹pi³a u tysiêcy ptaków, koni i ludzi. W 2009 r. zdiagnozowano 722 przypadków w USA i 8 przypad-ków w Kanadzie.
Przedstawione dane, dotycz¹ce gor¹czki Zachodnie-go Nilu, wskazuj¹ na narastaj¹ce zagro¿enie ze strony tej zoonotycznej infekcji licznych gatunków ptaków i ssaków, w tym równie¿ nieudomowionych, na ob-szarach dotychczas wolnych od tej choroby. £¹czy siê to zatem z koniecznoci¹ przygotowania programów prewencji i skutecznego odnonego nadzoru i moni-toringu.
Sporód zg³aszanych do OIE chorób zwierz¹t nie-udomowinych nale¿y wymieniæ: wciekliznê, gor¹cz-kê Zachodniego Nilu, grulicê, w³onicê.
Wcieklizna wystêpuje na ca³ym wiecie z wyj¹t-kiem Antarktyki, zw³aszcza wród lisów, ale równie¿ innych miêso¿ernych zwierz¹t dzikich. Niektóre kra-je, w tym Polska, osi¹gnê³y minimum jej aktualnego wystêpowania u lisów dziêki wdro¿onemu programo-wi i szczepieniom doustnym zawart¹ w kêsach swo-ist¹ szczepionk¹. W sumie 2963 przypadków wciek-lizny u zwierz¹t dzikich zg³oszono w 2009 r. z Afryki, Azji i Europy. Infekcja dotyczy³a 38 gatunków zwie-rz¹t nieudomowionych.
Zgodnie z omawianym raportem dr. Ben Jebary, grulica wywo³ana przez Mycobacterium bovis u byd-³a, diagnozowana te¿ u innych gatunków zwierz¹t oraz u cz³owieka, zosta³a zlikwidowana u byd³a lub wystê-puje sporadycznie w licznych krajach rozwiniêtych. Rezerwuary utrzymuj¹ siê jednak wród zwierz¹t nie-udomowionych, nawet w krajach, w których nast¹pi³a jej eradykacja u byd³a.
G³ównym rezerwuarem Trichinella spiralis oraz in-nych gatunków paso¿yta rodzaju Trichinella jest dzik. Dane na ten temat pochodzi³y, w cytowanym sprawoz-daniu dotycz¹cym roku 2009 i 2010, z Argentyny i z Europy, w tym z: Andory, Boni i Hercegowiny, Bu³-garii, Chorwacji, Finlandii, Francji, Niemiec, Wêgier, Irlandii, W³och, £otwy, Litwy, Polski, Rumunii, S³o-wacji, Szwecji i Szwajcarii.
Jako wielki sukces s³u¿b weterynaryjnych i OIE oraz FAO nale¿y okreliæ zbli¿aj¹c¹ siê zgodnie z infor-macj¹ OIE likwidacjê wystêpowania na wiecie ksiê-gosuszu, co przewiduje siê na 2011 r.
Reasumuj¹c, 2009 r. i pocz¹tek 2010 r. nie charak-teryzowa³y siê epizootiami o szerszym zasiêgu, dra-matycznym przebiegu i szczególnie znacznych skut-kach gospodarczych, w porównaniu do niektórych lat poprzednich. Na podkrelenie zas³uguje jednak¿e sze-rzenie siê afrykañskiego pomoru wiñ w Rosji, co za-gra¿a przedostaniu siê wirusa ASF na teren Europy rodkowej i Zachodniej do populacji dzików oraz in-tensywnie prowadzonej produkcji wiñ w krajach tego regionu. Na uwagê zas³uguje te¿ ponowne wyst¹pie-nie u koni nosacizny.
Pimiennictwo
1.Anon.: 78 Session, Draft Final Report, Technical Sessions, World Organisa-tion for Animal Health. Paris, France May 2010, 1, 1-125.
2.Anon.: OIE Terrestrial Animal Health Code, 8th Edition, 2009, 4-8.
3.Samorek-Salamonowicz E., Truszczyñski M., Wijaszka T.: Ocena zagro¿enia cz³owieka wirusami grypy ze strony ptaków i wiñ. Medycyna Wet. 2009, 65, 507-510.
4.Truszczyñski M., Wijaszka T.: 74. Sesja Generalna OIE aspekty naukowe i praktyczne. Medycyna Wet. 2006, 62, 1327-1329.
5.Truszczyñski M., Wijaszka T.: Zast¹pienie listy A i B jedn¹ list¹ chorób zg³a-szanych do OIE. Medycyna Wet. 2005, 61, 234-235.
6.Truszczyñski M., Wijaszka T., Ja¿d¿ewski K.: 73. Sesja Generalna OIE aspek-ty naukowe i prakaspek-tyczne. Medycyna Wet. 2005, 61, 1193-1196.
7.Truszczyñski M., Wijaszka T., Lech E.: 75. Sesja Generalna wiatowej Orga-nizacji Zdrowia Zwierz¹t (OIE) wiadectwem znaczenia OIE dla nauki i s³u¿by weterynaryjnej. Medycyna Wet. 2007, 63, 1011-1015.
8.Wijaszka T., Truszczyñski M.: Nowa lista chorób zg³aszanych do OIE. Medy-cyna Wet. 2006, 62, 1455.
9.Wijaszka T., Truszczyñski M.: Wystêpowanie na wiecie w 2007 i pocz¹tku 2008 r. chorób zg³aszanych do wiatowej Organizacji Zdrowia Zwierz¹t (OIE). Medycyna Wet. 2008, 64, 1267-1270.
Adres autora: prof. dr hab. Marian Truszczyñski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: mtruszcz@piwet.pulawy.pl
