Plonowanie wybranych rodów i odmian gorczycy białej uprawianych w międzyplonie ścierniskowym na dwu typach gleb

Mirosław Nowakowski1_{, Paweł Skonieczek}1_{, Marcin Żurek}1_{, Łukasz Matyka}1_, Ewa Wąsacz1_{, Teresa Piętka}2

1_{Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Bydgoszczy} 2_{Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział w Poznaniu} Autor korespondencyjny – M. Nowakowski, e-mail: m.nowakowski@ihar.bydgoszcz.pl DOI: 10.5604/12338273.1137521

Plonowanie wybranych rodów i odmian

gorczycy białej uprawianych w międzyplonie

ścierniskowym na dwu typach gleb

*

Yields of selected white mustard lines and varieties

cultivated as catch crop on two types of soil

Słowa kluczowe: gorczyca biała, międzyplon, gleba płowa typowa, czarna ziemia

Streszczenie

Celem badań przeprowadzonych w latach 2008–2010 była ocena plonowania podwójnie ulepszonych rodów gorczycy białej, uprawianych jako międzyplon ścierniskowy na czarnej ziemi i glebie płowej typowej. Do badań wybrano trzy rody gorczycy białej: PN-834/07, PN-843/07 i PN-845/07 oraz odmiany kontrolne: Nakielska, Metex i Bamberka. Gorczyce wysiane zostały na początku sierpnia, a zbiór nastąpił w ostatnim tygodniu października. Przy zbiorze oceniono wielkość plonu świeżej i suchej masy części nadziemnych i korzeni oraz udział roślin kwitnących. Uprawa gorczycy białej na czarnej ziemi przyczyniła się do uzyskania znacznie większych plonów świeżej i suchej masy części nadziemnej i korzeni w porównaniu do gleby płowej typowej. W grupie rodów gorczycy białej ród PN-834/07 odznaczał się istotnie większymi plonami świeżej i suchej masy części nadziemnej.

Key words: white mustard, catch crop, lessive soil, black soil

Summary

The aim of the investigation performed in 2008–2010 was to evaluate the yield of double low white mustard lines derived from the national breeding programme. Mustard lines are cultivated as a catch crop broadly exploited in crop rotation with root crops as green manure, antinematode factor and mulch. Three breeding lines of white mustard: PN-834/07, PN-843/07, PN-845/07 and three control cultivars: Nakielska, Metex and Bamberka were included in the testing procedure. The field experiment was performed in a randomized complete block design, with four replications on black soil and lessive soil. White mustard was sown (20 kg of seeds per ha) in the first week of August and harvested during the last week of October. In both locations, pre-sowing fertilization was

* _{Badania wykonano w ramach realizacji tematu 8.6 w Programie Wieloletnim 2008–2013 MRiRW:} „Ulepszanie roślin dla zrównoważonych agroekosystemów, wysokiej jakości żywności i produkcji roślinnej na cele nieżywnościowe”.

applied using: 50 kg·N per ha and 70 kg K per ha. At harvest, fresh and dry matter yields of white mustard shoots and roots were estimated. The cultivation of white mustard on black soil contributed to higher yield of fresh and dry matter of shoots (about 38.2% and 40.5%, respectively) and roots (about 27.4% and 24.4%), in comparison to the lessive soil.

In the year 2008 which was characterized by greater annual rainfall and higher temperatures during growing season in vegetation period than in the remaining years of the research, and significantly higher yields of fresh and dry mass of aboveground parts and roots of white mustard were registered.

The analysis of the average results from both locations during all three years showed that in both locations the PN-834/07 line produced the highest yield of fresh and dry matter of shoots. The yields were similar to the yields of white mustard Bamberka cultivar, however smaller than yields of Nakielska and Metex cultivars.

Wstęp

Ze względu na ujemny bilans substancji organicznej w glebie występujący

w następstwie niedoboru nawozów naturalnych, coraz powszechniej wykorzystuje

się biomasę roślin uprawianych w międzyplonie ścierniskowym. Największe ubytki

substancji organicznej stwierdza się w dużych gospodarstwach specjalizujących się

w produkcji roślinnej ze znacznym udziałem roślin korzeniowych w płodozmianie.

Rodzaj i wartość produkcyjna substancji organicznej w glebie oraz trwałość

powstających kompleksów organiczno-mineralnych zależą od wielu czynników,

między innymi od właściwości fizyko-chemicznych skały macierzystej, kierunku procesu

glebotwórczego oraz nawożenia masą organiczną (Kononowa 1968, Łoginow 1985).

Słoma zbóż i innych roślin oraz nawozy zielone z roślin międzyplonowych

wpły-wają bardzo korzystnie na strukturę gleby oraz jej zasobność w masę organiczną

i składniki pokarmowe (Malicki i Michałowski 1994, Ceglarek i in. 1995,

Nowa-kowski i in. 1996, Wilczewski 2004, Harasimowicz-Herman i Hermann 2006,

Buraczyńska 2008, Giemza-Mikoda i in. 2011). Jak wynika z danych Agencji

Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w trakcie realizacji programu

rolno-środowiskowego, w ostatnich latach największy udział w strukturze zasiewów

międzyplonów w Polsce mają gorczyca biała – 50% i żyto ozime – 24%. W

przo-dujących pod względem rolnictwa krajach Unii Europejskiej międzyplony, z

dominu-jącym udziałem gorczycy, uprawiane są obecnie na 40–60% powierzchni produkcji

bu

raka cukrowego, podczas gdy w Polsce jedynie na około 20% (Zimny i Zych

2013). Antymątwikowe odmiany gorczycy białej znajdują często zastosowanie

w różnych formach uprawy konserwującej wielu roślin rolniczych, zwłaszcza

okopowych oraz w rejonach o zagrożeniu erozyjnym lub ze strony mątwika

bura-kowego (Allison i Armstrong 1991, Merkes 1991, Weiss 1993, Zimny 1999, Zimny

i in. 2000, Nowakowski i Szymczak-

Nowak 1999, 2003). Gorczyca jest chętnie

wysiewana w międzyplonie, ponieważ ma niewielkie wymagania dotyczące

zasob-ności gleby w składniki pokarmowe i wodę, a ponadto ogranicza występowanie

chwastów (allelopatia) i rozwój szeregu chorób (Lütke-Entrup 2001, Buhre 2008).

Celem badań było porównanie plonowania i kwitnienia podwójnie ulepszonych

rodów i wybranych odmian gorczycy białej uprawianych w międzyplonie

ścier-niskowym na dwóch typach gleb.

Materiał i metody

Doświadczenia przeprowadzono w latach 2008–2010 na polu doświadczalnym

Oddziału IHAR-PIB w Bydgoszczy (N 53º07', E 18º01') na dwóch typach gleb:

gl

ebie płowej typowej i czarnej ziemi. Analiza agrochemiczna warstwy uprawnej

obu gleb wykazała ich zbliżone zasobności w makroskładniki – niską zawartość

potasu i N-NO

oraz wysoką fosforu. Czarna ziemia odznaczała się zawartością

próchnicy 2,10–2,25% i pH 7,2–

7,6, a dla gleby płowej typowej parametry te

wynosiły odpowiednio: 1,31–1,42% i 6,5–6,7. W doświadczeniu założonym metodą

losowanych bloków w czterech powtórzeniach porównywano plonowanie i kwitnienie

trzech

rodów gorczycy białej niskoerukowej i niskoglukozynolanowej: PN-834/07,

PN-843/07 i PN-845/07 z trzema odmianami kontrolnymi: Nakielska, Metex

i Bamberka. Przedplonem gorczycy na czarnej ziemi była cykoria korzeniowa, a na

glebie płowej typowej – ziemniak. Gleba na poletkach doświadczalnych została

spulchniona glebogryzarką, a następnie zastosowano przedsiewnie nawożenie:

50 kg N·ha

_{w postaci saletry amonowej oraz 70 kg K·ha}

w formie soli

potaso-wej. Nasiona gorczycy wysiano w pierwszym tygodniu sierpnia w ilości 20 kg·ha

.

Powierzchnia polet

ka w doświadczeniach wynosiła 4 m

. Wielkość plonu świeżej

masy części nadziemnej i korzeni oceniono w ostatnim tygodniu października.

Plon suchej masy roślin określono metodą suszarkową. Wyniki poddano ocenie

statystycznej z wykorzystaniem analizy warianc

ji, weryfikując istotność różnic

testem t-Studenta przy p = 0,05.

W okresie wegetacji roślin uprawianych w międzyplonie ścierniskowym

zanotowano w 2009 roku opady zbliżone do sumy opadów z wielolecia (tab. 1).

Tabela 1 Warunki meteorologiczne, Bydgoszcz, w latach 2008–2010 i 1951–1980

Meteorological conditions, Bydgoszcz, in 2008–2010 and 1951–1980 Miesiąc

Month

Suma opadów (mm)

Total precipitation

Średnia dobowa temperatura (o C)

Daily mean temperature

2008 2009 2010 1951 –1980 2008 2009 2010 1951 –1980 Sierpień — August 79,5 16,7 59,7 58 17,7 18,0 18,5 17,0 Wrzesień — September 37,0 27,7 61,2 48 12,7 14,4 14,4 12,9 Październik — October 37,0 98,0 3,2 40 9,3 6,3 5,9 7,9 Sierpień – październik August – October 153,5 142,4 124,1 146 13,2 12,9 12,9 12,6

W 2010 roku opady w wymienionym okresie były niższe o 15,0%, a w 2008 roku

–

wyższe o 5,1%. Średnia dobowa temperatura w okresie wegetacji gorczycy

w latach 2009 i 2010 była wyższa od średniej z wielolecia o 0,3°C, a w 2008 roku

–

wyższa o 0,6°C. Najkorzystniejsze warunki pogodowe dla rozwoju roślin pod

względem ilości opadów i wysokości temperatury wystąpiły w 2008 roku.

Wyniki i dyskusja

Po 12 tygodniach od wysiewu nasion dokonano oceny plonowania badanych

rodów i odmian gorczycy białej na dwóch odmiennych stanowiskach

doświadczal-nych. W grupie rodów gorczycy białej ród PN-834/07 wyróżniał się istotnie

więk-szymi średnimi plonami świeżej i suchej masy części nadziemnej (odpowiednio

28,8 i 3,93 t

·ha

na czarnej ziemi oraz 21,3 i 2,88 t

·ha

na glebie

płowej typowej)

(tab. 2 i 3), a w przypadku plonów korzeni nie stwierdzono istotnego zróżnicowania

pomiędzy rodami (tab. 4 i 5). Wymienione plony rodu PN-834/07 nie różniły się

pod względem statystycznym od plonów odmiany standardowej, bezerukowej

Bamberka. Odmiany o wysokiej zawartości kwasu erukowego – Nakielska i Metex

odznaczały się w obu doświadczeniach istotnie większymi plonami świeżej i suchej

masy części nadziemnej (odpowiednio 35,7 i 34,1 t·ha

_{oraz 4,78 i 4,65 t·ha}

na

czarnej ziemi; 26,3 i 25

,9 t·ha

oraz 3,54 i 3,49 t·ha

na glebie płowej typowej)

w odniesieniu do pozostałych badanych obiektów – rodów i odmiany Bamberka.

Uprawa gorczycy białej na czarnej ziemi przyczyniła się do uzyskania

więk-szych plonów świeżej i suchej masy części nadziemnej i korzeni (odpowiednio

o 52 i 50% oraz 29 i 28%) w porównaniu do gleby płowej typowej.

Najkorzystniejszym dla uprawy w międzyplonie, małym udziałem roślin

kwitnących przy zbiorze wyróżniały się rody PN-845/07 i PN-843/07

(odpowiednio 12,1 i 12,2% na czarnej ziemi i 19,9 i 21,6% na glebie p

łowej

typowej). Wymienione udziały były mniejsze o 6,9–9,4% od udziałów roślin

kwitnących stwierdzonych dla odmiany Metex, która charakteryzuje się późnym

kwitnieniem. Znacznie większy udział kwitnących roślin (o 10,7%) stwierdzono w

przypadku uprawy gorczycy na glebie płowej typowej. Najbardziej intensywnemu

kwitnieniu roślin sprzyjał 2010 rok, z najmniejszą sumą opadów atmosferycznych

w okresie wegetacji gorczycy białej.

Poziom uzyskanych plonów gorczycy w badaniach własnych można ocenić

jako przewyższający średnie plony opisane w dostępnej literaturze dotyczącej

oceny plonowania gorczyc w zbliżonych warunkach glebowych. W badaniach

przeprowadzonych na czarnej ziemi (Buraczy

ńska 2008) zebrano plony świeżej

i suchej masy gorczycy białej odmiany Metex niższe odpowiednio o około 40 i 20%,

a plo

ny korzeni kształtowały się podobnie. W badaniach Giemza-Mikoda i in.

(2011) zarejestrowano

na czarnej ziemi plony świeżej masy odmiany Salvo

Tabela 2 Plon świeżej masy części nadziemnej gorczycy białej uprawianej na czarnej ziemii i glebie płowej w zależności od odmiany/rodu i lat badań (t·ha-1

) — Fresh matter yield of shoots

of white mustard cultivated on black soil and lessive soil depending on variety/strain and years of investigation (t·ha-1)

Odmiana, ród

Variety, strain

Rok — Year Średnia — Mean

2008–2010

2008 2009 2010

Czarna ziemia — Black soil

Nakielska 37,5 36,4 33,1 35,7 Metex 36,4 34,4 31,5 34,1 Bamberka 32,1 30,0 28,4 30,2 PN-834/07 33,3 29,9 23,1 28,8 PN-843/07 27,8 26,6 18,2 24,2 PN-845/07 27,5 27,9 25,3 26,9 Średnia — Mean 32,4 30,9 26,6 30,0 Odchylenie standardowe Standard deviation 2,6 4,1

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 1,8

lat — years II 1,5

współdziałania — interaction I × II 2,1

cd. tabeli 2

Gleba płowa — Lessive soil

Nakielska 28,3 23,8 26,7 26,3 Metex 26,9 24,5 26,4 25,9 Bamberka 24,5 21,6 22,2 22,8 PN-834/07 26,0 18,3 19,7 21,3 PN-843/07 18,8 16,0 14,0 16,3 PN-845/07 20,2 17,8 13,8 17,3 Średnia — Mean 24,2 20,3 20,5 21,7 Odchylenie standardowe Standard deviation 1,9 4,0

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 1,9

lat — years II 1,5

współdziałania — interaction I × II 2,3

mniejsze o 25% wykazanych dla odmian w badaniach własnych. W stosunku do

plonów zbieranych w Niemczech na dobrych stanowiskach (Schwarzkopf 1991),

otrzymane w badaniach plony gorczycy były mniejsze o około 30%.

Z kolei plony biomasy nadziemnej gorczyc Metex i Nakielska określone

w badaniach autorów na glebie płowej typowej były wyższe o około 20–30% od

plonów uzyskanych wcześniej z tych odmian na tym samym stanowisku przez

Tabela 3 Plon suchej masy części nadziemnej gorczycy białej uprawianej na czarnej ziemii i glebie płowej w zależności od odmiany/rodu i lat badań (t·ha-1

) — Dry matter yield of shoots

of white mustard cultivated on black soil and lessive soil depending on variety/strain and years of investigation (t·ha-1)

Odmiana, ród

Variety, strain

Rok — Year _{Średnia — Mean}

2008–2010

2008 2009 2010

Czarna ziemia — Black soil

Nakielska 4,92 4,65 4,78 4,78 Metex 4,88 4,56 4,52 4,65 Bamberka 4,30 3,93 4,05 4,09 PN-834/07 4,49 4,02 3,29 3,93 PN-843/07 3,89 3,57 2,57 3,34 PN-845/07 3,86 3,76 3,59 3,74 Średnia — Mean 4,39 4,08 3,80 4,09 Odchylenie standardowe Standard deviation 0,27 0,53

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 0,18

lat — years II 0,16

współdziałania — interaction I × II 0,29 Gleba płowa — Lessive soil

Nakielska 3,76 3,20 3,67 3,54 Metex 3,57 3,30 3,61 3,49 Bamberka 3,23 2,88 3,04 3,05 PN-834/07 3,44 2,47 2,73 2,88 PN-843/07 2,46 2,14 1,93 2,18 PN-845/07 2,63 2,39 1,91 2,31 cd. tabeli 3 Średnia — Mean 3,18 2,73 2,82 2,91 Odchylenie standardowe Standard deviation 0,19 0,53

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 0,20

lat — years II 0,17

współdziałania — interaction I × II 0,31

Nowakowskiego i Szymczak-Nowak (2003). Wymienieni badacze zaobserwowali

ponadto, że w grupie testowanych odmian gorczycy białej najmniejszym udziałem

roślin kwitnących pod koniec wegetacji odznaczała się, tak jak w aktualnie

opisy-wanym doświadczeniu, odmiana Metex.

Plony gorczycy wyższe o około 30–35% niż w badaniach własnych

zarejestro-wali w trakcie realizacji doświadczeń na podobnej glebie Wilczewski (2004) oraz

Tabela 4 Plon świeżej masy korzeni gorczycy białej uprawianej na czarnej ziemii i glebie płowej w zależności od odmiany/rodu i lat badań (t·ha-1

) — Fresh matter yield of roots of white

mustard cultivated on black soil and lessive soil depending on variety/strain and years of investigation (t·ha-1)

Odmiana, ród

Variety, strain

Rok — Year _{Średnia — Mean}

2008–2010

2008 2009 2010

Czarna ziemia — Black soil

Nakielska 3,17 2,70 2,46 2,78 Metex 3,11 2,68 2,53 2,77 Bamberka 2,92 2,45 2,15 2,51 PN-834/07 2,84 2,53 2,33 2,56 PN-843/07 2,65 2,40 1,83 2,29 PN-845/07 2,81 2,65 1,85 2,44 Średnia — Mean 2,92 2,57 2,19 2,56 Odchylenie standardowe Standard deviation 0,31 0,19

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 0,28

lat — years II 0,25

współdziałania — interaction I × II 0,33 Gleba płowa — Lessive soil

Nakielska 2,47 2,23 2,10 2,26 Metex 2,53 2,20 2,08 2,27 Bamberka 2,23 1,95 1,85 2,01 PN-834/07 1,90 1,85 1,88 1,88 PN-843/07 1,83 1,75 1,83 1,80 PN-845/07 1,88 1,93 1,70 1,83 Średnia — Mean 2,14 1,99 1,91 2,01 Odchylenie standardowe Standard deviation 0,18 0,20

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 0,20

lat — years II 0,14

współdziałania — interaction I × II 0,23

Kisielewska i Harasimowicz-Hermann (2008). Natomiast Klupczyński (1971)

i Gromadziński (1976) stwierdzili w wieloletnich badaniach na glebie brunatnej,

w warunkach niedoboru opadów, znacznie niższy poziom plonowania, wynoszący

około 15 ton świeżej masy i 1,8 ton suchej masy części nadziemnej gorczycy białej

z hektara.

W 2008 roku, który charakteryzował się w okresie wegetacyjnym większą

ilością opadów i wyższą temperaturą niż w pozostałych latach badań,

zarejestro-wano znacznie większe plony świeżej i suchej masy części nadziemnej i korzeni

Tabela 5 Plon suchej masy korzeni gorczycy białej uprawianej na czarnej ziemi i glebie płowej w zależności od odmiany/rodu i lat badań (t·ha-1

) — Dry matter yield of roots of white

mustard cultivated on black soil and lessive soil depending on variety/strain and years of investigation (t·ha-1)

Odmiana, ród

Variety, strain

Rok — Year _{Średnia — Mean}

2008–2010

2008 2009 2010

Czarna ziemia — Black soil

Nakielska 0,76 0,62 0,58 0,65 Metex 0,75 0,62 0,61 0,66 Bamberka 0,70 0,58 0,52 0,60 PN-834/07 0,68 0,60 0,58 0,62 PN-843/07 0,63 0,57 0,45 0,55 PN-845/07 0,67 0,63 0,46 0,58 Średnia — Mean 0,70 0,60 0,53 0,61 Odchylenie standardowe Standard deviation 0,07 0,04

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 0,09

lat — years II 0,08

współdziałania — interaction I × II 0,10 Gleba płowa — Lessive soil

Nakielska 0,65 0,53 0,48 0,55 Metex 0,66 0,52 0,48 0,55 Bamberka 0,58 0,47 0,42 0,49 PN-834/07 0,50 0,44 0,43 0,46 PN-843/07 0,47 0,41 0,42 0,43 PN-845/07 0,49 0,46 0,39 0,44 Średnia — Mean 0,56 0,47 0,44 0,49 Odchylenie standardowe Standard deviation 0,05 0,05

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 0,07

lat — years II 0,06

współdziałania — interaction I × II 0,11

gorczycy białej na obu stanowiskach doświadczalnych (tab. 2–5). Istotne

współ-działania pomiędzy czynnikami w badaniach własnych wskazują na wyraźne

uzależnienie plonów poszczególnych odmian gorczycy białej od przebiegu

warun-ków pogodowych.

Analiza wyników badań różnych autorów zajmujących się oceną plonowania

gorczycy białej potwierdza stosunkowo duże zróżnicowanie plonowania w

zależ-ności od gleby, warunków pogodowych i długości okresu wegetacji. Spośród wielu

gatunków roślin uprawianych w międzyplonie gorczyca biała wykazuje często

największą wierność w plonowaniu, co można wytłumaczyć między innymi jej

znaczną tolerancyjnością na suszę (Malicki i Michałowski 1994, Toboła i Muśnicki

1999, Wilczewski 2004, Piętka i in. 2010).

Tabela 6 Udział roślin kwitnących gorczycy białej uprawianych na czarnej ziemii i glebie płowej w zależności od odmiany/rodu i lat badań (%) — Share of flowering plants of white

mustard cultivated on black soil and lessive soil depending on variety/strain and years of investigation (%)

Odmiana, ród

Variety, strain

Rok — Year _{Średnia — Mean}

2008–2010

2008 2009 2010

Czarna ziemia — Black soil

Nakielska 11,8 35,8 40,1 29,3 Metex 4,3 28,5 31,8 21,5 Bamberka 37,4 37,3 47,5 40,7 PN-834/07 12,5 17,8 22,5 17,6 PN-843/07 4,5 15,2 17,0 12,2 PN-845/07 9,0 11,0 16,4 12,1 Średnia — Mean 13,3 24,3 29,2 22,3 Odchylenie standardowe Standard deviation 7,0 10,4

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 2,4

lat — years II 2,0

współdziałania — interaction I × II 4,6 Gleba płowa — Lessive soil

Nakielska 35,1 45,7 53,5 44,8 Metex 11,3 34,0 40,3 28,5 Bamberka 49,0 52,6 61,4 54,3 PN-834/07 31,3 23,1 32,2 28,9 PN-843/07 18,6 19,9 26,3 21,6 PN-845/07 15,1 19,3 25,5 19,9 Średnia — Mean 26,7 32,4 39,9 33,0 Odchylenie standardowe Standard deviation 5,7 12,8

NIR — LSD0,05 dla — for: odmian/rodów — varieties/strainsI 3,7

lat — years II 2,3

Wnioski

1.

Uprawa gor

czycy białej w międzyplonie ścierniskowym na czarnej ziemi

przy-czynia się do uzyskania znacznie większych plonów świeżej i suchej masy

części nadziemnej i korzeni w porównaniu do gleby płowej typowej.

2.

Analiza średnich wyników z trzech lat badań realizowanych na czarnej ziemi

i glebie płowej typowej wykazała, że w grupie rodów gorczycy białej ród

PN-

834/07 wyróżniał się istotnie większymi plonami świeżej i suchej masy

części nadziemnej. Plony te nie różniły się istotnie od plonów odmiany

standar-dowej

Bamberka, ale były niższe od plonów odmian Nakielska i Metex.

3.

Okres wegetacyjny charakteryzujący się ponad przeciętną ilością opadów oraz

wyższą od średniej z wielolecia temperaturą powietrza sprzyja uzyskaniu dużych

plonów biomasy gorczycy białej.

4.

Na

jkorzystniejszym w uprawie w międzyplonie małym udziałem roślin

kwitną-cych odznaczały się rody gorczycy białej PN-845/07 i PN-843/07.

Literatura

Allison M., Armstrong M. 1991.The nitrate laeching problem – are catch crops the solution. Brit. Sugar Beet Rev., 3: 8-11.

Buhre C. 2008. Einfluss von Fruchtfolge, Bodenbearbeitung, Sortenwahl und Zwischenfruchtanbau auf den Befall von Zuckerrüben mit Rhizoctonia solani. Diss. Univ. Göttingen, 137 ss.

Buraczyńska D. 2008. Wpływ nawożenia słomą jęczmienną i biomasą międzyplonów na plonowanie roślin w ogniwie zmianowania: burak cukrowy – pszenica jara. Rozpr. nauk. nr 96, Wyd. AP Siedlce 2008: 157 ss.

Ceglarek F., Gąsiorowska B., Zarzecka K. 1995. Plonowanie i wartość technologiczna buraka cukro-wego w zależności od zróżnicowanego nawożenia organicznego i nawożenia mineralnego. Zesz. Nauk. WSR-P Siedlce. Rolnictwo, 39: 57-71.

Giemza-Mikoda M., Wacławowicz R., Zimny L., Malak D. 2011. Wpływ zróżnicowanego nawożenia organicznego i wzrastających dawek azotu na wskaźniki struktury roli. Frag. Agron., 28 (3): 16-25. Gromadziński A. 1976. Wpływ terminu siewu i nawożenia azotowego na plonowanie roślin

uprawia-nych w poplonie ścierniskowym. Pam. Puł., 66: 155-165.

Harasimowicz-Hermann G., Hermann, J. 2006. Funkcja międzyplonów w ochronie zasobów mineral-nych i materii organicznej gleby. Zesz. Probl. Post. Nauk Probl., 512: 147-155.

Kisielewska W., Harasimowicz-Hermann G. 2008. Wpływ terminu siewu na plon biomasy gorczycy białej uprawianej w międzyplonie. Frag. Agron., 2 (98): 72-80.

Klupczyński Z. 1976. Wartość nawozowa roślin niemotylkowych uprawianych na zielony nawóz w poplonie ścierniskowym. Pam. Puł., 50: 87-95.

Kononowa M.M. 1968. Substancje organiczne gleby, ich budowa, właściwości i metody badań. PWRiL, Warszawa: 390 ss.

Lütke-Entrup N. 2001. Zwischenfrüchte im umweltgerechten Pflanzenbau. AID Bonn, Th. Mann Verlag, 87 ss.

Łoginow W. 1985. Nowoczesne podstawy nawożenia organicznego. Post. Nauk Roln., 6: 25-37. Malicki L., Michałowski Cz. 1994. Problem międzyplonów w świetle doświadczeń. Post. Nauk Roln.,

4: 3-18.

Merkes R. 1991. Biologische und technische Aspecte einer Mulchsaat nach Anbau von Zwischen-früchten zur Verhüttung von Erosion und N-Verluste. Proc. of the 54. IIRB Congres, Bruxelless: 43-53.

Müller I. 1991. Einsatz resistenter Zwischenfrüchte zur Bekämpfung von Heterodera schachtii. Proc. of the 54 IIRB Congress, Bruxelles: 179-197.

Nowakowski M., Gutmański I., Szymczak-Nowak J., Kostka-Gościniak D. 1996: Wpływ nawożenia obornikiem, słomą oraz roślinami poplonowymi na plon i zdrowotność buraka cukrowego przy zróżnicowanej koncentracji jego uprawy w płodozmianie. Zesz. Nauk. AR Szczecin Rolnictwo: 429-435.

Nowakowski M., Szymczak-Nowak J. 1999. Wpływ uprawy rzodkwi oleistej, gorczycy białej i facelii błękitnej w międzyplonie ścierniskowym na populację mątwika burakowego (Heterodera

schachtii Schmidt). Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XX (1): 259-266.

Nowakowski M., Szymczak-Nowak J. 2003. Plony świeżej i suchej masy oraz oddziaływanie antymątwikowe gorczycy białej i rzodkwi oleistej w zależności od odmiany i nawożenia azotem. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXIV (2): 501-508.

Piętka T., Krzymański J., Krótka K. 2010. Pierwsza podwójnie ulepszona odmiana gorczycy białej (Sinapis alba L.). Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XXXI (2): 177-200.

Schwarzkopf V.B. (red.) 1991. Biologische Nematodenbekämpfung. Saaten Union, ss. 57.

Toboła P., Muśnicki Cz. 1999. Zmienność plonowania jarych roślin oleistych z rodziny krzyżowych. Rośliny Oleiste – Oilseed Crops, XX (1): 93-100.

Weiss G. 1993. 10 Jahre Zwischenfrüchte gegen Rübennematoden. Zuckerrübe, 6: 354-355.

Wilczewski E. 2004. Wpływ sposobu nawożenia na plon biomasy roślin niemotylkowatych uprawia-nych w międzyplonie ścierniskowym. Acta. Sci. Pol. Agric., 3, 1: 139-148.

Zimny L. 1999. Uprawa konserwująca. Post. Nauk Roln., 5: 41-51.

Zimny L., Malak D., Śniady R. 2000. Znaczenie produkcji gorczycy białej i nawożenia azotowego w uprawie buraka cukrowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 470: 181-189.