AGNIESZKA KUTYuA-JO•
NAZWY WuASNE OSOBOWE
W KONTEK CIE DOKUMENTÓW
REDNIOWIECZNEJ KANCELARII KO CIELNEJ
redniowieczne dokumenty byNy ju! niejednokrotnie przedmiotem bada". W ostatnich latach obserwujemy znaczne rozszerzenie zainteresowa" w zakre-sie nauk pomocniczych historii, a w tym dyplomatyki1. Na ten stan rzeczy
znacz#cy wpNyw miaNa zmiana spojrzenia na $ródNo, jakim jest dokument, jego definicj% i funkcje.
H. Bresslau i O. Redlich za dyplom uznali ka!de pismo, które uj%te w pew-ne staNe formy prawpew-ne zmieniaj#ce si% stosownie do epoki i zakresu terytorial-nego, sNu!yNo jako &wiadectwo dokonanej czynno&ci prawnej2. H. Steinacker,
Mgr AGNIESZKA KUTYuA-JO – doktorantka Katedry J%zyka Polskiego KUL; adres do kore-spondencji: Katedra J%zyka Polskiego, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana PawNa II, Al. RacNa-wickie 14, 20-950 Lublin.
1 W dyplomatyce polskiej dominuj# monograficzne opracowania dziejów kancelarii: a)
mo-narszych (prace wydane po 1990 r.): A. W a N k ó w s k i, Dokumenty i kancelaria ksicia
legnic-kiego Henryka V Grubego, WrocNaw 1991; A. A d a m s k a, Kto redagował dokumenty Jadwigi
Łokietkowej, „Nasza PrzeszNo&'” 79(1993), s. 101-120; t a !, Arengi w dokumentach
Władysła-wa Łokietka. Formy i funkcje, Kraków 1999; t a !, Słowo władzy i władza słowa. Jzyk polskich
dokumentów monarszych doby redniowiecza, w: Król w Polsce XIV i XV w., Kraków 2007,
s. 57-88; b) ko&cielnych: K. B o b o w s k i, Kancelaria oraz dokumenty biskupów i kapituły
w Kamieniu, „Acta Uniwersitatis Wratislaviensis. Historia” 65(1990), s. 1-96; t e n ! e,
Skryp-torium dokumentowe klasztoru cystersów w Dargunie do ko!ca XIII w., WrocNaw 1991;
A. A d a m s k a, Formuła „transivit per manus” w redniowiecznych dokumentach
arcybisku-pów gnie"nie!skich, „Archiwa Biblioteki i Muzea Ko&cielne” 65(1996), s. 393-407; t a !,
ci religijne w preambułach polskich dokumentów redniowiecznych, „Studia (ródNoznawcze”
38(2000), s. 1-33;
2 S. K % t r z y " s k i, Zarys nauki o dokumencie polskim wieków rednich, Pozna" 2008,
o&wiadczenie, które w rozmaity sposób sNu!y powstawaniu, udowadnianiu i wykonywaniu uprawnie" oraz posiada okre&lone prawem i !yciem kultural-nym kraju cechy zewn%trzne, zmieniaj#ce si% stosownie do czasu i teryto-rium3. A. Gieysztor za& za dokument uznaN pisemne o&wiadczenie sporz#dzone
w okre&lonej dla danej epoki formie, które sNu!yNo jako wiarygodne &wiadec-two faktów natury prawnej4.
Dokument, b%d#cy wytworem nie tylko &redniowiecznych kancelarii, jest zatem – zdaniem historyków – rezultatem pewnych czynno&ci prawnych, two-rz#cych ideow# nadbudow% w stosunkach spoNeczno-ekonomicznych. Jednak-!e takie uj%cie tematu nie oddaje rzeczywistej warto&ci i znaczenia wspomnia-nych dyplomów. Nale!y zwróci' uwag% na fakt, !e dokument przestaje by' traktowany wyN#cznie jako $ródNo podaj#ce informacje o pewnych faktach – najcz%&ciej gospodarczych, spoNecznych i politycznych. Sam w sobie jest bo-wiem faktem historycznym, który odpowiednio zinterpretowany pokazuje, jak wiele nowej wiedzy o ludziach i ich kulturze mo!na uzyska'. Odbita w tre&ci dokumentów warstwa zdarzeniowa odzwierciedla równie! procesy nazewni-cze na ziemiach polskich, dzi%ki nazewni-czemu mo!e sta' si% przedmiotem zaintere-sowania j%zykoznawców.
Nazwy wNasne, pochodz#ce ze &redniowiecznych dokumentów, poddawane byNy analizie ju! od lat 70. XIX w.5 B%d#c wa!nym $ródNem do poznania
kra-jów i ludzi, pozwoliNy badaczom poznawa' dzieje i kultur% spoNecze"stw. Ty-pologia nazw zwi#zana jest z rodzajem nazywanych obiektów. Dokumenty re-jestruj# materiaN antroponimiczny, toponimiczny i hydronimiczny rozmiesz-czony w kontek&cie poszczególnych formuN, z których s# zbudowane.
Niniejszy artykuN dotyczy jednego typu nazewniczego – antroponimów, wyst%puj#cych w dokumentach arcybiskupa gnie$nie"skiego JarosNawa Bogo-rii Skotnickiego, pochodz#cych z lat 1343-1374. Wybór dyplomów tego wy-stawcy jako przedmiotu analizy nie byN przypadkowy. Ciekawe perspektywy
wieków rednich, Warszawa 1971, s. 14); por. A. A d a m s k a, Arengi w dokumentach
Włady-sława Łokietka. Formy i funkcje, Kraków 1999, s. 28.
3 Definicj% t% przytacza Maleczy"ski (dz. cyt., s. 14); por. A d a m s k a, dz. cyt. 4 Tam!e.
5 Nazwy wNasne byNy wnikliwie analizowane w gramatykach historycznych j%zyka
polskie-go (J. Baudouin de Courtenay 1870; nast%pnie J. uo& 1927). Toponimami interesowali si% historycy: T. Wojciechowski (Chrobacja. Rozbiór staro#ytno ci słowia!skich, Kraków 1873) i F. Bujak (Studia nad osadnictwem Małopolski, „Rozprawy WydziaNu Historyczno-Filozo-ficznego Akademii Umiej%tno&ci” 47(1905), s. 172-428).
powstawaNy. Wiek XIV w Polsce byN bowiem okresem gN%bokich przemian ideowych, politycznych i spoNecznych, a przede wszystkim gospodarczych, które znalazNy odzwierciedlenie we wspomnianej dokumentacji. Do wyboru tego wNa&nie materiaNu skNoniNa nas równie! osoba samego JarosNawa Bogorii, który byN jedn# z najwybitniejszych postaci XIV wieku w Polsce, a którego dziaNalno&' wywarNa wpNyw zarówno na wydarzenia w historii Ko&cioNa, jak i pa"stwa polskiego6.
DziaNalno&' publiczna arcybiskupa przypadNa na okres panowania dwóch ostatnich Piastów na tronie polskim – WNadysNawa uokietka i Kazimierza Wielkiego. ByNy to czasy odbudowy pa"stwa polskiego po dNugim okresie roz-bicia dzielnicowego. Jako kapNan, prawodawca i polityk Bogoria silnie oddzia-NywaN na &rodowisko, w którym przyszNo mu dziaNa'. ByN najwy!szym autory-tetem w Ko&ciele polskim, co pozwoliNo mu odgrywa' wa!n# rol% polityczn# w ówczesnej Polsce, jak równie! wpNywa' na ksztaNtowanie niektórych wyda-rze" XIV w. Skotnicki to równie! bliski wspóNpracownik Kazimierza Wiel-kiego w dziele konsolidacji pa"stwa, mediator w konflikcie polsko-krzy!a-ckim, inicjator akcji chrystianizacyjnej na Litwie. Jako czNowiek wyksztaNco-ny, biegNy w dziedzinie prawa kanonicznego i &wieckiego, byN równie! osob# kompetentn# do podejmowania inicjatyw ustawodawczych. OdegraN istotn# rol% w opracowaniu i redakcji statutów Kazimierza Wielkiego: wi&lickiego (ma-Nopolskiego) i wielkopolskiego, a nawet, wedNug opinii niektórych badaczy, byN ich autorem7.
Równolegle z dziaNalno&ci# polityczn#, ustawodawcz# i ko&cieln# prowa-dziN arcybiskup szerok# akcj% gospodarcz#, zmierzaj#c# do podniesienia stanu ekonomicznego dóbr ko&cielnych. Przekazy $ródNowe i wymienione w nich nazwy ziem pozwalaj# na okre&lenie terytorialnego zakresu dziaNania JarosNa-wa. ByNy to dobra arcybiskupstwa gnie$nie"skiego, znajduj#ce si% w poNu-dniowo- i póNnocno-zachodniej cz%&ci Królestwa. W przywileju generalnym na rzecz Ko&cioNa, wydanym w Krakowie 1 marca 1357 r. przez Kazimierza Wielkiego, pojawiaj# si% wzmianki o dobrach arcybiskupich w ziemi
6 J. D # b r o w s k i, Dzieje Polski redniowiecznej, t. II, Kraków 1926, s. 129; Z. K o w a l
-s k a - U r b a n k o w a, Jaro-sław ze Skotnik Bogoria, arcybi-skup gnie"nie!-ski, prawodawca
i polityk, „Nasza PrzeszNo&'” 63(1985), s. 53.
skiej, sandomierskiej, w Wielkopolsce i na Pomorzu8.
Wszechstronno&' dziaNa" arcybiskupa znalazNa odbicie w tre&ci dokumen-tacji powstaNej w jego kancelarii. Globalna analiza nazw osobowych, prze-prowadzona z punktu widzenia tre&ci spu&cizny kancelaryjnej jednego z wy-stawców ko&cielnych, JarosNawa Bogorii Skotnickiego, ma na celu zwrócenie uwagi w badaniach onomastycznych na inne, ni! dotychczas proponowane w literaturze przedmiotu, uj%cie tematu, które byNo oparte na ró!norakim ma-teriale $ródNowym, ujmowanym partykularnie w wyznaczonych przez badaczy granicach przestrzennych i czasowych oraz w okre&lonym aspekcie socjalnym.
J. Rieger w monografii po&wi%conej imiennictwu ludno&ci wiejskiej w zie-mi sanockiej i przemyskiej w XV w. zastosowaN metod% kartograficzn#9.
Ba-dacz poruszyN te problemy imiennictwa (gNównie sNowotwórcze), które mo!na przedstawi' na mapie. W konsekwencji przedmiotem analizy jest pi%tnasto-wieczne imiennictwo elementu najbardziej stabilnego – ludno&ci wiejskiej, nie-szlacheckiej.
Najdawniejsz# antroponimi# zajmowaNa si% równie! W. Szulowska, która opracowaNa imiennictwo ziemi halickiej i lwowskiej w dawnym województwie ruskim10. Praca ta, dotycz#ca ukrai"skiego imiennictwa osobowego chNopów
oraz polskiego i ukrai"skiego imiennictwa osobowego szlachty, wpisuje si% w szerszy kontekst bada" nad antroponimi# pogranicza polsko-ruskiego. W tym nurcie bada" zaznaczyN si% równie! artykuN W. Makarskiego, dotycz#cy antro-ponimii w rodach szlachty beNskiej w XV w.11 Badacz ten rozwija istotny
aspekt rozwa!a" przedstawionych przez A. Janeczka, a dotycz#cy zagadnienia osadnictwa polsko-ruskiego od schyNku XIV do pocz#tków XVII w.12 W.
Ma-karski analizuje materiaN w kontek&cie informacji o mianach osób, stosunkach pokrewie"stwa, koligacjach maN!e"skich i peNnionej godno&ci. Autor stara si% ustali' system nazewnictwa osobowego okre&lonej grupy spoNecznej – szlach-ty, w &ci&le okre&lonym czasie – XV w. Na przykNadzie BeNszczyzny pokazane zostaNy procesy nazwotwórcze, które s# w pewnym stopniu odbiciem systemu antroponimicznego &redniowiecznej Polski. W&ród innych prac, dotycz#cych
8 KDW III 1354.
9 Imiennictwo ludno ci wiejskiej w ziemi sanockiej i przemyskiej w XV w., WrocNaw 1977. 10 Imiennictwo dawnej ziemi halickiej i lwowskiej, Warszawa 1992.
11 Antroponimia w rodach szlachty bełskiej w XV w., w: Spotkania polsko-ukrai!skie. Jzyk
– Kultura – Literatura, CheNm 2006, s. 151-169.
12 Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku XIV do
grafie. W pierwszej z nich Z. Kowalik-Kaleta przeprowadziNa analiz% sNowotwór-cz# staropolskich odmiejscowych nazw osobowych oraz pokazaNa ich roz-mieszczenie geograficzno-ilo&ciowe13, w drugiej A. Cie&likowa opracowaNa
staro-polskie odapelatywne nazwy osobowe14.
Przedstawione przez nas $ródNo sNu!y nie tylko prezentacji materiaNu antro-ponimicznego, ale tak!e ma na celu ukazanie go w kontek&cie struktury do-kumentu, co pokazuje, w jakim stopniu nomenklatura ta jest generowana, sta-nowi#c wyznacznik tego typu urz%dowej wypowiedzi. Taki sposób uj%cia te-matu stanowi pewn# nowo&' w badaniach antroponomastycznych. W odnie-sieniu do badanych przekazów mo!na mówi' o ich zró!nicowaniu co do stop-nia nasycestop-nia elementami nazewniczymi15.
Dyplomy powstawaNy zazwyczaj w takiej formie, jak# okre&liN ustawodawca lub w jakiej powinny by' sporz#dzane. Chodzi tu o wykorzystywanie przez pisarzy &ci&le ustalonych i ogólnie przyj%tych schematów formularza, czyli ko-lejno&ci wyst%puj#cych po sobie formuN oraz ich stylistyki. Forma dyplomów zale!aNa niejednokrotnie od upodoba" i osobistych preferencji wystawcy lub odbiorcy16. Formularze maj# du!e znaczenie nie tylko dla bada"
dyplomatycz-nych, ale równie! j%zykoznawczych. Rozmieszczenie nazw wNasnych w doku-mentach jest &ci&le powi#zane zarówno z okre&lonymi formuNami, jak i z pro-blematyk# dyplomu. W kancelarii arcybiskupa gnie$nie"skiego, JarosNawa Bo-gorii Skotnickiego, stosowano formularz rozbudowany. Jest to taka forma prze-kazu, w której oprócz elementów istotnych dla warto&ci dyplomu: intytulacji, dyspozycji, koroboracji, testacji i datacji, wyst%puj# formuNy nie maj#ce bezpo-&redniego wpNywu na warto&' i moc prawn# przekazu, takie jak arenga, narracja, sankcja, salutacja, formuNy perpetuacyjne i penalne17. Badanie tych formuN
po-zwala okre&li' poziom, kultur% prawnicz# i literack# kancelarii. W badanym materiale nazwy wNasne wyst%puj# w kontek&cie nast%puj#cych formuN: intytu-lacji, w której wymienione jest imi% i godno&' wystawcy dokumentu; inskrypcji podaj#cej adres odbiorcy, jego imi% i sprawowan# funkcj%; narracji, która jest przedstawieniem wydarze" towarzysz#cych o&wiadczeniu woli wystawcy, np.
13
Staropolskie nazwy osobowe motywowane przez nazwy miejscowe, WrocNaw 1981.
14 Staropolskie odapelatywne nazwy osobowe (proces onimizacji), WrocNaw 1990.
15 W. M a k a r s k i, Nazwy własne jako wyznacznik typu wypowiedzi, w: Gatunki mowy i ich
ewolucja, t. III, Katowice 2007, s. 49-57.
16 J. S z y m a " s k i, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 1983, s. 463.
17 Tam!e, s. 468; por. A. R y b i c k a, Dokument i kancelaria biskupa krakowskiego Jana
dotycz#ce miejsca wystawienia dyplomu z podaniem nazwy miejscowo&ci, dnia wystawienia z podaniem imienia &wi%tego m%czennika lub bNogosNawionego oraz czasami imienia i godno&ci pisarza za pomoc# okre&lenia datum per manus, po którym nast%puje nazwa osobowa; testacji, któr# stanowi lista &wiadków bior#cych udziaN w czynno&ci spisania i uwierzytelnienia dokumentu. Warto równie! zwróci' uwag% na po&wiadczenie notarialne, które jest dodatkowym sposobem uwierzytelnienia.
Interpretacja nazw osobowych w kontek&cie formularza dokumentów arcy-biskupich pozwoli nie tylko na klasyfikacj% wszystkich typów imion sensu stricte, ale tak!e na analiz% pozaimiennych czNonów nazewniczych, niekiedy bardzo rozbudowanych dzi%ki obecno&ci dodatkowych komponentów leksy-kalnych. Dokumentacja historyczna ukazuje bowiem spontanicznie zachodz#ce zmiany w sposobie nazywania ludzi, pocz#wszy od systemu jednoimiennego, odziedziczonego z epoki prasNowia"skiej, poprzez bardziej rozbudowany system identyfikacji osób, realizowany za pomoc# pozaimiennych czNonów nazewni-czych, nie b%d#cych nazwiskiem, a! po wyst%puj#c# tylko raz form% okazjonal-n# zako"czookazjonal-n# na -owski, która nie miaNa charakteru dziedzicznego. Istotny jest równie! proces asymilacji imion chrze&cija"skich.
CHARAKTERYSTYKA (RÓDuA
Podstaw% $ródNow# artykuNu stanowi 99 dokumentów arcybiskupa gnie$-nie"skiego JarosNawa Bogorii Skotnickiego pochodz#cych z lat 1343-137418.
ZostaNy one w wi%kszo&ci wydane drukiem w dziewi%tnastowiecznych kode-ksach dyplomatycznych19, a cz%&ciowo w nowszych publikacjach20.
18 Podana liczba mo!e nie wyczerpywa' caNo&ci zasobu dokumentacyjnego tego wystawcy,
co jest spowodowane znacznym rozproszeniem materiaNu dyplomatycznego w $ródNach. Trud-no&ci z ustaleniem dokNadnej liczby dokumentów wynikaj# ponadto z kilkakrotnego katalogo-wania tych samych dyplomów w ró!nych kodeksach dyplomatycznych, równie! bN%dna jest ich datacja. W zasadzie w wypadku !adnej polskiej kancelarii &redniowiecznej nie mo!emy stwierdzi', !e znamy caNo&' jej produkcji dokumentowej. Podane dane liczbowe mog# wi%c okaza' si% zmienne, co w !aden sposób nie wpNynie na wyniki przeprowadzonych analiz.
19 Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej w. Wacława, t. I, Kraków 1874; Kodeks
dy-plomatyczny Małopolski, Kraków 1876; Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. II-III, Pozna"
1878-1879; Nowy kodeks dyplomatyczny Mazowsza, cz. 2, WrocNaw 1959, Zbiór dokumentów
dokumentacji, b%d#cej wynikiem dziaNalno&ci kancelarii arcybiskupa gnie$-nie"skiego JarosNawa Bogorii, wydaje si% wa!n# czynno&ci# warunkuj#c# gruntown# analiz% dokumentów pod k#tem wyst%puj#cych w nich nazw oso-bowych. ZakNadaj#c znajomo&' stosunków prawnych obowi#zuj#cych w &re-dniowieczu, mo!emy wyró!ni' dwa zasadnicze typy dokumentów: dyspozy-tywne, stwarzaj#ce nowy stan prawny – w&ród badanych dyplomów arcybi-skupa JarosNawa jest ich siedemdziesi#t pi%'21 – i po&wiadczeniowe, które
stwierdzaNy, !e jaki& stan prawny ju! zaistniaN, przez co mogNy stanowi' wia-rygodny dowód dla s#du lub urz%du – jest ich czterna&cie22. Spo&ród pozosta-Nych dyplomów dziewi%' mo!na uzna' za s#dowe23, jeden z przekazów jest
dyspozytywno-po&wiadczeniowy24.
Pierwszym zabiegiem klasyfikuj#cym spu&cizn% kancelaryjn# arcybiskupa JarosNawa Bogorii b%dzie podziaN dokumentów wedNug czynno&ci prawnej, który przedstawia tabela nr 1. Z prezentowanego zestawienia wynika, !e najwi%cej dyplomów dotyczy kwestii lokacji wsi na prawie niemieckim i sprzeda!y b#d$ nadania soNectwa (tabela 1a). Fakt ten mo!na powi#za' z du!# aktywno&ci# arcybiskupa na polu gospodarczym. Osadnictwo ludno&ci polskiej na prawie niemieckim jeszcze w XIV w. byNo zjawiskiem masowym. Proces ten ma swo-je wyra$ne odbicie w dokumentacji JarosNawa Bogorii, gdzie spo&ród dzie-wi%'dziesi%ciu dziewi%ciu dyplomów a! czterdzie&ci dziewi%' dotyczy loka-cji25. W tego typu przekazach wyst%puje najwi%cej nazw – zarówno
antropo-nimów, jak i toponimów.
Upowszechniaj#ce si% w Polsce ju! od XIII w. prawo niemieckie nie mogNo opiera' si% na spoNecznej pami%ci, ale na pisemnych aktach prawnych. ByNy nimi przede wszystkim przywileje lokacyjne, wystawiane przez arcybiskupa w celu dokonania lokacji wsi lub powierzenia tej czynno&ci osobie, która
20 Czterdzie ci cztery nie drukowane dokumenty arcybiskupa Jarosława z lat 1343-1372,
„Archiwa, Biblioteki, Muzea Ko&cielne” 52(1986), s. 175-256.
21 CCD 1-13, 15-17, 19-23, 25-31, 33-39, 41-44; KDW II 1223, 1230; KDW III 1293, 1296, 1322, 1329, 1339, 1345, 1349, 1357, 1359, 1374, 1375, 1387, 1388, 1398, 1399, 1406, 1410, 1429, 1456, 1482, 1499, 1552, 1598, 1611, 1682; NKDM II 269, 270, 282, 286, 287, 326; ZDKiDK I 47, 54. 22 CCD 14, 18, 24, 32, 40; KDW III 1312, 1321, 1350, 1358, 1445, 1500, 1521, 1631; KDKK I 208 23 KDKK I 175, 225; NKDM II 283, 291; KDW III 1403, 1569, 1655, 1697, 1699 24 KDW III 1356.
cze&nie odbiorc# dokumentu. Ten typ osadnictwa ludno&ci polskiej byN kro-kiem naprzód w stosunku do osadnictwa „obyczajem wolnych go&ci”, a nowe okre&lenie ci%!arów odbywaNo si% nierzadko przez przenoszenie istniej#cych wsi polskich na prawo niemieckie. W&ród dokumentów arcybiskupich fakt ten wyst%puje dziewi%' razy26. W siedmiu przekazach wyodr%bni' mo!na wzmiank%
o nadaniu soNectwa27. Tre&' wi%kszo&ci dokumentów lokacyjnych (bo a!
trzy-dziestu sze&ciu) porusza kwesti% sprzeda!y28.
Teksty przywilejów lokacyjnych skonstruowane s# w sposób jasny, zwi%-zNy i rzeczowy. Dostrzec mo!na, i! byNy one sporz#dzane wedNug &ci&le usta-lonych zasad. Zauwa!alne s# równie! podobie"stwa tre&ciowe, u!ywano tych samych zwrotów. Mo!na by si% posun#' do twierdzenia o jednakowym brzmieniu tych!e dokumentów, ale tylko je!eli chodzi o zasadnicz# tre&' przekazu, to znaczy fragment podaj#cy wiadomo&ci o nadaniu wsi do lokacji, uposa!eniu soNtysa, prawach i obowi#zkach osadników. Oczywiste jest, !e zmieniaNy si% nazwy wsi i imiona zasad$ców.
Przedstawienie charakterystyki dziaNalno&ci arcybiskupa na polu gospodar-czym znajdujemy równie! w tabeli 1b. Dotyczy ona jednak!e innego typu aktywno&ci: zwi#zanej z obrotem nieruchomo&ciami i uposa!eniami. Taki typ przekazu stanowi tre&' dwudziestu jeden dyplomów29. Podobnie jak w
przy-padku dokumentów lokacyjnych, cz%sto wyst%puj#c# czynno&ci# prawn# jest sprzeda! – sze&' razy30. Arcybiskup JarosNaw sprzedawaN zazwyczaj ziemi%;
tylko w jednym przypadku gNówn# tre&ci# przekazu jest sprzeda! budynków gospodarczych, a mianowicie mNynów31. Pi%ciokrotnie arcybiskup zamieniaN32,
a trzykrotnie nadawaN ziemi%, zwNaszcza wsie33. Odbiorcami tych
dokumen-tów s# zarówno dostojnicy ko&cielni, jak i instytucje, pojawiaj# si% tu nazwy wsi, miast, sporadycznie imiona &wi%tych w wezwaniach ko&cioNów.
26 CCD 20, 22, 34, 35-37, 39, 42, 43. 27 CCD 12, 29, 33, 38, 39, 41; NKDM II 287. 28 KDW II 1223; NKDM II 269, 270, 326; CCD 2, 3, 5-11, 13, 16, 17, 19-23, 25-28, 30, 31, 34-37, 42, 43; KDW III 1358, 1398, 1456. 29 Zob. tabela 1b, lp.1-21. 30 KDW III 1296, 1359, 1374, 1500, 1633; CCD 44. 31 KDW III 1374. 32 KDW III 1345, 1375, 1482, 1499, 1682. 33 ZDKiDK I 47,54; KDW III 1406, 1410, 1552.
w dziesi%ciu dyplomach34. Ten rodzaj uposa!enia dotyczyN ko&cioNów.
Dzie-si%ciny byNy bowiem nadawane b#d$ przys#dzane na rzecz utrzymania ko&cio-Nów i ich proboszczów.
Tabela 1c. przedstawia dokumenty b%d#ce wynikiem dziaNalno&ci funda-cyjnej JarosNawa Bogorii. Nie byNa ona jednak!e zbyt cz%sta. Tylko dwa dy-plomy dotycz# erekcji ko&cioNów parafialnych35, trzy za& erekcji oNtarzy w ju!
istniej#cych ko&cioNach36. Z faktu powstania tak maNej liczby dokumentów
erekcyjnych mo!na wnioskowa', !e wznoszenie nowych &wi#ty" b#d$ uposa-!anie istniej#cych nie byNo spraw# tak absorbuj#c# arcybiskupa, jak na przy-kNad lokacje. Kwestie fundacyjne mogNy by' uregulowane ju! wcze&niej przez poprzedników JarosNawa Bogorii. Trudno dzi& obiektywnie oceni' niewielkie zaanga!owanie arcybiskupa w rozbudow% struktur ko&cielnych na podlegNym mu terenie.
Z przedstawionej tabeli mo!na wnioskowa', i! tre&ci# owych dokumentów jest nie tylko erekcja ko&cioNa lub oNtarza, ale tak!e ich dotacja. Obiekty ery-gowane uposa!ane byNy zazwyczaj poprzez przyznanie dziesi%ciny lub docho-dów pNyn#cych z u!ytkowania budynków gospodarczych. W tego typu doku-mentacji pojawiaj# si% zawsze imiona &wi%tych, ku czci których erygowano dany obiekt, nazwa miejscowo&ci, w której ko&cióN czy oNtarz powstanie, oraz nazwy miejscowo&ci zobowi#zanych do dotowania nowopowstaj#cych &wi#ty". O dokumentach statutowych informuje tabela 1d. WNa&ciwie mo!na uzna', !e JarosNaw Bogoria jest autorem statutu z 1349 r.37 Drugi za& jest
transump-tem wydanych wcze&niej statutów38. W tym wypadku z caN# pewno&ci#
mo-!emy stwierdzi', !e nie byNo potrzeby wystawiania wi%kszej liczby przekazów tego typu. Jest to spowodowane faktem istnienia statutów Kazimierza Wiel-kiego: wi&lickiego (maNopolskiego) i wielkopolskiego, autorstwa JarosNawa Bogorii (por. informacje wst%pne). Uporz#dkowaNy one w du!ym stopniu wie-le spraw ko&cielnych.
W tabeli 2. umieszczono dokumenty, które ze wzgl%du na zró!nicowanie tematyczne trudno zaklasyfikowa' do wcze&niej wymienionych grup. ZostaNy one przedstawione w porz#dku chronologicznym. W tabeli tej zamieszczono 34 ZDKiDK I 47, 54; NKDM II 282; KDW III 1357, 1406, 1410, 1482, 1499, 1552, 1682. 35 KDW III 1339,1611. 36 KDW III 1293, 1387, 1388. 37 KDW III 1349. 38 KDW III 1350.
dyplomy, których tre&' dotyczy rozstrzygni%cia sporu, zawarcia umowy, wy-dania wyroku, przyznania prawa do obsadzania godno&ci ko&cielnych, a tak!e dekrety. Wyj#tkiem jest przekaz informuj#cy o udzieleniu dyspensy ksi%ciu Siemowitowi i jego !onie Eufemii, którzy zawarli maN!e"stwo w trzecim i czwartym stopniu pokrewie"stwa42.
W&ród dokumentów umieszczonych w wy!ej wymienionej tabeli mo!emy wyró!ni' dwa listy43. Pierwszy z nich adresowany jest do StanisNawa,
archi-diakona kurzelowskiego, drugi za&, który jest listem specjalnego rodzaju, mandatem, do biskupa pNockiego StanisNawa. Za mandat mo!emy uzna' tak# form% przekazu, która dotyczy wykonania jakiej& czynno&ci, zazwyczaj jedno-razowej. St#d w omawianym dokumencie mamy nakaz uwolnienia od eksko-muniki Stefana, wojewody Siemowita, ksi%cia mazowieckiego. PozostaNe do-kumenty umieszczone w tabeli mo!na uzna' za po&wiadczeniowe. S# to po-kwitowania44, publiczne o&wiadczenia45, zatwierdzenia ugody b#d$ umowy46.
39 KDKK I 175,225; NKDM II 283, 291; KDW III 1403, 1569, 1655, 1697, 1699. 40 KDW III 1329, 1697. 41 KDW III 1697. 42 NKDM II 283. 43 KDW III 1329, 1697 44 KDW III 1312. 45 KDW III 1321, 1445; CCD 24. 46 KDW III 1521, 1655; CCD 32.
a) Lokacje wsi, sprzeda! i nadanie soNectw P rz en ie si en ie w si z pr aw a po l-sk ie go n a ni em ie ck ie – – – – – N ad an ie so Ne ct w a za sa d$ ca Sp rz ed a! so Ne ct w a B Na !e j P io tr A da -m ow ic M ir os Na w MichaNowic Ja nu sz z P sz cz ew a Ja n sy n B en ka z u ow ic za L ok ac ja w si n a pr aw ie ni em ie ck im cheN m i" -sk ie &r ed zk ie + + + + po d na zw # B #ków + po d na zw a K om pi na N az w a w si C hr u& li n K oc ie rz ow i-ce , R o! yc e B yc zk i B #k ów , G i-!y ce , S No no w o K om pi na , Z ab os tó w D at a i m ie js ce w yd an ia 1343 G ni ez no 13 45 , b .m . 13 45 , b .m . 28 IV 1345 G ni ez no 29 X 1 34 5 u ow ic z M ie js ce P ub li ka cj i N K D M I I 262 K D W I I 1230 N K D M I I 269 N K D M I I 270 C C D 2 C C D 3 T yp dokumentu dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny L p. 1. 2. 3. 4. 5.
– – – – – – ) el ko S te fa n, s yn A nd rz ej a br ak in fo r-m ac ji M ar ci n R ad om ir , zw an y P i# t-ko w ia ni ne m S ta si ek (-ko ) wie & by Na ju ! w cz e& ni ej lo ko w an a + po d na zw # BorysNaw + + + po d na zw # B No ni e + po d na zw # u up ia B or zy sN aw , M od rz ew , R ec zu l M ok ra C hl eb ów T rz ci ni ec (p ó$ ni ej S ko cz yk No -dy) B No ni e, M i-No ch ni ew ic e G zó w , P a-ci er ze w ic e 12 V II 1 34 6 u ow ic z 13 47 , b .m . 13 47 , b .m . 15 I I 1 34 7 u ow ic z 11 I I 13 48 G ni ez no 14 V 1 34 8 G ni ez no C C D 5 N K D M I I 286 N K D M I I 287 C C D 6 C C D 7 C C D 8 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 6. 7. 8. 9. 10. 11.
– – – – – – P io tr , s yn M ik oN aj a z B rz e& ci a A da m , s yn R z% dz ia na Ja nu sz zw an y u ow cz ym Ja n, s yn W aw rz y" ca – Pa w eN – wie & by Na ju ! w cz e& ni ej lo ko w an a wie & by Na ju ! w cz e& ni ej lo ko w an a + + + + Z ag ro ba , Jasie " Retki, Dup lic e (M aN e) B ob ro w a Z No ta S tr on ie w ic e B og or ia 27 X 1 34 8 u ow ic z 14 I 1 35 1 G ni ez no 1 V II I 13 51 u ow ic z 15 I V 13 52 K al is z 19 IV 1352 K al is z 26 IV 1353 G ni ez no C C D 9 C C D 1 0 N K D M I I 308 C C D 1 1 C C D 1 2 C C D 1 3 C C D 1 4 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze -niowy 12 . 13 . 14 . 15 . 16 . 17 .
– – – – – – za p on ty fi ka tu J ar os Na w a B og or ii , s oN ty se m b yN T om as z, s yn F lo ri an a – M ir os Na w , M iN ek (-ko ), G rz eg or z, sy no w ie A le ks eg o W oj ci ec h, sy n A da m a BogusNaw z P sz cz ew a, sy n O tt on a z G ai ku S ta ni sN aw , sy n w i% to -sN aw a wie & by Na ju ! w cz e& ni ej lo ko w an a br ak in fo rm ac ji wie & by Na lo ko w an a na pr aw ie & re dz ki m w r ok u 13 34 z a po nt yf ik at u ar cy bi sk up a Ja ni sN aw a + + po d na zw # P od gó rz y-ce + P ie cz ew K r% !c e u a$ ni ki , W ys ok ie ni ce Po dg ór zy ce w ra z z z ar o-&l am i K No po -to w o D up li ce C za to li n 16 X II 1 35 3 G rz eg or ze w 13 53 , b .m . 3 II I 13 54 C hr u& li n 21 V II 1 35 4 u ow ic z 30 V II I 13 54 u ow ic z 4 V II 1 35 5 L ni sn o C C D 1 5 N K D M I I 326 C C D 1 6 C C D 1 7 C C D 1 8 C C D 1 9 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze -niowy dy sp oz yt yw ny 18 . 19 . 20 . 21 . 22 . 23 .
+ – – – + – T om as z, s yn W oj sN aw a B ar tNo m ie j, sy n km ie ci a St rz es zk a z Ps zc zo no -w a – P io tr , w Na -&c ic ie l M as zk ow ic S ta &k o, s yn Ja na z K om pi ny Olbracht, syn Ja na , s% dz ie go z u ow ic za br ak in fo rm ac ji br ak in fo rm ac ji + + + + K oc ew ia u ag ów B ru dz ew o, B is ch of fs -w al d (G %b a-rz ew ) dw ie w si e o na zw ie l ad kó w B ed na ry D om an ie w i-ce V II 1 35 5 G ni ez no 4 V II I 13 56 G ni ez no 22 IV 1357 G ni ez no 26 IV 1357 G ni ez no 8 VI 1357 u ow ic z 9 VI 1357 C C D 2 0 C C D 2 1 K D W I II 1356 K D W I II 1358 C C D 2 2 C C D 2 3 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze -ni ow o--d ys po zy ty w ny po &w ia dc ze -niowy dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 24 . 25 . 26 . 27 . 28 . 29 .
– – – – – – P aw eN , s yn Ja na z M aN sz yc Ja n, m ie sz -cz an in No -w ic ki T om as z z R ad zi m in a Ja ku b, s yn Ju li an a z R z# &ni T om as z, s yn M or z% ty M ik oN aj , s yn Ja na z K om pi ny + wie & by Na lo ko w an a na pr aw ie & re dz ki m + + + + D om ko w ic e W aw rz ys z-ko w o M ak ow is ka C ho jn a M ik oN aj ew i-ce ( pó $n ie j G #g ol in ) G ol e" sk o 25 V II 1 35 8 G ni ez no 11 I I 13 59 B rz e& ' 13 I II 1 35 9 T ur ek 30 XI 1359 G rz eg or ze w 15 V II I 13 60 u ow ic z 25 XI 1360 u ow ic z C C D 2 5 K D W I II 1398 C C D 2 6 C C D 2 7 C C D 2 8 C C D 2 9 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 30 . 31 . 32 . 33 . 34 . 35 .
– – – – + + Ja n Ja n, s yn M i-No sN aw a M ac ie j, sy n W oj ci ec ha W oj ci ec h, sy n Ja na z e S tr ug ie ni c Ja nk o, s yn M ar ci na , zw an eg o N og aw k# P io tr , s yn km ie ci a S ie -dl on a z K rz yk os ów wie & by Na lo ko w an a na pr aw ie & re dz ki m ; u w ol -ni on a od ju ry sd yk cj i do st oj ni kó w k o& ci el -ny ch + + + + + T um G ru cz no (k oN o w ie -ci a na Pomorzu) W oj ci ec ho -w a W ol a R z# &n ia (p ó$ ni ej R z# &no) M ys Na ko w i-ce ( pó $n ie j M ys Na kó w ), Ja no w ic e K ie Nc ze w 28 VI 1361 u ow ic z 12 IX 1362 U ni ej ów 26 I I 13 63 u ow ic z 3 II I 13 65 u ow ic z 25 V II I 13 65 u ow ic z 8 X II 1 36 5 G rz eg or ze w K D W I II 1456 C C D 3 0 C C D 3 1 C C D 3 3 C C D 3 4 C C D 3 5 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 36 . 37 . 38 . 39 . 40 . 41 .
+ + – + – – G od ek (-ko ), po dk om o-rz y ar cy bi -sk up a Ja ro -sN aw a M ic ha N, sy n P io tr a za p on ty fi ka tu J ar os Na w a B og or ii , s oN ty se m b yN U by -sN aw , s yn G rz eg or za P aw eN , zw an y S ro m P aw eN , s yn W aw rz y" ca T om as ze k, sy n W oj ci e-ch a wie & by Na lo ko w an a na pr aw ie & re dz ki m + + + + + M #k ol ic e P sz cz on ów wie & i k op al -ni a ru dy B eN ch ów L is ie w ic e ) ur aw ic e (p ó$ ni ej G u$ ni a) S ro m ów 22 I I 13 66 u ow ic z 28 I I 13 66 u ow ic z 21 X 1 36 6 u ow ic z 12 XI 1366 G rz eg or ze w 1 IX 1367 M #k ol ic e 29 I II 1 36 8 ) ni n C C D 3 6 C C D 3 7 C C D 3 8 C C D 3 9 C C D 4 0 C C D 4 1 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze ni ow y dy sp oz yt yw ny 42 . 43 . 44 . 45 . 46 . 47 .
+ + 9 7 D om as Na w , s yn P rz yb ys Na w a K w ir yn z e S gi pi dt o 36 2 + + 36 Strugienice Rzu ch ów R az em 14 IV 1369 u ow ic z 13 70 , u %-cz yc a C C D 4 2 C C D 4 3 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 48 . 49 .
Z ie m ia i in ne n ie ru ch om o& ci ; d zi es i% ci ny T re &' d ok um en tu Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, po w i% ks za u po sa -!e ni e re kt or a p ar af ii S ta w , er yg ow an ej p rz ez a rc yb i-sk up a Ja ni sN aw a w 1 34 1 r. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, pr zy s# dz a pa ra fi i st aw p rz yn al e! no &' p ar af ia ln # cz te re ch w si . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, na da je k o& ci oN ow i &w . Je rz eg o na za m ku kr ak ow sk im , dz ie si %c in y z sz es na st u im ie nn ie w ys zc ze gó ln io ny ch w si . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, pr zy s# dz a kl as zt o-ro w i je !o w sk ie m u pr aw o po bi er an ia d zi es i% ci ny s no -po w ej z w ym ie ni on yc h w si . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, za m ie ni a cz %& ' te -ry to ri um n al e! #c eg o do ! oN ni er za S tr an cz ka , z cz %& ci # te ry to ri um M ar ze ni na i s pr ze da je k an ce la ri i ko &c io Na gn ie $n ie "s ki eg o. R od za j cz yn no &c i pr aw ne j po w i% ks ze ni e up os a! en ia pr zy s# dz en ie na da ni e pr zy s# dz en ie sp rz ed a! , za m ia na P rz ed m io t tr an sa kc ji zi em ia zi em ia dz ie si %c in a dz ie si %c in a zi em ia D at a i m ie js ce w yd an ia 9 V II 1 34 3, K al is z 1 II 1 34 6, O pa tó w ek 5 V 1 34 7, G ni ez no 30 V I - 6 V II 1 34 7, L ni sn o 26 V I 13 50 , G ni ez no M ie js ce pu bl ik ac ji C C D 1 C C D 4 Z D K i D K I 47 N K D M I I 282 K D W I II 1296 T yp do ku m en tu dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny L p. 1. 2. 3. 4. 5.
Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, na da je k o& cioNo-w i pa ra fi al ne m u w J an us ze w ic ac h dz ie si %c in y z w si . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , na ka zu je K m en so w i, ar ch di ak on ow i un ie jo w sk ie m u, do ko na za m ia ny w si G %b ar ze w o i B ru dz ew o, n a w ie & D br ow a, w Na sn o& ' W in ry ch a de K ni pr od e. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, za &w ia dc za , od P io tr a, n ie gd y& b is ku pa k ra ko w sk ie go o tr zy m wie & Z as tó w w e w Na da ni e, n a ok re s sw eg o !y ci a. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, pr ze ka zu je d zi si %c in % z ni ek tó ry ch w si s w oi ch d ób r bi sk up ic h dl ko &c io Na p ar af ia ln eg o w C ho m i# !y , kt ór y w Na &c ic te j w si M ik oN aj u fu nd ow aN i u po sa !y N, do N# cz a ko &c io Na w C ho m i# !y w si e: C ho m i# !a i G rz m i# ca Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , sp rz ed aj e w sn o& ' ko &c io Na s w eg o, z w an # G ru sz cz yn , Ja nu sz ow dz ie ka no w i k ra ko w sk ie m u. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , sp rz ed aj e dw m Ny ny w m ie &c ie ) ni n Ja no w i i je go s yn ow i M ar no w i. na da ni e za m ia na za &w ia dc ze -ni e pr zy s# dz en ie sp rz ed a! sp rz ed a! dz ie si %c in a zi em ia zi em ia ziemia, dz ie si %c in a zi em ia ni er uc ho m o& ': m Ny ny 3 II 1 35 5, G ni ez no 23 X 13 56 , K w ie ci sz ew o 12 I 1 35 7, K al is z 24 I V 1 35 7, G ni ez no 26 I V 1 35 7, G ni ez no 30 I 1 35 8, G ni ez no Z D K i D K I 5 4 K D W I II 1345 K D K K I 2 08 K D W I II 1357 K D W I II 1357 K D W I II 1374 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze ni ow y dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 6 . 7 . 8 . 9 . 10 . 11 .
Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, za m ie ni a w Na sn o& sw oj eg o K o& ci oN a za w Na sn o& ' w oj ew od y ku ja w sk ie W oj ci ec ha . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, na da je k la sz to ro w B ys ze w ie d zi es i% ci ny z 2 00 N an ów p oN o! on yc h ka sz te la ni n ak ie ls ki ej , w r ek om pe ns ac ie z a 30 m ar gr os zy p rz yj %t yc h pr ze z Ja ro sN aw a na s ka rb k o& ci oN gn ie $n ie "s ki eg o. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, na da je k la sz to ro w M og il ni e dz ie si %c in y ze w si W ol a; o dm aw ia t em ko &c io No w i s ze &c iu m Ny nó w w e w sk az an ej w si . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, za m ie ni a dz ie si %c n% ze w si D #b ró w ka na dz ie si %c in % dl a kl as zt or w T rz em es zn ie z e w si P od gó rz yc e. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" ski, powierza dz iesi %c ny z e w si C hw al ib og ow o, k tó re n al e! aN y do o Nta rz a M ar yi P an ny w k o& ci el e ka te dr al ny m , by Ny p Na co ne n rz ec z ut rz ym an ia o Nta rz a &w . M ik oN aj a w k ap li cy , k tó w yb ud ow aN F ra nc zk o z C er ek w ic y w k o& ci el e ka dr al ny m , za kt ór e dz ie si %c in y od da je oN ta rz ow i po &w i% co ne m u bN . M ar yi d zi es i% ci ny z e w si W ie w ió cz yn . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, po tw ie rd za s pr ze da ! &r od ka w si W ie rz no w ic e, d ok on an ej p rz ez L ut i b ra ta T om as za , n a rz ec z kl as zt or u w B ys ze w ie . za m ia na na da ni e na da ni e za m ia na za m ia na sp rz ed a! zi em ia dz ie si %c in a dz ie si %c in a dz ie si %c in a dz ie si %c in a zi em ia 1 II 1 35 8, G ni ez no 28 V II I 13 59 , G ni ez no 19 XI 1359, G rz eg or ze w 19 I 1 36 2, u %c zy ca 16 V II I 13 63 , G ni ez no 30 V II I 13 63 N ak No K D W I II 1375 K D W I II 1406 K D W I II 1410 K D W I II 1482 K D W I II 1499 K D W I II 1500 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze ni ow y 12 . 13 . 14 . 15 . 16 . 17 .
Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , na da je ko &cioNowi w m ie &c ie K cy ni a, d zi es i% ci ny z e w si D ob ie sz ew o. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , sp rz ed aj e w ój to st w o w m ie &c ie K am ie ", H er na no w i zw an em u T em pl in ( T um ) Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , s pr ze da je s oN ty so F aN ko w i d ru gi Na n w ol ny w T rz eb ie sz ow ie . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, za m ie ni a do ch ód m Ny nó w w e w si K w ie ci sz ew o, k tó ry p rz ez na cz yN n ut rz ym an ie o Nta rz a w k o& ci el e ka te dr al ny m g ni e$ ni e" sk im , e ry go w an ym k u cz ci & w . M ik oN aj a na d zi es i% ci ze w si N ie d$ w ia dy , n al e! #c # do je go u po sa !e ni a. na da ni e sp rz ed a! sp rz ed a! za m ia na dz ie si %c in a zi em ia zi em ia dz ie si %c in a 15 X I 13 65 , ) ni n 24 I V 1 37 0, G ni ez no 1 V II I 13 72 , u ow ic z 5 II 1 37 3, K w ie ci sz ew o K D W I II 1552 K D W I II 1633 C C D 4 4 K D W I II 1682 dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny 18 . 19 . 20 . 21 .
T re &' d ok um en tu Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i do -tu je o Nt ar z ku c zc i N M P i & w . S ta -ni sN aw a w k o& ci el e ka te dr al ny m g ni e-$n ie "s ki m Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , ko &c ió N pa ra fi al ny w e w si Ja nk ów fu nd uj e i d ot uj e. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, do -ko na N er ek cj i no w eg o oN ta rz a w k a-plic y, kt ór # uf un do w aN Ja n, dz ie ka n gn ie $n ie "s ki w ko &c ie le ka te dr al ny m or az n a ut rz ym an ie t eg o! o Nta rz a sp rz e-da je w ym ie ni on em u Ja no w i cz yn sz z m Ny na m ia st a K w ie ci sz ew o. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , w k ap li cy K ie Nc za , sc ho la st yk a gn ie $-ni e" sk ie go , er yg uj e oN ta rz k u cz ci & w . M ar ci na w ko &c ie le ka te dr al ny m i up os a! a go d oc ho da m i z m Ny nó w miasta K wieciszewo. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , up os a! a ko &ció N pa ra fi al ny u fu nd ow a-ny p rz ez d zi ek an a ko &c io Na w K ie l-ca ch , M ik oN aj a, i us ta na w ia je go pa ra fi #. F or m a do ta cj i pr zy zn an ie d zi es i% ci n zb o! ow yc h, po da tk ów z d oc ho dó w a rc yb is ku -pi ch w e w si ac h: K r% pk ow o, U &c i% -ci n, S ok ol ni ki ( po da te k pi en i% !-ny ), M ar sz ew o (z bo !o w y) pr zy zn an ie d zi es i% cin ze wsi nale-!# cy ch d o m aj #t ku b is ku pi eg o: B ud zi sN aw ia i K o! us zk ow a; p oN #-cz en ie w si J an kó w i W eN na ja ko pa ra fi a ko &c io Na pr zy zn an ie c zy ns zu z m Ny nó w Kwieciszewa przy zn an ie c zy ns zu z u !y tk ow an ia m Ny nó w m ia st a K w ie ci sz ew o pr zy zn an ie d zi es i% ci ny z e w si : K No dn o, B ru dn ow o, B uk ow ie c M ie js co w o& ' G ni ez no (k o& ci óN ka te dr al ny ) Ja nk ów G ni ez no (k o& ci óN ka te dr al ny , ka pl ic a w yb ud ow an a pr ze z Ja na , dz ie ka na gn ie $n ie "s ki eg o) G ni ez no (k o& ció N ka te dr al ny , ka pl ic a K ie Nc za , sc ho la st yk a gn ie $n ie "s ki eg o) K No dn o O bi ek t e ry go w an y O Nta rz k u cz ci N M P i &w . S ta ni sN aw a K o& ci óN p ar af ia ln y ku c zc i W sz ec hm og #c eg o Boga, NMP, &w i% ty ch ap os to Nó w : S zy m on a i J ud y O Nta rz k u cz ci N M P i &w . J an a E w an ge li st y O Nta rz k u cz ci &w . M ar ci na K o& ci óN p ar af ia ln y ku c zc i &w . B og a i &w . M ar yi P an ny ; by N j u! w cz e& ni ej u fu n-do w an y pr ze z M ik oN aj a, dz ie ka na k ie le ck ie go D at a i m ie js ce w yd an ia 26 I II 1 35 0, G ni ez no 11 I V 1 35 6, K ra kó w 30 V II 1 35 8, G ni ez no 30 V II 1 35 8, G ni ez no 13 I V 1 36 9, u ow ic z M ie js ce pu bl ik ac ji K D W I II 12 93 K D W I II 13 39 K D W I II 13 87 K D W I II 13 88 K D W I II 16 11 T yp do ku m en tu dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny L p. 1. 2. 3. 4. 5.
P ro bl em at yk a pr ze ka zu ; r od za j s pr aw ST A T U T Y D L A K O C IO u A P O L S K IE G O : 1 . W y! si d uc ho w ni c zy li k an on ic y ko &c io Na k at ed ra ln eg o, p ra Na ci , a lta rz y& ci , w ik ar iu sz e s# z ob ow i# za ni w ch od zi ' do k o& ci oN a w k om !a ch . 2 . O dn o& ni e do o bo w i# zk ów w y! sz yc h du ch ow ny ch . 3 . P ra Na ci i ka no ni cy m aj # od pr aw ia ' m sz e &w . z a du sz % w sp óN br ac i s w oi ch . 4 . D la p re zb it er ów , k tó rz y od pr aw ia j# li cz ne m sz e. 5 . D la ty ch , k tó rz y w k o& ci el e ko le gi ac ki m g od zi nk i &p ie w em p rz ep la ta j# . 6 . A by a rc hi di ak on i i ic h po m oc ni cy n ie o &m ie la li s i% w ym us za ' pi en i% dz y od po dd an yc h. 7 . A by ! ad en p re zb it er n ie u tr zy m yw aN k on ku bi ny . 8 . P rz ep is y dl a so Nty só w . 9 . A by ta je m ni cy s ek re tn yc h tr an sa kc ji n ie na ru sz en ie p rz es tr ze ga '. 10 . D la r ab us ió w d ób r ko &c ie ln yc h. 11 . O d ob ra ch d us zp as te rz y. 12 . O r oz dz ie la ni u dz ie si %c in . Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , n a pr o& b% b is ku pó w w ro cN aw sk ic h tr an ss um uj e statuty synodalne wydane przez: Fa Nka, arcybiskupa gnie $n ie "s ki eg o, 3 V II 1 23 3; J a-ku ba , a rc hi di ak on a le od yj sk ie go , 1 0 X 1 24 8, n a ko ns yl iu m w ro cN aw sk im ; F aN ka , a rc y-bi sk up a gn ie $n ie "s ki eg o 14 X 1 25 7, n a sy no dz ie w u %c zy cy ; J an us za , a rc yb is ku pa gn ie $n ie "s ki eg o z 17 I X 1 26 2, w S ie ra dz u; G w id on a pr ez bi te ra k ar dy na ls ki eg o, 2 I I 12 67 , n a ko ns yl iu m w ro cN aw sk im ; J an us za , a rc yb is ku pa g ni e$ ni e" sk ie go o k. r . 1 27 1 w K am ie "cu; Jakuba, arcybiskupa gnie $ni e" sk ie go 6 I 1 28 5 na s yn od zi e w u %c zy cy ; 14 X 1290 na syno dzie gnie $n ie "s ki m ; J an is Na w a, a rc yb is ku pa g ni e$ ni e" sk ie go , z 1 9 II 13 26 w U ni ej ow ie . D at a i m ie js ce w yd an ia 8 I 13 57 , K al is z 10 I 1 35 7, K al is z M ie js ce pu bl ik ac ji K D W I II 1349 K D W I II 1350 T yp d ok um en tu dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze ni ow y (t ra ns su m pt s ta tu -tó w s yn od al ny ch ) L p. 1. 2.
T re &' ( pr ob le m at yk a) d ok um en tu Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, bi sk up i: M at eu sz , w ro cN aw sk i; J an , po zn a" sk i; K le m en s, p No ck i, ud zi el aj # og ól ne go o dp us zc ze ni a w sz ys tk ic h kr zy w d i ni es pr aw ie -dl iw o& ci , kt ór e zo st aN y w yr z# dz on e ic h ko &c io No m p rz ez Z ak on K rz y! ac ki , po dc za s w oj ny m i% dzy wymienionym Zakonem a Królestwem Polskim. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, w yd aj e de kr et o d zi es i% ci na ch o d no w iz n na g ru n-ta ch B ie cz a i ) m ig ro du . Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , u dz ie la d ys pe ns y ks i% ci u S ie m ow it ow i i je go ! on ie E uf em ii , k tó rz y za w ar li m aN !e "s tw o w tr ze ci m i cz w ar ty m s to pn iu p ok re w ie "s tw a. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, ro zs #d za s pó r m i% dz y W Na dy sN aw em , ks i% ci em N %-cz yc ki m i do br zy "s ki m , a K le m en se m , b is ku pe m p No ck im . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, kw it uj e W oj ci ec ho w i, bi sk up ow i po zn a" sk ie m u su m % dz ie si %c in y cz te ro le tn ie j, na No !o ne j pr ze z S to li c% A po st ol sk # na p ro w in cj e po l-sk #, m aj #c # by ' po dz ie lo n# p om i% dz y S to lic % A po st ol sk # i k ró la . D at a i m ie js ce w yd an ia 8 V II 1 34 3, K al is z 14 X I 13 43 , K ra kó w 8 V II 1 34 7, L ni sn o 24 V I 13 48 , u %c zy ca 31 V II I 13 52 , u ow ic z M ie js ce pu bl ik ac ji K D W I I 1223 K D K K I 175 N K D M I I 283 N K D M I I 291 K D W I II 1312 T yp d ok um en tu dy sp oz yt yw ny s# do w y s# do w y s# do w y po &w ia dc ze ni ow y L p. 1. 2. 3. 4. 5.
Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , p ub li cz ni e o& w ia dc za , ! e A nd rz ej , k as zt el an k al is ki w ra z A lb er te m , b is ku pe m i ka pi tu N# p oz na "s k# , u po rz #d ko w aN r ac hu nk i w si G ór a. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, og ra ni cz a lic zb % pr eb en d sw oj eg o ko &c io Na , ok re &l a ic po dz ia N i o bo w i# zk i p re be nd ar iu sz y. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" ski, ustanawia StanisNawa, ar chidiakona ku rzelo wskiego, su bk ol ek to re m d zi es i% ci ny w a rc hi di ak on ac ie . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, o& w ia dc za , i! w j eg o ob ec no &c i i za j eg o zg od #, M iN ko so Nt ys w si a rc yb is ku ps tw a C ze rn ie w ( po te m K ar sz ni ce ) w z ie m i No w ic ki ej ( lo ko w an ej n pr aw ie & re dz ki m p rz ez a rc yb is ku pa J an is Na w a lu b Ja ku ba ), z re zy gn ow aN z te go ! so Ne ct w a ko rz y& ' swojego wnu ka, Andrzeja. Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , p rz yz na je k la sz to ro w i w S tr ze ln ie d w ie m ar ki g ro sz y km ie ci w si W ol a, m aj #c e by ' pr zy j% te w w ys zc ze gó ln io ny ch la ta ch . Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , z aw ie ra u m ow % z S ie m ow it em , ks i% ci em M az ow sz a, c do n ie kt ór yc h sp or ów , j ak ie z ac ho dz # m i% dz y do br am i K o& ci oN a, a z ie m ia m i w ym ie ni on eg ks i% ci a. 20 V II I 13 53 , P yz dr y 25 I V 1 35 4, G ni ez no 3 II 1 35 5, u ow ic z 10 X I 13 57 , u ow ic z 11 I I 13 59 , B rz e& ' 17 V 1 35 9, S ki er ni ew ic e K D W I II 1321 K D W I II 1322 K D W I II 1329 C C D 2 4 K D W I II 1399 K D W I II 1403 po &w ia dc ze ni ow y dy sp oz yt yw ny dy sp oz yt yw ny li st po &w ia dc ze ni ow y dy sp oz yt yw ny s# do w y 6 . 7 . 8 . 9 . 10 . 11 .
Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" ski, przyz naje KieNc zowi, sch olastykowi gnie $n ie "s ki em tr zy N an y po la i j ed n# k ar cz m % w e w si k ap it uN y, k tó re t o do br a w sp om ni an y K ie Nc z od ku i d aN k ap li cy & w . W aw rz y" ca w k o& ci el e ka te dr al ny m , p rz ez t eg o sa m eg o w yb ud ow an #. Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , p ub li cz ni e o& w ia dc za , !e k la sz to r w B ys ze w ie w yw i# za si % ze s pN at y sz e& 'd zi es i% ci u m ar ek g ro sz y, d la o db ud ow y ko &c io Na g ni e$ ni e" sk ie go . Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , w yd aj e w yr ok r oz je m cz y, N ag od z# cy p ew ne s po ry o p ce ni e dz ie si %c in i z ac ho w an ie i nt er dy kt u ko &c ie ln eg o, m i% dz y B od za nt #, b is ku pe m k ra ko sk im i K az im ie rz em , k ró le m P ol sk i. Ja ro sN aw , a rc yb is ku p gn ie $n ie "s ki , z at w ie rd za u go d% z aw ar t# m i% dz y Ja ne m , o pa te m z L #-du , a S zy m on em , p le ba ne m z L #dku, w sp rawie pewny ch pól ko No wsi Dolany. Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, na p ro &b % W oj ci ec ha , op at a no rb er ta nó w z W ito w i w i% to sN aw a, r ek to ra k o& ci oN a pa ra fi al ne go w M ile jo w ie ( pa tr on at u op ac tw a w ito w sk ie go le cz w Na sn o& ci c ys te rs ów z S ul ej ow a) , z at w ie rd za z aw ar t# pom i% dz y w ym ie ni on ym i u m ow o m is sa li a w n at ur ze ( z M il ej ow a, C ek an ow a, K rz y! an ow a i u az ów ). Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, ro zs tr zy ga s pó r po m i% dz y ra jc am i m ia st a K al is za i p po zy te m & w . M ar yi , w i% to sN aw em , o z ap Na t% d zi es i% ci ny . 28 I V 1 36 0, G ni ez no 27 I X 1 36 0, K w ie ci sz ew o 6 X I 13 61 , W ie lic zk a 8 V 1 36 4, G ni ez no 1 IX 1 36 4, W it ów 16 I II 1 36 7, O pa tó w K D W I II 1429 K D W I II 1445 K D K K I 225 K D W I II 1521 C C D 3 2 K D W I II 1569 dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze ni ow y s# do w y po &w ia dc ze ni ow y po &w ia dc ze ni ow y s# do w y 12 . 13 . 14 . 15 . 16 . 17 .
Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, na ka zu je , ab y pr ze st rz eg a' a rb itr a! u w s pr aw ie r oz gr ni cz en ia w yb ra ny ch d ie ce zj i g ni e$ ni e" sk ic h i p oz na "s ki ch . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, za tw ie rd za p od zi aN d oc ho dó w k o& ci oN a pa ra fi al ne go kt ór eg o do ko na li m i% dz y so b# A nd rz ej i D ob ie sN aw , r ek to rz y te go ! ko &c io Na . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, o& w ia dc za , !e n ie u w zg l% dn ia a pe la cj i pr ze ci w ko j eg de cy zj i, w ni es io ne j pr ze z br at a Ja na z k la sz to ru w L #d zi e, w i m ie ni u P io tr a pr ez bi te w s pr aw ac h do ty cz #c yc h ko &c io Na p ar af ia ln eg o m ia st a L #d ek . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up gn ie $n ie "s ki , na ka zu je S ta ni sN aw ow i, bi sk up ow i pN oc ki em u, ab uw ol ni N o d ek sk om un ik i S te fa na , w oj ew od % S ie m ow it a, k si %c ia m az ow ie ck ie go . Ja ro sN aw , ar cy bi sk up g ni e$ ni e" sk i, pr zy zn aN p ra w o do o bs ad za ni a go dn o& ci k o& ci oN a w u ko sz yn ie ( iu s p a tr o n a tu s) k on w en to w i z T rz em es zn a, w br ew p et yc ji S te fa na , d zi ed zi ca t !e w si . 12 V 1 36 8, G ni ez no 16 I II 1 37 0, ) ni n 24 X II 1 37 1, G ni ez no 13 I I 13 74 , u ow ic z 7 II I 13 74 , G rz go rz ew o K D W I II 1598 K D W I II 1631 K D W I II 1655 K D W I II 1697 K D W I II 1699 dy sp oz yt yw ny po &w ia dc ze ni ow y s# do w y s# do w y m an da t, li st s# do w y 18 19. 20. 21. 22.
1. Imiona
Staropolskie imiennictwo osobowe w okresie &redniowiecza ulegNo gN%bokie-mu przeobra!eniu. W pocz#tkach swego istnienia j%zyk polski miaN wNasny, ro-dzimy system nazywania osób odziedziczony z epoki prasNowia"skiej. Na system ów skNadaNy si%: a) podstawowe imiona zNo!one, dwuczNonowe, wyra!aj#ce jak#& dodatni# cech%, pomy&ln# wró!b% czy !yczenie, b) pochodz#ce od imion zNo!o-nych formy skrócone i pieszczotliwe, c) imiona jednoczNonowe, odapelatywne47.
ByN to system jednoimienny, tzn. jedno imi% reprezentowaNo osob% i wy-starczaNo do jej identyfikacji. Miana te opieraNy si% na wierze w magiczn# moc sNowa, musiaNy zatem by' dla u!ytkowników zrozumiaNe. Najznaczniejsz# cz%&' imiennictwa staropolskiego stanowi# imiona dwuczNonowe o charakte-rystycznej budowie sNowotwórczej48.
Zachowane w staropolskich imionach dwuczNonowych leksemy odzwier-ciedlaj# pewne aspekty !ycia duchowego SNowian, system warto&ci, uczucia i wierzenia, elementy !ycia wspólnotowego w warunkach pokoju i wojny. Uderza abstrakcyjny charakter tej leksyki ze znikom# liczb# rzeczowników konkretnych, jak nazwy pokrewie"stwa, np. brat, wuj, oraz (z punktu widze-nia normy wspóNczesnej) obecno&' licznych archaizmów49. W badanych
do-kumentach mo!emy wyró!ni' nast%puj#ce imiona dwuczNonowe: Bogu-sław (13 razy), Borzy-sław (1), Broni-sław (5), Dadz-bog (1), Dobie-sław (1), Do-bro-gost (2), Doma-sław (1), Gniewo-mir (1), Kazi-mir (8), Miło-sław (1), Mir(o)- sław (2), Nie-mierza (1), Przed-sław (23), Przyby-sław (2), Rado-mir (1), Rad(o-st) (1), Sam-bor (1), Stani-sław (6), Stoj-gniew (1), Spyci-mir (1), %wic-sław (1), %wito-mir (8), %wieto-pełk (1), %wito-sław (2), Tomi-sław (5), Uby-sław (1), Włady-sław (1), Włodzi-mir (1), Wice-sław (6), Woj-sław (1), Siemo-wit (3), Zby-lut (1), Zby-gniew (2) [Malec, Ssnoid, 65-78].
Imiona dwuczNonowe byNy cz%sto skracane dla wygody b#d$ wyra!enia eks-presji. PowstawaNy za pomoc# ró!nych formantów (prostych i komponowanych): Bodzta (1) : Bodze-por; Brosław (1) : Broni-sław; Budek(-ko) (1) : Budzi-woj; Chwał (2) : Bogu-chwał; Dziwisz (2) : Dziwi-gor, Dziwi-sław (wtórnie polski i czeski odpowiednik imienia Dionizy Ic 209); Fałek(-ko) (3) : Bogu-chwał;
47 M. M a l e c, Imiona chrze cija!skie w redniowiecznej Polsce, Kraków 1994, s. 5. 48 Słowia!ska onomastyka. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, A. Cie&likowa, t. I,
Warszawa 2002, s. 298.
(-ko) (2) : Miło-sław; Morzta (1) : Morzy-sław; Mroczek(-ko) (2) : Mroczy-sław; Siedlon (1) : Siedle-wit, Siedle-mir, Siodło-gost; Stanek(-ko) (1), Stasiek(-ko) (1) : Stanisław; Strzeszek (1) : Strze#y-sław; Swdek(-ko) (1) : %witosław; Warszo (1) : Warci-sław; &elko (1) : &eli-bor, &eli-mysł, &eli-gost [Malec, Ssnoid, 65-77].
Imiona te s# genetycznie hipokorystycznymi formami nacechowanymi emo-cjonalnie, u!ywanymi zazwyczaj w kontaktach nieoficjalnych. Fakt wyst%po-wania ich w dokumentach odzwierciedla ówczesny zwyczaj dopuszczaj#cy ta-kie formy jako oficjalne50.
Poza imionami dwuczNonowymi i ich skróceniami wyst%powaNy równie! jed-noczNonowe imiona odapelatywne. W badanych dokumentach tego typu imion jest najmniej. MogNy to by' formacje typu przezwiskowego, charakteryzuj#ce swych nosicieli za pomoc# epitetu czy metafory. MogNy to by' te! imiona „do-brej wró!by” lub te! „imiona ochronne”, maj#ce za zadanie zmyli' demony, od-wróci' od dziecka nieprzyjazne moce, zwi#zane z rodzimym sNownictwem, oby-czajem i dawnymi wierzeniami51. Mo!na tu wyró!ni' nast%puj#ce miana: Beldo?
(1), Kiełcz (21), Kliczek (-ko) (1), Prdota (1), Tyczek(-ko) (1), Wirzbi$ta (1). Wraz z przyj%ciem chrze&cija"stwa miana sNowia"skie wszystkich typów zacz%Ny ust%powa' miejsca imionom chrze&cija"skim. Wprawdzie spotykane s# do&' powszechnie imiona sNowia"skie, co potwierdza dotychczasowa pre-zentacja nazw wNasnych wyst%puj#cych w analizowanych dokumentach, ale w stosunku do imion chrze&cija"skich stanowi# one ju! wtedy mniejszy pro-cent. Imiona chrze&cija"skie s# swoistego rodzaju kategori# antroponimiczn#, któr# mo!na wyodr%bni' w okresie &redniowiecza ze wzgl%du na motywacj% religijn# tych!e mian zwi#zan# z kultem &wi%tych (zwyczaj nadawania imion &wi%tych na chrzcie). Imiona te rozpowszechniNy si% zwNaszcza w XIV stule-ciu. Podstawowy ich trzon stanowi# imiona biblijne (hebrajskie i aramejskie). Poza Bibli# gNównym $ródNem imion chrzestnych byNy imiona &wi%tych staro-chrze&cija"skich pochodzenia greckiego i Naci"skiego52. Do imion cz%sto
w Polsce u!ywanych, a wi%c najpopularniejszych, nale!# te! imiona &wi%tych &redniowiecza z pochodzenia Naci"skie, Naci"sko-greckie oraz liczne pocho-dzenia germa"skiego. Powy!sze imiona chrze&cija"skie przedstawia tabela 3.
50 M a k a r s k i, Antroponimia, s.155. 51 M a l e c, Imiona, s. 6.
Imi% Geneza imienia Dokumenty Liczba Adam hebrajskie, biblijne Ic 177 CCD 9, 16, 29, 30, 39, KDW III
1500, 1611, NKDM II 182, 283 9
Aleksy greckie Ic 181 NKDM II 326 1
Ambro!y greckie Ic 181 CCD 8 1
Andrzej greckie, biblijne Ic 183 CCD 5, 24, 27, KDW III 1321,
1482, 1500, 1631 7 Arnold staro-wysoko-niemieckie Ic 187 CCD 28, 29, 41, KDW III 1312,
1329, KDKK I 175 6 BartNomiej aramejskie, biblijne Ic 194 CCD 17, 19, 21, 26, 34, KDW III
1398, 1399 7
Benedykt Naci"skie Ic 197 CCD 2, KDW II 1223, KDW III
1410 3
BNa!ej Naci"skie Ic 200 CCD 14, KDW II 1230 2 Damian Naci"skie Ic 205 CCD 3, 5, 25, KDW III 1312,
1321, 1387 6
Dionizy greckie Ic 209 CCD 5, KDW III 1387, 1388 3
Eufemia greckie Ic 22 NKDM II 283 1
Filip greckie, biblijne Ic 216 KDW III 1349, 1697 2 Florian Naci"skie Ic 217 CCD 18, KDKK I 175 2 Gabriel hebrajskie, biblijne Ic177 KDW III 1569 1
Gerwazy greckie Ic 20 KDW II 1223 1
Gotart staro-wysoko-niemieckie Ic 228 CCD 3 1 Grzegorz greckie, biblijne Ic 228 CCD 15, 40, KDW III 1322
1398, 1399, NKDM II 326 6 Henryk staro-wysoko-niemieckie Ic 232 KDW III 1349 1 Hugo staro-wysoko-niemieckie Ic 235 CCD 32 1 Iwo celtyckie lub germa"skie Ic 238
CCD 1, 2, 7, 8, 9, KDW II 1230, NKDM II 283, 291, ZDKiDK I 47
9 Jacek Nac.-gr. Hyacintus, pol. Jacek Ic 236 CCD 16, 25 2 Jakub hebrajskie, biblijne Ic 239
CCD 3, 10, 14, 18, 21, 25, 25, KDW III 1339, 1349, 1350, 1631, 1699, NKDM II 282, KDKK I 175, 225
15
Jan hebrajskie, biblijne Ic 243
CCD 3, 7, 8, 9, 13, 14, 18, 19, 25, 17, 28, 29, 30, 31, 33, 35, 41, KDW II 1223, KDW III 1321,
1387, 1403, 1406, 1429, 1456, 1499, 1500, 1521, 1569, 1598, 1611, NKDM II 283, KDKK I 175, 208
JanisNaw
derywat od im. chrz. Jan z forman-tem -sław utworzony na wzór ro-dzimych wyrazów zNo!onych Ic153, 174, 249
CCD 1, 18, KDW III 1349,
KDKK I 175 4
Janusz derywat od im. chrz. Jan z forman-tem -usz Ic 245 CCD 2, 10, 20, KDW III 1322, 1349, 1482, 1598, 1633, 1697 9 Jarant staro-wysoko-niemieckie Ic 188 CCD 33, 34, 36, 39, 40, 41, KDW III 1552, 1569, 1598, 1611, 1655, 1682 12 Julian Naci"skie Ic 256 CCD 26 1 Klemens Naci"skie Ic 259 CCD 30, 39, KDW II 1223, KDW III 1345, 1349, 1350, 1631, 1633, 1697, NKDM II 183, 291, KDKK I 175 12 Konrad staro-wysoko-niemieckie Ic 261 NKDM II 291 1
Maciej semickie, biblijne Ic 274
CCD 2, 7, 11, 15, 23, 28, 30, 31, 33, 34, 35, 37, 38, 39, 42, 44, KDW II 1223, 1230, KDW III 1349, 1350, 1398, 1399, 1410, 1456, 1569, 1598, 1611, 1682, 1699, ZDKiDK I 47 30 Marcin Naci"skie Ic 279 CCD 3, 5-43, KDW III 1293, 1296, 1322, 1345, 1356, 1357, 1358, 1374, 1388, 1399, 1403, 1429, 1456, 1499, 1521, 1552, NKDM II 269, 286, 326, KDKK I 225 59
Marek Naci"skie Ic 280 CCD 14, KDW III 1293, 1296,
1399 4
MichaN hebrajskie Ic 284 CCD 1, 39, KDW III 1410,
NKDM II 291 4 MikoNaj greckie Ic 285 CCD 1, 2, 3, 5, 5, 6, 10-15, 19, 21, 24-29, 31, 33, 34, 34-38, 40-42, KDW III 1293, 1296, 1322, 1350, 1356-1359, 1375, 1398, 1403, 1429, 1521, 1569, 1598, 1611, 1633, 1655, 1682, NKDM II 283, KDKK I 225, ZDKiDK I 54 53
Otto staro-wysoko-niemieckie Ic 296
KDW III 1356, 1357, 1358, 1359, 1374, 1375 , KDKK I 175, 208, ZDKiDK I 54
10
PaweN Naci"skie Ic 303 CCD 13, 29, 36, 41, KDW III
1456, 1611 6 Piotr greckie Ic 306 CCD 6, 9, 11, 12, 18, 20, 21, 25, 33, 35, 38, 44, KDW II 1223, KDW III 1293, 1296, 1322, 1350, 1356, 1357, 1358, 1359, 1375, 1387, 1388, 1406, 1429, 1456, 1655, NKDM II 269, 282, KDKK I 175, 208, ZDKiDK I 54 33 Prokop greckie Ic 313 CCD 19 1
Rajner staro-wysoko-niemieckie Ic 315 KDW III 1456 1 StanisNaw
sNowia"skie, wN#czone do imion chrze&cija"skich w zwi#zku z kul-tem &w. StanisNawa ze Szczepanowa Ic 323
CCD 9,19,32, KDW III 1293,
1521, 1697 6
Stefan greckie Ic 325 CCD 5, 20, KDW III 1697, 1699 4 Szymon hebrajskie Ic 326 CCD 3, 9, KDW III 1339, 1521 4 Sylwester Naci"skie Ic 325, polski
odpowied-nik semantyczny Lasota CCD 11 1
Tomasz aramejskie, greckie Ic 332 CCD 18, 20, 27, 37, 44, KDW III 1398, 1500, 1631, 1633 9 Urban Naci"skie Ic 336 KDW III 1456, 1697 2 Wawrzyniec Naci"skie Laurentius Ic 339 CCD 28, 36, KDW III 1429,
1631 4 Werner germa"skie Ic 341 CCD 3, NKDM II 283 2 Wincenty Naci"skie Ic 341 CCD7, 8, 10, 18, 44, KDW II 1230, KDW III 1293, 1296, 1552, 1598, 1699 ZDKiK I 47 12 Wojciech
sNowia"skie, wN#czone do imion chrze&cija"skich w zwi#zku z kul-tem &w. Wojciecha; Naci"skie Al-bertus, AdalAl-bertus, pol. Wojciech Ic 345 CCD 15, 16, 19, 21, 22, 27, 30, 31, 36, 37, 39, 40 KDW III 1293, 1312, 1321, 1322, 1345, 1356, 1357, 1375, 1398, 1406, 1410, 1633, 1682, NKDM II 282 26
Obok peNnobrzmi#cych imion chrze&cija"skich w badanych dyplomach wyst%-puj# równie! ich formy skrócone. S# to: Benek(-ko) (2) : Benedykt Ic 198, Dziwisz (2), Dytko (1) : Dionizy Ic 209, Franek(-ko) (7) : Franciszek Ic 244, Janek(-ko) (10), Jasiek(-ko) (6) : Jan Ic 244, Michałek(-ko) (1) : Michał Ic 284, Pieczek(-ko) (1), Piotrek (1) : Piotr Ic 306, Stanek(-ko) (1), Stasiek(-ko) (1) : Stanisław Ic 323.
tylko 33 razy.
Na podstawie dotychczasowych analiz mo!emy stwierdzi', !e najpopularniej-szymi imionami chrze&cija"skimi byNy: Marcin – 59 razy, Mikołaj – 53 razy, Jan
– 38, Piotr – 33, Wojciech – 26. Zastanawia do&' rzadkie wyst%powanie imienia
Stanisław – tylko 6 razy, pomimo powszechno&ci kultu &w. StanisNawa ze Szcze-panowa. Z imion !e"skich wyst%puje tylko jedno Eufemia53. UdziaN
ilo&ciowo-procentowy wszystkich typów nazw osobowych po&wiadczonych w dokumentach kancelarii arcybiskupiej przedstawia poni!sza tabela nr 4.
Tabela 4. Udział ilo ciowo-procentowy nazw osobowych Imiona dwuczNonowe Skrócenia imion dwuczNonowych Imiona odapelatywne Imiona chrze&cija"skie Skrócenia imion chrze&cija"skich Liczba 106 26 27 436 33 % 16,8 4,2 4,3 69,6 5,2
Osobn# grup% nazw stanowi# imiona &wi%tych chrze&cija"skich wyst%puj#ce w datacji dokumentów, które w zwi#zku z rytmem pracy kancelarii JarosNawa Bogorii Skotnickiego byNy wystawiane nie tylko w &wi%ta, ale tak!e w bliskim s#siedztwie dnia &wi#tecznego, zgodnie z kalendarzem ko&cielnym. Zwi#zek datacji przekazów z dniami, w których czczono danego &wi%tego, przedstawia tabela 5. Tego rodzaju materiaN wyznacza specyficzny nurt bada" onomastycz-nych, dotycz#cych nazw &wi#t upami%tniaj#cych imiona osób kanonizowanych.
Tabela 5. Imiona chrze&cija"skie w datacji dokumentów
Data wydania dokumentu Miejsce wydania dokumentu Miejsce
publikacji Imi% &wi%tego
Data obchodzenia
&wi%ta w diecezji gnie$nie"skiej
8 lipca 1343 Kalisz KDW II 1223 „in die beatorum Kiliani et sociorum eius martyrum” 8 lipca
28 kwietnia 1345 28 kwietnia 1360 Gniezno Gniezno CCD 2 KDW III 1429
„in die beati Vitalis Martiris”
„in die beati Vitalis Martiris” 28 kwietnia
29 pa$dziernika 1345 27 pa$dziernika 1348 uowicz uowicz CCD 3 CCD 9
„in crastino beatorum Simone et Jude Apostolorum” „in vigilia Simonis et Jude Apostolorum Beatorum”
28 pa$dziernika
53 NKDM II 283: dokument potwierdzaj#cy udzielenie dyspensy ksi%ciu Siemowitowi i
ginis”
15 lutego 1347 uowicz CCD 6 „in crastino Valentini Martiris” 14 lutego
30 czerwca - -6 lipca 1347 28 czerwca 1361 Lnisno uowicz NKDM II 282 KDW III 1456
„infra octavas Petri et Pauli Apostolorum”
„in vigilia beatorum Petri et Pauli Apostolorum” 29 czerwca 11 lutego 1348 11 lutego 1359 11 lutego 1359 Gniezno Brze&' Brze&' CCD 7 KDW III 1398 KDW III 1399
„in crastino beate Scholastice Virginis”
„in crastino sancte Scolastice Virginis”
„in crastino sancte Scolastice Virginis”
10 lutego
24 czerwca 1348 u%czyca NKDM II 291 „in die beati Iohanes Baptiste” 24 czerwca
26 marca* 1350 26 kwietnia 1350 26 kwietnia 1353 25 kwietnia 1354 26 kwietnia 1357 26 kwietnia 1357 Gniezno Gniezno Gniezno Gniezno Gniezno Gniezno KDW III 1293 KDW III 1296 CCD 14 KDW III 1322 KDW III 1358 KDW III 1359
„in crastino beati Marci evange-liste”
„in crastino beati Marci evange-liste”
„in crastino beati Marci evange-liste”
„in crastino beati Marci evange-liste”
„in crastino beati Marci evange-liste”
„in crastino beati Marci evange-liste”
25 kwietnia
16 stycznia 1351 Gniezno CCD 10 „in crastino beati Mauri” 15 stycznia
1 sierpnia 1351
1 sierpnia 1352 uowicz uowicz CCD 11 CCD 44
„in die Ad Vincula beati Petri” „Ad Vincula beati Petri Apos-toli” 1 sierpnia 31 sierpnia 1352 1 wrze&nia 1364 1 wrze&nia 1367 uowicz Witów M#kolice KDW III 1312 CCD 32 CCD 40
„in vigilia sancti Egidii” „in die sancti Egidii abbatis” „in die beati Egidii Confesso-ris”
1 wrze&nia
20 sierpnia 1353 Pyzdry KDW III 1321 „in die sancti Bernhardi Con-fessoris” 20 sierpnia
21 lipca 1354 uowicz CCD 17 „in vigilia beate Marie Magda-lene” 22 lipca
30 sierpnia 1354 30 sierpnia 1363 uowicz NakNo CCD 18 KDW III 1500
„in crastino Decollacionis beati Joannis”
„in crastino sancti Johannis Baptiste Decollacionis” 29 sierpnia 3 lutego 1355 1 lutego 1358 uowicz Gniezno KDW III 1329 KDW III 1375
„in crastino Purificationis
beate Marie”
„in vigilia beate Marie virginis Purificationis”
2 lutego
4 lipca 1355 Lnisno CCD 19 „in Confessoris” die beati Prokopi 4 lipca
3 sierpnia 1355 Gniezno CCD 20 „in die Invencionis sancti Ste-phani” 3 sierpnia
4 sierpnia 1356 uowicz CCD 21 „in die beati Domini(ci) Con-fessoris” 4 sierpnia
8 czerwca 1357
10 listopada 1357 25 lipca ** 1358 15 listopada 1365 12 listopada 1366 uowicz Gniezno )nin Grzegorzew CCD 24 CCD 25 KDW III 1552 CCD 39
„in vigilia beati Martini Con-fessoris”
„in festo beati Martini Confes-soris”
„sabbato infra octavas beati Martini episcopi et confesso-ris”
„in crastino sancti Martini Confessoris” 11 listopada 22 kwietnia 1357 24 kwietnia 1357 24 kwietnia 1370 Gniezno Gniezno Gniezno KDW III 1356 KDW III 1357 KDW III 1633
„in vigilia beati Adalberti martiris”
„in crastino beati Adalberti martiris gloriosi”
„in crastino sancti Adalberti martiris et pontificis gloriosi”
23 kwietnia 30 lipca 1358 30 lipca 1358 Gniezno Gniezno KDW III 1387 KDW III 1388
„in die beatorum Abdon et Sennen martyrum”
„in die beatorum Abdon et Sennen martyrum”
30 lipca
19 listopada 1359 Grzegorzew KDW III 1410 „in die beate Elisabeth” 19 listopada
30 listopada 1359 Grzegorzew CCD 27 „in die beati Andree Apostoli
Gloriosi” 30 listopada 15 sierpnia 1360 16 sierpnia 1363 uowicz Gniezno CCD 28 KDW III 1499
„in die Assumpcionis Beate Marie virginis”
„in crastino Assumpcionis san-cte Marie”
15 sierpnia
25 listopada 1360 uowicz CCD 29 „in die Beate Catherine Virgi-nis Gloriosi” 25 listopada
12 wrze&nia 1362 Uniejów CCD 30
„secunda feria infra octavas Nativitatis Beate Marie Virgi-nis”
8 wrze&nia
8 maja 1364 Gniezno KDW III 1521 „die beati Stanislai martiris” 8 maja
25 sierpnia 1365 uowicz CCD 34 „in crastino sancti Bartholomei Apostoli” 24 sierpnia
8 grudnia 1365 Grzegorzew CCD 35 „in die Concepcionis Beate et Gloriose Marie Virginis” 8 grudnia
5 lutego 1373 Kwieciszewo KDW III 1682 „in die sancte Agathe virginis et martiris” 5 lutego
* bN#d wydawcy w datacji, powinno by': 26 kwietnia 1350 ** bN#d wydawcy w datacji, powinno by': 11 listopada 1358
Imiona &wi%tych zamieszczone w tabeli odzwierciedlaj# my&l teologiczn# Ko&cioNa katolickiego w badanym okresie, która znajduje odbicie tak!e w an-troponimii wiernych. Wskazane tu imiona &wi%tych jawi# si% w prezen-towanym wy!ej materiale antroponimicznym. Chodzi tu przede wszystkim o imiona m%skie wN#czone do kalendarza liturgicznego i otoczone kultem: An-drzej, Bartłomiej, Jan, Marek, Marcin, Paweł, Piotr, Stanisław, Wojciech. Maj# one odniesienia do konkretnych &wi%tych m%czenników, do tre&ci
