A N N A L E S
*UNIVERSITATIS MARIAE CURIE- S K Ł O D O W S K A L U B L I N – POLONIA
VOL. LIX, Nr 2
SECTIO E
2004
1Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin, Akademia Rolnicza w Lublinie
ul. Akademicka 15, 20-033 Lublin, Poland
2Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin, Radzików
Szymon Dziamba
1, Halina Machaj
1, Grzegorz Szumiło
1,
Elżbieta Małuszyńska
2Wpływ jakości materiału siewnego na plonowanie pszenżyta
ozimego w kolejnych reprodukcjach
The influence of seeding material quality on winter triticale yield in subsequent reproductions
ABSTRACT. Two experiment series differing with the quality of the seeding material used for the study were performed in 1986–1998. In series I, the seeding material (superelite – control) was every year purchased from the farmer. In series II, the same seeding material at superelite class from 1996 harvest is stored in the Polish Center of Plant Genetic Resources IHAR, Radzików, was used each year. The results, in both experimental series, point out to a lack of significant differ-ences referring to grain yield between superelite and subsequent reproductions. Values of yield structure elements remained at similar levels in subsequent reproductions.
KEY WORDS: winter triticale, cultivars, reproduction level, grain yield, weight of 1000 grains, biometric measurements
Zadaniem nasiennictwa jest rozmnożenie odmian uzyskanych przez hodow-ców i przekazanie praktyce rolniczej nasion wysoko wartościowych zarówno pod względem genetycznym, jak i jakości siewnej [Kusiorska 1983].
W wyniku reprodukcji nasion następuje degeneracja odmiany, która polega na stopniowej zmianie tożsamości na skutek zamieszań, przekrzyżowań, mutacji i oddziaływania środowiska [Kusiorska 1983; Małuszyńska i in. 2003]. Za główną przyczynę degeneracji materiału siewnego pszenżyta uważa się najczę-ściej zanieczyszczenie pszenżyta ziarniakami żyta [Dziamba 1991; Dziamba, Rachoń 1994; Kwiatkowski 1997]. Zdaniem Wolskiego [1987] oraz Grzelak
i in. [1990] domieszki nasion obcych gatunków są główną przyczyną dyskwali-fikacji polowej i laboratoryjnej pszenżyta i znacznie ograniczają powierzchnię jego uprawy w Polsce.
Wyniki dotychczasowych badań [Dziamba, Rachoń 1994; Piech i in. 1994; Kwiatkowski 1997] wskazują na zróżnicowany wpływ kolejnych reprodukcji materiału siewnego pszenżyta na jego plonowanie. W badaniach Dziamby i Rachonia [1994] wykazano, że jakość badanego materiału siewnego w różnym stopniu wpływała na plonowanie odmian i zależała od lat, w których prowa-dzono badania. Piech i in. [1994] stwierdzili, że reakcja pszenżyta odmiany Grado na obniżenie stopnia odsiewu była niejednakowa i zależała od miejsca uprawy. Z kolei w badaniach Kwiatkowskiego [1997] w kolejnych reproduk-cjach odmiany Grado, do 10 pokolenia włącznie, nie stwierdzono istotnego spadku plonu ziarna.
Celem doświadczeń była ocena plonowania wybranych odmian pszenżyta ozimego w kolejnych reprodukcjach w zależności od jakości użytego materiału siewnego.
METODY
W Gospodarstwie Doświadczalnym Felin Akademii Rolniczej w Lublinie przeprowadzono w latach 1986–2003 dwie odrębne serie doświadczeń z pszen-żytem ozimym. W pierwszej serii (1986–1998) reprodukowano materiał siewny odmiany Presto. W każdym roku do badań sprowadzano materiał siewny w stopniu superelity od hodowcy. We własnym zakresie prowadzono jego re-produkcję, co umożliwiło pozyskanie kolejnych rozmnożeń do 11 włącznie (su-perelita, 1, 2, ... 11 reprodukcja). W drugiej serii badano dwie odmiany pszen-żyta ozimego – Bogo i Presto. Materiał wyjściowy obu odmian w stopniu supe-relity ze zbioru 1996 jest przechowywany w Krajowym Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR w Radzikowie w warunkach niskiej temperatury (-18°C) i obniżonej wilgotności (8%). Co roku część tego materiału jest wysie-wana na obiekcie kontrolnym (reprodukcja 1). W kolejnych latach (1997–2003) otrzymano dalsze stopnie reprodukcji do sześciu włącznie. Ta część badań jest w dalszym ciągu kontynuowana.
Doświadczenia zakładano metodą bloków losowych w czterech powtórze-niach, na poletkach o powierzchni 1 m2 do zbioru. W celu zachowania optymal-nej ilości wysiewu (450 kiełkujących ziarniaków na 1 m2) w każdym roku przed siewem oznaczano zdolność kiełkowania i masę 1000 ziarn.
Siew wykonywano ręcznie w rzędach co 10 cm, każdego roku w trzeciej de-kadzie września. Nawożenie mineralne wynosiło: N – 60, P – 50 i K – 70 kg/ha.
Tabela 1. Plon ziarna i elementy struktury plonu pszenżyta odmiany Presto w zależności od stopnia reprodukcji (1998)
Table 1. Grain yield and yield structure elements of triticale cv. Presto depending on reproduction level (1998) Reprodukcja Reproduction Plon Yield [kg/m2] Krzewienie produkcyj-ne Productive tillering Liczba ziarn z kłosa Number of grains per ear Liczba ziarn z rośliny Number of grains per plant Masa ziarn z kłosa Weight of grains per ear, g Masa ziarn z rośliny Weight of grains per plant, g Masa 1000 ziarn Weight of 1000 grains g Superelita Superelite 1,553 4,4 31,9 140,6 1,537 6,779 48,2 Reprodukcja 1 Reproduction 1 1,446 4,5 33,0 147,6 1,575 7,043 47,7 Reprodukcja 2 Reproduction 2 1,680 4,9 34,7 168,7 1,685 8,200 48,6 Reprodukcja 3 Reproduction 3 1,537 4,7 33,2 156,2 1,472 6,920 44,3 Reprodukcja 4 Reproduction 4 1,523 4,7 32,5 151,8 1,572 7,348 48,4 Reprodukcja 5 Reproduction 5 1,600 5,2 34,0 177,4 1,615 8,411 47,4 Reprodukcja 6 Reproduction 6 1,560 4,1 35,7 146,8 1,799 7,402 50,4 Reprodukcja 7 Reproduction 7 1,587 4,9 34,2 170,2 1,595 7,850 46,6 Reprodukcja 8 Reproduction 8 1,523 3,8 39,5 148,8 1,826 6,858 46,1 Reprodukcja 9 Reproduction 9 1,543 4,2 35,8 150,4 1,670 7,024 46,7 Reprodukcja 10 Reproduction 10 1,663 4,5 36,6 165,1 1,711 7,710 46,7 Reprodukcja 11 Reproduction 11 1,720 4,3 36,9 160,0 1,818 7,872 49,2 Średnio Mean 1,578 4,5 38,0 157,0 1,656 7,451 47,5 NIR (p=0,05) LSD (p=0,05) ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns ni – nieistotne ns – not significant
Przedsiewnie stosowano nawożenie fosforowo-potasowe i 50 % dawki azotu. Pozostałą część azotu wnoszono na początku fazy strzelania w źdźbło. Pozostałe zabiegi agrotechniczne wykonano zgodnie z zaleceniami technologii uprawy pszenżyta ozimego. Zbiór wykonywano ręcznie, aby uniknąć zmieszania nasion. Przed zbiorem pobierano próby roślin, które posłużyły do wykonania pomiarów biometrycznych.
WYNIKI
W badaniach serii pierwszej, obejmującej 11 kolejnych reprodukcji odmiany Presto, w plonach ziarna nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy superelitą i kolejnymi reprodukcjami. W zależności od stopnia reprodukcji obserwowano jedynie tendencję zarówno do wzrostu, jak i spadku plonowania w stosunku do
Tabela 2. Plon ziarna i elementy struktury plonu w zależności od odmiany i stopnia reprodukcji (2003) Table 2. Grain yield and yield structure elements depending on cultivar and reproduction level (2003)
Odmiana Cultivar Reprodukcja Reproduction Plon Yield kg/m2 Krze- wienie produk-cyjne Producti-ve tillering Liczba ziarn z kłosa Number of grains per ear Liczba ziarn z rośliny Number of grains per plant Masa ziarn z kłosa Weight of grains per ear g Masa ziarn z rośliny Weight of grains per plant g Masa 1000 ziarn Weight of 1000 grains g Superelita Superelite 1,173 4,2 32,1 127,8 1,397 5,559 43,5 Reprodukcja 3 Reproduction 3 1,411 3,9 34,5 129,7 1,412 5,325 41,1 Reprodukcja 6 Reproduction 6 1,503 3,3 34,2 107,9 1,587 5,010 46,4 Bogo Średnio Mean 1,362 3,8 33,6 121,8 1,465 5,298 43,7 Superelita Superelite 1,416 4,1 26,7 101,6 1,360 5,168 50,9 Reprodukcja 3 Reproduction 3 1,463 4,2 27,5 105,1 1,423 5,439 51,7 Reprodukcja 6 Reproduction 6 1,415 3,9 28,6 94,6 1,439 4,764 50,4 Presto Średnio Mean 1,431 4,1 27,6 100,4 1,407 5,124 51,0 Superelita Superelite 1,294 4,1 29,4 114,7 1,379 5,364 47,2 Reprodukcja 3 Reproduction 3 1,437 4,1 31,0 117,4 1,417 5,382 46,4 Reprodukcja 6 Reproduction 6 1,459 3,6 31,4 101,3 1,513 4,887 48,4 Średnio dla odmian Mean for cultivars Średnio Mean 1,397 3,9 30,6 111,1 1,436 5,211 47,3 odmiany (a) cultivar (a) ni ns ni ns ni ns 17,5 ni ns ni ns 0,2 reprodukcji (b) reproduction (b) ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns 0,3 NIR LSD (p=0,05) interakcji (a´b) interaction (a´b) ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns ni ns 0,5
superelity. Wyraźny największy spadek plonu (o 6,9%) wystąpił w pierwszej reprodukcji. Nieznaczny spadek plonu ziarna odnotowano także w trzeciej i czwartej reprodukcji (odpowiednio o 1,1 i 2,0%) oraz w ósmej i dziewiątej (o 2,0 i 0,6%). Wzrost plonu ziarna w stosunku do superelity wystąpił w repro-dukcji drugiej (o 8,2%), piątej, szóstej i siódmej (o 3,0, 0,5 i 2,2%) oraz w dzie-siątej i jedenastej (o 7,0 i 10,7%). Po jedenastu latach reprodukcji średni plon ziarna reprodukowanego materiału w porównaniu z superelitą był wyższy o 1,8%. Brak istotnych różnic pomiędzy superelitą i kolejnymi reprodukcjami stwierdzono w masie 1000 nasion oraz elementach struktury plonu (tab. 1).
Podobnie jak w pierwszej serii badań w plonach ziarna i elementach struk-tury plonu nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy superelitą a trzecią i szó-stą reprodukcją (tab. 2). Plony ziarna odmiany Bogo w stosunku do superelity były wyższe w trzeciej reprodukcji o 20,2%, a w szóstej o 28,1%. Odmiana Pre-sto w trzeciej reprodukcji wykazała niewielki wzrost plonu (o 3,3%) oraz spadek o 0,1% w szóstej reprodukcji. Istotne różnice wystąpiły jedynie w masie 1000 ziarn. Wyższą masą 1000 ziarn cechowała się odmiana Presto. Niezależnie od odmiany w trzeciej reprodukcji stwierdzono spadek MTZ i wzrost w szóstej. Odmiana Presto wyższą masę 1000 ziarn osiągnęła w trzeciej reprodukcji, zaś odmiana Bogo w szóstej. Wyniki pomiarów biometrycznych nie wykazywały istotnego zróżnicowania w zależności od stopnia reprodukcji (tab. 2).
WNIOSKI
1. Zarówno w I, jak i w II serii doświadczeń nie stwierdzono istotnych różnic w plonie ziarna pomiędzy superelitą a kolejnymi reprodukcjami.
2. Wartości elementów struktury plonu w kolejnych reprodukcjach utrzymy-wały się na podobnym poziomie.
3. Uprawiane odmiany różniły się istotnie masą 1000 ziarn. Odmiana Presto wyższą masę 1000 ziarn osiągnęła w reprodukcji trzeciej, zaś Bogo w szóstej.
PIŚMIENNICTWO
Dziamba Sz. 1991. Badania nad konkurencyjnością pszenżyta i żyta w siewach mieszanych. Biul. IHAR 180, 89–91.
Dziamba Sz., Rachoń L. 1994. Wpływ kolejnych reprodukcji materiału siewnego na plonowanie pszenżyta. Zesz. Nauk. AR Szczecin 162, Rol. 58, 41–44.
Grzelak K., Małuszyńska E., Beelotti J., Dul S. 1990. Czystość ziarna pszenżyta z plantacji na-siennych. Biul. IHAR 173/174, 185–190.
Kwiatkowski J. 1997. Degradacja pszenżyta ozimego w cyklu reprodukcji nasiennej. Zesz. Nauk. AR Szczecin 175, Rol. 65, 225–228.
Małuszyńska E., Dziamba Sz., Kwiatkowski J. 2003. Wartość siewna nasion trzech generacji pszenżyta ozimego w kolejnych latach badań. Biul. IHAR 228, 111–116.
Piech M., Stankowski S., Maciorowski R., Mikulski W. 1994. Wpływ stopnia odsiewu na plono-wanie pszenżyta ozimego. Zesz. Nauk. AR Szczecin, 162, Rol. 58, 197–199.
