Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco w 1951 r. i jego implikacje (japoński dylemat w sprawie zawarcia traktatu pokojowego z Chinami)

Pełen tekst

(1)655. 2004. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Robert Jakimowicz Katedra Nauk Politycznych. Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco w 1951 r. i jego implikacje (japoński dylemat w sprawie zawarcia traktatu pokojowego z Chinami) Amerykańska okupacja Japonii, rozpoczęta we wrześniu 1945 r., miała zakończyć się zawarciem traktatu pokojowego. W dniu 11 lipca 1947 r. rząd Stanów Zjednoczonych zaproponował państwom członkom Komisji do spraw Dalekiego Wschodu zwołanie na 19 sierpnia 1947 r. pierwszej konferencji w tej sprawie1. Jednak Związek Radziecki przeciwstawił się tej propozycji, odwołując się do wcześniejszych ustaleń2, co spowodowało odsunięcie w czasie zwołania konferencji pokojowej. Tymczasem z końcem lat 40. sytuacja międzynarodowa skomplikowała się. 1 października 1949 r. Mao Zedong proklamował Chińską Republikę Ludową, a Chiang Kai-shek, który w grudniu tego roku uciekł na Tajwan, kontynuował istnienie Republiki Chińskiej w ograniczonych ramach terytorialnych tej wyspy. Pojawił się w związku z tym problem, przedstawiciela którego reżimu zaprosić na konferencję pokojową.. 1 „Record of Oral Statement on Peace Treaty for Japan” [w:] Foreign Relations of the United States (dalej FRUS) 1947, Washington 1972, vol. VI, s. 468–469. W skład Komisji do spraw Dalekigo Wschodu wchodzili przedstawiciele: ZSRR, Wielkiej Brytanii, USA, Chin, Francji, Holandii, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Indii i Filipin. 2 Wyczerpująco na temat rozbieżności radziecko-amerykańskich, patrz: R. Jakimowicz, Rozbieżności radziecko-amerykańskie wobec traktatu pokojowego z Japonią, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1995, nr 460..

(2) 52. Robert Jakimowicz. Przygotowując się do konferencji, Stany Zjednoczone odrzuciły możliwość rozpoczęcia konsultacji z ówczesnymi władzami w Pekinie, gdyż stwierdziły, że nie utrzymują stosunków dyplomatycznych z tzw. Rządem Chińskiej Republiki Ludowej. Jednak nie przekreślało to uczestnictwa przedstawiciela tego rządu w konferencji pokojowej. W oświadczeniu złożonym na konferencji prasowej 22 maja 1950 r. przez doradcę sekretarza stanu Johna Fostera Dullesa, któremu prezydent Truman powierzył wynegocjowanie traktatu pokojowego z Japonią, znalazło się stwierdzenie, że na konferencję pokojową zostaną zaproszeni przedstawiciele zarówno Chin nacjonalistycznych, jak i komunistycznych3. Stwierdzenie to wypływało prawdopodobnie z – jeszcze nie do końca określonego – stanowiska amerykańskiego wobec Chin Ludowych. Według wskazówek z okresu zimy 1949 r. i wiosny 1950 r. uznanie ChRL było jeszcze otwartą kwestią dla Waszyngtonu. Po wybuchu wojny koreańskiej rząd amerykański wierzył, że chińscy komuniści nie przyłączą się do niej. W takim przypadku ChRL mogła nawet być przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Amerykański rzecznik wyraźnie podkreślił, że Stany Zjednoczone nie użyją prawa weta do blokady przyjęcia Czerwonych Chin do Narodów Zjednoczonych4. Tymczasem zaangażowanie się tzw. ochotników chińskich w wojnę koreańską przekreśliło nie tylko możliwość przyjęcia ChRL do Narodów Zjednoczonych, ale także jej udziału w konferencji pokojowej, stawiając tym samym pod znakiem zapytania zakończenie stanu wojny i nawiązanie – w bliskiej pierspektywie – stosunków dyplomatycznych z Japonią. Brak amerykańskiego uznania był jednym z głównych powodów pełnego poparcia ChRL dla ówczesnych propozycji radzieckich dotyczących traktatu pokojowego5. W tym miesjcu należy podkreślić, że 2 października 1949 r. Związek Radziecki zerwał stosunki z rządem Guomintangu i tego samego dnia uznał Chińską Republikę Ludową6, co miało niezwykle istotne znaczenie dla władz dopiero co powstałej republiki. Ostatecznie stosunki chińsko-radzieckie zaowocowały układem o przyjaźni, sojuszu i pomocy wzajemnej, zawartym 14 lutego 1950 r., który wszedł w życie 11 kwietnia 1950 r. z ważnością na 30 lat. W układzie została poruszona kwestia zawarcia traktatu pokojowego z Japonią. Oba kraje zadeklarowały, że będą dążyć do jego zawarcia w jak najkrótszym czasie7. Zbliżeniu chińsko-ra3 Yu San Wang, Ending the State of War between Japan and China: Taipei: (1952) [w:] China and Japan. Search For Balance Since World War I, ed. by A.D. Coox and H. Conroy, Santa Barbara–California 1978, s. 337–338. 4. T. Shi-en Chen, The United States and the Far East, „Current History”, January 1955, s. 22–23.. 5. „Oświadczenie ministra spraw zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej Chou En-laia w sprawie traktatu pokoju z Japonią (Pekin, dnia 4 grudnia 1950 r.)” [w:] Zbiór dokumentów Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (dalej: „Zbiór dokumentów PISM”), Warszawa 1951, nr 9–10, s. 1590. 6 „O Prekraszczenii Diplomaticzeskich Otnoszenij Meżdu Sovetskim Sojuzom i Pravitel’stvom Jan’ Si-Szanja v Kantone; Ministru Inostrannych Del Central’nogo Narodnogo Pravitel’stva Narodnoj Respubliki Kitaja g-nu Czżou En’-laju (Moskwa, 2 oktjabrja 1949 goda)” [w:] Vnesznjaja Politika Sosvetskogo Sojuza (dalej: VPSS) 1949 god, Moskwa 1953, s. 172–173, 171. 7 „Sovetsko-kitajskoe kommjunike o podpisanii Dogovora i Soglaszenij meżdu Sovetskim Sojuzom i Kitajskoj Narodnoj Respublikoj (opublikovano 15 fevralja); Dogovor o Drużbe. Sojuze i Vzaimnoj.

(3) Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco.... 53. dzieckiemu sprzyjało także wytrwałe poparcie Stanów Zjednoczonych dla rządu Chiang Kai-sheka, przeciwko któremu liderzy KPCh walczyli przez ćwierć wieku. Wybuch wojny koreańskiej przyniósł zapewnienie o amerykańskiej ochronie dla Narodowego Rządu Republiki Chińskiej, co znalazło swój bezpośredni wyraz w wysłaniu Siódmej Floty USA do Cieśniny Tajwańskiej, w celu zapobieżenia inwazji na Tajwan ze strony sił wojskowych Chin Ludowych. Akcja Stanów Zjednoczonych uniemożliwiła ChRL odzyskanie Tajwanu. Ponadto siły amerykańskie z symbolicznymi siłami innych krajów pod flagą ONZ, angażując się bezpośrednio w wojnę koreańską, zagroziły granicy chińskiej w Mandżurii, w rezultacie czego nastąpiła interwencja „ochotników” Lin Piao na Półwyspie Koreańskim8. Stany Zjednoczone piętnując interwencję chińską, przeforsowały 1 lutego 1951 r. uchwałę Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie uznania Chińskiej Republiki Ludowej za agresora9. Ponadto po zaangażowaniu się „ochotników chińskich” w wojnie po stronie Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej amerykańscy senatorzy byli przeciwni jakiemukolwiek japońskiemu zbliżeniu z rządem w Pekinie. W nowej sytuacji międzynarodowej, na przełomie stycznia i lutego 1951 r., Stany Zjednoczone rozstrzygnęły z rządem japońskim wszystkie ważnie problemy związane z treścią traktatu pokojowego, w tym także kwestię bezpieczeństwa10. Pod koniec marca 1951 r. Stany Zjednoczone rozesłały roboczy projekt traktatu pokojowego państwom sojuszniczym, które brały udział w wojnie na Pacyfiku11. Najistotniejszym problemem, jaki wyłonił się w związku z projektem i przyszłą konferencją pokojową, była sprawa uczestnictwa przedstawiciela chińskiego. Nierozstrzygnięcie tej kwestii mogło stać się przeszkodą w zwołaniu konferencji pokojowej. Ujawniły się tu sprzeczne stanowiska pomiędzy Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią, a bez tej ostatniej zwołanie konferencji było prawie niemożliwe. Stany Zjednoczone domagały się, aby przedstawiciel rządu Chiang Kai-sheka był obecny na konferencji, natomiast Wielka Brytania opowiadała się za przedstawicielem rządu ChRL. Stanowisko rządu brytyjskiego wyrażało stanowisko państw Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, a zwłaszcza Indii. Niemniej stanowisko państw Wspólnoty było podzielone, jeśli chodzi o uznanie rządu w Pekinie. Natomiast sami Brytyjczycy poparli go w styczniu 1950 r., co było w dużym stopniu oparte na nadziejach kontynuowania nieprzerwanego i korzystnego handlu z Chinami. Długotrwapomoszczi Meżdu Sojuzom Sovetskich Socjalisticzeskich Respublik i Kitajskoj Narodnoj Respublikoj” [w:] VPSS 1950 god, Moskwa 1953, s. 56–58, 58–60. 8 M.B. Jansen, Japan and China from War to Peace 1894–1972, Princeton University, Chicago 1975, s. 470. Wyczerpująco na temat wojny koreańskiej: P. Lowe, Wojna koreańska, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1995. 9 „Yearbook of the United States 1951”, s. 224–225; „Uchwała Zgromadzenia ONZ w sprawie uznania Chińskiej Republiki Ludowej za agresora w Korei”, Flushing Meadows, dnia 1 lutego 1951 r., „Zbiór dokumentów PISM” 1951, nr 4, poz. 41. 10 FRUS 1951, Washington 1977, vol. VI, s. 811–874; S. Yoshida, The Yoshida Memoirs: The Story of Japan in Crisis, London 1961, s. 250–251. 11 „Provisional Draft of a Japanese Peace Treaty, Washington, March 23, 1951” [w:] FRUS 1951, Washington 1977, vol. VI, s. 944–950..

(4) 54. Robert Jakimowicz. łe konsultacje w sprawie zaproszenia przedstawiciela tego kraju nie dawały rezultatu. W czerwcu 1951 r. Dulles udał się do Londynu na bezpośrednie rozmowy z rządem brytyjskim. Negocjacje okazały się trudne, ale udało się wypracować kompromisowe rozwiązanie, które sprowadzało się do tego, że na konferencję postanowiono nie zapraszać ani przedstawiciela rządu Chiang Kai-sheka, ani przedstawiciela rządu ChRL12. Postanowiono również, że Japonia będzie mogła podpisać później oddzielny traktat pokojowy z którymkolwiek z dwóch rządów chińskich, który ona uzna za prawowity13. W międzyczasie, z końcem lipca 1951 r., John Foster Dulles napisał do premiera Yoshidy o angielsko-amerykańskim kompromisie i poprosił go, aby nie śpieszył się z traktatem pokojowym z Pekinem. Yoshida odpowiedział, że nie ma zamiaru zawierać bilateralnego traktatu z Chinami kontynentalnymi14. W sierpniu tego roku przed zbliżającą się konferencją pokojową premier Zhou En-lai ostro skrytykował projekt traktatu, uważając m.in., że całkowicie narusza on międzynarodowe porozumienia i jest szkodliwy dla interesów narodu japońskiego15. W zamian domagał się „całościowego i autentycznego traktatu pokojowego” pomiędzy Japonią i wszystkimi mocarstwami sojuszniczymi z udziałem ChRL16. Wkrótce przed otwarciem konferencji pokojowej, w liście otwartym z 21 sierpnia 1951 r., szanghajskie Ta-kung Pao (Bezstronny) ostrzegło Japonię, że separatystyczny pokój bez ChRL i ZSRR oznaczać będzie deklarację wojny przeciwko obu krajom17. Natomiast władze Tajwanu były oburzone faktem, iż nie zostaną zaproszone na zbliżającą się konferencję i w związku z tym złożyły publiczny protest, upierając się, że jedynie one reprezentują prawowity rząd Chin i powinny uczestniczyć w wielostronnej regulacji pokojowej z Japonią. Swoje stanowisko poparły wieloma argumentami18. Uczestnicy konferencji pokojowej w San Francisco obradowali w dniach 4–8 września 1951 r. (Japońska delegacja przybyła na miejsce już 2 września19). Oprócz japońskiej delegacji uczestniczyły w niej delegacje z 51 państw20. Na konferencję nie zostały zaproszone: Chińska Republika Ludowa, Koreańska Republika Ludo12 „Telegram 6485 from London, June 11”, w: Ibidem, s. 1110; W. Góralski, Stany Zjednoczone– Japonia 1945–1972, PWN, Warszawa 1976, s. 132. 13. Shigeru Yoshida, The Yoshida Memoirs: The Story of Japan in Crisis, London 1961, s. 253.. 14. Ibidem, s. 341.. 15 Chae-Jin Lee, Japan Faces China. Political and Economic Relations in the Postwar Era, The Johns Hopkins University Press, Baltimor–London 1976, s. 25. 16. Ibidem.. 17. Leng Shao Chuan, Japan and Communist China, University of Virgina, Greenwood Press Publishers, Connecticut 1975, s. 4. 18. Yu San Wang, op. cit., s. 340.. 19. Shigeru Yoshida, op. cit., s. 255.. 20. Zob.: „Japanese Peace Conference San Francisco”, September 4–8, 1951, U.S. Government Printing Office, Washington 1951, s. 1..

(5) Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco.... 55. wo-Demokratyczna, Mongolska Republika Ludowa i Demokratyczna Republika Wietnamu. Natomiast Indie, Birma i Jugosławia odmówiły udziału w konferencji. Po otwarciu konferencji delegacja radziecka złożyła wniosek o zaproszenie przedstawiciela ChRL, uzasadniając to m.in. tym, że jest on jedynym legalnym reprezentantem narodu chińskiego i jest szczególnie zainteresowany w przygotowaniu traktatu pokojowego z Japonią21. Wniosek nie uzyskał akceptacji przedstawicieli państw – uczestników konferencji, poza trzema22. Konferencja pokojowa w San Francisco zakończyła się w dniu 8 września podpisaniem traktatu pokojowego przez delegacje czterdziestu ośmiu „państw sprzymierzonych” i Japonii. Delegacje jedynie trzech państw – Związku Radzieckiego, Polski i Czechosłowacji – odmówiły podpisania traktatu. W dniu zakończenia konferencji Stany Zjednoczone podpisały jeszcze z Japonią, poza traktatem pokojowym23, traktat o bezpieczeństwie, zgodnie z którym uzyskały one prawo do rozmieszczenia w Japonii i wokół niej lądowych, powietrznych i morskich sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych24. Co się tyczy postanowień traktatowych dotyczących Chin, to w artykule 2 stwierdzono, że Japonia zrzekła się wszystkich praw, tytułów i pretensji do większości byłych terytoriów poza ojczystymi wyspami. Objęły one Koreę, Tajwan, Peskadory, Wyspy Kurylskie, południowy Sachalin, wyspy Spratly i Paracelskie, chociaż problem w czyjej ostatecznie dyspozycji one pozostaną nie został sprecyzowany. Jeden z artykułów traktatu, XXVI, zobowiązywał Japonię do zawarcia odrębnego pokoju z Chinami w przeciągu trzech lat, nie precyzując jednak, z którym reżimem chińskim. Dziesięć dni po podpisaniu japońskiego traktatu pokojowego premier Zhou En-lai wydał oficjalne oświadczenie tej treści: „1. ChRL uważa traktat pokojowy z San Francisco za nielegalny i nieważny. 2. Traktat ten i amerykańsko-japoński traktat o bezpieczeństwie są traktatami wrogimi wobec ChRL i Związku Radzieckiego. Mogą one jedynie wzmóc napięcie istniejące w Azji i reszcie świata i są zaproponowane przez Amerykę, aby wciągnąć Japonię do nowej wojny agresywnej i doprowadzić ją do ruiny. 3. W swym szalonym wysiłku do wznowienia japońskiego militaryzmu rząd Yoshidy sprzedał narodową niepodległość Japonii przez podpisanie tych traktatów stworzonych przez Amerykanów”25. 21 „Oświadczenie delegacji ZSRR w sprawie zaproszenia na konferencję w San Francisco Centralnego Rządu Ludowego Chińskiej Republiki Ludowej (San Francisco, dnia 5 września 1951 r.)” [w:] „Zbiór Dokumentów PISM”, Warszawa 1951, nr 9–10, s. 1838–1888, 182. 22 Istorija vnesznej politiki SSSR 1945–1985, pod red. AA. Gromyko i B.N. Ponomarev, Moskva 1986, t. 2, s. 115. 23 Pełny tekst traktatu: „Treaty of Peace with Japan. Signed at San Francisco. On September 8, 1951” (w języku angielskim, francuskim, hiszpańskim i japońskim) [w:] UN Treaty Series, no. 1832, vol. 136, s. 46–164. Wszedł w życie 26 kwietnia 1952 r. 24 Pełny tekst traktatu: „Security Treaty between the United States and Japan, San Francisco. On 8 September 1951” (w języku angielskim, francuskim i japońskim) [w:] UN Treaty Series, no. 1832, vol. 136, s. 213–219. 25. Leng Shao Chuan, op. cit., s. 4–5..

(6) 56. Robert Jakimowicz. Traktat pokojowy z San Francisco przysporzył Japonii ogromnych trudności z podjęciem decyzji, z którymi Chinami powinna negocjować traktat pokojowy. Japoński rząd uważał, iż najlepszym sposobem działania będzie kierowanie się raczej aktualnymi wydarzeniami światowymi niż zachodzącymi w kraju. Prawdopodobnie dlatego Japonia przyjęła postawę wyczekiwania. Jej wyrazem było niewątpliwie stwierdzenie Yoshidy w parlamencie, że japoński rząd powinien czekać na decyzję Narodów Zjednoczonych26. Pomimo swej proamerykańskości i antykomunistycznego stanowiska, premier Yoshida w formułowaniu swojej polityki chińskiej zdawał się realizować realistyczną koncepcję dwóch Chin i chciał zostawić otwartą furtkę dla przyszłych stosunków z ChRL. Jeszcze w styczniu 1951 r. Yoshida wyraził pogląd, że „(...) czerwone czy białe, Chiny pozostają naszym najbliższym sąsiadem. Prawa geograficzne i gospodarcze będą, jak sądzę, przeważać w dłuższej perspektywie nad ideologicznymi różnicami i sztucznymi barierami handlowymi (...)”27. W kilka dni po konferencji pokojowej strona amerykańska wysunęła jednoznaczne ostrzeżenie wobec rządu japońskiego, że jeśli uczyni on jakikolwiek krok wobec Pekinu, senat może wówczas nie ratyfikować traktatu pokojowego. Ostrzeżenie to było jednym z punktów wrześniowej wizyty w Japonii dwóch senatorów seniorów, z Partii Republikańskiej i Partii Demokratycznej oraz znalazło swoje odbicie w liście 56 senatorów obu partii, skierowanym do prezydenta Trumana natychmiast po podpisaniu traktatu w San Francisco: „Przed przesłaniem japońskiego traktatu do Senatu pragniemy mieć jasność, że weźmiemy pod uwagę to, iż uznanie Chin komunistycznych przez Japonię czy negocjowanie obustronnego traktatu z reżimem komunistycznych Chin będzie przeciwne interesom narodów zarówno Japonii, jak i Stanów Zjednoczonych”28. W takiej sytuacji John Foster Dulles, który był głównym architektem traktatu pokojowego z San Francisco, odwiedził Japonię. W trakcie swego pobytu wyjaśnił, że większość senatorów zagroziła nieratyfikowaniem traktatu, jeżeli Japonia nie wybierze realizacji pokoju z chińskim rządem na Tajwanie29. W październiku i listopadzie 1951 r. Dulles był w stałym kontakcie z członkami Senackiej Komisji Stosunków Międzynarodowych w sprawie zawarcia bilateralnego traktatu pomiędzy rządem japońskim i rządem Republiki Chińskiej. Liderzy senaccy z obu partii amerykańskich ponaglali Dullesa do odbycia kolejnej podróży do Japonii celem nakłonienia japońskiego rządu do podpisania powyższego traktatu. Dulles jednak nie śpieszył się, gdyż czekał na ratyfikację traktatu pokojowego z Japonią przez Wielką Brytanię, która nastąpiła 6 grudnia tego roku. W dziesięć dni później udał się do Japonii w towarzystwie dwóch senatorów H. Alexandra Smitha i Johnsona 26. Yu San Wang, op. cit., s. 340–341.. 27. Leng Shao Chuan, op. cit., s. 12, B.A. Doak, China and the Major Powers in East Asia, the Brookings Institution, Washington 1977, s. 94. 28. W. Mendl, Issues in Japan’s China Policy, The Macmillan Press, London 1978, s. 10.. 29. F.C. Langdon, Japan’s Foreign Policy, University of British Columbia Press, Vancouver 1973,. s. 94..

(7) Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco.... 57. J. Sparkmena, gdzie przedstawił swoją propozycję Yoshidzie. W propozycji tej znalazł się warunek, zgodnie z którym przyszły traktat pokojowy z rządem Chiang Kai-sheka powinien stosować się do obecnego terytorium, lub w przyszłości, znajdującego się pod aktualną kontrolą Republiki Chińskiej30. Po stwierdzeniu Yoshidy, że Japonia zamierza podpisać traktat z guomindangowskim rządem, Dulles spotkał się z brytyjskim ambasadorem w Tokio sir Eslerem Deningiem, aby poinformować go o propozycji amerykańskiej przedłożonej władzom japońskim i uzyskać informację na temat stanowiska brytyjskiego w tej sprawie. 19 grudnia 1951 r. Dulles i obaj senatorowie złożyli pożegnalną wizytę Yoshidzie. Japoński premier potwierdził swoje poprzednie stanowisko oraz zwrócił się do rozmówców, wyrażając nadzieję, że Wielka Brytania przychyli się do stanowiska Tokio31. Wizyta Dullesa i dwóch senatorów niewątpliwie przyczyniła się do zaakceptowania stanowiska amerykańskiego przez premiera Shigeru Yoshidę, kończąc tym samym okres niepewności, z którym rządem chińskim należy zawrzeć traktat pokojowy. Bez tej akceptacji mało prawdopodobna wydawała się ratyfikacja traktatu pokojowego z San Francisco przez Stany Zjednoczone, co było jednoznaczne z wydłużeniem okresu okupacji Japonii. Oczywiście fakt zaangażowania się Chin Ludowych w wojnę koreańską miał swoje znaczenie. Yoshida w swoim liście z 24 grudnia 1951 r. stwierdził m.in., że jeśli chodzi o teraźniejszość, ma nadzieję ustanowić formalne stosunki z Nacjonalistycznymi Chinami z powodu ich statusu w Narodach Zjednoczonych. Natomiast japoński rząd nie ma zamiaru zawrzeć bilateralnego traktatu z komunistycznym reżimem Chin32. Niewątpliwie nowa sytuacja w wojnie na Półwyspie Koreańskim uświadomiła politykom japońskim kruchość bezpieczeństwa Japonii przy braku jej zdolności obronnych. W związku z tym, jedynym rozwiązaniem dla rządu japońskiego było dalsze utrwalanie więzów z partnerem amerykańskim nie tylko w płaszczyźnie politycznej i ekonomicznej, ale także i wojskowej. Poza tym na stanowisko zarówno Yoshidy, jak i innych polityków japońskich wpłynął chińsko-radziecki traktat o pokoju, przyjaźni i pomocy wzajemnej z 14 lutego 1950 r. Jak podkreślił premier Yoshida w liście, traktat ten był faktycznie sojuszem militarnym wymierzonym w Japonię33. Potwierdza to treść jednej z klauzul, według której „Układ umocnił stosunki przyjaźni i współpracy między narodami radzieckim i chińskim. Strony zobowiązały się wspólnie podejmować wszystkie niezbędne środki celem niedopuszczenia powtórzenia się agresji i naruszenia pokoju ze strony Japonii lub każdego innego państwa, które bezpo30. Yu San Wang, op. cit., s. 343.. 31. Ibidem, s. 344.. 32. „Mr Yoshida’s letter, 24 December 1951” [w:] Appendix A. Exchange of letters between the Japanese prime minister, Mr Shigeru Yoshida and Mr John Fosster Dulles, regarding Japan’s policy towards China [w:] W. Mendl, op. cit., s. 133–134. Istnieje opinia, że list premiera Yoshidy w rzeczywistości został napisany przez Johna Fostera Dullesa i narzucony japońskiemu premierowi. Zob., Ch. Johnson, Japanese-Chinese Relations [w:] Japan and the Pacific Quadrille. The Major Powers in East Asia, ed. by H.J. Ellison, Westview Press, Boulder and London 1987, s. 109. 33. W. Mendl, op. cit., s. 134..

(8) 58. Robert Jakimowicz. średnio lub pośrednio zjednoczyłoby się z Japonią w aktach agresji. W przypadku, jeśli jedna ze stron narażona zostałaby na napaść ze strony Japonii lub związanych z nią państw, druga strona zobowiązana jest okazać jej wszelką możliwą wojskową i inną pomoc”34. Z chwilą podjęcia przez Japonię decyzji o negocjowaniu traktatu pokojowego z Republiką Chińską, do której w określonej mierze przyczyniła się brytyjska akceptacja ograniczonego traktatu pokojowego między Tajpej i Tokio, została usunięta trudność w ratyfikacji trakatu pokojowego z San Francisco przez Stany Zjednoczone. Rozpoczął się proces zbliżenia japońsko-tajwańskiego, którego celem było zawarcie traktatu pokojowego. Yoshida zaczął czynić w tym kierunku konkretne kroki. 8 stycznia 1952 r. stwierdził na konferencji prasowej m.in.: „Tak długo, jak Chiny są krajem komunistycznym i naruszają ład pokojowy innych krajów, Japonia nie może utrzymywać stosunków wzajemnych z nimi (...) będzie Ona utrzymywać stosunki z każdym krajem, Formozą (Tajwanem) i innymi pod warunkiem, że ta inna strona nie będzie naruszać pokoju wewnętrznego drugiego kraju”. 23 stycznia tego samego roku Yoshida złożył oświadczenie w parlamencie japońskim, że zaprosi rząd Republiki Chińskiej do akcpetacji propozycji dotyczącej traktatu o przyjaznych stosunkach z Japonią, kiedy to tylko będzie prawnie możliwe35. Japońskie próby rozpoczęcia rokowań spotkały się z przychylnym przyjęciem ze strony guomindangowskiego rządu. Przed przeprowadzeniem negocjacji przesłał on oficjalną notę Japonii, w której zwrócił szczególną uwagę na następujące punkty: 1. Japonia musi uznać Republikę Chińską jako jedno z głównych mocarstw sojuszniczych i zawarzeć bilateralny traktat z nią. 2. Traktat obustronny powinien być zawarty przed wejściem w życie traktatu pokojowego z San Francisco. 3. Rząd Republiki Chińskiej nie zaakceptuje ograniczonego traktatu pokojowego. 4. Rząd Republiki Chińskiej jest gotowy do zawarcia traktatu bilateralnego z Japonią tak szybko, jak to tylko będzie możliwe36. Najbardziej kontrowersyjnym punktem okazał się punkt odrzucający możliwość zawarcia ograniczonego traktatu pokojowego. Japonia, myśląc o ograniczonym traktacie, miała nadzieję na zawarcie podobnego z ChRL w późniejszym terminie. Niewątpliwie kierując się tym założeniem, które znalazło się w złożonych oświadczeniach 6 lutego 1952 r. Japonia podkreśliła, że rząd japoński legalnie zawrze ograniczony traktat pokojowy z nacjonalistycznymi Chinami. Ponadto zawarcie traktatu nie mogło przeszkodzić Japonii w stosunkach handlowych z komunistycznymi Chinami. Co się tyczy natomiast Tajwanu i Peskadorów, do których Japonia zrzekła się wszelkich praw, tytułów i pretensji, zgodnie z art. 2 traktatu po34 Dogovor 1950 o drużbe, sojuzie i vzaimnoj pomoszczi [w:] Diplomaticzeskij Slovar’, Izdatle’stvo „Nauka”, Moskwa 1986, t. III, s. 210–211. 35. Yu San Wang, op. cit., s. 340.. 36. Ibidem, s. 345–346..

(9) Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco.... 59. kojowgo z San Francisco, rząd Yoshidy pozostawił rozstrzygnięcie ich ostatecznej dyspozycji Narodom Zjednoczonym. Niemniej w związku z faktem, że terytoria te aktualnie znajdowały się pod kontrolą Republiki Chińskiej, utrzymującej stosunki dyplomatyczne z wielu mocarstwami sojuszniczymi, istniało prawdopodobieństwo, że Japonia zawrze traktat pokojowy z rządem je reprezentującym. Traktat ten jednak miał być tym samym, co traktat wielostronny z San Francisco37. Rząd guomindangowski był niemile poruszony warunkami japońskimi, o czym świadczyła jego odpowiedź na propozycje japońskie. Stwierdzono w niej, że jeśli Japonia nie życzy sobie zawrzeć formalnego traktatu pokojowego z Republiką Chińską, nie ma potrzeby, aby japońska misja przybyła do Tajpej. Dalej podkreślono z naciskiem, że rząd Republiki Chińskiej reprezentuje całe Chiny. W końcu zostało zaznaczone, że zaproponowany chińsko-japoński traktat pokojowy musi być zawarty na takich samych warunkach, jak miało to miejsce w przypadku traktatu z San Francisco38. Prawdopodobnie w obawie przed brakiem zgody amerykańskiego senatu na ratyfikację traktatu pokojowego z Japonią premier Yoshida poszedł na nieznaczne ustępstwa wobec rządu Chiang Kai-sheka, dzięki czemu 20 lutego 1952 r. została oficjalnie otwarta konferencja pokojowa w Tajpej. W imieniu guomindangowskiego rządu projekt pełnego traktatu pokojowego przedstawił delegacji japońskiej minister spraw zagranicznych dr Yeh Kung Chao na pierwszej otwartej sesji konferencji. Projekt traktatu składający się z siedmiu rozdziałów i dwudziestu dwóch artykułów okazał się nie do przyjęcia dla strony japońskiej, która przedstawiła o wiele skromniejszy projekt liczący jedynie trzynaście artykułów, traktowanych jako podstawa do dyskusji. 1 marca 1952 r. kopia tego projektu została przekazana dr. Yehowi przez szefa japońskiej misji pokojowej Isao Kawadę byłego ministra finansów. Najważniejszym problemem okazała się sprawa, czy rząd Chiang Kai-sheka reprezentuje całe Chiny. O ile rząd guomintangowski upierał się, iż tak jest w istocie, Japonia nie mogła zgodzić się z tym stanowiskiem. Rząd japoński konsekwentnie trzymał się tezy, że suwerenność rządu Republiki Chińskiej rozciąga się jedynie na terytorium obecnie przez niego kontrolowanym, co w domyśle oznaczało, iż nie może on reprezentować całych Chin, gdyż jego kontrola nie rozciąga się nad Chinami kontynentalnymi. Innym punktem spornym okazała się cezura czasowa dotycząca początku wojny chińsko-japońskiej. Japończycy dowodzili, że wojna ta rozpoczęła się 9 grudnia 1941 r., kiedy Chiny oficjalnie wypowiedziały wojnę Japonii, Niemcom i Włochom. Natomiast druga strona dowodziła, że chociaż Chiny nie wypowiedziały wojny Japonii przed tym terminem, rzeczywisty konflikt pomiędzy obu państwami rozpoczął się w dniu 18 września 1931 r. od incydentu mandżurskiego, który doprowadził do wchłonięcia Mandżurii przez Japonię i do incydentu na moście Marco Polo 7 lipca 1937 r., co oznaczało rozszerzenie się wojny na całe Chiny. Rząd guomindangowski zaznaczył również z całą mocą, iż nie może zaakceptować jakiegokolwiek ja37. Ibidem.. 38. Ibidem..

(10) 60. Robert Jakimowicz. pońskiego zastrzeżenia dotyczącego możliwości podpisania traktatu pokojowego z reżimem komunistycznym na kontynencie. Na koniec obstawał przy tym, że wszystkie negocjacje muszą być oparte na chińskim projekcie39. Negocjacje tym samym stanęły w martwym punkcie, co zaniepokoiło szczególnie Stany Zjednoczone, które postanowiły podjąć kroki zmierzające do przełamania istniejącego impasu. W tym celu senator H. Alexander Smith odwiedził zarówno Tokio, jak i Tajpej. Efektem jego wysiłków było wysłanie przez rząd Yoshidy dyrektora Biura Spraw Azjatyckich Ministerstwa Spraw Zagranicznych Najimy Eiji do Tajpej w roli doradcy dla japońskiej delegacji. Udało się wówczas obu stronom uzgodnić, że Japonia zaakceptuje fakt, iż wojna rozpoczęła się od incydentu mandżurskiego oraz że chińskie żądania reparacji w formie dóbr i usług zgodne są ze wzorem traktatu z San Francisco. Ponadto Japonia zgodziła się zrezygnować ze wszystkich specjalnych praw i interesów w Chinach, a także uznaje za nieważne wszystkie traktaty, konwencje i porozumienia zawarte przed 9 grudnia 1941 r. Poza tym chiński rząd nacjonalistyczny miał przejąć całość japońskiej własności na Tajwanie i Peskadorach. Uzgodniony został także ważny zapis, iż traktat powinien zostać zastosowany do wszystkich terytoriów, które znajdują się obecnie i mogą znaleźć się w przyszłości pod kontrolą rządu guomindangowskiego. Tym samym zapis ten oznaczał, że suwerenne prawa rządu Chiang Kai-sheka nie rozciągają się obecnie nad kontynentalnymi Chinami40. Jednak Tokio przesłało Kawadzie całkowitą dezaprobatę dla osiągniętych porozumień. Negocjacje jeszcze raz znalazły się w martwym punkcie. Do ich ponownego ożywienia przyczyniło się twarde stanowisko rządu guomindangowskiego i kolejna ingerencja Stanów Zjednoczonych. Japonia z powrotem wysłała Wajimę Eiji do Tajpej, aby wspomógł Kawadę. Udało się przełamać ten impas, jak i kolejne dzięki rządowi amerykańskiemu. W dniu 25 kwietnia 1952 r. Stany Zjednoczone wysłały Rankina do Tajpej. Podczas swojego pobytu w stolicy Tajwanu złożył oświadczenie, które ostatecznie skłoniło zarówno Tajpej, jak i Tokio do wzajemnych ustępstw41. Po prawie dziesięciu tygodniach negocjacji został podpisany traktat pokojowy w dniu 28 kwietnia 1952 r., który wszedł w życie 5 sierpnia 1952 r.42 Dzień podpisania traktatu był symboliczny dla Japonii, gdyż był to jej pierwszy dzień niezawisłości, a dla obu stron onaczał zakończenie stanu wojny. W imieniu rządu japońskiego traktat podpisał lider japońskiej delegacji Isawo Kawada, natomiast w imieniu Republiki Chińskiej minister spraw zagranicznych dr Yen Kung Chao43. Zgodnie z art. I traktatu stan wojny pomiędzy Republiką Chińską i Japo-. 39. Ibidem, s. 346–347.. 40. Ibidem, s. 347–348.. 41. Ibidem, s. 349.. 42 No. 1858, „Treaty of Peace between the Republic of China and Japan. Signed at Taipei, on 28 April 1952, with protocal exchange of notes and agreed minutes” (w jęz. japońskim, chińskim, angielskim i francuskim), UN Treaty Series, no. 1858, vol. 38, s. 3–55. 43. Zob. także, Keesing’s Contemporary Archives July 19–26, 1952, s. 12357..

(11) Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco.... 61. nią zostanie zakończony z datą wejścia traktatu w życie. Traktat ten, do czego dążyła Japonia, nie zamykał jej drogi do ewentualnej normalizacji stosunków z ChRL. W artykułach III i XI oraz podpunkcie d punktu 2 protokołu do traktatu stanowiącego jego integralną część, pojawia się sformułowanie „Republika Chińska na Tajwanie (Formozie) i Penghu (the Pescadors)”44. W nocie z 28 kwietnia 1952 r. do swojego partnera, Kawada wyraźnie podkreślił, iż dokument ten stosuje się do wszytkich terytoriów, które są obecnie lub mogą znaleźć się w przyszłości pod kontrolą jego rządu45. Sformułowanie to z jednej strony jednoznacznie określiło faktyczny zasięg i wpływy terytorialne rządu guomindangowskiego po przegranej wojnie domowej na kontynencie, z drugiej strony zaś pozostawiło otwartą możliwość dla przyszłej normalizacji stosunków z ChRL. W art. IV jednoznacznie zostało uznane, że wszystkie traktaty, konwencje i porozumienia zawarte przed 9 grudnia 1941 r. pomiędzy Chinami i Japonią zostały uznane za nieważne jako konsekwencja wojny. W tym przypadku stanowisko rządu tajwańskiego zostało uznane w całej rozciągłości przez partnera japońskiego. Niejako uzupełnieniem art. IV był art. V, w którym Japonia zrzekła się wszystkich specjalnych praw i przywilejów w Chinach, obejmujących wszystkie korzyści i przywileje wynikające z warunków końcowego Protokołu podpisanego w Pekinie 7 września 1901 r. i wszystkich aneksów, not, dokumentów dołączonych do niego. Artykuły VII i VIII poruszyły sprawę zawarcia w najbliższej przyszłości porozumień dotyczących stosunków handlowych, morskich oraz lotniczego transportu cywilnego. Natomiast art. IX nawiązał do spraw regulacji związanych z rybołówstwem. Co się tyczy spornej sprawy dotyczącej cezury czasowej rozpoczęcia wojny japońsko-chińskiej, tak kontrowersyjnej dla obu stron, została ona pominięta całkowitym milczeniem. Wejście w życie traktatu pokojowego z San Francisco 28 kwietnia 1952 r. oraz ustanowienie formalnych stosunków Japonii z rządem Republiki Chińskiej na Tajwanie w tym samym dniu spotkało się z oficjalnym potępieniem ze strony władz ChRL. Zhou En-lai w imieniu Chin Ludowych odmówił legalności traktatowi pokojowemu z San Francisco. Natomiast traktat pokojowy, Yoshida–Chiang Kaishek, uznał za „otwartą zniewagę i akt wrogości wobec narodu chińskiego”. Według niego, Japonia nie tylko nie doprowadziła do zakończenia stanu wojny przeciwko Chinom, ale zachęcona przez rząd amerykański jest „groźnie przygotowywana do nowej wojny agresywnej”46. Ponadto Pekin dalej przedstawiał Japonię po odzyskaniu przez nią niepodległości jako kolonię amerykańską, amerykańskie siły bezpieczeństwa jako armię okupacyjną i japoński rząd jako narzędzie amerykańskiego imperializmu47. Pekin uznawał Tokio za kraj podporządkowany amerykań44 No. 1858. Treaty of Peace between the Republic of China and Japan. Signed at Taipei, on 28 April 1952..., s. 40, 42 i 46. 45 Note from the Japanese Plenipotentiary to the Chinese Plenipotentiary. Taipei, April 28, 1952, w: ibidem, s. 48. 46. Leng Shao Chuan, op. cit., s. 5.. 47. Ibidem..

(12) 62. Robert Jakimowicz. skiej geopolityce, ale Chiny były też przekonane, że stanowisko Japonii może się zmienić48. Nadzieję na zmianę stanowiska wiązały z tą okolicznością, że Japonia nie zamierzała się podporządkować całkowicie amerykańskiej polityce powstrzymywania i izolacji ChRL, mając na względzie utrzymanie nieoficjalnych kontaktów z nią, w szczególności handlowych49. Takie podejście pozwoliło ChRL w dekadzie lat 50. wziąć pod uwagę w swojej polityce wobec Japonii trzy cele: zdobycie politycznego wpływu w Japonii, użycie tego wpływu w celu dokonania wyłomu w sojuszu amerykańsko-japońskim i w końcu wyrugowanie wpływów Stanów Zjednoczonych w Japonii50. Równoległym celem Pekinu było zniszczenie pojęcia „dwóch Chin”. Miał on być osiągnięty na drodze zachęcania do przywrócenia stosunków pomiędzy Japonią i Chinami Ludowymi przez wymianę handlową, kutlurową i osobową oraz nakłonienia Japonii do uznania ChRL i unieważnienia jej traktatu z rządem tajwańskim51. Wśród samych Japończyków przeważał pogląd, że brak uznania Pekinu przez Tokio był rezultatem amerykańskiego uporu w ramach polityki powstrzymywania i służalczości japońskiego rządu wobec Waszyngtonu. Samo stanowisko rządu japońskiego było sceptyczne i niechętne uznaniu guomindangowskiego reżimu na Tajwanie. Stany Zjednoczone w latach 1951–1952 wymusiły wręcz jego uznanie przez Japonię52. Niemniej jednak realizowana konsekwentnie przez rząd japoński koncepcja dwóch Chin na długo stała się celem zaciętego sprzeciwo zarówno Pekinu, jaki i Tajpej. W zasadzie uznawanie dwóch Chin przez Japonię, jedne oficjalnie a drugie pośrednio, przyczyniło się w gruncie rzeczy do stworzenia dla niej jeszcze większego problemu, z którym musiała sobie radzić przez kolejne dwie dekady. Reasumując, stosunki japońsko-chińskie stały się częścią globalnego systemu politycznego świata dwubiegunowego, w którym Stany Zjednoczone i Związek Radziecki odgrywały rolę hegemoniczną. W takich okolicznościach ani Chiny, ani Japonia nie mogły mieć autonomii, szczególnie militarnej. Ponieważ należały do dwóch wrogich obozów w podzielonym świecie, z definicji stały się one potencjalnymi wrogami. Stosownie do tego czynniki gospodarcze i kulturalne odgrywały istotną rolę w początkowej fazie powojennej stosunków japońsko-chińskich.. 48 H. Harding, China and Northeast Asia. The Political Dimension, The Asia Society University Press of America, New York 1988, s. 27. 49 M.A. Pofir’ewicz, Poslewojennaja politika Japonii w Azii i Kitaj 1945–1977, Izdatel’stwo Nauka, Akademija Nauk SSSR, Moskwa 1979, s. 62. 50. P.F. Langer, China and Japan, The Road Corporation, Santa Monica, June 1963, s. 6–7.. 51. Toshio Ueda, The Outlook for Relations with Communist China, „Japan Quarterly” July-September 1966, vol. 13, no. 3, s. 292. 52 E.O. Reischauer, China and Japan: Rivals or Allies? [w:] China and the Great Powers. Relations with the United States, the Soviet Union, and Japan, ed. by F.O. Wilcox, Praeger Publ., New York 1974, s. 37..

(13) Problem uczestnictwa Chin w konferencji pokojowej w San Francisco.... 63. Literatura Chuan Leng Shao, Japan and Communist China, Connecticut 1975. Doak B.A., China and the Major Powers in East Asia, Washington 1977. Dogovor 1950 o drużbe, sojuzie i vzaimnoj pomoszci, [w:] Diplomaticzeskij Slovar’, t. III, Moskwa 1986. Foreign Relations of the United States (dalej: FRUS) 1951, vol. VI, Washington 1977. Góralski W., Stany Zjednoczone – Japonia 1945–1972, PWN, Warszawa 1976. Harding H., China and Northeast Asia. The Political Dimension, The Asia Society University Press of America, New York 1988. Istorija vnesznej politiki SSSR 1945–1985, pod red. A.A. Gromyko i B.N. Ponomarev, t. 2, Moskwa 1986. Jakimowicz R., Rozbieżności radziecko-amerykańskie wobec traktatu pokojowego z Japonią, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, Kraków 1995, nr 460. Jansen M.B., Japan and China from War to Peace 1894–1972, Rand McNally College Publ. Co., Chicago 1975. Japanese Peace Conference San Francisco, September 4–8, 1951, Washington 1951. Johnson Ch., Japanese-Chinese relations [w:] Japan and the Pacific Quadrille. The Major Powers in East Asia, ed. by H.J. Ellison, Boulder and London 1987. Keesing’s Comtemporary Archvies, July 19–26, 1952. Lee Chae-Jin, Japan faces China. Political and Economic Relations in the Postwar Era, The Johns Hopkins University Press, Baltimor–London 1976. Langdon F.C., Japan’s Foreing Policy, University of British Columbia Press, Vancouver 1973. Langer P.F., China and Japan, The Rand Corporation, Santa Monica 1963. Lowe P., Wojna koreańska, Warszawa 1995. Mendl W., Issues in Japan’s ChinaPolicy, The Macmillan Press, London 1978. „Oświadczenie delegacji ZSRR w sprawie zaproszenia na konferencję w San Francisco Centralnego Rządu Ludowego Chińskiej Republikiu Ludowej (San Francisco, dnia 5 września 1951 r.)” [w:] „Zbiór Dokumentów PISM”, Warszawa 1951, nr 9–10. „Oświadczenie ministra spraw zagranicznych Chińskiej Republiki Ludowej Chou En-laia w sprawie traktatu pokoju z Japonią (Pekin, dnia 4 grudnia 1950 r.)” [w:] „Zbiór dokumentów PISM”, Warszawa 1951, nr 9–10. „O Prekraszczenii Diplomaticzeskich Otnoszenij Meżdu Sovetskim Sojuzom i Pravitel’stva Narodnoj Respubliki Kitaja g-nu Czżou En’-laiu (Moskwa, 2 oktjabrja 1949 goda)” [w:] Vnesznjaja Politika Sovetskogo Sojuza (dalej: VPSS) 1950 god, Moskwa. Porfir’ewicz M.A., Poslewojennaja politika Japonii w Azii i Kitai 1945–1977, Moskwa 1979. „Record of Oral Statement on Peace Treaty for Japan” [w:] FRUS 1947, vol. VI, Washington 1972. „Provisional Draft of a Japanese Peace Treaty, Washington, March 23, 1951” [w:] FRUS 1951, Washington 1977, vol. VI. Reischauer, China and Japan: Rivals or Allies? [w:] China and the Great Powers Relations with the United States, the Soviet Union, and Japan, ed. by F.O. Wilcox, New York 1974. Shi-en Chen T., The United States and the Far East, „Current History”, January 1955. „Sovetsko-kitjskoe kommjunike o podpisanii Dogovora i Soglaszenij meżdu Sovetskim Sojuzom i Kitajskoj Narodnoj Respublikoj) opublikovano 15 fevralja)”: Dogovor o Drużbe. Sojuze i Vzaimnoj pomozszczi Meżdu Sojuzom Sovetskich Socjalisticzeskich Respublik i Kitajskoj Narodnoj Respublikoj, w: VPSS 1950 god, Moskwa 1953. „Telegram 6485 from London, June 11” [w:] FRUS 1951, Washington 1977, vol. VI. „Treaty of Peace with Japan. Signed at San Francisco. On September 8, 1951” [w:] UN Treaty Series, no. 1832, vol. 136. „Treaty of Peace between the Republic of Chin and Japan. Signed at Taipei, on 28 April, with protocal exchange of notes and agreed minutes”, w: UN Treaty Series, no. 1858. „Uchwała Zgromadzenia ONZ w sprawie uznania Chińskiej Republiki Ludowej za agresora w Korei”, Flushing Meadows, dnia 1 lutego 1961 r., w: „Zbiór dokumentów PISM” 1951, nr 4, poz. 41. Ueda Toshio, The Outlook for with Communist China, „Japan Quarterly” 1966, vol. 13, no. 3. Yoshida S., The Yoshida Memoirs: The Story of Japan in Crisis, London Melbourne Toronto 1961..

(14) 64. Robert Jakimowicz. Yu Sang Wang, Ending the Stat of War between Japan and China: Taipei: (1952) [w:] China and Japan. Search for Balance since World War I, ed. by A.D. Coox and H. Conroy, Santa Barbara–California, Oxford–England 1978.. The Issue of Chinese Participation in the 1951 San Francisco Peace Conference and Its Implications (the Dilemma Facing the Japanese when Signing the Treaty with China) In this article the author attempts to outline the events from the early 1950’s which fundamentally affected Sino-Japanese relations through September 1972, i.e. when diplomatic relations between Japan and the People’s Republic of China were first established. Diplomatic relations between the two countries were inseparably bound up with the cold war atmosphere then prevailing in the international arena. The author first focuses on the reasons for the absence of government representatives from both the Chinese government in Taiwan and the People’s Republic of China at the San Francisco peace conference. He next tries to illustrate the circumstances in which the peace treaty was signed between the Japanese and Kuomontang governments, rather than between the Japanese and Pekin contingent representing the People’s Republic of China..

(15)