Całkiem możliwe, że za kilka lat, albo nawet za pół roku, informacje zawarte w tej książce staną się przestarzałe. Pojawią się nowe rozwiązania, aplikacje czy urządzenia, które wpłyną na nasze umysły w rewolucyj-ny sposób. Jestem jednak przekonana, że na-wet wtedy będziemy sięgać do tego dzieła, jako do publikacji, która zmieniła sposób, w jaki myślimy o Internecie.
Maja Szpot AGH w Krakowie
Arleta Hrehorowicz: Wybory? Lubię to!
First time voters jest terminem określają-cym osoby, które po raz pierwszy uzyskują czynne prawo wyborcze. W świetle badań to właśnie najmłodsi wyborcy odznaczają się najniższym poziomem świadomości spo-łecznej, objawiającej się m.in. w niechęci do uczestniczenia w wyborach parlamentar-nych, prezydenckich, samorządowych czy europarlamentarnych. Niestety, zjawisko absencji wyborczej nie świadczy jedynie o znikomym zainteresowaniu polityką, ale jest przede wszystkim jednym z zasad-niczych przejawów kryzysu partycypacji w szeroko rozumianym życiu publicznym. Dlatego w związku ze zbliżającą się elekcją do Parlamentu Europejskiego zespół mło-dych badaczy, działających przy Centrum Studiów Wyborczych UMK, postanowił zorganizować skierowaną do uczniów szkół średnich kampanię edukacyjno-naukową Wybory? Lubię to! Ten ogólnopolski projekt, mający na celu zwiększenie wiedzy mło-dzieży na temat mechanizmów
funkcjono-wania systemu wyborczego do Parlamentu Europejskiego, procedur oddawania głosu i istoty elekcji, przewiduje pięć spotkań z li-cealistami w wybranych miastach: Gdańsku, Krakowie, Łodzi, Toruniu i Warszawie.
Pierwsze z tych warsztatów odbyły się 30 stycznia 2014 r. w grodzie Kopernika. Organizatorami przedsięwzięcia byli: reali-zujący projekt zespół osób współpracują-cych z jednostką badawczą – zajmującą się szeroko rozumianą problematyką wyborczą – Centrum Studiów Wyborczych UMK (dr Jarosław Zbieranek, mgr Anna Frydrych, mgr Agata Pyrzyńska, mgr Paweł Raźny, Marta Skrzecz, mgr Jagoda Wojciechow-ska), Biuro Informacyjne Parlamentu Euro-pejskiego w Polsce oraz Państwowa Komisja Wyborcza – stały i najwyższy organ wybor-czy, właściwy w sprawach przygotowania i przeprowadzenia elekcji.
Do Audytorium im. Wacława Szyszkow-skiego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przybyli uczniowie szkół średnich z powiatu toruń-skiego, członkowie Studenckiego Koła Na-ukowego Prawa Wyborczego „Elektor” oraz prawdziwi znawcy tematyki wyborczej: sę-dzia Stefan Jan Jaworski (przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej), minister Kazimierz Wojciech Czaplicki (szef Krajo-wego Biura Wyborczego), prof. Krzysztof Skotnicki (kierownik Centrum Studiów Wyborczych Uniwersytetu Łódzkiego), prof. Andrzej Sokala (kierownik Centrum Studiów Wyborczych UMK w Toruniu) i Witold Naturski (przedstawiciel Biura In-formacyjnego Parlamentu Europejskiego w Polsce).
Zebranych na sali przywitał mode-rator warsztatu dr Bartłomiej Michalak, który rozpoczął spotkanie od projekcji fi l-mu wyjaśniającego mechanizm wyborów do Parlamentu Europejskiego. Uczniowie mieli okazję poznać podstawowe zasady prawa wyborczego (zasada powszechności, równości, bezpośredniości, tajności głoso-wania), dowiedzieć się, ilu europarlamenta-rzystów wybierzemy w najbliższych wybo-rach, w jaki sposób przydziela się mandaty poselskie oraz według jakiego kryterium posłowie podzieleni są w PE.
Kolejnym akordem spotkania było za-prezentowanie przez mgra Pawła Raźnego wyników badania wiedzy i opinii młodych mieszkańców woj. kujawsko-pomorskiego na temat Parlamentu Europejskiego i wy-borów. Respondenci zostali dobrani we-dług przyjętego kryterium – uczniowie, którzy po raz pierwszy zrealizują czynne prawo wyborcze w najbliższych eurowy-borach. Badanie zostało przeprowadzone na podstawie grupy liczącej 745 osób i jak zaznaczył mgr Raźny, nie ma waloru repre-zentatywności, a jedynie stanowi materiał poglądowy1. Kwestionariusz ankiety zawie-rał 15 pytań, gdzie 10 pytań miało na celu zebranie opinii, a 5 dotyczyło konkretnej wiedzy. Analiza odpowiedzi umożliwiła sformułowanie następujących ustaleń:
1 Respondentami byli uczniowie: liceów
ogólnokształcących (54%), liceów profi lowanych (20%) i techników (26%), urodzeni w latach: 1994 (7%), 1995 (85%) lub 1996 (8%). Największy od-setek ankietowanych mieszka na wsi (39%), ko-lejno: w Toruniu (34%), w mieście do 20 tys. (13%), mieście 20 – 100 tys. (11%), mieście powy-żej 501 tys. mieszkańców (3%).
1) zainteresowanie działalnością PE wyraziło tylko 10% młodzieży; 2) 17% poprawnie wskazało imię
i na-zwisko obecnego przewodniczącego PE;
3) tylko 35% badanych wie, że PE jest wybierany w wyborach powszech-nych przez wszystkich wyborców, którzy ukończyli 18 lat;
4) 28% zna miesiąc, w którym odbędą się wybory do PE;
5) 15% respondentów prawidłowo po-dało liczbę posłów, która zostanie wybrana podczas majowych wybo-rów europarlamentarnych;
6) 51% uczniów wyraziło chęć głoso-wania przez Internet, jeżeli byłaby taka możliwość;
7) 58% ankietowanych zdecydowa-nie sprzeciwia się obniżeniu wieku uprawniającego do głosowania do lat 16.
Warto przywołać najbardziej zaskakują-cą odpowiedź udzieloną przez uczniów na zadane im w ankiecie pytanie odnośnie do możliwości wyboru swoich przedstawicieli do PE. W opinii zdecydowanej większości respondentów kandydatów do Parlamentu Europejskiego wybierają ze swojego grona posłowie Sejmu RP, desygnuje ich premier albo w ostateczności wskazywani są przez prezydenta. Aż 83% ankietowanych nie zna nazwiska żadnej posłanki ani żadnego posła do PE, choć fakt, że w PE zasiadają posłan-ki/posłowie wybierani w Polsce uważają za ważny (76%). Ponadto brak zainteresowa-nia działalnością PE wyraża aż 69% mło-dzieży, a mimo to połowa badanych ocenia
swój poziom wiedzy na temat wyborów jako dostateczny. Tym samym pomimo ne-gatywnej oceny poczynań polityków oraz polityki w ogóle zdecydowana większość badanej młodzieży (67%) zadeklarowała chęć wzięcia udziału w elekcji.
Wyniki sondażu pozwalają stwierdzić, że komponentem decydującym o postawie młodzieży wobec obywatelskości jest ele-ment afektywny. Wspomnianą postawę – zgodnie z zaproponowaną najpierw przez Th omasa i Znanieckiego, a następnie przez Stefana Nowaka – postrzegam jako „ogół względnie trwałych dyspozycji do ocenia-nia tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszą-cych tym emocjonalnym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i właściwościach tego przedmiotu i względ-nie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu”2. Zgodnie z po-wyższym rozumieniem można wyodrębnić trzy komponenty postawy wobec obywatel-skości: (1) poznawczy – kompetencje oby-watelskie, (2) behawioralny – zachowania i aktywność obywatelska, a także (3) emo-cjonalno-oceniający – poczucie poszano-wania praw i wolności obywatelskich przez władze publiczne, ocena działań podejmo-wanych przez państwo, zaufanie do insty-tucji3. Zatem nie powinien dziwić fakt, iż
2 Zob. W.J. Th omas, F. Znaniecki, Polish Pe-asant in Europe and America, t. I, Boston
1918 – 1920, s. 21; S. Nowak, Pojęcie postawy
w teoriach i stosowanych badaniach społecznych
[w:] Teoria postaw, S. Nowak (red.), Warszawa 1973, s. 23.
3 M. Marody, Sens teoretyczny a sens empi-ryczny pojęcia postawy, Warszawa 1976, s. 17 – 22.
w pytaniach o instytucję wyborów licealiści oceniali elekcję nie przez pryzmat posia-danej wiedzy, lecz emocji, jakie wyzwala w nich polska scena.
Powyższe stwierdzenie potwierdzają inne dotychczas przeprowadzone badania empiryczne na temat postaw. Wyraźna do-minacja składnika afektywnego wynikać może z przypisywania emocjonalno-oce-niającemu komponentowi kluczowego znaczenia, według S. Nowaka jest bowiem czynnikiem konstytuującym postawę. Oznacza to, że postawa niezawierająca ocen czy emocji jest ex defi nitione niemoż-liwa. Należy jednak pamiętać, że wszystkie trzy komponenty są wzajemnie powiązane ze sobą i uwarunkowane. Komponent afek-tywny określa kierunek działania, warun-kuje jego formę, a także wpływać może na zmianę przekonań zawartych w kompo-nencie poznawczym. Z kolei ten określa cel i dostarcza informacji o cechach i własno-ściach obiektu, które mogą zmienić ocenę obiektu postawy. Składnik behawioralny może natomiast modyfikować pozostałe elementy postawy, chociażby poprzez zapo-trzebowanie na nowe informacje niezbędne do skonkretyzowania programu działania.
Następną część warsztatów poświęcono przedstawieniu wyników badania nad po-stawami młodego pokolenia wobec proce-dur demokratycznych. Dr Jarosław Zbiera-nek omówił najważniejsze wnioski płynące z powstałego w 2012 r. raportu Wyborca 2.04
4 Por. Wyborca 2.0: młode pokolenie wobec procedur demokratycznych, D. Batorski i in. (red.),
Badaniem tym kierowały m.in. pytania: (1) w jakiej mierze (2) w jaki sposób i (3) w jakich warunkach młode pokolenie Po-laków jest skłonne uczestniczyć w systemie demokratycznym, ze szczególnym uwzględ-nieniem udziału w wyborach? Natomiast z uwagi na znaczącą rolę, jaką odgrywają w życiu młodych głosujących nowoczesne technologie – zwłaszcza kanały komunika-cji oparte na Internecie – prelegent propo-nował nazywać ich „wyborcami 2.0”.
Z raportu wynika, że (1) opinie młodzie-ży na temat demokracji i bieżącej polityki wyraźnie różnią się od siebie, (2) młodzież nie traktuje udziału w elekcji jako obywa-telskiego obowiązku, (3) wiedza posiadana przez młodych Polaków na temat wybo-rów jest znikoma. Internet postrzegany jest przez respondentów jako najważniejsze źródło informacji o polityce i sprawach pu-blicznych, lecz jednocześnie informacje te oceniane są zdecydowanie negatywnie. Dla-tego dr Zbieranek podkreślił, iż należałoby w większym stopniu skupić się na efektyw-niejszym wykorzystywaniu mediów w ce-lu przygotowania wychodzącej naprzeciw oczekiwaniom młodego pokolenia oferty edukacyjnej w zakresie prawa wyborczego oraz zachęceniu do aktywnej, świadomej partycypacji w życiu społecznym.
Po obejrzeniu fi lmu edukacyjnego, za-poznaniu się z wynikami badań i wysłu-chaniu opinii zespołu ekspertów na temat dokonanych analiz dotyczących postaw licealistów z kujawsko-pomorskiego głosu udzielono licznie zgromadzonej młodzieży. Prócz pytań o procedury elekcji oraz wy-razów uznania dla podejmowanej
inicja-tywy dotknięto kilku ważnych aspektów. Jedna z uczennic zarzuciła organizatorom spotkania niespójność nazwy inicjatywy z etymologią jej znaczenia, gdyż określe-nie spotkania „warsztatem” sugerowałoby możliwość nabycia praktycznych umiejęt-ności. Licealistka miała nadzieję zobaczyć, jak poprawnie sporządza się obywatelski projekt oddolnej inicjatywy lub zostać wta-jemniczoną w niuanse tworzenia aktów prawnych przez uprawnione do tego orga-ny. Zebrani sugerowali także chęć poznania programów wyborczych konkretnych par-tii politycznych oraz sylwetek kandydatów startujących w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
Choć nie można odmówić słuszności uwadze, jakoby nazwa spotkania była nie-adekwatna faktycznej formie zebrania, to jednak należałoby podkreślić – co zresztą uczynił przewodniczący Państwowej Ko-misji Wyborczej – że podstawowym zało-żeniem kampanii Wybory? Lubię to! nie jest agitacja wyborcza, lecz pogłębienie wiedzy uczniów szkół średnich w zakresie tematy-ki prawa wyborczego. W trakcie spotkania wielokroć przypominano adresy najważ-niejszych stron internetowych, na których każdy zainteresowany znajdzie wyczerpu-jące, rzetelne informacje zarówno o Parla-mencie Europejskim, jak samych kandyda-tów i ich programów wyborczych.
Przeprowadzony na początku spotkania krótki, składający się z kilku pytań test, ma-jący na celu sprawdzić stan wiedzy przyby-łych do Torunia gości na temat Parlamentu Europejskiego (jego istoty, osoby przewod-niczącego czy liczby posłów, których
przyj-dzie nam w maju wydelegować do Brukseli) obnażył niedostatki młodzieży w tej mate-rii. Jednocześnie umocnił w przekonaniu o słuszności projektu Wybory? Lubię to! Nawet największe chęci udziału w kształ-towaniu wspólnej przyszłości nie powinny, nie mogą wręcz, złudnie rekompensować braków w elementarnej wiedzy z zakresu prawa wyborczego.
Warunkiem istnienia społeczeństwa są jego obywatele, których zgodnie z literatu-rą przedmiotu określa się członkami spo-łeczeństwa danego państwa, posiadających określone uprawnienia i obowiązki zastrze-żone przez prawo i konstytucję5. Umożliwie-nie uczniom uzyskania podstawowej wiedzy na temat polityki, kształtowanie wartości i postaw koniecznych do realizacji koncep-cji odpowiedzialnego obywatelstwa oraz sty-mulowanie aktywnego uczestnictwa w życiu szkolnym i społecznym – to tylko nieliczne założenia programowe wychowania obywa-telskiego w europejskich szkołach6.
Należy uzmysłowić młodzieży, że aż 2/3 legislacji polskiej, które reguluje życie każ-dego obywatela RP, pochodzi wprost z Par-lamentu Europejskiego. Dopiero w następ-nej kolejności może być uchwalone przez sejm na zasadzie aktów polskich. Warto za-tem korzystać z uzyskanych podmiotowych praw obywatelskich (konstytucyjnie regu-lowanych praw i obowiązków) i wybierać
5 Mały słownik języka polskiego PWN,
War-szawa 2000, s. 562.
6 Wychowanie obywatelskie w szkołach w Eu-ropie, informacja prasowa sieci Eurydice, http://
www.eurydice.org.pl/sites/eurydice.org.pl/fi les/ cityedu05.pdf, [dostęp: 5.02.2014].
odpowiednich ludzi, którzy będę to prawo stanowić. Frekwencja w polskich wyborach do Parlamentu Europejskiego wynosząca niewiele ponad granicę 30%, choć potwier-dzająca ogólnoeuropejską tendencję udzia-łu w wyborach, sygnalizuje nieznaczne za-interesowanie instytucją elekcji.
Uważam, że popularyzowanie wyborów wśród uczniów szkół średnich poprzez po-głębianie ich wiedzy z prawa wyborczego, zachęcanie do poznania organów wybor-czych w regionie oraz zasad ich działania, wykorzystując do tego nowoczesne formy nauczania, jest potrzebną i ważną inicja-tywą. Edukując młodzież, zwiększamy prawdopodobieństwo udziału w życiu spo-łeczno-politycznym kraju jednostek wy-kształconych, świadomych potrzeby zmian i rozwoju.
Arleta Hrehorowicz Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
