ROBERT DEREWENDA
TAJNI WSPÓPRACOWNICY SUZ
BY BEZPIECZEN´STWA
W OAZOWYM RUCHU S´WIATO-Z
YCIE
Dziaalnos´c´ tajnych wspópracowników (TW) staa u podstaw pracy opera-cyjnej Suzby Bezpieczen´stwa w Polsce Ludowej w latach 1970-1989. Aktyw-nos´c´ TW decydowaa o jej efektywnos´ci. W przypadku niepowodzen´ prowa-dzonych spraw podejmowano wysiki zwi azane z trafniejszym doborem i lep-szym wykorzystaniem sieci agenturalnej. Zasadniczo nie byo werbunków przypadkowych. Kazde nowe pozyskanie tajnego wspópracownika byo celo-we, a ich liczba i rozmieszczenie zalezay od prowadzonej sprawy1.
Tajnym wspópracownikiem nazywano osobe, która zwerbowana do wspó-pracy ze Suzb a Bezpieczen´stwa, w zwi azku z planowanym osi agnieciem okres´lonego celu operacyjnego, wykonywaa zadania zlecane jej przez funk-cjonariusza prowadz acego, których efektem miao byc´ rozpoznawanie, wykry-wanie b adz´ zapobieganie dziaalnos´ci uznanej za wrog a2.
Werbunek tajnych wspópracowników w s´rodowisku oazowym zwi azany by z akcj a rozpracowania tego s´rodowiska prowadzonego przez SB od roku 19743. W celu rozpoznania ruchu oazowego i zebrania o nim odpowiednich informacji wykorzystano dziaaj acych juz w s´rodowisku kos´cielnym TW. Rozpoczeto równiez proces pozyskiwania nowych tajnych wspópracowników.
Dr ROBERTDEREWENDA dyrektor Instytutu im. ks. Franciszka Blachnickiego, Lublin; e-mail: ifb@oaza.pl
1F. M u s i a , Podrecznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej SB w s´wietle wydawnictw resortowych MSW PRL (1970-1989), Kraków: Societas Vistulana 2007, s. 89.
2Tamze.
3R. D e r e w e n d a, Dzieo wiary. Historia Ruchu S´wiato-Zycie w latach 1950-1985, Kraków: Wydawnictwo S´wiato-Z ycie 2010, s. 300.
1. TAJNY WSPÓPRACOWNIK
WS´RÓD MODERATORÓW DIECEZJALNYCH RUCHU
Najlepsze informacje pochodz a od tajnego wspópracownika o pseudonimie „Wanda”. Wspópracownikiem tym by diecezjalny duszpasterz suzby litur-gicznej w diecezji lubaczowskiej ks. Stanisaw Skorodecki4. Zachowane do-kumenty wskazuj a, ze TW cyklicznie przekazywa informacje z poszczegól-nych spotkan´ diecezjalposzczegól-nych duszpasterzy suzby liturgicznej organizowaposzczegól-nych przez Krajowe Duszpasterstwo Suzby Liturgicznej5.
Pierwsz a informacj a na temat oaz przekazan a przez TW „Wanda” byo sprawozdanie z Centralnej Oazy Matki, która odbywaa sie w Kros´cienku w maju 1975 r.6
„Wanda” donosi o problemach przy zakwaterowaniu uczestników oraz relacjonowa przebieg samej uroczystos´ci. Dla Suzby Bezpieczen´stwa najcie-kawsz a informacje stanowio sprawozdanie ze spotkania ksiezy moderatorów Ruchu S´wiato-Z ycie odbywaj acego sie w poniedziaek po uroczystos´ci Zesa-nia Ducha S´wietego. „Wanda” podawa:
Ksi adz Blachnicki nas zebra, mówi jak moderator za to wszystko odpowiada, jak sobie musi radzic´ z przepisami, ze musz a byc´ zachowane przepisy meldunko-we, kazdy uczestnik musi miec´ s´wiadectwo lekarskie, musz a byc´ zachowane wszystkie warunki konieczne, to znaczy ubikacje, woda. Wszystkie przepisy po-rz adkowe – os´wiadczenia rodziców, teczka z papierami dla wadzy – zadnej
wa-4O tym, ze TW „Wanda” by was´nie ks. Stanisaw Skorodecki, pisano juz wczes´niej w: R. D e r e w e n d a, Bezpieka wobec ruchu oazowego (1977-1981), „Biuletyn IPN” 2007, nr 4(75), s. 93-103; t e n z e, Dzieo wiary, s. 300-301.
5Od 1967 r. krajowym duszpasterzem suzby liturgicznej by ks. Franciszek Blachnicki. Krajowe Duszpasterstwo Suzby Liturgicznej (KDSL) byo s´cis´le zwi azane z ruchem oazowym. KDSL mia nie tylko wspólnego z ruchem oazowym duszpasterza krajowego, ale w wielu diecezjach moderatorem ruchu oazowego by duszpasterz suzby liturgicznej. KDSL posugiwa sie metod a rekolekcji oazowych i posiada od poowy lat siedemdziesi atych ten sam program pracy formacyjnej co Ruch S´wiato-Z ycie. D e r e w e n d a, Dzieo wiary, s. 66-95;
G. R z e z´ w i c k i, Duszpasterstwo ministrantów i lektorów w Kos´ciele w Polsce. Podczas
Soboru Watykan´skiego II i w okresie posoborowym (1964-2008), Tarnów: Biblios 2010, s.
182-239; A. W o d a r c z y k, Prorok Zywego Kos´cioa, Katowice: Emmanuel 2008, s. 317-344. 6Centralna Oaza Matka (COM) odbywaa sie od wigilii Niedzieli Zesania Ducha S´wiete-go i trwaa do poniedziaku po tej niedzieli. W sobote wieczorem gromadzono sie na wspólnej modlitwie. W poniedziaek, w s´wieto Matki Kos´cioa, moderator krajowy – ks. Franciszek Blachnicki spotyka sie z ksiezmi moderatorami. COM by spotkaniem, na którym podawano ostatnie ustalenia dotycz ace wakacyjnych oaz: organizacji, przewidywanych problemów (szcze-gólnie ze strony wadz) itp. D e r e w e n d a, Dzieo wiary, s. 121, 127, 134, 142.
dzy nie wolno lekcewazyc´, miec´ od biskupa zlecenie, ze jest os´rodek rekolekcyj-ny i ze sie prowadzi rekolekcje, program musi byc´ wywieszorekolekcyj-ny, dosteprekolekcyj-ny dla kazdego. Oaza rekolekcyjna prowadzona jest bardziej nowoczes´nie, tak jak na caym, s´wiecie, jest to rodzaj wczasów, s a wycieczki, zwiedzania – gdy ktos´ z wadzy bedzie wysuwa jakies´ postulaty – przeprosic´ grzecznie, wyjas´nic´, ze jestes´my tylko wykonawcami, zeby zwrócic´ sie do biskupa ordynariusza, a on moze odwoac´ prowadz acego7.
TW z ca a dokadnos´ci a opowiada o organizacji oaz w diecezji lubaczow-skiej. Podawa gdzie, kto i z jakich pieniedzy prowadzi ich organizacje. Poza informacjami dotycz acymi ruchu oazowego ks. Skorodecki dostarcza równiez wiadomos´ci na temat bp. Rechowicza i dziaan´ podejmowanych w diecezji8. Zachowaa sie informacja TW „Wanda” ze spotkania duszpasterzy suzby liturgicznej w Koobrzegu w dniach 9-10 listopada 1976 r.9 „Wanda” zrela-cjonowa cae spotkanie. Doskonale odtworzy referat ks. Blachnickiego o for-macji suzby liturgicznej na tle ogólnej realizacji odnowy liturgicznej10. Opo-wiada o trudnos´ciach we wprowadzaniu w Polsce soborowych reform liturgicz-nych wskazaliturgicz-nych podczas spotkania. „Wanda” poda informacje, ze ks. Franci-szek Blachnicki zaatakowa diecezje tarnowsk a za to, ze ta organizuje wasne oazy niezalezne od centrali. Diecezja ta miaa wy aczyc´ sie z ogólnopolskiego ruchu oazowego i organizowac´ oazy wedug wasnego programu11.
Wedug „Wandy”, ks. Blachnicki planowa pozyskanie dla ruchu oazowego kolejnej parafii, w której bedzie realizowany model odnowy soborowej. Przy-znanie dwóch-trzech parafii mia obiecac´ obecny na spotkaniu biskup
kosza-7 Instytut Pamieci Narodowej w Warszawie [dalej cyt.: IPN Warszawa], Wyci ag z infor-macji TW „Wanda” z 9 grudnia 1976 r., sygn. IPN 0639/39, k. 161-167. W dokumencie znalaza sie informacja, ze w okresie od 21 czerwca do 1 lipca w abuniach oaze poprowadzi ks. Stanisaw Skorodecki. Na kon´cu dokumentu esbek przyjmuj acy informacje poda, iz kolejne spotkanie z TW „Wanda” odbedzie sie was´nie w abuniach 26 czerwca.
8 Tamze.
9 IPN Warszawa, Wyci ag z informacji TW „Wanda” z 9 grudnia 1976 r., sygn. IPN 0639/39, k. 100-109. Informacje TW „Wanda” przesa do IV Wydziau Departamentu IV MSW w Warszawie Komendant Milicji Obywatelskiej woj. rzeszowskiego. Informacja ta wskazuje, iz tajny wspópracownik pochodzi z terenu tegoz województwa. Ws´ród uczestników spotkania z terenu województwa rzeszowskiego by obecny tylko diecezjalny duszpasterz suzby liturgicznej diecezji lubaczowskiej ks. Stanisaw Skorodecki. Archiwum Gówne Ruchu S´wiato-Z ycie [dalej cyt.: AGRS´-Z], Zespó: KDSL, Lista osób uczestnicz acych w XXII Spot-kaniu Diecezjalnych i Zakonnych Duszpasterzy Suzby Liturgicznej, k. 32-33.
10O spotkaniu KDSL w: D e r e w e n d a, Dzieo wiary, s. 85-86.
11Biskup tarnowski Jerzy Ablewicz utrudnia dziaania ruchu oazowego w swojej diecezji. D e r e w e n d a, Dzieo wiary, s. 270-272.
lin´sko-koobrzeski Ignacy Jez. Mia równiez zwrócic´ sie do ks. Blachnickiego, by ten wydelegowa swoich ksiezy, a on zamianuje ich proboszczami i dzieki temu bedzie mozna tam realizowac´ model parafii wedug Soboru Watykan´-skiego12. TW „Wanda” podawa, ze aktualnie taka parafia istnieje w Brze-gach, gdzie proboszczem jest ks. Hubert Lupa, mianowany przez kard. Wojty-e. W swoim doniesieniu „Wanda” przekaza dokadn a charakterystyke organi-zacji ruchu oazowego i struktury oaz wakacyjnych. Wyjas´ni pojecia typu: „oaza wielka”, nakres´li struktury terenowe poszczególnych oaz wielkich. Tumaczy zasady dziaania oaz w ci agu roku, organizacji Dni Wspólnoty itd. Informacje pochodz ace od ks. Skorodeckiego byy szczególnie cenne dla Suzby Bezpieczen´stwa, bowiem jako moderator ruchu oazowego w diecezji bra udzia w spotkaniach gremium moderatorów diecezjalnych, gdzie ks. Blachnicki przedstawia najbardziej aktualne problemy oaz. Jako ksi adz, TW orientowa sie w nomenklaturze oazowej kos´cielnej i tumaczy róznego rodzaju skróty stosowane w oazach. Wyjas´nia dokadn a strukture ruchu oazo-wego: charakteryzowa typy istniej acych oaz, tumaczy zasady dziaania ruchu w ci agu roku itp.
2. METODY POZYSKIWANIA TAJNYCH WSPÓPRACOWNIKÓW W S´RODOWISKU OAZOWYM
Pozyskiwanie tajnych wspópracowników przez SB odbywao sie wedug pewnego schematu. Najpierw typowano kandydata do werbunku. W tym celu zbierano o nim wszystkie mozliwe informacje i sporz adzano jego charaktery-styke pod wzgledem przydatnos´ci operacyjnej13. Czesto kandydata na TW poddawano inwigilacji. Nierzadko na tym etapie decydowano sie na spotkanie z kandydatem. W tym celu b adz´ prowokowano takie spotkanie, b adz´ wyko-rzystywano istniej ace metody spotkan´ z potencjalnym kandydatem na TW (np. poprzez rozmowe suzbow a podczas staran´ o paszport)14. Cel takiego spotkania by dwojaki. Po pierwsze, rozmowa umozliwiaa potwierdzenie niektórych cech charakteru kandydata. Po drugie, spotkanie pozwalao na zapoznanie sie i oswojenie rozmówcy z funkcjonariuszem15.
12Nie ustalono jednak, dlaczego ostatecznie sprawa nie zostaa sfinalizowana. 13M u s i a , Podrecznik bezpieki, s. 93-96.
14Tamze, s. 100. 15Tamze, s. 101.
Pozyskanie tajnych wspópracowników w Ruchu S´wiato-Z ycie zostao zwi a-zane z rozpracowaniem s´rodowiska duszpasterstwa akademickiego w Krakowie. Wprowadzenie tajnych wspópracowników do s´rodowiska oazowego rozpo-czeo sie w styczniu 1974 r.16 Pierwszym etapem (zgodnie z procedurami SB17) bya inwigilacja spotkan´ oazowych w jego gównych os´rodkach: Kro-s´cienku, Lublinie i Krakowie. Zbierano informacje o szczególnie wyrózniaj a-cych sie liderach18. W jednej z notatek operacyjnych na temat animatorki Haliny Wyrwy czytamy:
Wymieniona ukon´czya LO w Skawinie. Aktualnie studiuje w AE Wydz. Ekono-mii Produkcji [tu nastepuje charakterystyka rodziny – przyp. R. D.].
Wyrwa Halina zorganizowaa z wasnej inicjatywy grupe „oazow a” w Krzeci-nie. W skad grupy wchodzi aktualnie 12 osób (10 dziewczyn i 2 chopców) uczniów szkoy podstawowej.
Przy organizacji grupy suzy jej pomoc a wikary ks. Kwiatkowski (jednakze sama inicjatywa i pomys wyszy od Wyrwy).
Ob. Wyrwa mieszka w Krakowie, jednakze na kazd a niedziele wyjezdza do Krzecina, gdzie prowadzi prace z „oaz a”19.
Akcja werbunku TW prowadzona przez SB od roku 1974 zostaa szybko zauwazona przez odpowiedzialnych ruchu oazowego. Wiosn a 1975 r. ksieza krakowscy donosili do Kurii Krakowskiej o nasilaj acej sie akcji SB wymie-rzonej w maturzystów zaangazowanych w ruch oazowy20. Sposób werbowa-nia TW znany jest nam najczes´ciej z dokumentacji SB. Warto jednak spojrzec´ na te kwestie od strony potencjalnych ofiar funkcjonariuszy SB. Posuze sie tu trzema przykadami.
W marcu 1975 r. duszpasterz z Nowej Huty o. Pius Józef Filipek pisa do kard. Wojtyy:
Chce podzielic´ sie smutnym przypadkiem zastraszania przez funkcjonariuszy MO modziezy maturalnej, która jest bardziej zaangazowana w Liturgiczn a Suzbe
16IPN Warszawa, Pismo Zastepcy Naczelnika Wydziau IV KWMO w Krakowie mjra Ry-szarda Kumorka do Naczelnika Wydziau IV Departamentu IV MSW w Warszawie z 12 sierp-nia 1974 r., sygn. IPN 0639/39, k. 18.
17M u s i a , Podrecznik bezpieki, s. 93-100.
18 IPN Kraków, sygn. IPN Kr 08/250, t. VI, k. 245-248; IPN Kraków, sygn. IPN Kr 037/262, t. II, k. 61; IPN Lublin, sygn. IPN Lu – 0144/5, k. 163-177.
19IPN Kraków, Informacja operacyjna z 21 kwietnia 1975 r. dotycz aca dziaaczki opera-cyjnej i organizatorki „oazowej” Haliny Wyrwy, sygn. IPN Kr 08/250, t. VII, k. 321.
Boz a (w Oazie). A oto szczegó: Przed kilku dniami przysza do mnie matka i opowiedziaa, co nastepuje: Jej córka, uczennica kl. IV liceum ogólnoksztac acego w Nowej Hucie, bya przesuchiwana przez funkcjonariusza MO, jako rzekomy s´wiadek pewnego wypadku w jej szkole – przy którym ona w ogóle nie bya. Pytano j a, czy nalezy do oazy, czy chce zdac´ mature i czy chce dostac´ sie na studia. Zakazano jej mówic´ o tej rozmowie komukolwiek. Zwierzya sie jedynie matce. Matke uspokoiem, ze córka mature zda, ale na studia moze sie nie dostac´, bo taki przypadek znamy z ubiegego roku. Uspokoia sie i powiedziaa, ze naj-wazniejsze, aby zdaa mature, a póz´niej pójdzie do pracy i bedzie studiowac´21.
Wydarzenie doskonale opisuje metody dziaania Suzby Bezpieczen´stwa, która szantazem staraa sie zwerbowac´ uczniów ostatnich klas liceum, którym zalezao na dobrym zdaniu matury i dostaniu sie na studia. Zapewne was´nie w ten spo-sób werbowano wiekszos´c´ TW umieszczonych w s´rodowiskach oazowych.
Podobne metody dziaania opisywa w 1979 ks. Jerzy Grobelak z Przemys´la: Modziez, która dobrowolnie i za zgod a rodziców zdecydowaa sie wzi ac´ udzia w oazowych rekolekcjach wakacyjnych w Mizernej–Kluszkowcach koo Czorszty-na, jest poci agana przez organa milicyjne na s´ledztwo. Dziewczeta oderwane od zajec´ szkolnych byy wywozone daleko od rodziny do innego miasta Jarosawia (bez zwrotu kosztów podrózy). Jest w tym wywozeniu jakas´ taktyka psychicznego terroru, bo przeciez przesuchiwali miejscowi funkcjonariusze Komendy Woje-wódzkiej MO w Przemys´lu. Takie dziewczeta wywozone na Milicje z przestraszo-nych tym faktem rodzin nieznaj acych rodzaju sprawy nie ujawnionej na wezwa-niu, byy mimo swej niepenoletnos´ci poddawane wyczerpuj acym trzygodzinnym przesuchaniom wobec dwóch funkcjonariuszy.
W czasie przesuchiwan´ pytano o sprawy wchodz ace w zakres sumienia jak np.: czy bra udzia w rekolekcjach, z jakich pobudek, kto proponowa, czy ci co brali udzia, maj a zamiar wst apienia do stanu duchownego czy zakonnego itp. Jest to naruszenie prawa wolnos´ci sumienia.
Byy równiez miedzy innymi próby zastraszania i szantazu poprzez pytania o kierunek dalszej nauki, wyboru szkoy, o stanowiska i prace rodziców czy starszego rodzen´stwa.
Stwierdzilis´my wypadek przekrecenia protokou i dodania faktu niezeznanego, który przesuchiwana uczennica niepenoletnia podpisaa pod wpywem przemeczenia trzygodzinnym s´ledztwem i strachu przed ewentualnos´ci a ponownego przesuchiwania.
21Kard. Wojtya przesa informacje do Sekretariatu Episkopatu Polski z zaznaczeniem, ze „moze sie przydac´ takze i w zwi azku z pobytem Ks. Arcybiskupa L. Poggi w Polsce”. Archiwum Konferencji Episkopatu Polski [dalej cyt.: AKEP], Teczka: Wadze pan´stwowe wobec „oaz” 1973-1979, [brak sygn.], k. 144-145.
Zauwazylis´my wypadek kompletnego zaamania zastraszonej i „zniesawionej” rodziny tym nieoczekiwanym faktem wezwania na milicje dziewczyny nadzwyczaj wrazliwej i szlachetnej.
Wypytywanie modziezy o jak as´ rzekomo „nielegaln a” dziaalnos´c´ ksiezy spenia-j acych swoj a religijn a misje w ramach zagwarantowanych Konstytucj a PRL jest bezpodstawnym podrywaniem w oczach modziezy autorytetu wychowawców22.
Nieco inny przypadek opisywa w 1978 r. ks. Józef Grygotowicz, bliski wspópracownik ks. Franciszka Blachnickiego w Ruchu S´wiato-Z ycie i Kra-jowym Duszpasterstwie Suzby Liturgicznej:
Jedna z moich wspópracownic w Diakonii Oazy Wielkiej Tabor, studentka muzy-kologii KUL, Maria Szymanowicz, zamieszkaa w Radomiu […] pewnego dnia, gdy wracaa po pracy z kos´cioa naszed j a ubek i zapyta, czy ma przyjemnos´c´ z pani a Szymanowicz, a nastepnie stwierdzi, ze „pani s´wietnie spisaa sie w gó-rach”. Zaskoczonej i zdziwionej dziewczynie zaproponowa najpierw spotkanie w kawiarni, a potem u siebie w domu, gdzie chcia usyszec´, jak tam byo w gó-rach. Maria naturalnie nie przyjea kusz acych propozycji i ucieka do domu. Nastepnego dnia czeka znów w poblizu kos´cioa, ale dzieki sprytowi Marysia uniknea spotkania. Innym razem dopedzi j a, gdy wsiadaa do taxi, chwyci za rece, obróci ku sobie i z nienawis´ci a powiedzia „wszystko nam powiesz…”23.
Wobec metod zastraszania, jakie stosowaa Suzba Bezpieczen´stwa w stosun-ku do modych ludzi, nietrudno sie dziwic´, ze udao im sie zwerbowac´ do wspópracy niektóre osoby.
3. TAJNI WSPÓPRACOWNICY
POZYSKANI Z KRAKOWSKIEGO S´RODOWISKA AKADEMICKIEGO
Najwiecej tajnych wspópracowników w s´rodowisku oazowym, odnotowa-nych w dokumentach IPN, pochodzio z duszpasterstwa akademickiego w Krakowie. Samo duszpasterstwo byo rozpracowywane przez SB w ramach prowadzonej od roku 1961 sprawy obiektowej krypt. „Wierni”24.
22AKEP, Teczka: Wadze pan´stwowe wobec „oaz” 1973-1979, List ks. Jerzego Grobelaka z parafii s´w. Józefa w Przemys´lu Zasaniu do Kurii Biskupiej w Przemys´lu z 6 kwietnia 1979 r., [brak sygn.], k. 142.
23Tamze, list ks. J. Grygotowicza do bp. T. Baszkiewicza z 25 sierpnia 1978 r., k. 143. 24M. L a s o t a, Wrogie duszpasterstwo akademickie, „eSPe” 2005, nr 4, w: http://pra-sa.wiara.pl/doc/455519.Wrogie-duszpasterstwo-akadmieckie [dostep: 24.11.2012].
W sierpniu 1974 r. mjr Ryszard Kumorek z Komendy Milicji w Krakowie donosi o wprowadzeniu do „tzw. Diakonii”25 oazy TW o pseudonimie „Ja-nusz”. Do pisma do aczono dwa doniesienia „Janusza”26.
W pierwszym, z 13 lipca 1974 r., „Janusz” nakres´li ogóln a charakterysty-ke ruchu oazowego27. „Janusz” opisa dokadne rozmieszczenie pomieszczen´ domu na Kopiej Górce:
W pokoju Blachnickiego znajduje sie cae archiwum „oaz”, instrukcje, wytyczne, spisy personalne osób zwi azanych z tym ruchem. Grupowane s a one w teczkach, do których dostep ma tylko sam Blachnicki. Równolegle do pokoju Blachnickiego znajduje sie sekretariat, w którym zatrudnione s a 3 kobiety [...] [nastepuje charak-terystyka osób – przyp. R. D.] Do sekretariatu s a dwa wejs´cia, jedno obok drzwi Blachnickiego, drugie na tyln a czes´c´ budynku. Aby dostac´ sie do Blachnickiego, trzeba przejs´c´ wstepn a selekcje w sekretariacie, gdyz zatrudnione tam osoby, bardzo dokadnie wypytuj a, kto, po co i w jakiej sprawie28.
TW „Janusz” albo by ksiedzem, albo doskonale zorientowanym animato-rem ruchu oazowego. Sprawnie porusza sie w nomenklaturze oazowej i ko-s´cielnej. W szczegóach i ze zrozumieniem opisa powstanie ruchu oazowego, jego struktury i zasady dziaania. W rozmowie z funkcjonariuszem SB „Ja-nusz” wyjas´nia strukture oaz, dos´c´ skomplikowan a na pierwszy rzut oka. Objas´nia stosowane w ruchu oazowym pojecia oazy maej, oazy s´redniej, oazy wielkiej. TW podkres´li, ze oazy to nie tylko modziez, ale równiez studenci i cae rodziny. Przekaza SB liste miejscowos´ci, w których odbyway sie oazy w pierwszym turnusie. Podczas spotkania z funkcjonariuszem SB „Janusz” nie unika równiez wasnej oceny sytuacji. Mówi o szerz acym sie „micie Blachnickiego”, który wedug plotek ma posiadac´ dwa wyroki s´mierci, lecz mimo to jest na wolnos´ci, gdyz „wadze sie z nim licz a, a nawet boj a”. Twierdzi, ze w oazach wytwarza sie atmosfere konspiracji, wzbudzaj ac ws´ród uczestników strach przed wadzami. Oazowiczów miano wyczulac´, by zwraca-li uwage, czy nikt obcy „nie kreci sie” w pobzwraca-lizu miejsca zamieszkania, a w razie nawi azania kontaktów z kims´ obcym, uczestnicy mieli podawac´
25W tym wypadku chodzi o okres´lenie osób zwi azanych z centrum Ruchu S´wiato-Z ycie. Osoby stale pracuj ace w Ruchu okres´lano mianem diakonii staej. Funkcje t a peniy przede wszystkim panie tworz ace s´wiecki instytut osób konsekrowanych pod nazw a Wspólnota Niepo-kalanej Matki Kos´cioa.
26Tamze.
27 IPN Warszawa, Doniesienie TW „Janusza” z 13 lipca 1974 r., sygn. IPN 0639/39, k. 19-25.
tylko informacje, ze s a uczestnikami rekolekcji zamknietych pod kierunkiem ksiedza29.
W drugim doniesieniu, z 30 lipca 1974 r., „Janusz” jeszcze dokadniej cha-rakteryzowa ruch oazowy30. Doniesienie to uderza swoj a szczegóowos´ci a i dugos´ci a. Widac´, ze okres pobytu w centrum Ruchu na Kopiej Górce TW „Janusz” potraktowa jako swego rodzaju misje wywiadowcz a. Podczas spotka-nia z esbekiem „Janusz” wyjas´spotka-nia strukture poziom a (rodzaje oaz: dzieciece, modziezowe, studenckie, rodzin itd.) i pionow a (poszczególne stopnie oaz) Ruchu31. Wiele miejsca pos´wieci równiez rozwijaj acym sie oazom rodzin, które swoje miejsce zakwaterowania miay w Kros´cienku32. TW szczegóowo zrelacjonowa Dzien´ Wspólnoty drugiego turnusu, który odby sie na górze Tabor33. Zwróci uwage na obecnos´c´ na Dniu Wspólnoty grupy modziezy z Czechosowacji. Jedna z czechosowackich uczestniczek miaa nawet stwier-dzic´, ze reprezentuj a „modziez ucis´nion a kos´cioa” w tym kraju34.
„Janusz” poda, ze ks. Blachnicki posiada do swojej dyspozycji dwa samo-chody: nyse i renault. Scharakteryzowa równiez krótko kierowców samocho-dów, podaj ac ich imiona35. Opisa miejsca (domy) w Kros´cienku, gdzie za-kwaterowane s a oazy. Krótko scharakteryzowa równiez ksiezy zwi azanych z ruchem oazowym, którzy wedug niego zasuguj a na uwage. Wymieni: Ks. Stanisawa Hartlieba, ks. E. Henne, ks. Tadeusza Zockiego, kleryka Floriana Cieniucha i kleryka Mieczysawa Mikulskiego36.
„Janusz” susznie zauwazy, ze wszystkie konferencje, jakie odbywaj a sie na Kopiej Górce, s a nagrywane na tas´my magnetofonowe, a nastepnie w for-mie stenogramu opracowywane i wydawane jako materiay pomocnicze37. Mówi równiez o niezadowoleniu niektórych ksiezy z konferencji ks.
Blach-29Tamze, k. 19, k. 23
30 IPN Warszawa, Doniesienie TW „Janusza” z 30 lipca 1974 r., sygn. IPN 0639/39, k. 37-50.
31Tamze, k. 38-39. 32Tamze, k. 46-47.
33Gór a Tabor nazywano w oazach góre Byszcz obok Tylmanowej.
34 Doniesienie TW „Janusza” z 30 lipca 1974 r., sygn. IPN 0639/39, k. 41-43. Poza Czechami na Dniu Wspólnoty obecna bya równiez modziez ze Sowacji, NRD i Woch. AGRS´-Z , Dzien´ Wspólnoty II turnusu. Byszcz, lipiec 1974 r., CD sygn. 254, ind. 7-9.
35Tamze, k. 43-44. 36Tamze, k. 44-45. 37Tamze, k. 44.
nickiego na temat sakramentu pokuty i usprawiedliwienia, mieli oni twierdzic´, „ze czuj a sie jakby nawracano ich na protestantyzm”38.
Na koniec TW skonkludowa swoje spostrzezenia z miesiecznego pobytu w centrum Ruchu na Kopiej Górce:
Podsumowuj ac dziaalnos´c´ ks. Blachnickiego nalezy stwierdzic´, ze d azy on do stworzenia nowego modelu polskiego katolicyzmu, gdyz dotychczasowy realizo-wany przez episkopat zaczyna coraz bardziej nie zdawac´ egzaminu. Pomimo penych kos´cioów, ludzie tylko z metryki s a wierz acymi, a ich dziaalnos´c´ nie jest s´wiadectwem wiary. Ten stan rzeczy sprzyja odchodzeniu od Kos´cioa, gdyz wielu pod sowem katolik rozumie kontynuowanie tradycji. […] Blachnicki zapo-cz atkowa ruch, który planowanej laicyzacji przeciwstawi sie maj ac niejako 2 przeciwników w jego realizacji, pan´stwo oraz ksiezy niechetnie ustosunkowanych do wszelkiego rodzaju innowacji. [...] W sumie to wszystko ma suzyc´ w jak najszerszym spopularyzowaniu idei samego ruchu ws´ród duchowien´stwa jak i udzielaniu konkretnej pomocy w tworzeniu „wspólnot oazowych” na parafii. Proces ten na parafii ma byc´ sterowany przez ksiedza, aby odnowiona modziez tzw. „Nowi ludzie” tworzyli w swoim s´rodowisku „now a kulture” odmienn a od wspóczes´nie istniej acej, staj ac sie symbolem nowego typu katolika39.
Pomimo „resortowego” jezyka, zastosowanego przez sporz adzaj acego re-lacje milicjanta, spostrzezenia „Janusza” s a bardzo trafne, a informacje przez niego przekazywane niezwykle precyzyjne.
Ostatni donos „Janusza”, jakim dysponujemy, pochodzi z 16 listopada 1974 r.40 „Janusz” podaje w nim, ze za pos´rednictwem ks. Zabielskiego, a nastepnie ks. Adamczyka dowiedzia sie, iz ks. Franciszek Blachnicki otrzy-ma zezwolenie od kard. Wyszyn´skiego na zorganizowanie seminarium du-chownego, które miaoby charakter wspólnoty lub zgromadzenia zakonnego. Seminarium miaoby byc´ zlokalizowane w Lublinie w budynkach ruchu oazo-wego przy ul. Armii Ludowej. Suchacze mieli sie rekrutowac´ ze studentów Wydziau Teologii KUL, zas´ ksztatowaniem ich formacji duchowej miaby zajmowac´ sie rektor tegoz seminarium – ks. Franciszek Blachnicki wraz z ojcem duchownym ks. Adamczykiem. Studia miayby sie kon´czyc´ s´wiece-niami kapan´skimi udzielanymi przez kard. Wojtye41. Na pierwszych
su-38Tamze, k. 49. 39Tamze, k. 49-50.
40IPN Warszawa, Pismo naczelnika Wydziau IV KWMO w Krakowie ppk. Wadysawa Z yy do Naczelnika Wydziau IV Departamentu IV MSW w Warszawie z 16 listopada 1974 r., sygn. IPN 0639/39, k. 156.
41 Informacja tajnego wspópracownika ps. Janusz z 15 listopada 1974 r., sygn. IPN 0639/39, k. 157. Informacja przekazana przez „Janusza” nie w peni odpowiadaa
rzeczywisto-chaczy mieli byc´ wytypowani studenci KUL zwi azani z ruchem oazowym oraz byli alumni usunieci z róznych seminariów duchownych w caym kraju. Seminarium miao dostarczac´ specjalistycznych kadr dla obsady stanowisk kierowniczych nowych os´rodków suzby liturgicznej. Absolwenci seminarium kierowani do pracy w róznych diecezjach nie podlegaliby miejscowym ordy-nariuszom, uzalezniaj ac swoj a dziaalnos´c´ oazow a jedynie od dyrektyw Krajo-wego Duszpasterstwa Suzby Liturgicznej.
Doniesienie „Janusza” o seminarium wysa osobis´cie do Wydziau IV Depar-tamentu IV MSW w Warszawie Naczelnik Wydziau IV w Krakowie ppk Wa-dysaw Z ya. Naczelnik zaznaczy, ze informacja pochodzi z jednego z´róda – TW „Janusz”, jednak traktuje sie j a jako prawdziw a, a wzgledy konspiracji tajne-go wspópracownika nie zezwalaj a na jakiekolwiek jej wykorzystanie42.
W rozpoznaniu s´rodowiska oazowego przydatny okaza sie równiez TW „Irys”, dziaaj acy w Krakowie w s´rodowisku duszpasterstwa akademickiego „Beczka”. Z doniesien´ „Irysa” dowiadujemy sie, ze by uczestnikiem spotkan´ w duszpasterstwie akademickim przy kos´ciele s´w. Anny i bra udzia w pie-szej pielgrzymce grupy akademickiej z Krakowa43. „Irys” informowa o prze-biegu spotkan´ oazowych44. Wraz z innymi oazowiczami z duszpasterstwa krakowskiego w 1976 r. bra udzia w oazie I turnusu na Ryniasie. Z przebie-gu oazy zozy szczegóowe doniesienie45. „Irys” opisywa charaktery ani-matorów oazowych pochodz acych ze s´rodowiska krakowskiego (Andrzeja Sionka, Marka Glogiera, Teresy Kality)46.
Inwigilacj a tej samej grupy zajmowa sie równiez TW o pseudonimie „Lotos”. Z dokadnos´ci a relacjonowa spotkania animatorów oazowych w krakowskim
s´ci. Co prawda, ks. Blachnicki mys´la o utworzeniu w przyszos´ci seminarium duchownego w ruchu oazowym, ale w tym czasie organizowa dwuletnie studium liturgiczno-pastoralne przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Dopiero studium mogo stac´ sie w przyszos´ci pocz at-kiem takiego seminarium. P. K u l b a c k i, Instytut Formacji Pastoralno-Liturgicznej, w:
50 lat teologii pastoralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawa II, Lublin 2009,
s. 265-277.
42 IPN Warszawa, Pismo naczelnika Wydziau IV KWMO w Krakowie z 16 listopada 1974 r., sygn. 0339/39, k. 136.
43 IPN Kraków, Wyci ag z doniesienia TW „Irysa” z 24 maja 1976 r., sygn. IPN Kr 08/250, t. VI, k. 496-498; 500-503. [S a to dwa rózne doniesienia z tego samego dnia].
44 Tamze, Wyci ag z doniesienia TW „Irysa” z 24 maja 1976 r., sygn. IPN Kr 08/250, t. VI, k. 499 [jest to trzecie doniesienie TW „Irysa” z 24 maja 1976].
45 Tamze, Wyci ag z doniesienia TW „Irysa” z 2 lipca 1976 r., sygn. IPN Kr 08/250, t. VII, k. 64-65.
46 Tamze, Wyci ag z doniesienia TW „Irysa” z 19 lipca 1976 r., sygn. IPN Kr 08/250, t. VII, k. 65-67.
duszpasterstwie akademickim47. Opowiada, w jaki sposób s´rodowisko przyjmu-je nowy ewangelizacyjny program Ruchu S´wiato-Z ycie48. TW „Lotos” bra udzia w maju 1977 r. w tzw. Centralnej Oazie Matce w Kros´cienku49.
4. UZ YTECZNOS´C´ INFORMACJI
ZEBRANYCH ZA POS´REDNICTWEM TAJNYCH WSPÓPRACOWNIKÓW
Bardzo trudno dokadnie ocenic´ wykorzystanie operacyjne informacji, które SB zebraa za pos´rednictwem tajnych wspópracowników. Trudno bowiem ustalic´, w jakich dziaaniach operacyjnych SB wykorzystaa pozyskane w ten sposób informacje.
Bezsprzecznie jednak mozemy stwierdzic´, ze informacje zbierane w poo-wie lat siedemdziesi atych pozwoliy na przygotowanie odpowiednich opraco-wan´ na temat historii, struktur i rozmiarów dziaalnos´ci ruchu oazowego50. W tym konteks´cie nie dziwi dokadnos´c´ opracowan´ przygotowywanych przez SB. Warto dodac´, ze w tym czasie nawet sam Ruch S´wiato-Z ycie nie posia-da tak syntetycznych opracowan´ na swój temat. Bez wydatnej pomocy taj-nych wspópracowników funkcjonariusze nie mieliby szans na zrozumienie struktur i systemów dziaania oazy, a takze nomenklatury w niej stosowanej.
Opracowania przygotowane na podstawie informacji TW posuzyy nastep-nie do przygotowania planów dziaania, zmierzaj acych ostatecznie do likwida-cji ruchu oazowego. SB zauwazya, ze dziaania administracyjne, prowadzone przeciwko oazom, nie przynosiy zamierzonych efektów, a Ruch S´wiato-Z y-cie z roku na rok rozwija struktury i wzrasta liczebnie. Dopiero po dokad-nym rozpoznaniu s´rodowiska oazowego podjeto w latach 1977-1980 przemy-s´lane dziaania przeciwko oazom51.
I tak np. w dziaaniach dezintegruj acych i dezinformacyjnych wykorzystano informacje TW „Janusza” o rzekomym przedstawianiu kwestii usprawiedliwienia przez ks. Blachnickiego w sposób protestancki. Równie przydatn a informacj a
47 Tamze, Doniesienie TW „Lotosa” z 17 maja 1977 r., sygn. IPN Kr. 08/250, t. VI, k. 48-49; tamze, Doniesienie TW „Lotosa” z 31 maja 1977 r., k. 58-59.
48Tamze, Doniesienie spisane odrecznie przez TW „Lotosa” z 14 czerwca 1977 r., k. 60-61. 49IPN Kraków, Doniesienie TW „Lotosa” z 30 maja 1977 r., sygn. IPN Kr. 08/250, t. VI, k. 55-56.
50D e r e w e n d a, Dzieo wiary, s. 303.
51D e r e w e n d a, Bezpieka wobec ruchu oazowego, s. 93-103; t e n z e, Dzieo wiary, s. 311-331.
okazao sie doniesienie TW „Janusza” o krytykowaniu przez ks. Blachnickiego polskiego modelu duszpasterstwa. Informacje te posuzyy do spreparowania przez SB w latach 1978-1980 wielu ulotek, a nawet listu, w którym szerzono informacje o kwestionowaniu przez ks. Blachnickiego urzedu biskupów w Pol-sce i rozpowszechnianiu przez niego protestantyzmu52.
Informacje TW o róznicy pogl adów miedzy niektórymi biskupami a ks. Franciszkiem Blachnickim, czy planowane przez niego nowe inicjatywy ruchu zostay wykorzystane przez SB w dziaaniach operacyjnych, maj acych na celu wzbudzenie nieufnos´ci w stosunku do ruchu oazowego53. Efekty dziaan´ de-zintegracyjnych SB w stosunku do Ruchu S´wiato-Z ycie najboles´niej uderzyy w ruch i samego ks. Blachnickiego w latach 1979-1981, kiedy wielu bisku-pów w Polsce utracio zaufanie do ks. Blachnickiego. Nawet sam prymas Stefan Wyszyn´ski po wielu sygnaach o jego protestantyzmie i o rzekomej arogancji w stosunku do hierarchii Kos´cioa mia napisac´ list, w którym wyrazi swoje niezadowolenie z takiej postawy54.
Warto zauwazyc´, ze mimo wytezonych dziaan´ funkcjonariuszy SB, praw-dopodobnie nie udao sie im pozyskac´ do wspópracy zadnej osoby z najbliz-szego otoczenia ks. Blachnickiego. W materiaach IPN nie odnaleziono dot ad dokumentów wskazuj acych na wspóprace z SB którejs´ z pan´ ze Wspólnoty Niepokalanej Matki Kos´cioa (obecnie Instytut Niepokalanej Matki Kos´cioa), stanowi acej sta a suzbe Ruchu S´wiato-Z ycie. Równiez ksieza, najblizsi wspópracownicy ks. Blachnickiego, odznaczyli sie niezomn a postaw a wobec prób ich pozyskania ze strony SB.
5. AGENCI „PANNA” I „YON” – BEZPOS´REDNI WSPÓPRACOWNICY KS. F. BLACHNICKIEGO W CARLSBERGU W NIEMCZECH
Pisz ac o dziaaniach TW w oazach, nie mozna nie wspomniec´ o spektaku-larnej akcji polskiego wywiadu wymierzonej przeciwko dziaalnos´ci ks. Fran-ciszka Blachnickiego na emigracji. Po wyjechaniu z kraju tuz przed stanem wojennym, osiad w roku 1982 w Carlsbergu w RFN. Utworzy tam Miedzy-narodowe Centrum Ewangelizacji i zaangazowa sie w dziaalnos´c´ polityczn a i spoeczn a na rzecz wyzwolenia Polski i krajów za zelazn a kurtyn a. Powoa
52D e r e w e n d a, Bezpieka wobec ruchu oazowego, s. 312-317. 53Tamze.
do zycia Chrzes´cijan´sk a Suzbe Wyzwolenia Narodów (ChSWN), stawiaj ac a sobie za cel walke o wyzwolenie czowieka. Chodzio o wyzwolenie we-wnetrzne od leku przed zagrozeniami ze strony nomenklatury panuj acej partii oraz od manipulacji czowiekiem, prowadzonej za pomoc a propagandy. ChSWN deklarowaa gotowos´c´ dziaania bez przemocy oraz wspópracy z róznymi organizacjami wolnos´ciowymi i wykorzystanie wszelkich mozli-wych metod informacji w celu rozpowszechniania wiadomos´ci w powyzszym duchu55. Dziaaniami ChSWN, wspóprac a z Radiem Wolna Europa oraz zaangazowaniem ks. Blachnickiego w walke z totalitaryzmem w Polsce, od pocz atku zywo interesowaa sie Suzba Bezpieczen´stwa56.
Do rozpracowania dziaalnos´ci ks. F. Blachnickiego i ChSWN wywiad PRL wykorzysta mazen´stwo Andrzeja i Jolante Gontarczyków agentów, którzy weszli do grona najblizszych wspópracowników ksiedza57. Na pole-cenie polskiego wywiadu na pocz atku 1984 r. Gontarczykowie nawi azali kon-takt z ks. Blachnickim. Szybko zdobyli jego zaufanie i w roku 1985 Jolanta Gontarczyk zostaa wybrana prezesem ChSWN. Od 1 lutego 1986 r. penia równiez funkcje dyrektora Maximilianum wydawnictwa zaozonego przez ks. Blachnickiego w Carlsbergu. Mimo pojawiaj acych sie ostrzezen´ przed Gontarczykami, ks. Blachnicki obdarza ich zaufaniem58. Dnia 26 lutego 1987 r. ks. Blachnicki po przyjs´ciu z Maximilianum wyzna wobec swoich
55Deklaracja programowa ChSWN, w: F. B l a c h n i c k i, Prawda Krzyz Wyzwo-lenie. Ku polskiej teologii wyzwolenia, Carlsberg: Verlag Maximilianum 1985, s. 313-320.
56IPN Warszawa, Teczka: Akta przeciwko ks. F. Blachnickiemu 1982, tom 1 i 2 [Czyn-nos´ci operacyjno-s´ledcze w sprawie antypan´stwowej dziaal[Czyn-nos´ci ks. F. Blachnickiego], sygn. 0582/100.
57Andrzej Gontarczyk zosta zwerbowany w roku 1974. Po wejs´ciu w zwi azek mazen´ski z Jolant a w 1977 r., zwerbowa swoj a zone. Jolanta Gontarczyk zostaa pozyskana przez SB w celu donoszenia na dziaaczy powstaj acej opozycji. Andrzej Gontarczyk posugiwa sie pseudonimem „Yon”, a Jolanta „Panna”. Po powstaniu „Solidarnos´ci” w 1980 r. zostali aktywnymi dziaaczami ódzkich struktur zwi azku. W kwietniu 1982 r. Gontarczykowie zostali pozyskani do wspópracy z wywiadem PRL. Po odpowiednim przeszkoleniu agenci zostali przerzuceni do Republiki Federalnej Niemiec. Rodzina Jolanty Gontarczyk bya pochodzenia niemieckiego, dlatego oboje szybko uzyskali obywatelstwo niemieckie. Biez ace i perspekty-wiczne wykorzystanie agentów „Yon” i „Panna”. Zatwierdzone: sierpien´ 1985. Fotokopia dokumentu w: A. M a c i e r e w i c z, Tak bogacia sie agentura, „Gos”. Tygodnik kato-licko-narodowy 2006, nr 31-34(1150-1153), s. 5-6; H. B o l c z y k, Wolny czowiek – wolny
naród. Ostatnie dzieo zycia ks. Franciszka Blachnickiego: Chrzes´cijan´ska Suzba Wyzwolenia Narodów, Kraków: Wydawnictwo S´wiato-Z ycie 2012, s. 240; A. G r a j e w s k i, Osaczenie,
„Gos´c´ Niedzielny” z 26 lutego 2006, s. 34-35.
58A. G r a j e w s k i, Kariera Pani Dyrektor, „Gos´c´ Niedzielny” z 24 kwietnia 2005, s. 30-31.
najblizszych wspópracowniczek (Gizeli Skop i Zuzanny Podlewskiej ze Wspólnoty Niepokalanej Matki Kos´cioa): „Gontarczykowie wykon´czyli Maxi-milianum”59. Nastepnego dnia ks. Franciszek Blachnicki zmar60. Gontar-czykowie zostali ostatecznie zdemaskowani 22 listopada 1987 r. podczas walnego zebrania ChSWN61. Zagrozeni aresztowaniem przez niemiecki Bun-des Kriminalamt uciekli do kraju. Tu po powrocie udzielili szeregu wywia-dów prasowych, radiowych i telewizyjnych na temat „wrogiej” dziaalnos´ci ks. Franciszka Blachnickiego i Radia Wolna Europa62.
To, co nie udao sie Suzbie Bezpieczen´stwa w kraju, okazao sie cakiem proste w czasie dziaalnos´ci ks. Blachnickiego na emigracji w Niemczech. Niew at-pliwie byo to wynikiem samego podejs´cia ks. Blachnickiego do ludzi. Uwaza on bowiem, ze nie nalezy wokó siebie szukac´ konfidentów, a wszystkich trakto-wac´ z zaufaniem63. Taka postawa moze naiwna przystawaa czowiekowi, który zy Ewangeli a i Sowo Boze traktowa nader powaznie.
Podsumowuj ac dziaania SB wobec ruchu oazowego, trzeba wskazac´ na dos´c´ marne efekty pracy funkcjonariuszy. Mimo posiadania poteznych s´rod-ków dziaania, SB nie bya w stanie nie tylko zlikwidowac´ ruchu oazowego, ale nawet powstrzymac´ jego dynamicznego rozwoju.
To was´nie w okresie PRL-u Ruch S´wiato-Z ycie rozwija sie najprezniej. W ostatnim roku rz adów komunistów osi agn a apogeum blisko 80 000 uczest-ników64 oaz w ci agu roku. S´mierc´ ks. Franciszka Blachnickiego w 1987 r. równiez nie zahamowaa rozwoju Ruchu. Kierunki przez niego wskazane, który
59B o l c z y k, Wolny czowiek, s. 240.
60Mimo prowadzonego w tej sprawie przez IPN s´ledztwa, kwestia zwi azku Gontarczyków ze s´mierci a ks. F. Blachnickiego nie zostaa jeszcze dostatecznie zbadana przez historyków.
61B o l c z y k, Wolny czowiek, s. 240.
62A. M a c i e r e w i c z, Tak bogacia sie agentura, s. 5. Za swoj a agenturaln a prace do kon´ca 1989 r. Gontarczykowie otrzymywali co miesi ac wysokie wynagrodzenie. Co wiecej, w roku 1988 otrzymali na wasnos´c´ mieszkanie w centrum Warszawy, dawny lokal konspira-cyjny SB (M a c i e r e w i c z, Tak bogacia sie agentura, s. 5). W III RP Jolanta Gontar-czyk zajea sie polityk a. Po powstaniu w 1990 r. Demokratycznej Unii Kobiet objea w niej funkcje sekretarza generalnego. W 1998 r. zostaa wybrana do sejmiku województwa mazo-wieckiego z listy SLD. Penia tam funkcje wicemarszaka województwa. W rz adzie Leszka Millera (utworzonym w 2001 r.) zostaa zastepc a dyrektora Departamentu Administracji Pu-blicznej MSW (G r a j e w s k i, Kariera, s. 31). Na tym stanowisku m.in. nadzorowaa wdrazanie rz adowej strategii antykorupcyjnej wspófinansowanej ze s´rodków UE (J. J a k i m-c z u k, Zabójm-cza Panna, „Wprost” z 29 maja 2005, s. 32-34).
63 Relacja ustna bezpos´rednich wspópracowniczek ks. F. Blachnickiego: Gizeli Skop i Zuzanny Podlewskiej.
64 M. P a l u c h, Zarys historii Ruchu S´wiato-Zycie, LublinKraków: Wydawnictwo S´wiato-Z ycie 1998, s. 148.
daleko wyprzedza swoj a epoke w spojrzeniu na wychowanie czowieka, s a nadal realizowane w Ruchu S´wiato-Z ycie i dzieach przez ksiedza zainicjowa-nych. I o ile Suzba Bezpieczen´stwa kojarzy sie dzis´ z perfidi a i zem PRL, o tyle ruch oazowy jest jego jasn a stron a. Obecnie Ruch S´wiato-Z ycie rozwija sie równiez w wielu krajach poza granicami Polski. Oazy s a preznym s´rodowi-skiem rozwoju wiary dla wielu wspóczesnych modych i rodzin. W roku 2012 w rekolekcjach oazowych uczestniczyo ponad 45 000 osób65. Liczba mazon-ków zrzeszonych w Ruchu S´wiato-Z ycie to prawie 30 000 osób66.
BIBLIOGRAFIA
Z´ RÓDA
Dokumentacja aktowa
Instytut Pamieci Narodowej w Krakowie, Zespó: Wojewódzki Urz ad Spraw Wewnetrznych w Krakowie, sygn. IPN Kr 08/250, t. VI-VII, IPN Kr 037/262.
Instytut Pamieci Narodowej w Lublinie, Zespó: Wojewódzki Urz ad Spraw Wewnetrznych w Lublinie [1944] 1983-1990, sygn. IPN Lu – 0144/5.
Instytut Pamieci Narodowej w Warszawie, Zespó: Ministerstwo Spraw Wewnetrznych w War-szawie [1944] 1954-1990, sygn. IPN 0639/39, sygn. 0582/100.
Archiwum Konferencji Episkopatu Polski, Teczka: Wadze pan´stwowe wobec „oaz” 1973-1979, [brak sygn.].
Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie, Zespó: Ks. kard. Karol Wojtya, Teczka: Dusz-pasterstwo modziezowe (rózne); Teczka: Korespondencja z ks. Franciszkiem Blachnickim, [brak sygn.].
Archiwum Góne Ruchu S´wiato-Z ycie, Zespó: Krajowe Duszpasterstwo Suzby Liturgicznej. Dokumentacja mechaniczna
Archiwum Gówne Ruchu S´wiato-Z ycie, Dzien´ Wspólnoty II turnusu. Byszcz, lipiec 1974 r., CD sygn. 254, ind. 7-9.
Opracowania
B o l c z y k H.: Wolny czowiek – wolny naród. Ostatnie dzieo zycia ks. Franciszka Blach-nickiego: Chrzes´cijan´ska Suzba Wyzwolenia Narodów, Kraków: Wydawnictwo S´wiato-Z ycie 2012.
65List jednos´ci – Komunikat Moderatora Generalnego Ruchu S´wiato-Z ycie nr 2 – 2011/ 2012 z 17 grudnia 2011, s. 1 [w zbiorach prywatnych autora]; List jednos´ci – Komunikat Moderatora Generalnego Ruchu S´wiato-Z ycie nr 1 – 2012/2013 z 1 paz´dziernika 2012, s. 1 [w zbiorach prywatnych autora].
D e r e w e n d a R.: Bezpieka wobec ruchu oazowego (1977-1981), „Biuletyn IPN” 2007, nr 4(75), s. 93-103.
D e r e w e n d a R.: Dzieo wiary. Historia Ruchu S´wiato-Z ycie w latach 1950-1985, Kra-ków: Wydawnictwo S´wiato-Z ycie 2010.
G r a j e w s k i A.: Kariera Pani Dyrektor, „Gos´c´ Niedzielny” z 24 kwietnia 2005, s. 30-31. G r a j e w s k i A.: Osaczenie, „Gos´c´ Niedzielny” z 26 lutego 2006.
L a s o t a M.: Wrogie duszpasterstwo akademickie, „eSPe” 2005, nr 4, w: http://pra-sa.wiara.pl/doc/455519.Wrogie-duszpasterstwo-akadmieckie [dostep: 24.11.2012]. M a c i e r e w i c z A.: Tak bogacia sie agentura, „Gos”. Tygodnik katolicko-narodowy
2006, nr 31-34(1150-1153).
M u s i a F.: Podrecznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej SB w s´wietle wydawnictw resortowych MSW PRL (1970-1989), Kraków: Societas Vistulana 2007.
P a l u c h M.: Zarys historii Ruchu S´wiato-Z ycie, LublinKraków: Wydawnictwo S´wiato-Z ycie 1998.
R z e z´ w i c k i G.: Duszpasterstwo ministrantów i lektorów w Kos´ciele w Polsce. Podczas Soboru Watykan´skiego II i w okresie posoborowym (1964-2008), Tarnów: Biblos 2010. W o d a r c z y k A.: Prorok Z ywego Kos´cioa: ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987)
zycie i dziaalnos´c´, Katowice: Emmanuel 2008.
TAJNI WSPÓPRACOWNICY SUZ BY BEZPIECZEN´STWA W OAZOWYM RUCHU S´WIATO-Z YCIE
S t r e s z c z e n i e
Ruch S´wiato-Z ycie, zwany potocznie oaz a, swoj a dziaalnos´c´ rozwin a w okresie Polski Ludowej. Pierwsze oazy ks. Franciszek Blachnicki zainicjowa juz w latach piec´dziesi atych XX wieku. W roku 1969 powsta ruch oazowy, który proponowa dzieciom i modziezy uczestni-ctwo w formacji chrzes´cijan´skiej, realizowanej w stylu przedwojennego harcerstwa. Dynamicz-nie rozwijaj acy sie Ruch S´wiato-Z ycie stworzy powazn a alternatywe dla organizacji modzie-zowych koncesjonowanych przez wadze komunistyczne.
Na pocz atku lat siedemdziesi atych Suzba Bezpieczen´stwa rozpoczea proces inwigilacji s´rodowiska oazowego. Do jego rozpracowania SB wykorzystaa dziaaj acych w s´rodowisku kos´cielnym tajnych wspópracowników oraz werbowaa nowych spos´ród animatorów Ruchu. Najczes´ciej pozyskiwano uczniów klas maturalnych, strasz ac ich niezdaniem matury lub unie-mozliwieniem dostania sie na studia. Najwiecej TW w Ruchu S´wiato-Z ycie pochodzio z krakowskiego s´rodowiska akademickiego. Wi azao sie to z preznym dziaaniem tego s´rodo-wiska, a jednoczes´nie z jego siln a inwigilacj a przez aparat wadzy. Informacje dostarczone przez TW umozliwiy SB dokadne poznanie struktur ruchu oazowego. Zebrane informacje zostay wykorzystane przez SB do przeprowadzenia na przeomie lat siedemdziesi atych i osiemdziesi atych akcji dezinformacyjnych i dezintegracyjnych wobec tego s´rodowiska.
Gdy ks. Franciszek Blachnicki rozpocz a w roku 1982 dziaalnos´c´ duszpastersk a i politycz-n a w Republice Federalnej Niemiec, SB umies´cio w jego najblizszym otoczeniu dwoje agen-tów (mazen´stwo Jolante i Andrzeja Gontarczyków): pseudonimy „Yon” i „Panna”. Agenci zdobyli zaufanie ks. Blachnickiego i penili odpowiedzialne funkcje w Chrzes´cijan´skiej Suzbie Wyzwolenia Narodów i w os´rodku Ruchu S´wiato-Z ycie w Carlsbergu w RFN. Agenci dziaali
na szkode ks. Blachnickiego i dzie. prowadzonych przez niego. Uciekli z Carlsbergu dopiero w pó roku po s´mierci ks. Blachnickiego, w listopadzie 1987 r.
Mimo zakrojonych na szerok a skale dziaan´ Suzby Bezpieczen´stwa ruch oazowy rozwija sie bardzo dynamicznie. Obecnie stanowi jeden z najwiekszych ruchów odnowy Kos´cioa na s´wiecie.
Sowa kluczowe: Ruch S´wiato-Z ycie, oazy, ks. Franciszek Blachnicki, Suzba Bezpieczen´stwa,
tajni wspópracownicy, historia Kos´cioa, modziez, ruchy odnowy w Kos´ciele.
SECRET COLLABORATORS (SCS) OF THE SECURITY SERVICE IN THE LIGHT-LIFE (OASIS) MOVEMENT
S u m m a r y
The Light-Life Movement, also known as the Oasis Movement, began its work in the period of the Polish People’s Republic. Rev. Franciszek Blachnicki started the first Oases as early as the 1950s. In 1969 the Oasis Movement started work; it was a proposal to children and youths to participate in Christian formation in the style of the pre-war Scouting movement. The dynamically developing Light-Life Movement was a serious alternative to youth organiza-tions „licensed” by the communist authorities.
At the beginning of the 1970s the Security Service launched the process of placing the Oasis circles under surveillance. In order to uncover the Movement the Service used secret collaborators who were active in the Church circles, and it also recruited new ones among the animators of the Movement. Most often pupils of final forms of secondary schools agreed to be enlisted, as they were blackmailed with the possibility of failing the maturity exam or of not being admitted to the university. Most secret collaborators in the Light-Life Movement came from the Krakow university circles. This was connected with the rapid development of the Movement there, and at the same time with its strict surveillance conducted by the authori-ties. The information supplied by the secret collaborators made it possible for the Security Service to precisely learn about the structures of the Oasis Movement. The gathered informa-tion was used by the Security Service for conducting disinformainforma-tion and disintegrainforma-tion acinforma-tions in the Movement circles at the end of the 1970s and the beginning of the 1980s.
When Rev. Franciszek Blachnicki started pastoral and political work in the Federal Republic of Germany in 1982, the Security Service placed two agents in his immediate vicinity (the married couple, Jolanta and Andrzej Gontarczyks) who used the pseudonyms „Yon” and „Panna”. The agents won Rev. Blachnicki’s trust and performed responsible functions in the Christian Service for the Liberation of Nations and in the Light-Life Movement center in Carlsberg in the FRG. The agents acted to the detriment of Rev. Blachnicki and the works he conducted. They escaped from Carlsberg only half a year after Rev. Blachnicki’s death, in November 1987.
Despite the Security Service’s large-scale operation the Oasis Movement developed dynami-cally. At present it is one of the greatest Church renewal movements in the world.
Translated by Tadeusz Karowicz Key words: Light-Life Movement, oases, Rev. Franciszek Blachnicki, Security Service, secret
