Artyku³ przegl¹dowy Review
W spo³eczeñstwie, nie tylko polskim, jakoæ, wie-¿oæ oraz wartoci od¿ywcze jaj uto¿samiane s¹ czê-sto z intensywnoci¹ zabarwienia ¿ó³tka (3), dlatego te¿ producenci jaj dobarwiaj¹ je, stosuj¹c nie tylko barwniki naturalne, lecz tak¿e barwniki sztuczne, sku-szeni ich skutecznoci¹, atrakcyjn¹ cen¹ i dostêpno-ci¹. Barwniki naturalne dodawane do pasz mog¹ wp³y-waæ prozdrowotnie zarówno na zwierzêta, jak i ludzi s¹ bowiem prekursorami witaminy A (beta-apo-8'--karoten) i pe³ni¹ te¿ funkcjê ochronn¹ dla wzroku (luteina). W 2006 r. w Chinach (http://www.china. org.cn/hlftiweb/en/index.jsp) udokumentowano przy-padki stosowania do barwienia ¿ó³tek jaj przeznaczo-nych do konsumpcji przez ludzi szkodliwych, zakaza-nych do stosowania w ¿ywnoci barwników azowych. Zafa³szowania tego rodzaju barwnikami wykrywane s¹ w badaniach próbek ¿ywnoci wytworzonej na obszarze Unii Europejskiej, ale z produktów pocho-dz¹cych spoza UE (7). Fa³szowana jest m.in. papryka w proszku (oraz produkty z papryki), która z kolei mo¿e byæ stosowana jako dodatek do pasz w celu naturalne-go dobarwienia ¿ó³tek jaj (20). Istnieje zatem
prawdo-podobieñstwo niecelowego zanieczyszczenia pasz przeznaczonych do ¿ywienia niosek niedozwolonymi barwnikami przemys³owymi. W Europie jest to temat dot¹d w niewielkim stopniu rozpoznany, poniewa¿ jaja nie podlegaj¹ regularnym badaniom kontrolnym w kie-runku obecnoci zakazanych barwników przemys³o-wych. Nie opublikowano do tej pory wyników badañ naukowych, które opisywa³yby stê¿enie barwników niedozwolonych w jajach po podaniu per os kurom nioskom zanieczyszczonej paszy. Brakuje zatem pod-staw do oszacowania nara¿enia konsumentów na ewen-tualne pozosta³oci niedozwolonych barwników w ja-jach.
Barwniki stosowane w produkcji jaj
Jaja z ¿ó³tkami zabarwionymi na ¿ó³to lub ¿ó³to-pomarañczowo s¹ najbardziej poszukiwane przez kon-sumentów. W praktyce intensywnoæ zabarwienia oce-nia siê stosuj¹c 15-stopniow¹ skalê Rochea Roche Colour Fan (RCF). Kolor ¿ó³tka zale¿y przede wszyst-kim od sk³adu paszy dla niosek; pszenica nadaje mu kolor bladoró¿owy, kukurydza pomarañczowy,
nato-Barwniki stosowane w produkcji jaj:
aspekty prawne, toksykologiczne i analityczne
MARTA PI¥TKOWSKA, PIOTR JEDZINIAK, JAN ¯MUDZKIZak³ad Farmakologii i Toksykologii, Pañstwowy Instytut Weterynaryjny Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Pi¹tkowska M., Jedziniak P., ¯mudzki J.
Dyes used in egg production: Legislation, toxicity, and analytical aspects
Summary
It is an old practice for food producers to colour their products to make them look more attractive to consumers. Also egg yolks are coloured to give them an appealing appearance. Owing to highly developed trade within the European Union countries, regulations for the usage of food dyes have been harmonized and the risks of harmful effects of some of these substances have been re-evaluated. In some countries of the European Union even dyes that have been approved as food additives are subjected to special surveillance or banned. Some additives are mutagenic and carcinogenic, and therefore their presence in food (including food of animal origin) is deemed unsafe. Illegal use of industrial dyes to colour egg yolks destined for human consumption has led to the development of accurate analytical methods for their detection. This paper includes, among others, a review of procedures applied for preparing samples for chromatographic analysis by methods published over the last ten years which are used to determine banned dyes and canthaxanthin in eggs. The health risk to consumers from the presence of industrial dyes in eggs makes it necessary to monitor their occurrence in eggs and egg products, as well as to include them in the Polish National control programme for prohibited substances and the residues of chemical, biological, and veterinary medicinal products in live animals and animal products.
miast dodatek rolin zielonych barwi je na kolor ¿ó³to-pomarañczowy lub te¿ zielonkawy (ruta bawe³niana). Stosowanie niektórych leków równie¿ ma wp³yw na barwê ¿ó³tka, np. stosowanie chlorotetracykliny po-woduje jego szarawe zabarwienie.
Obecnie jako dodatki paszowe dla drobiu dozwo-lonych jest osiem barwników: kapsantyna (E 160c), beta-apo-8'-karoten (E 160e), ester etylowy kwasu beta-apo-8'-karotenowego (E 160f), luteina (E 161b), krypto ksantyna (E 161c), kantaksantyna (E 161g), zeaksantyna (E 161 h) i citranaksantyna (E 161i). Dla niosek dozwolone s¹ jedynie citranaksantyna i kan-taksantyna; maksymalna zawartoæ w mieszance pa-szowej pe³noporcjowej wynosi 80 mg/kg dla citrana-ksantyny (pojedynczo lub ³¹cznie z innymi karoteno-idami lub ksantofilami) i 8 mg/kg dla kantaksantyny (16). Pierwsza grupa preparatów obecnych na rynku zawiera barwniki naturalne, bêd¹ce wyci¹gami z ro-lin, takich jak np.: p³atki kwiatów nagietka, aksamitki czy papryki czerwonej. Bogate w nie s¹ tak¿e skórki i nasiona pomidorów (13), niektóre grzyby (np. pieprz-nik jadalny potocznie kurka), algi (33), kukurydza (19) czy pancerze krabów (1). Drug¹ grupê stanowi¹ preparaty zawieraj¹ce barwniki powsta³e w czasie syn-tezy chemicznej, takie jak: kantaksantyna czy ester etylowy kwasu â-apo-8-karotenowego. Intensywnoæ zabarwienia zale¿y od rodzaju i iloci u¿ytych ksanto-fili (ze wzglêdu na ich indywidualn¹ zdolnoæ do bar-wienia ¿ó³tek) oraz od stabilnoci barwnika. Ksanto-file przechodz¹ do pêcherzyków jajowych w taki sam sposób jak t³uszcze. Nasycone kwasy t³uszczowe, wi-tamina E i antyoksydanty w paszy sprzyjaj¹ lepszemu zabarwieniu ¿ó³tka ju¿ przy niewielkim dodaniu barw-nika. Przed u¿yciem barwników czerwonych jako bazê nale¿y zastosowaæ barwniki ¿ó³te (w skali Rochea max. 12). Nadmierne stosowanie barwników czerwo-nych powoduje ró¿owe zabarwienie ¿ó³tka.
Przyk³ad opisanego przypadku z Chin wskazuje jed-nak, i¿ zdarza siê, ¿e producenci siêgaj¹ po zakazane barwniki syntetyczne ze wzglêdu na ich intensywny czerwonopomarañczowy kolor oraz ³atwoæ wybar-wiania ¿ó³tek jaj. S¹ to jednak barwniki szkodliwe dla zdrowia, czêsto wykazuj¹ce dzia³anie mutagenne lub kancerogenne (7, 12, 22, 29).
Aspekty prawne i bezpieczeñstwo stosowania barwników
Pod koniec lat osiemdziesi¹tych Dyrektywa Rady 89/107/EWG (5) ustanowi³a ogólne kryteria, na pod-stawie których dodatki do ¿ywnoci mog¹ byæ stoso-wane i dopuszczane do stosowania; natomiast szcze-gó³owe wytyczne zawarte w Dyrektywie 94/36/EC Parlamentu Europejskiego i Rady (4) okrelaj¹, które barwniki mog¹ byæ stosowane oraz na jakich warun-kach i do jakiej ¿ywnoci mog¹ byæ dodawane. Roz-porz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1333/ 2008 (25) zharmonizowa³o przepisy dotycz¹ce
stoso-wania dodatków do ¿ywnoci na poziomie Unii Euro-pejskiej, a tak¿e ustanowi³o przyjêcie programu po-nownej oceny dopuszczonych dodatków do ¿ywnoci, wród których jako jedne z pierwszych ocenie podda-no barwniki (23). W Polsce aktem prawnym reguluj¹-cym kwestie dodatków do ¿ywnoci, zawieraj¹reguluj¹-cym wykaz dozwolonych substancji dodatkowych i warunki ich stosowania jest Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych (24). W wietle tego Rozpo-rz¹dzenia jaja i produkty jajeczne nie powinny zawie-raæ barwników do ¿ywnoci, z wyj¹tkiem tych zaak-ceptowanych do ozdabiania i stemplowania skorupek jaj, okrelonych w tabeli 1 za³¹cznika nr 3 do Rozpo-rz¹dzenia.
Stosowanie barwników jako dodatków paszowych skutkuje obecnoci¹ ich pozosta³oci w ¿ywnoci po-chodzenia zwierzêcego (11), dlatego te¿ w celu ochro-ny zdrowia publicznego, przed dopuszczeniem do stosowania wszystkie dodatki paszowe i dodatki do ¿ywnoci s¹ poddawane wnikliwej ocenie pod wzglê-dem ich szkodliwoci dla zdrowia zwierz¹t i ludzi. Oceny dokonuj¹ niezale¿ne cia³a naukowe doradzaj¹-ce Komisji. Do maja 2003 r. zadanie to spe³nia³ Ko-mitet Naukowy ds. ¯ywnoci, powo³any w 1974 r., który w maju 2003 r. zosta³ zast¹piony przez Europej-ski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoci (European Food Safety Authority, EFSA (26)). Analiza ta opiera siê na szczegó³owych badaniach toksykologicznych uzupe³nianych o aktualne dane naukowe. Decyzja o dopuszczeniu dodatku uwzglêdnia trzy kryteria: dodatek do ¿ywnoci nie stanowi zagro¿enia dla zdro-wia konsumenta, zachodzi potrzeba jego stosowania z przyczyn technologicznych, u¿ycie dodatku nie wpro-wadza konsumenta w b³¹d (28).
Praktyka pokazuje, ¿e poza barwnikami dopuszczo-nymi do stosowania niektórzy producenci ¿ywnoci stosuj¹ tak¿e substancje niedozwolone i czêsto nie-bezpieczne. Nale¿¹ do nich m.in. barwniki grupy sudan wykryte w jajach w 2006 r., zakazane jako dodatki do ¿ywnoci, jednak¿e bardzo czêsto wykrywane w pro-duktach takich jak: chili, papryka czerwona, curry czy kurkuma (http://ec.europa.eu/food/food/rapidalert/ index_en.htm). Barwniki te nale¿¹ do grupy syntetycz-nych barwników azowych, stabilsyntetycz-nych w warunkach, w jakich przygotowuje siê ¿ywnoæ, natomiast w or-ganizmie cz³owieka ulegaj¹ reakcjom enzymatycznym i mog¹ przekszta³caæ siê do kancerogennych amin aro-matycznych. Sudan I wykazuje dzia³anie genotoksycz-ne, natomiast dane na temat toksycznoci pozosta³ych s¹ niewystarczaj¹ce, dlatego te¿ zosta³y one sklasyfi-kowane przez Miêdzynarodow¹ Agencja Badañ nad Rakiem (IARC) jako substancje kancerogenne trze-ciej kategorii (http://monographs.iarc.fr). Oznacza to, ¿e barwniki te mog¹ wykazywaæ dzia³anie rakotwór-cze na ludzi, ale ostateczna ocena nie jest mo¿liwa ze wzglêdu na brak jednoznacznych danych. Jako doda-tek do ¿ywnoci zakazane s¹ tak¿e rodamina B i
roda-mina 6G, toluidyna czerwona i para-red, które rów-nie¿ uwa¿ane s¹ za potencjalnie kancerogenne dla cz³owieka, w zwi¹zku z tym najmniejsza iloæ tych substancji w ¿ywnoci jest niebezpieczna dla zdrowia konsumenta. Obecnie jako dodatek paszowy dla nio-sek w wielu krajach stosowana jest kantaksantyna, dla której ze wzglêdu na szkodliwy wp³yw na cz³owieka (uszkodzenia w¹troby, retinopatia, www.fda.gov/cdrh/ fdaandyou/issue) EFSA w 2007 r. ustali³a maksymal-ny limit pozosta³oci (MRL) wynosz¹cy 30 mg/kg w ¿ó³tku (6). Substancja ta, zarejestrowana jako do-datek do ¿ywnoci (E 161g), stosowana jest nie tylko do barwienia ¿ó³tek jaj, lecz tak¿e miêni niosek czy broilerów.
Pomimo i¿ wiele barwników syntetycznych nie jest zakazanych do stosowania na terenie UE, s¹ kraje, w których substancje te mimo wszystko s¹ niedozwo-lone lub te¿ poddane wnikliwej obserwacji i ponow-nej ocenie ze wzglêdu na ich negatywny wp³yw na za-chowanie niektórych grup konsumentów, np. dzieci (14). S¹ to barwniki z tzw. grupy Sauthampton, zaka-zane m.in. w Wielkiej Brytanii. Zgodnie z Rozporz¹-dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady 1333/2008, istnieje obowi¹zek zamieszczania ostrze¿enia wska-zuj¹cego, ¿e u¿yty barwnik mo¿e mieæ szkodliwy wp³yw na aktywnoæ i skupienie uwagi u dzieci (25). Takie oznakowanie powinno umieszczaæ siê na ety-kietach produktów zawieraj¹cych: ¿ó³cieñ pomarañ-czow¹ (E 110), karmoizynê (E 122), czerwieñ allura (E 129), tartazynê (E 102), ¿ó³cieñ chinolinow¹ (E 104) oraz p¹s 4R (E 124), czêsto dodawane do s³odyczy, napojów czy soków. W Polsce obowi¹zki producenta ¿ywnoci reguluje Ustawa o bezpieczeñstwie ¿yw-noci i ¿ywienia z dnia 25 sierpnia 2006 r. z póniej-szymi zmianami (30).
W zwi¹zku z tym, i¿ na rynek Unii Europejskiej mo¿e trafiaæ ¿ywnoæ dobarwiana niedozwolonymi barwnikami, niezbêdna jest kontrola pod k¹tem wpro-wadzania ich do ³añcucha ¿ywieniowego. W ¿ywno-ci UE wykryto obecnoæ miedzy innymi takich nie-legalnych barwników, jak: sudan I-IV, para-red, roda-mina B i orange II (7). W celu wykrycia nielegalnego stosowania barwników sudan I-IV prowadzony jest monitoring takich produktów, jak: chili i produkty z chili, papryka mielona, kurkuma, curry czy olej pal-mowy (2). W Polsce monitoruje siê ponadto paprykê chili i przyprawê curry w kierunku obecnoci barw-nika para-red (9). Wyniki kontroli w krajach Azji (Chiny), gdzie dosz³o do wykrycia obecnoci barwni-ka sudan red IV w jajach na poziomie siêgaj¹cym 0,3 mg/kg, wskazuj¹, ¿e istnieje uzasadniona potrze-ba rozszerzenia listy potrze-badanych produktów o jaja i pro-dukty jajeczne. Poniewa¿ w produkcji jaj kurom nio-skom podaje siê paszê z dodatkiem ksantofili papryki (Capsicum annuum) w celu naturalnego dobarwienia ¿ó³tek jaj, mo¿liwe jest niecelowe podanie nioskom paszy zanieczyszczonej barwnikami przemys³owymi, niedozwolonymi do stosowania w ¿ywnoci.
Analityka barwników w jajach
W zwi¹zku z zagro¿eniem zdrowia konsumenta zwi¹zanym z incydentalnym wykrywaniem syntetycz-nych barwników zakazasyntetycz-nych w jajach opracowano szereg metod do ich oznaczania (ryc. 1). Jako metody przesiewowe stosuje siê miêdzy innymi testy ELISA (17, 27), które pozwalaj¹ na szybkie stwierdzenie ich obecnoci. W ostatnim czasie powsta³a równie¿ nowa-torska metoda opieraj¹c¹ siê na technice komputerowej analizy obrazu, pozwalaj¹ca odró¿niæ jaja barwione naturalnie od tych zabarwianych sztucznie barwnika-mi grupy sudan bez koniecznoci ich wczeniejszego przygotowania do analizy (34).
Wiêkszoæ metod stosowanych w analizie barwni-ków to metody instrumentalne, bazuj¹ce g³ównie na technice chromatografii cieczowej (HPLC) z zastoso-waniem ró¿nych typów detektorów. Najczêciej s¹ to detektory z matryc¹ diodow¹ (DAD) lub UV, które jed-nak maj¹ ograniczon¹ zdolnoæ do identyfikacji pików pojawiaj¹cych siê w podobnym czasie retencji. Z tego wzglêdu do oznaczania wielu barwników jednocze-nie bardziej odpowiedjednocze-nie jest zastosowajednocze-nie chroma-tografii cieczowej z tandemow¹ spektrometri¹ mas (LC-MS/MS), co pozwala na zwiêkszenie czu³oci i selektywnoci metody. Powsta³a równie¿ metoda po-twierdzaj¹ca, oparta na chromatografii gazowej z wy-korzystaniem detektora mas (GC-MS) (10).
Rozdzia³ chromatograficzny w dotychczas publiko-wanych metodach wielosk³adnikowych uzyskiwano stosuj¹c kolumny z wype³nieniem typu C18, natomiast kolumna typu C8 zosta³a zastosowana do oznaczania pojedynczego analitu kantaksantyny (8); metoda ta pozwala na oznaczenie kantaksantyny w czasie 3-4 minut, z zastosowaniem elucji izokratycznej. Dziêki du¿ej retencji barwników na kolumnach typu C18 mo¿-liwe jest równie¿ uzyskanie zadowalaj¹cego rozdzia³u analitów na krótkiej kolumnie (5 cm). Pozwoli³o to na opracowanie metody wielosk³adnikowej do oznacza-nia piêtnastu analitów w czasie szesnastu minut (18). W analizie barwników jako fazy ruchome znalaz³y zastosowanie klasyczne mieszaniny: acetonitrylu z kwa-sem mrówkowym czy octanem amonu, jak równie¿ mieszanina acetonitrylu i metanolu z wod¹. W opubli-kowanych dotychczas metodach autorzy stosowali zarówno elucjê izokratyczn¹, jak i gradientow¹, w za-le¿noci od rodzaju u¿ytej kolumny, fazy, a tak¿e otrzy-mywanych czasów retencji oznaczanych analitów.
Barwniki z próbek jaj zazwyczaj ekstrahuje siê przy u¿yciu acetonitrylu lub acetonu, a nastêpnie do oczysz-czenia i zagêszczania próbek stosuje siê technikê eks-trakcji do cia³a sta³ego (SPE). Li i wsp. (15) do jedno-czesnego oznaczania piêciu barwników z grupy sudan oraz para-red opracowali proste przygotowanie prób-ki z zastosowaniem podwójnej ekstrakcji acetonitry-lem bez dalszego specyficznego oczyszczania. Podob-nie Liu i wsp. (18), opracowuj¹c wielosk³adnikow¹ metodê oznaczania 15 zakazanych barwników, u¿yli tego samego ekstrahenta, jednak¿e w dalszym toku
Ryc. 1. Wzory strukturalne barwników zakazanych i kantaksantyny, dla których istniej¹ metody oznaczania w jajach postêpowania ekstrakt poddano dodatkowemu
oczysz-czaniu technik¹ SPE z u¿yciem kolumienek wype³nio-nych tlenkiem glinu. Natomiast He i wsp. (10) ekstra-howali barwniki sudan I-IV z ró¿nych rodzajów jaj, poddaj¹c analizie zarówno ca³e jaja, jak i same ¿ó³tka. Po ekstrakcji próbki oczyszczano na kolumienkach wype³nionych tlenkiem glinu i bezwodnym siarcza-nem sodu. Furusawa (8), pod¹¿aj¹c w kierunku zie-lonej chemii, zastosowa³ technikê SPE w ma³ej skali, tj. zminimalizowa³ zu¿ycie rozpuszczalnika, ekstrahu-j¹c kantaksantynê z ma³ej odwa¿ki próbki (0,1 g jaja) przy u¿yciu 0,6 ml acetonu, który nastêpnie oczyci³ na mini-kolumienkach z sorbentem cyjanowym. Yu i wsp. (32) porównali dwa sposoby przygotowania
próbki oparte na mikroekstrakcji rozpuszczalnikami: podwójn¹ mikroekstrakcjê przy u¿yciu mieszad³a magnetycznego i mikroekstrakcjê z wykorzystaniem U-kszta³tnej membrany typu hollowfiber. Autorzy stwierdzili, i¿ obydwa sposoby ekstrakcji wykazuj¹ podobne parametry analityczne, przy czym ekstrakcja DSSBME jest dwa razy szybsza i poch³ania mniejsz¹ iloæ sorbentu, natomiast U-shaped HFLPME jest prostsza w obs³udze.
W ostatnim czasie zaobserwowano tendencjê do sto-sowania sorbentów z odciskiem molekularnym jako wype³nienia do SPE (moleculary imprinted polimers, MIP) (21) w sposobie przygotowania próbek jaj do analizy w kierunku barwników z grupy sudan. Yan
i wsp. (31) po³¹czyli technikê dyspersji matrycy na fazie sta³ej (MSPD) z dyspersyjn¹ mikroekstrakcj¹ ciecz-ciecz (DLLME), aby wyekstrahowaæ barwniki sudan I-IV z ¿ó³tek jaj, u¿ywaj¹c anilinowo-naftolo-wych, molekularnie nadrukowanych mikrosfer (MIM) jako wype³nienia do MSPD. Po³¹czenie zalet wyso-kiej selektywnoci MIM z wysokimi wspó³czynnika-mi wzbogacenia, jakie daje u¿ycie MSPD oraz dalsze oczyszczanie i wzbogacanie technik¹ DLLME pozwo-li³o na opracowanie przygotowania próbki daj¹cego odzyski na wysokim poziomie od 87,2-103,5%.
Warto zwróciæ uwagê, i¿ wiêkszoæ z cytowanych metod analitycznych jest autorstwa azjatyckiego, po-niewa¿ to w Chinach dosz³o do wykrycia obecnoci barwników sudan I i sudan IV w jajach.
Podsumowanie
Stosowanie barwników w produkcji ¿ywnoci jest istotnym zagadnieniem toksykologii ¿ywnoci. W zwi¹z-ku z mo¿liwoci¹ pojawienia siê w jajach nielegalnie stosowanych i niebezpiecznych dla zdrowia barwni-ków przemys³owych, w trosce o konsumenta, zacho-dzi potrzeba oznaczania obecnoci tych substancji w jajach i produktach jajecznych. Konieczne wydaje siê równie¿ wprowadzenie tego rodzaju badañ do Krajowego programu badañ kontrolnych obecnoci substancji niedozwolonych oraz pozosta³oci chemicz-nych, biologicznych i produktów leczniczych u zwie-rz¹t i w ¿ywnoci pochodzenia zwierzêcego.
Pimiennictwo
1.Anderson D. M., MacIssac J. L., Daniel M. A., MacKinnon T. L., Budgell K. L.: Evaluating the effects of crab meal, Carophyll Red®, and Carophyll Yellow®
in laying hen diets on egg yolk pigmentation and production performance. Can. J. Anim. Sci. 2008, 88, 637-640.
2.Decyzja Komisji z dnia 23 maja 2005 r. w sprawie rodków nadzwyczajnych dotycz¹cych chili, produktów zawieraj¹cych chili, kurkumy oraz oleju palmo-wego 2005/402/EC. Dz. Urz. UE Nr L 135, 34-36.
3.Dvoøák P., Suchý P., Straková E., Kopøiva V.: Possibilities of enhancing the colour of egg yolk. J. Sci. Food Agric. 2012, 92, 853-856.
4.Dyrektywa 94/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 30 czerwca 1994 r. w sprawie barwników u¿ywanych w rodkach spo¿ywczych. Dz. Urz. WE Nr L 237, 298-314.
5.Dyrektywa Rady z dnia 21 grudnia 1988 r. w sprawie zbli¿enia ustawodawstw Pañstw Cz³onkowskich dotycz¹cych dodatków do rodków spo¿ywczych do-puszczonych do u¿ycia w rodkach spo¿ywczych przeznaczonych do spo¿ycia przez ludzi (89/107/EWG). Dz. Urz. WE Nr L 40/27, 311-317.
6.European Food Safety Authority (EFSA), Opinion of the scientific panel on additives and products or substances used in animal feed on the maximum resi-due limits for canthaxanthin in foodstuffs coming from animals fed with cantha-xanthin used as a feed additive in accordance with Council Directive 70/524/ EEC. EFSA Journal 2007, 507, 1-19.
7.European Food Safety Authority (EFSA), Opinion of the scientific panel on food additives, flavourings, processing aids and materials in contact with food on a request from the Commission to review the toxicology of a number of dyes illegally present in food in the EU Question number EFSA-2005-082 Adopted on 5 August 2005 by written procedure. EFSA Journal 2005, 263, 1-71. 8.Furusawa N.: A simple and small-scale sample preparation technique to
determine canthaxanthin in hen egg yolk. Food Chem. 2011, 124, 1643-1646. 9.Gajda J., witka A., Kuma K., Jarecka J.: Sudan i inne barwniki niedozwolone
zafa³szowanie ¿ywnoci. Rocz. Pañstw. Zak³. Hig. 2006, 57, 317-323. 10.He L., Su Y., Fang B., Shen X., Zeng Z., Liu Y.: Determination of Sudan dye
residues in eggs by liquid chromatography and gas chromatography-mass spec-trometry. Anal. Chim. Acta 2007, 594, 139-146.
11.Hou X., Li Y., Wu G., Wang L., Hong M., Wu Y.: Determination of para red, Sudan dyes, canthaxanthin, and astaxanthin in animal feeds using UPLC. J. Chromatogr. Sci. 2010, 48, 22-25.
12.Johnson G. E., Quick E. L., Parry E. M., Parry J. M.: Metabolic influences for mutation induction curves after exposure to Sudan-1and para red. Mutagenesis 2010, 25, 327-333.
13.Knoblich M., Anderson B., Latshaw D.: Analyses of tomato peel and seed by-products and their use as a source of carotenoids. J. Sci. Food Agric. 2005, 85, 1166-1170.
14.Konikowska K., Regulska-Ilow B., Ró¿añska D.: Wp³yw sk³adników diety na objawy ADHD u dzieci. Rocz. Pañstw. Zak³. Hig. 2012, 63, 127-134. 15.Li C., Yang T., Zhang Y., Wu Y.-L.: Determination of Sudan Dyes and Para Red
in Duck Muscle and Egg by UPLC. Chromatographia 2009, 70, 319-322. 16.List of the authorised additives in feedingstuffs published in application of
Article 9t (b) of Council Directive 70/524/EEC concerning additives in feeding-stuffs. OJ 2004 Nr C 50, 24-28.
17.Liu J., Zhang H., Zhang D., Gao F., Wang J.: Production of the monoclonal antibody against Sudan 2 for immunoassay of Sudan dyes in egg. Anal. Bio-chem. 2012, 423, 246-252.
18.Liu R., Hei W., He P., Li Z.: Simultaneous determination of fifteen illegal dyes in animal feeds and poultry products by ultra-high performance liquid chromato-graphy tandem mass spectrometry. J. Chromatogr. B 2011, 879, 2416-2422. 19.Liu Y. Q., Davis C. R., Schmaelzle S. T., Rocheford T., Cook M. E.,
Tanumihar-djo S. A.: â-Cryptoxanthinbiofortified maize (Zea mays) increases â-cryptoxan-thin concentration and enhances the color of chicken egg yolk. Poult. Sci. 2012, 91, 432-438.
20.Lokaewmanee K., Yamauchi K., Okuda N.: Effects of dietary red pepper on egg yolk colour and histological intestinal morphology in laying hens. J. Anim. Phy-siol. Anim. Nutr. 2012, 1-10.
21.Qiao J., Yan H., Wang H., Wu Y., Pan P., Geng Y.: Simultaneous Determination of Four Sudan Dyes in Egg Yolks by Molecularly Imprinted SPE Coupled with LC-UV Detection. Chromatographia 2011, 73, 227-233.
22.Roberts A. L. K., Fletcher J. M., Moore L., Byers S.: Trans-generational expo-sure to low levels of rhodamine B does not adversely affect litter size or liver function in murine mucopolysaccharidosis type III. A. Mol. Genet. Metab. 2010, 101, 208-213.
23.Rozporz¹dzenie Komisji (UE) NR 257/2010 z dnia 25 marca 2010 r. ustana-wiaj¹ce program ponownej oceny dopuszczonych dodatków do ¿ywnoci zgod-nie z rozporz¹dzezgod-niem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 w sprawie dodatków do ¿ywnoci. Dz. Urz. UE Nr L 80, 19-27.
24.Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych, Dz. U. 2010 nr 232 poz. 1525. 25.Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1333/2008
z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do ¿ywnoci. Dz. Urz. UE Nr L 354, 16-33.
26.Rozporz¹dzenie (WE) Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiaj¹ce ogólne zasady i wymagania prawa ¿ywno-ciowego, powo³uj¹ce Europejski Urz¹d ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoci oraz usta-nawiaj¹ce procedury w zakresie bezpieczeñstwa ¿ywnoci, Dz. Urz. UE Nr L 31/1, 463-486.
27.Shan W. C., Xi J. Z., Sun J., Zhang Y. J., Wang J. P.: Production of the mono-clonal antibody against Sudan 4 for multi-immunoassay of Sudan dyes in egg. Food Control 2012, 27, 146-152.
28.Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu europejskiego i Rady na temat postêpów w ponownej ocenie dodatków do ¿ywnoci. {SEC(2007)998}, eur-lex.europa.eu/ pl/index.htm
29.Sujak A.: Interactions between canthaxanthin and lipid membranes possible mechanism of canthaxanthin toxicity. Cell Mol. Biol. Lett. 2009, 14, 395-410. 30.Ustawa z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeñstwie ¿ywnoci i ¿ywienia. Dz. U.
2006 nr 171 poz. 1225.
31.Yan H., Wang H., Qiao J., Yang G.: Molecularly imprinted matrix solid-phase dispersion combined with dispersive liquid-liquid microextraction for the determination of four Sudan dyes in egg yolk. J. Chrom. A 2011, 1218, 2182--2188.
32.Yu C., Liu Q., Lan L., Hu B.: Comparison of dual solvent-stir bars microextrac-tion and U-shaped hollow fiber-liquid phase microextracmicroextrac-tion for the analysis of Sudan dyes in food samples by high-performance liquid chromatography-ultra-violet/mass spectrometry. J. Chrom. A 2008, 1188, 124-131.
33.Zahroojian N., Moravej H., Shivazad M.: Comparison of marine algae (Spirulinaplatensis) and synthetic pigment in enhancing egg yolk colour of laying hens. Br. Poult. Sci. 2011, 52, 584-588.
34.Zhu T., Wang Q.: Non-destructive detection of Sudan dye duck eggs based on computer vision and fuzzy cluster analysis. Afr. J. Agric. Res. 2011, 6, 1177--1181.
Adres autora: mgr Marta Pi¹tkowska, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: marta.piatkowska@piwet.pulawy.pl
