Współczesna analiza finansowa

Pełen tekst

(1)AkademII Ekonomlanel w. Bronisław. Micherda. Katedra RachunkoweU Flnan_.el. analiza 1. Mlelsce. współczesnel. analizy flnansowel. Rynkowy sposób gospodarowania charakteryzuje szerokie wykorzystanie rachunkowości w procesie zarządzania jednostkami gospodarczymi. Integralną częścią rachunkowości jest analiza finansowa, służąca do interpretacji tworzonych w rachunkowości danych i realizująca tym samym analityczną funkcję rachunkowości. Funkcja ta wspomaga funkcję informacyjną, a także wiąże się ściśle z funkcją kontrolną, wskazując równocześnie na kierunek ich rozwoju do funkcji stymulacyjnej, tj. oddziaływania rachunkowości na rzeczywistość gospodarczą'. Wydaje się bowiem, że nie można rozdzielić procesu tworzenia w rachunkowości liczbowego obrazu rzeczywistości gospodarczej od poprawnej interpretacji tego obrazu. Szerokie wykorzystanie rachunkowości w biznesie jest zasadniczą przesłankąjej nieustannego rozwoju w gospodarce rynkowej. Proces ten dostarcza również licznych dowodów świadczących o potrzebie i możliwości integracji analizy finansowej i rachunkowości. Integracja ta czyni z nich spójne i przydatne praktycznie narzędzie racjonalnego gospodarowania, dające podmiotom gospodarczym szansę funkcjonowania w trudnych warunkach rynkowych. Analiza finansowa traktowana jest z reguły w naszej literaturze przedmiotu, obok analizy ekonomiczno technicznej, jako część analizy ekonomicznej'. Wydaje się, że w kontekście obserwowanych tendencji integracyjnych naszych rozwiązań systemowych z rozwiązaniami funkcjonującymi w gospodarce rynkowej należy analizę finansową traktować jako integralną część rachunkowo-. B, Micherda, Stymulacyjna funkcja rachunkowości, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej, Kraków 1985, nr 207. 2 Zob, np.: L Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie przemysłowym. PWE, War* szawa 1997, s. 7; Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, pod redakcją L. Bednarskiegi i T. Waśniewskiego, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996, s. 30. 1.

(2) Brcmislaw MichertJa ści]. Nie wyklucza to możliwości wykorzystania dorobku metodologicznego analizy ekonomicznej w ramach tak usytuowanej analizy finansowej'. Realizacja analitycznej funkcji rachunkowości jest szczególnie istotna,jeżeli rozpatruje się ją w szerszym kontekście systemu informacyjno-decyzyjnego czy też rachunku ekonomicznego. Szeroko rozumiana rachunkowość zintegrowana z analizą finansow'l i przez to w pelni realizująca sw'1 funkcję analityczną jest istotną częścią systemu zapewniającego racjonalność gospodarowania. Racjonalne gospodarowanie musi uwzględniać rachunek ekonomiczny, ten zaś wspierany jest systemem informacyjnym, w którym znaczące miejsce ma zintegrowana rachunkowość z analizą finansową (rys . I),. Racjonalne gospodarowanie Rachunek ekonomiczny Rac hunkowość. Rys, I, Związki. między. racjonalnym gospodarowaniem a analizą. finansową. Żr6dlo: opracowanie własne .. Ścisły związek analizy finansowej i rachunkowości w warunkach urynkowyraźnie uwidaczniający się współcześnie ceł rachunkowości (wielopłaszczyznowy pomiar wyniku finansowego jednostki gospodarczej), jak i będąca pochodną tego celu wieloaspektowa struktura współczesnej rachunkowości, Realizująca w istocie analityczną funkcję rachunkowości analiza finansowa, warunkując spełnienie cełu rachunkowości, powinna stanowić integralną część jej struktur, zwłaszcza. wienia sposobu gospodarowania uzasadnia zarówno. struktury funkcjonalnej (rys, 2) ,. Por . np .: W .B. Mcigs , R.F. Meigs , FinfIlIclal Accmmring , Me Graw· Hill Bank Co., New York 1986; G.A. Welsch , D .P., Newman, Ch.T . Zlatkovich,/llfermedillfe ACC{)Ullli1łg . Jrwin . Homcwood 1986; K.A . Wilcox, J.O. San Miguel, Illlroducriotl lo FinwIcilII AccOIwting, Har· per/Row Publ. , New York 1984 , 4 B. Michcrda. WykofZyslal/ie metod badania przyczynowego UJ analiz.ie filwl/smvej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków t988, nr 267. 3.

(3) analiz.a. --------------------------~. Rachunk o wo ść. Rachunkow oś ć. finan sowa. zarządcz a. SprJWOZdaWClOSC finansowa. .' finansowa. ---. Rozlic zen ie z otoczeniem. Rys . 2. Miejsce analizy w funkcjonalnej strukturze. Podejmowanie decyzji. rachunkowości. Znkl!o: opracowanie własne . Właściwa i pełna realizacja anałitycznej funkcji rachunkowości poprzez integrację analizy finansowej i rachunkowości istotnie warunkuje sprawność. funkcjonowania systemu. 2.. Przesłanki. zarządzania.. I kryteria sy.tematykl analizy flnansowel. Rynkowy sposób gospodarowania uwidacznia cel rachunkowości, którym jest wiełoprzekrojowy pomiar wyniku finansowego (zysku). Metodyka tego pomiaru, obrazująca proces pomnażania zaangażowanego w działalności gospodarczej kapitału, służy do oceny zarówno działań realizowanych, jak również przewidywanych. Pomiar ten możliwy jest w ramach rachunku zasobów, który w sferze ewidencji księgowej realizowany jest na kontach bilansowych, służących do uję cia poszczególnych składników majątku i kapitałów jednostki gospodarczej, natomiast w sprawozdawczości finansowej ma postać bilansu majątkowego . Rachunek zasobów jest pierwszym podstawowym wymiarem rachunkowości podwójnej. Rozwinięty został przez pomiar wyniku finansowego w ramach rachunku strumieni, a w sferze ewidencji księgowej na kontach wynikowych ujmujących strumienie kosztów, przychodów oraz wyników (zysków i strat) nadzwyczajnych. W sprawozdawczości finansowej rachunek ten ma postać zestawianego w dwóch wariantach rachunku wyników - porównawczego bądź kalkułacyjnego. Rachunek strumieni traktować można jako drugi wymiar rachunkowości podwójnej, który wnikliwie opisuje proces kreowania wyniku finansowego (zysku) . M. Dobija, TeoreTycme j organizac.vjnc podstawy systemu trójwymiarowej racJlll11kowo.<ci, ZC :'izyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1990. nr 329. fi B. Michcrda. R{lcll/m (~ k przep(vwów pieni('i f1 ych we w'\11(jfcze.mej rachunkowo.vet, Zeszyty 5. NaUKowe AE w Krakowie. Krak ów 2001, nr 559 ..

(4) Bronis /aw Micherda Współcześnie. ten rachunek wyniku finansowego został rozwinięty i określić go można mianem rachunku czynników. Rachunek ten przejawia się w sferze ewidencji księgowej w postaci kont sił ewidencjonujących czynniki przyśpieszające bądź opóźniające proces tworzenia wyniku finansowego (zysku). Konta te przyjmują zapisy dotyczące zdarzeń lub rezultaty badań analitycznych w tym zakresie' , a w sprawozdawczości finansowej reprezentowane są między innymi przez sprawozdanie o przepływach środków pieniężnych (cash f/ow) . To właśnie rozważania o istocie rachunku przepływów pienię żnych kierują uwagę na lokalizację i związek tego sprawozdania z bilansem majątkowym i rachunkiem wyników'. Przedmiotowa struktura rachunkowości coraz wyraźniej zmierza do modelu trójwymiarowego . Rachunek czynników stanowi trzeci wymiar rac hunkowości. Rachunkowość. Rachunek zasobów Rachunek strumieni Rachunek czynników. Konta bilansowe Konta wynikowe Konta si ł. Bilans Rachunek wyników Rachunek. przepływów. pienięi. nyc h. Rys. 3. Miejsce analizy finansowej w przedmiotowej strukturze. rachunkowośc i. Zródło: opracowanie włas ne .. podkreśła śc isły związek analizy finansowej z rachunkowością, w sk azując na podstawowe źródła analizy finansowej i równocześnie obszary jej zainteresowania. Tak więc przedmiotowa struktura rachunkowości stanowi. Rys. 3. przesłankę. systematyki płaszczyzn analizy finansowej. Analiza finansowa zajmuje też znac zące miejsce w rachunku ekonomicznym prowadzonym w jednostkach gospodarczych. Znajduje to wyraz w powią zaniu pomiędzy elementami rachunku ekonomicznego na szczeblu podmiotu gospodarczego rozumianego jako proces prowadzący do podjęcia ekonomicznie uzasadnionych decyzji gospodarczych' (rys. 4). Analiza finansowa jako integralna część szeroko rozumianej rachunkowości podlega, podobnie jak rachunkowość, ewolucji, dostosowując się do rosną cych potrzeb zarządzania . Stąd też charakterystyczną cechą analizy finansowej w warunkach rynkowych jest bezpośrednie wykorzystanie jej rezultatów do zarządzania, co wskazuje zarówno na jej retrospektywny , jak i prospektywny charakter. Analiza finan sowa doskonalona jest w obu tych równic ważnych aspektach. Tak więc orientacja czasowa analizy finan sowej stanowi istotną przesłankę systematyki jej płaszczyzn.. E. Burzym, Analiza finalIsowa w przedsi(biorstwie przemysłowym, Akademia Ekono~ miczna, Kraków 1984, s. 8. 7.

(5) Wjp ólczeslla analiza fina llJo wa. Wskazane przesłanki systematyki płaszczyz n analizy finan sowej pozwalajq zatem na wyróżni e nie dwóch zasadniczych plaszczyzn w s p ó łczes nej analizy finansowej, których kryteriami są odpowiednio (rys. 5): - wynikający z przekroju strukturalnego i.ródeł przedmiot działania analitycznego, - orientacja czasowa.. Informacje ekonomic zne. Ewidencja. Planowanie. Ocena decyzji podjctyc h w prles7.łoS ci. Decyzje dOl yczące przyszłości. Rys . 4. Analiza finansowa w rachunku ekonomicznym Źródło : opracowanie własne na podstawie: E. BurzyOl. op . cil.. Czasowa. Przedmiotowa. Sytuacja maj.)lkowo-kapilatowa Zyskowność Plynność. finansowa. Prospektywne. Rys . 5.. Płaszczyzn y współczesnej. analizy fin ansowej. Źródło : opracowanie własne .. Proces doskonalenia analizy finansowej eksponuje szczególnie czynniki dynamizujące działaln ość gospodarczą i proces pomnaż.ania kapitałów, odpo-.

(6) Bronisltnv Micherda. wiednio wykorzystując w tym celu tworzone w rachunkowości informacje o majątku, kapitałach, kosztach i wynikach, a obecnie także o przepływach pieniężnych.. 3. Retrospektywne procedury analizy finansowej Ocenę. sytuacji majątkowo-kapitałowej przeprowadzić można na podstawie koncepcji syntetycznego wskaźnika sytuacji finansowej', która wykorzystuje rozpatrywane w przekroju poziomym i pionowym powiązania oraz zależności pomiędzy podstawowymi grupami składników rachunku bilansowego. Walory tego rozwiązania wynikają głównie z faktu. że jako syntetyczna miara względna pozwala na liczbowe, jednoznaczne określenie sytuacji majątkowo -finansowej jednostki gospodarczej. Idea tej konstrukcji nawiązuje do zasadniczych podziałów majątku (na majątek trwały [MI] i majątek obrotowy [Mo]) oraz kapitałów (na kapitały własne [Kwl i kapitały obce [KoJ), co pozwala na ustalenie czterech wskaźników cząstkowych: - struktury majątku (Sm) to (Mt: Mo), - struktury kapitałów (Sk) to (Kw: Ko), - zastosowania kapitałów własnych (Zkw) to (Kw: Mt), - zastosowania kapitałów obcych (Zko) to (Ko: Mo). Wskaźnik sytuacji finansowej (Wsf). którego wzrost oceniany jest pozytywnie, przedstawić moźna następująco: Wsf = Sk : Sm lub Wsf = Zkw : Zko Strukturę majątku. z punktu widzenia możliwo ści podnoszenia na wyższy poziom wskaźników finansowych decydujących o ocenie efektywności gospodarowania, wykorzystując tzw. rachunek dźwi gni". Dźwignia operacyjna poprzez strukturę kosztów wyraża strukturę majątku, dźwignia finansowa zaś strukturę kapitałów. Połączenie w rachunku bilansowym majątku i kapitałów sprawia, że działanie tych dźwigni ł'lczy się, tworząc również dźwignię połączoną (rys. 6). Jednym z rozwiijzań racjonalnej analizy retrospektywnej do oceny zyskowności jest model analizy wskaźnikowej Du Ponta'''. Model ten wskazuje na istotne związki pomiędzy charakteryzującymi proces efektywnego gospodarowania wskaźnikami, tworząc z nich zwarty system oceny. Podkreśla on przy i. kapitałów można oceniać. )( Propozycję zachowania tej koncepcji w procedurach analizy finansowej przydatnych w warunkach gospodarki rynkowej zawiera opracowanie B. Michcrdy, Anaii:ajillllfJS{))VO IV ,~\\'il' tle prumiul1 systemu gospodarowania (Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1993, nr 4(1). Por.: L. Bednarski, op. cit., s. 66~69. <J B. Michcrda, PO:::.I!(lj si/r SIVOjl'gO bilal/su, Aktualności Rachunkowo-Podatkowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1999, nr 7/8. 10 S.B. B1ock, G.A. Hirt. FlI1uJations of FilIaIlcia! Managc/lJc1lf, Irwin, Homcwtxxl J 987; B .E, Gup, Principles ą/"Finoncial MWlllgemffll, John Wilcy and SOIlS, New York 1987; B. Micherda, M()(/d.

(7) analiza. czynników zyskow ności i szybk ości obrotu, a także mająt kową i kapitałową drogę do ostatecznej e fektywn ośc i . Na szczególną uwagę zasług ują teź alternatywne sposoby us tałania wskaźników zwrotu majątku i zwrotu majątku czystego (kap itałów własnych) , s tanowiące i stot ę modelu Du Ponta (rys. 7).. tym. równorzędność. Struktura. majątku. - -. Majątek trwały. Struk tura kapitałów Kapitały wła sne. Kapitały. obce. Struktura koszlów. stale. •. zmienne. Rys . 6. Bilans jako rachunek d źw igni Źródło: opracowanie własne .. Model wskaźnikowej analizy Du Ponta oparty jest na kilku wielkościach sprawozdawczych agregowanych w bilansie oraz rachunku zysków i strat. Treść i znaczenie ustalanych w tym modelu wskaźników uzale ż niona jest zatem od właściwej, uwzględniającej specyfi kę rynkowego sposobu gospodarowania, interpretacji tych wielkośc i I I. Ocenę płynności finansowej przeprowadzić mo żna na podstawie rachunku zasobów i korzystając z informacji o środkach obrotowych i bie ż"cyc h zobowiązaniach posługując się wypracowanymi w wieloletniej teorii i praktyce tzw . racjonalrwj analizy Du PonIa, "Rachunkowo ~ ć" 1990. nr 1o; B. Micbcrda, Model arwlizv wskatnikowej Du P01l!a: "Życic Gospodarc ze" 1992. nr 15. . 11 Szerzej na tcn tcmat : B . Micherda, Analityczna funhja l'oc!IlUlkowo,(ci w okresie przejściowym do /:osp()(/arki rynkmv(~j, AE w Krakow ie . Kraków 1998 , s. 114 i nasI..

(8) BrolliJlaw Michef(!a wskaźnikami płynności. Uogólniając, można powiedzieć. że przedstawiają one relację majątku o określonym stopniu płynności do zobowiązań krótkotermi-. nowych. Najistotniejsze z nich to: - wskaźnik bieżącej płynności finansowej jest ilorazem aktywów bieżących do pasywów bieżących, - wskaźnik płynności przyśpieszonej jest ilora7.e m aktywów bieżących pomniejszonych o zapasy do pasywów bieżących, - wskaj.nik ś rodków pieniężnych jest iłorazem sumy papierów wartościo wych przeznaczonych do obrotu i środków pieniężnych do pasywów bieżących. - wskażnik zobowiązań natychmiast wymagalnych jest ilorazem środków pieniężnych do płatności natychmiast wymagalnych.. Zysk netto • •. Mari.a zysku. x. Sprze daż •. ·. Rotacja. Stopa zwrotu maj'lIku ... majątku. Majątek. Stopa zwrotu majątku. Dług. 11 Struktura kapitalu. czystego. Majątek. Rys. 7. Model. wskażnikowej. analizy Du Ponla. Żródlo: opracowanie wlasnc .. Statyczny przegląd płynności finansowej informuje tylko o stanie płynno ści w momencie bilansowym i posiada wady, na które zwraca się uwagę w literaturzeJ'. Pełniejszy obraz gospodarki finansowej podmiotu mo żna uzyskać przez prześledzenie strumieni wpływów i wydatków w okresie sprawozdawczym, co umożliwia wgląd w procesy finansowania oraz pozwala ocenić przyczyny stanu płynności na koniec okresu sprawozdawczego. Zestawiajilc takie sprawozdanie finansowe zgodnie z wymaganiami obowiązującego prawa gospodarczego, strumienie przepływów pieniężnych grupuje się z jednej strony w ramach trzech działałności (operacyjnej, inwestycyjnej, finansowej), z drugiej zaś m oż liwe dwa kierunki tych strumieni (nadwyżka 1+], niedobór [- J) . M . Sicrpińska. D. Węd7.k i , Zarządzani e plynno.rciq fi"ansową w prudsi,'biorstwie. Wydawnil.:lwo NaUKowe PWN . Warszawa 1997. s. 63 i nast. 12.

(9) analiza. ~------------------------------~. Można wi ć. te przepływy dła cełów interes ującej. syntetycznej interpretacji zestaw osiem przypadków podlegających ocenie" (tabcła l).. T abe la I. Rozpoznanie sytuacji finansowej jednos tki gospodarczej Rodzaj strumieni Operacyj ny Inwestycyjny Finansowy. Pflypadki t. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. +. + -. +. +. -. +. + +. -. + -. -. + +. +. -. -. +. Żródło: D.W. Olszewski , op . cit., s. 25.. Ogólna interpretacja wyróżnionych przypadków wskazuje na : - l - dużą płynność i przygotowywanie się do nowych przedsięwzięć. - 2 - możliwość inwestowania oraz regułowanie zobowiązań, - 3 - procesy restrukturyzacyjne, - 4 - rozwijającą s ię jednostkę gospodarc zą. - 5 - przejściowe trudności finansowe jednostki gospodarczej, - 6 - sytuację charakteryzującą nowe , rozwijające się jednostki gospodarcze. - 7 - trudności finansowe jednostki gospodarczej oraz próby ich pokonania, - 8 - prawdopodobieństwo bankructwa jednostki gospodarczej . Tak więc charakter strumieni przepływów pieniężnych pozwala na ogółną ocenę sytuacji finan sowej jednostki gospodarczej. która powinna być odpowiednio pogłębiona za pomocą wskaźnik ów cashf1ow. Dwie zasadnicze grupy tych wskaźników wskazują, czy przyszłe zasoby pieniężne jednostki gospodarczej będą wystarczające w kontekście przewidywanego na nie zapotrzebowania i czy jednostka ta jest dostatecznie sprawna w zakresie generowania przepływów pieniężnych w porównaniu z innymi okresami bąd ź innymi pod-. miotami 14. Rosnące. zapotrzebowanie na wskaźniki charakteryzujące gospodarkę pieniężną jednostek gospodarczych jest prze s łanką pogłębienia koncepcji odpowiednich wskaźników opartych na danych wynikających z rachunku przepły wów pieniężnych. Wyrazem tego jest propozycja wykorzystywania trzech grup tych wskaźników " :. D.W. Olszewski . Podstaw)' analizy finansowej przedsi('biorSlwlJ, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1992, s . 35. 14 M. Gottlicb , W. Lcwezyński, Cash Ffows , spw wou!allie:: prupływów gotówki ( w prak T)'Ct.' USA i w warunkach polskich), Instytut Przeds ię biorczości, Sopot 1993 . s. 59- 63. Autorzy w yróżniają wskaźniki wy s tarczalności gotówki i wskazniki wydajności gotówkowej, przytaczając wyniki badań ich poziomu w wybranych branżach w USA w latach 1986- 1988 . l~ T. Waśnicwski, W. Skoczylas, Cash Flow HI przedsiębiorstwie. Ustalal/ie i analiza, Fundacja Rozwoju Rac hunk owości w Polsce. Warszawa 1995, s. 38-42. 1.\.

(10) Bronislmv Micherda. - struktury przepływów pieniężnych, - charakteryzujących wystarczalność gotówki, - wyrażających wydajność gotówkową jednostki gospodarczej. Warto dodać, że obecna koncepcja przewiduje trzy grupy tych wskaźników, wzbogacając głównie wskaźniki charakteryzujące strukturę przepływów środ. ków pieniężnych o dalsze przekroje strukturalne''. Modelowym podejściem do problematyki retrospektywnej analizy wskaź nikowej, uwzględniającej wszystkie elementy przedmiotowej płaszczyzny współczesnej analizy finansowej, wydaje się koncepcja klasyfikowania wskaź ników finansowych do określonych grup'7 Grupy wskaźników finansowych tworzą model, którego konstrukcja ma swoje uzasadnienie w celu i strukturze zasobów jednostki gospodarczej (rys. 8).. Wskaźniki zyskowności Wskaźniki. Wskaźniki. wykorzystania. wykorzystania. majątku. kapitału Wskaźniki. Wskaźniki. płynności. cashj10w. Wskaźniki. rynku kapitałowego. Rys. 8. Model kompleksowej analizy. wskaźnikowej. Żr6dło: opracowanie własne.. Celem tym jest: - osiągnięcie zyskowności, - utrzymanie płynności finansowej, - podnoszenie wartości jednostki gospodarczej na rynku. Zasoby jednostki gospodarczej pojmować zaś można jako majątek i kapit<lły. T. Waśniewski, W. Skoczylas, Jak korzystać ze sprawozdaniu z przepływu środków pieniężnvch, "Rachunkowość" ł999, nr 12. 17 B. Micherda, Wykorzystanie analizy wskaźnikowej do badania sprawozdaniajlllansowego, "Rachunkowość" 1994, nr 4. 16.

(11) analizll. 4. Prospektywne procedury analizy flnansowel Prospektywny charakter analizy finansowej w warunkach gospodarki rynkowej sprawia , że istotnym elementem tej analizy staje się planowanie finansowe, Pozwala ono ustali ć liczne wielkości ekonomiczne, charakteryzujące przyszłą syt uację majątk owo- finansową jednostki gospodarczej, Kompleksową formą planowania finansowego jest konstruowanie spra wozdań pro forma , Rachunek pro fonIla prowadzić można z różną szczegółowością", Podstawowe związk i w budżetowaniu obrazuje rys, 9,. Długookre so we. PrcJiminarJ.l " sprzedazy. .r-. Prclimi~larz ~. zapasow. Preliminarl produkcji. prognozowanie sprzedaży. Prel iminarz kosztów zarz:)du i sprzedaży. 1.1. p re umnarz. p/ re. lmmal'"Z. materiałów. wynagroo'l..cń. bezpo ś rednich. bezpoś redni c h. pl,-i. re mlmarz kosztllw. wydziałowych. Prelim inarz kasowy Preliminarz rachunku wyników. Rys, 9, Struktura. budżetu. Preliminarz bilansu. Preliminarz kapitału. Preliminarz prlcpl ywów pi enięż nych. w jednostce gospodarczej. Zródlo: opracowanie własne na podstawic : R.H . Garrison , MlUwger;a! An:oullt;IIK. Business PubL, Plano t985, s, 304,. Sprawozdania pro jórma są kon stru owane równ ie ż sposobami uproszczonymi , np , me todą procentu od sprzedaży, Meloda la oparta jesl na zalożeniu, że relacje w bilansie lub rachunku wyników utrzymuje się w uSlalonych pro-. I~ Przykład analitycznego mcllllllt'k bi/w/Sowy. Zeszyty. bud;i.etowania prezcntuje opracowanie B. Michcrdy , Prospektywn y Naukowe AE w Krakowie , Kraków 1992. nr 360 ..

(12) Bronisfaw Micherda. porcjach procentowych do sprzed aży l9 i stąd zmiany w poziomie sprzedaży wyznaczają potrzeby finansowe. Nie wszystkie pozycje sprawozdawcze wykazują bezpośredni związek z wielkością sprzedaży. Do takich pozycji należą kapitały. Przy zmianie wielkości pozycji sprawozdawczych reagujących na zmiany wielkości sprzedaży pozwala to na ustalenie potrzeb kapitałowych umożliwiających rozwój jednostki gospodarczej. Formuła do wyznaczenia tych potrzeb jest następująca:. Mz. Zz Pk = S '!1S· S . Rs . Sz . (l - D), gdzie:. Pk - potrzeby. kapitałowe,. Mz -. zmienny,. majątek. S - sprzedaż, !1S - wzrost sprzedaży, Zz - zobowiązania zmienne,. Rs Sz D-. rentowność sprzedaży, zmieniony poziom sprzedaży, wskaźnik wypłat dywidendy.. Istotną procedurą. prospektywnie ukierunkowanej analizy finansowej w zakresie przewidywania wyników finansowych jest rachunek dźwigni. Należy podkreślić, że rachunek dźwigni wykorzystuje cały rachunek wyników przy odpowiedniej jego konstrukcji, co ilustruje rys. lO. Istotnym elementem wśród procedur prospektywnie ukierunkowanej analizy finansowej jest równieź planowanie przepływów pieniężnych. Planowanie przepływów pieniężnych może zakładać różny termin. Krótkoterminowe planowanie może odnosić się do bliższej (do jednego roku), a długoterminowe do dalszej przyszłości (powyżej jednego roku). W pierwszym wypadku plan powinien ukazywać w miarę szczegółowo wyrażone przepływy środków pienięż nych w powiązaniu z celami i zadaniami jednostki gospodarczej. W drugim wypadku plan ten musi uwzględniać strategię jednostki gospodarczej, a także tendencje w jej otoczeniu 20 Technika planowania przepływów pieniężnych może być różna. Wyodręb nia się w tym zakresie dwa podejścia 2l : - pierwsze, w którym punktem wyjścia jest stan środków pieniężnych na początku każdego okresu powiększony o wpływy spodziewane w tym okresie B. Micherda, Planowany bilans i rachunek wyników metodq procentu od sprzedaży. "Rachunkowość" 1991, nr 1. 20 T. Kiziukiewicz, Sprawozdanie Z przepływu środków pieniężnych w zarządzaniu firmq, Ekspert, Wrocław 1995, s. 32. 21 Ibidem, s. 32-33. Wiele szczegółowych propozycji w tym zakresie, zróżnicowanych w zależności od podejścia, wielkości i specyfiki jednostki gospodarczej podaje E. Snieiek w opracowaniu pL Przepływy pieniężne ex post i ex ante, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1999,s. 132-146. 19.

(13) analiza .. i pomniejszony o planowane wydatki, co pozwala ustalić nadwyżkę lub niedobór środków na koniec danego okresu, - drugi, w którym plan przepływu środków pieniężnych przyjmuje identyczny układ jak sprawozdanie z zastosowaniem metody bezpośredniej lub pośredniej oraz wykorzystaniem danych zaczerpniętych z planowanego bilansu, planowanego rachunku zysków i strat oraz ze szczegółowych planów gospodarczych,. Sprzedaż. I Koszty zmienne I Marża brutto I Koszty stałe. .~. I I I. I. I Zysk do opodatkowania I Podatek dochodowy Zysk netto/zysk netto na jednostkę kapitału własnego. I I I. I. I. Dźwignia. finansowa. I. ./. Rys. 10. Rachunek wyników jako rachunek Źródło:. operacyjna. Dżwignia połączona. Zysk operacyjny. I Odsetki. Dżwignia. dźwigni. opracowanie własne.. Plan przepływów pieniężnych według pierwszego rozwiązania stanowi w istocie plan kasowy i nie ukazuje wprost związku między źródłami pochodzenia środków, a ich wykorzystaniem. Jego istotę obrazuje tabela 2. Informacje umożliwiające ocenę tych powiązań z podziałem na działalność operacyjną, inwestycyjną i finansową dostarcza plan przepływów pieniężnych oparty na strukturze sprawozdania z przepływu środków pieniężnych. W prospektywnie ukierunkowanej analizie finansowej duże znaczenie ma zmiana wartości pieniądza wraz z upływem czasu. W myśl koncepcji tzw. "czasowej wartości pieniądza" pieniądz, który otrzyma się w przyszłości ma mniejszą "wartość", niż pieniądz, którym dysponuje się obecnie. Narzędziami pomiaru tych zmian są rachunek procentu i rachunek dyskontowy. Analiza finansowa w gospodarce rynkowej w dużym stopniu wykorzystuje te rachunki, ustalając zarówno przyszłą wartość kwot pieniężnych, jak i teraźniejszą war-.

(14) Bronisław. Tabela 2. Plan. przepływu. srodków. Micherda. pienię żnyc h. Wyszczególnienie Slan środków pieniężnych na początek okresu Wp!ywy (wcd!ug żródeJ) Suma środków pieniężnych do dyspOl.ycji Wydalk i (we dług prlcznaczenia) Stan ś rodków pi e niężn ych na koniec okresu. Okres (lala albo micsi'lCc) tI. 12. .. . Ix. Sp! LWp! Sd! LWy ! SkI. Sp2 = Sp! LWp2 Sd2 LWy2 Sk2. ... Spx =Skx-! .. .LWpx Sdx ... LWyx ... Sb. Zródlo: opracowanie wlasne na podstawie: T . Kiz iukiewicl., op . cit., s. 33. tość. przyszlych wplywów . Potrzeba oceny teraźniej szej wartości przyszlych wplywów w dlugim okresie powstaje zwlaszcza, kiedy należy wy wartościować zamierzone przedsięwzięcie rozwojowe (rachunek efektywności inwestycji ) lub całą jednostkę gospodarczą z jej wieloletnim funkcjonowaniem (wycena jednostki gospodarczej metodą cashj7ow). Należy dodać, że rachunek przepływów pieniężnych w ujęciu prospektywnym wykorzystywany jest również w szeroko rozumianym zarządzaniu zasobami pienię żnymi " .. 5. Nowe obszary wykorzystania analizy flnansowel Konieczność wykorzystania wartości jednostki gospodarczej w zagadnieniach rozwiązywanych obecnie w naszej gospodarce kieruje uwagę na metody pozwalające oszacować tę wartość. Jest ona bowiem istotna w kontekście tak ważkich zagadnień,jak : tworzenie spółek, w tym z udziałem kapitału zagranicznego, prywatyzacja gospodarki, emisja papierów wartości owyc h, dzierżawa , ubezpieczenia gospodarcze, kredytowanie d z ialalności, tworzenie rynku kapitałowego. Wskazane przykład owo zagadnienia wiążące się z koniecznością posiadania informacji o wartości podmiotu gospodarczego lub zorganizowanej jego części mają charakter nie tylko incydentalny, ale dotyczą równie ż sytuacji wymagających funkcjonowania systemowego mechanizmu pozwalającego niejako na bieżąco dokonywać oceny tej waności. Fakt ten jak i szero-. kie rozumienie wartośc i podmiotu gospodarczego, zmusza również do wykorzystania procedur analizy finansowej, której celem jest ocena sytuacji majątkowo-finansowej i efektywności gospodarowania, a przez to wskazanie możliwośc i do uzyskania korzystnych rezultatów ekonomicznych w przyszło ści. Obecny stan majątkowo-finansowy i zdolność do kreowania zysków w przy sz lośc i wyznacza wartość jednostki gospodarczej"'. Problemem do rozPor.: E. Śnieżek, op. ciI. : M. Sicrpińska. D. Wc;Jzki, op . cit . v Por .: A. K amc la - S owińska . Wycena prudsirbiorst ..... i ich mienia w H!(lnlllk(lch illflmji , ZJ:.szyry Naukowc AE w Poznaniu. Po zna ń 1993 . nr 114. 22.

(15) analiza filUlI1sowa wiązania. jest jednak tran sformacja rezultatów analizy fimlOsowej w jednoznaczną ocenę tej wartości, zbliżoną do wartości rynkowej. Wskazane obszary zastosowania wartości jednostki gospodarczej determinują w znacznej mierze formę jej prezentacji. Ma to być szacunkowa wielkość wyrażona w mierniku wartościowo-pieniężnym. W części wielkość ta odpowiada wartości majątku , w części zaś wartości niematerialnej, która jest głównie wyrazem jej pozytywnych rełacji ekonomicznych. Do tak wyrażonej wartości przedsiębiorstwa kwantyfikować należy zatem rezultaty analizy finansowej. W wypadku dominujących w analizie finansowej wielkości względnych możli we jest zastosowanie odpowiedniej skali punktowej, w wypadku zaś zestawu wskaźników po uwzględnieniu ich rang, pozwalającej przeliczyć poziom syntetycznych wskaźników analitycznych,jak to ma miejsce w modelach stosowanych w ocenie zagrożeń upadłością". Dobór miar proponowanych przez analizę finansową, ich zakres, a także budowa skali ich transformacji na wartość majątku jednostki gospodarczej wymaga szczegółowych badań i weryfikacji w praktyce. Wskazane syntetycznie, wybrane procedury analityczne wykazuj:, znaczną "elastyczność" pozwalając ą odpowiednio rozwijać podstawowe koncepcje i modele do potrzeb szczegó łowych w rozwijających się obszarach zastosowania współczesnej analizy finansowej . Koncepcje wskaźników opartych na rachunku przepływów pieniężny c h budowane są również na podstawie sprawozdań z przepływów pieniężnych podmiotów szczególnych, jak to ma na przy kład miejsce w odniesieniu do ubezpieczycieli". W tym wypadku proponuje się wariantową i odpowiednio dostosowaną do specyfiki tych jednostek koncepcję trzech grup wskaźników: według sprawozdawczych segmentów prze pływów pieniężnych, zdolności do generowania środków pieniężnych oraz pieniężnej oceny działaln ośc i ubezplecZemOwej . Model analizy wskaźnikowej Du Ponta rozbudować można w obszarze wskaźników rynku kapitałowego, np. wskaźnika zyskowności akcji bądź odwrotności tego wskaźnika". Na szczycie piramidy Du Pant a znajduje się wskaźnik rentowności kapitałów własnych. Iloraz tego wskaźnika i relacji ceny akcji do kapitału własnego na jedną akcję równy jest wskaźnikowi zyskowności akcji. Z kolei iloraz relacji ceny akcji do kapitału własnego na jedną akcję i wska źnika rentownośc i kapitałów własnych równy jest wskaźni kowi ceny do zysku na jedną akcję . Ponieważ rełacja ceny akcji do kapitału własnego na jedną akcję równa jest ilorazowi wskaźnika kursu giełdowego •. •. •. T. Stasiewski, Z-score indeks prz.ewidywaflego upadku prudsiębiorstwa, "Rac hunkowo ~t" 1966. nr 12. 2S A. Karmanska . AnaliZlJ wskaŻIIikowa spmwozda"ia 1. przeplywdw pie1li"f.Jlych ubezpieczyciela, Zeszyty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP. Warszawa 1996. nr 35. 26 M. M ielczarek, Analiza f/mU/sowa jako podstawa inu'l'.HO w(m;a rIO rynku kapitalowym, praca magisterska napi sana pod kierunkiem dr. hab. Bronisława Michcrdy w Katedrze Rachu nkowości Finansowej AE w Krakowie, 1999, s. 111 - 113 (maszynopis) . 24.

(16) Bronisław. Mkherda. Wariant I Rentowność kapitału własnego. Kurs giełdowy'" akcji. Cena rynkowa I akcji Kurs bilansowy akcji. Kapitał własny. na l. Zysk nello na l akcję Cena rynkowa na 1 akcję. akcję. Wariant II Kurs. giełdowy. akcji Kurs bilansowy akcji. Cena rynkowa I akcji Kapitał własny na I akcję. r. Rentowność kapitału. Zysk netto na l akcje; Cena rynkowa na I akcję. własnego. Rys. II . Rozbudowany model analizy. wskaźnikowej. Du Ponta. Źródło: M. Mielczarek. op. cit .. s. 112.. wskaźnika kursu bilansowego akcji", stąd też model Du Ponta można rozbudować zgodnie z jednym z wariantów rys . I I. Tak rozbudowany model analizy wskaźnikowej Du Ponta jest doskonałym narzędziem analizy finansowej dla inwestorów i akcjonariuszy. Łączy on wszystkie elementy "klasycz-. akcji" do. nego" modeł u Du Ponta z najważniejszymi i najczęściej stosowanymi wskaźni kami rynku kapitałowego . Stojący na jego szczycie wskaźnik ceny rynkowej I akcji do zysku netto na I akcję (lub jego odwrotność) jest stosowanym na całym świecie wskaźnikiem ułatwiającym przybliżoną ocenę celowości inwestowania w akcje danej spółki. Jego wartość jest uzależniona zarówno od podejmowanych przez zarządzających spółką decyzji gospodarczych, które wpływają na rentowność kapitałów własnych spółki, jak i od decyzji uczestników rynku kapitałowgo, kupujących i sprzedających akcje, które oddziałują na kurs gieł-. 27 Wskaźnik. kursu giełdowego akcji jest stosunkiem ceny rynkowej l akcji do wartości nomi-. nalnej l akcji. ~!I Wskaźnik. kursu bilansowego akcji jest sto:mnk icm wartości ksiegowej 1 akcji do wartości nominalnej I akcji..

(17) analiza. ~.~~~':-_________________. _ _. dowy akcji. Taki rozszerzony model analizy wskaźnikowej Du Ponta można stosować zarówno w plaszczyźnie retrospektywnej, jak i prospektywnej . Literatura. Analiza jinansolV(! w zarządwniu przedsiębiorstwem, pod red. L. Bednarskiego i T. Waśniew · skicgo, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1996 . Bednarski L.. Analiza finansowa w przedsiębiorsTwie prz.emys/owym. PWE, Warszawa 1997. Block S.B .. Hirt G.A .. FundatiollS of FinanciaJ Managem ent. (rwin, Homewoood 1987. Burzym E .. Allalizafinansowa w przedsiębiorstwie przemys/owym, AE w Krakowie. Kraków 1984 . Dobija M .. Teoretyczne i organizacyjne podstawy systemu trójwymiarowej rachunkowoJci, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1990, nr 329. Garrison R.H ., M{magerial Accounting, Business Publications, Plano, 1985 . Gottlieb M., Lewcl.yński W., Cash jlow. sprawowanie Z przeptywu ,vrodków pieniężnych, Instytut Pnedsiębiorczości , Sopot 1993. Gup B.E., Prillciples oj FilUUlcial Mallagemellt , John Wiley and Sons , New York 1987 . Kamela - Sowińska A., Wyana przedsiębiorstw i ich mienia w warunkach inj1(f(ji . Zeszyty Naukowe AE w Poznaniu, Poznań 1993 , nr 114 . Karmań s ka A ., A1Ializa wskainikowa sprawozdania Z przepływów pieniężnych ubezpieczy· ciel", Zeszy ty Teoretyczne Rady Naukowej SKwP, Warszawa 1996, nr 35. Kiziukiewicz T., Sprawozdanie Z przepływu środków pieniężnych w zarządzaniu firmq, Ekspert, Wrocław 1995 . Meigs W. B.. Meigs R.F .. Finallcial Accounting, Me Graw-Hill Book Co., New York 1986. Micherda B .. Stymulacyjna funkcja rachunkowo.iei, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1985, nr 207. Micherda B., Wykorzystanie metod badania przycz.vnowego IV analizie finansowej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1988, nr 267. Micherda B., Model racjonalnej analizy Du P01!ta, ..Rachunkowość" 1990, nr ł O. Micherda B., Planowally bilans i rachunek wyników metodą procentu od sprzedaży ",Rachunkowość" 199 I. nr l. Micherda B .. Model analizy wskaźnikowej Du Ponta, ..Zycie Gospodarcze" 1992, nr 15. Micherda B., Prospektywny rachunek bilalIsowy, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1992, nr 360. Micherda B., Analizajillallsowa w świel/e przemian syslemu gosp{)(larowallia, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie , Kraków 1993, nr 401 . Micherda B., Wykorzystanie analiz.y wskainikowej do badania sprawozdania finansowego, "Rachunkowość" 1994, nr 4, Micherda B., Analitycznajunkcja rachunkowo.vei w okresie przejściowym do gospodarki rynkowej, AE w Krakowie, Kraków 1998. Micherda B., Poznaj silę swojego bilansu, Aktualności Rachunkowo·Podatkowe, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1999, nr 7/8. Micherda B., Rachunek przepływów pielliężnych we współczesnej rachunkowości, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 2001, nr 559. MieJczarek M., Analiza finansOlva jako podstawa inwe.stowania lIa rynku kapitałowym. praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. hab . Bronisława Micherdy w Katedrze Rachunkowo śc i Finansowej AE w Krakowie, Kraków 1999 (maszynopis)..

(18) Bronisław. Micherda. Olszewski D.W ., Podstawy tmalizy jlnansowej przedsiębiorstwa. Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu, Warszawa 1992. Sierpińska M ., Wędzki D ., Zarządzanie ptytll/ością finansową HI przedsięhio rs t wie, Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa 1997 . Stasiewski T ., Z-score indeks przewidywlwego upadku prze dsiębiorstwa, " Rac h u nkowo ść" 1996,nrI2. Śnieżek E., Prz.epływy pieniężne ex post i ex atlle. Fundacja Rozwoju Rachunkowośc i w Pol -. sce, Wars7.awa 1999 . Wa ś niewsk i T .• Skoczylas W ., Cashflow Ul przedsiębiorstwie . U.l·lalanie i analiza, Fundacja Rozwoj u Rachunkowosci w Polsce, Warszawa 1995 . Waśniew sk i T ., Skoczylas W., Jak korzystne.: ze ,sprawozdania z pruplyw/l srodków pieniężnych",Rachunkowo ść" 1999, nr 12 .. Welsch G .A., Newman D.P ., Zlatkovich Ch.T .. /ntermediatt! Accounting. Irwin, Homewood 1986.. Wilcox K .A ., San Miguel J.G .. /lllrodłlclioIlIO Finallcial ACcOlmting . Harper/Row Publ.. New York 1984 .. Contemporory Finonclol Anolysis This paper (reab conlemporary financial analysis as an integral part of accountancy as a whole in ils interpretative dimension, and also situates il in the disciplille's functional structure. The necessity for wider use of accountancy in management. as well as its evolution into a three dimensional structure. are the premises for a provisional and objective classification of financial analysis that would also delimit its fundamental operational planes. Grounded in Ihis way, the anal Ylica l and operational fields af conlemporary financial analysis conslilule a poinl of deptlrlure for indicaling [he difrerences ol' approach in regard to the retrospective and future-directed methodology of (his investigation. To this end, (he main analytical procedures are described . The growing significance of financial analysis. especially in its future-directed dimension . confirms the urgency of identifying the oature and intricacies of its use in flourishing domains of accountancy theory and practice..

(19)