Włodzimierz Kurek
Robert Faracik
Zakład Gospodarki Turystycznej i Uzdrowiskowej Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet Jagielloński 3 0 -3 8 7 Kraków, ul. Gronostajowa 7
WYBRANE PROBLEMY
ROZWOJU TURYSTYKI
W KRAKOWIE
U PROGU XXI WIEKU
SELECTED ISSUES
IN THE DEVELOPMENT
OF TOURISM IN KRAKÓW
IN THE 2 1
stCENTURY
Zarys treści: Początek XX I w. przyniósł znaczące zmiany w przebiegu zjawisk turystycznych w Polsce. Do głębokich przeobrażeń przestrzenno-funkcjonalnych pod w pływ em tury styki dochodzi w dużych miastach. Kraków jako ośrodek tury styczny podlega procesowi intensyw nego rozwoju turystycz nego zarówno z punktu w idzenia ruchu turystycznego, jak i bazy turystycznej. Tradycyjny ośrodek krajoznawczej tury styki krajowej zm ienia w sp ółcześn ie charakter w kierunku w ielofunkcyjnego centrum turystyki międzynarodowej.
Słow a k lu czow e: Kraków, turystyka, funkcja turystyczna, transformacja, problemy rozwoju.
Abstract: The tourlsm industry ln Poland has experienced dramatlc development at the beginnlng of the 21sl c. Large cities have seen in-depth changes, both spatial and functlonal, from the impact of tourlsm. As one of Poland's most popular tourism centres, Kraków is undergoing a process of intensive tourism development. This tradi- tional centre of domestlc sightseeing is now changing into a multifunctlonal International tourlst centre.
Keywords: Kraków, tourlsm. tourlst function, transforma- tlon, development issues.
1. WPROWADZENIE 1. INTRODUCTION
Dynamiczny rozwój ruchu turystycznego na świe- cie przyczynia się do znaczących zmian na obsza rach recepcji turystycznej. Obszary wypoczynko we oraz miasta o funkcji turystycznej podlegają licznym procesom przeobrażeń na skutek napływu turystów, inwestycji turystycznych i pobudzenia rozwoju gospodarczego.
Od początku lat 90. XX w. wyraźnie też wzro sła ranga Polski jako kraju recepcji międzynarodo wego ruchu turystycznego, czemu towarzyszyło także wzmożenie aktywności turystycznej Pola ków. Najbardziej widoczne zmiany jakościowe i ilościowe w turystyce zachodzą w głównych miejscowościach turystycznych kraju, w tym prze de wszystkim w miastach.
Pierwszoplanowe miejsce wśród polskich
ośrodków turystycznych zajmuje Kraków, który wraz z Warszawą należy do najczęściej odwiedza nych miast przez turystów zagranicznych. Od
dru-T he d y n am ie d ev elo p m en t of global to u rism h a s b ro u g h t a b o u t a n im p o rta n t c h a n g e to to u ris m re c e p tio n a re a s. L eisu re a re a s a n d to u ris m cities h a v e u n d e rg o n e n u m e ro u s p ro c e s s e s o f c h a n g e re s u ltin g from to u rists, to u ris m in v e s tm e n t a n d th e s tim u la tio n of eco no m ic d ev elo p m en t.
S in ce th e early 199 0 s, P o la n d ’s profile a s a c o u n tiy receiv in g in te m a tio n a l to u ris ts h a s risen , a cc o m p an ied b y in e re a se d to u rist actw ity am o n g P oles th e m selv es. T h e m o st visible q u a n tita tiv e a n d q u alitativ e c h a n g e s m ay b e s e e n in th e m a jo r to u ris m c e n tre s in P oland, m o stly in cities.
A longside W arsaw , K raków p lay s a lead- in g role a m o n g s u c h c e n tre s , a s o n e of th e cities m o s t fre ą u e n tly visited b y foreign to u rists, a n d siń c e th e s e c o n d h a lf of th e 1990s, K raków h a s e x p erien ced a n
in-giej połowy lat 90. XX w. Kraków podlega inten
sywnemu procesowi rozwoju turystycznego
(M IK A , R o t t e r 2005). Rozbudowa infrastruktury
turystycznej, przyrost wielkości turystycznego ru chu przyjazdowego i przeobrażenia w jego struktu rze przyczyniły się do zmiany charakteru funkcji turystycznej miasta. Nowe inwestycje turystyczne wzbogaciły przestrzeń miasta, a wzrastające zain teresowanie wśród turystów zagranicznych przy jazdami do Krakowa pobudza procesy moderniza cyjne. Rezultatem „transformacji turystycznej” miasta jest wzrost jego znaczenia jako międzyna rodowego ośrodka turystycznego i trwale włącze nie go do grona głównych miejskich centrów tury stycznych Europy Środkowej.
Celem niniejszego artykułu jest ukazanie aktu alnej specyfiki funkcji turystycznej Krakowa, z punktu widzenia atrakcyjności turystycznej mia sta, wielkości i form ruchu turystycznego, rozwoju bazy noclegowej oraz warunków dostępności ko munikacyjnej.
ten siv e p ro c e s s o f to u ris m d ev elo p m en t ( M ik a & R o t t e r 2005). T h e d ev elo p m en t of to u rist in fra s tru c tu re , a s well a s a n in creas- in g v o lu m e o f in c o m in g to u ris m a n d c h a n g e s to its s tr u c tu r e , h av e contritauted to a c h a n g e in th e c h a r a c te r o f th e city’s to u ris m fu n c d o n . New to u ris m in v e stm e n ts hav e e n rie h e d th e u r b a n sp a c e , w hile th e grow ing in te r e s t o f foreign to u ris ts in K raków h a s s d m u la te d m o d e m isa tio n . The t o u r i s t tra n s fo rm a tio n ’ o f th e city h a s re s u lte d in its in c re a s in g im p o rta n c e a s a n in te m a tio n a l to u r is t c e n tre , a n d it is now a p e r m a n e n t e le m e n t of Uie n etw o rk of m a jo r to u r is t c e n tr e s in c e n tra l E u ro pę.
T h e a im o f th is artic le is to sh o w th e c u r r e n t specificity of th e to u ris m fu n ctio n of Kraków, in te rm s o f th e city 's attractiv e - n e s s , th e n u m b e rs a n d ty p e s of to u rists, th e d e v e lo p m e n t o f to u r is t acco m m o d atio n a n d tr a n s p o r t a c c e ss.
2. DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA
Najważniejszą inwestycją, która przyczyniła się do otwarcia miasta na świat i rozwoju turystyki międzynarodowej w Krakowie była rozbudowa portu lotniczego Kraków-Balice. Zmodernizowa ny w 1995 r. Międzynarodowy Port Lotniczy im. Jana Pawła II w Krakowie-Balicach jest dru gim pod względem wielkości w Polsce. Zapewnia bezpośrednie połączenia krajowe z Warszawą i Gdańskiem oraz międzynarodowe z 46 mias tami Europy i Tel Awiwem, a od roku 1998 po łączenia transatlantyckie z Nowym Jorkiem i Chicago. Na obszarze jego bezpośredniego od działywania, w promieniu 100 km od Krakowa, znajduje się ok. 7,9 min mieszkańców, co odpo wiada czasowi dojazdu ok. 90 minut od lotniska. Od 2004 r. port lotniczy Kraków-Balice wyko rzystywany jest przez tzw. tanich przewoźników europejskich, za sprawą których ruch pasażerski w latach 2003-2007 wzrósł tu aż pięciokrotnie. W 2007 r. z usług krakowskiego portu lotniczego skorzystało ponad 3 min pasażerów. Największy udział w przewozach przypadł na Ryanair (18,1%), Sky Europę (15,4%), Easy Jet (14,5%) oraz LOT
(
12,
6%).
Na początku lat 90. XX w. w Krakowie roz budowo dworzec kolejowy. Była to pierwsza z in westycji szeroko zakrojonego projektu
modemi-2. TRANSPORT ACCESS
A m a jo r in v e stm e n t, w h ic h h a s c o n trib u te d to th e o p e n in g o f th e city to th e w orld a n d th e g row th of in te m a tio n a l to u rism , h a s b e e n th e d e v e lo p m e n t o f K raków -Balice A irport. T h e J o h n P a u l II In te m a tio n a l Air- p o rt in K raków -B alice, m o d e m is e d in 1995, is th e se c o n d la rg e s t a irp o rt in P oland. It olfers d ire c t c o n n e c tio n s w ith W arsaw a n d G d ań sk , a s w ell a s in te m a tio n a l flight co n n e c tio n s w ith 4 6 cities in E u ro p ę a n d w ith Tel Aviv. S in ce 1998, it h a s also h a d tra n s a tla n tic c o n n e c tio n s w ith New York a n d Chicago. T he a irp o rt h a s a d irect im p act o n a ro u n d 7 .9 m illion r e s id e n ts in a n a re a re a c h in g u p to 100 k m from Kraków, from w h ich th e a irp o rt m a y b e re a c h e d w ith in ap p ro x im ate ly 9 0 m in u te s . S in ce 2004, K raków -B alice A irp o rt h a s also b e e n u s e d by lo w -budget E u ro p e a n airlines, w h ich h a s re su lte d in a fivefold in c re a se in p a sse n g e r traffic in th e y e a rs 2 0 0 3 -7 . In 2 0 0 7 , over th re e m illion p a s s e n g e r s u s e d K rakow ’s a irp o rt serv ice s w ith th e h ig h e s t s h a re in p a s s e n g e r flights b e in g h eld by R yanair (18.1%), S k y E u ro p ę (15.4%), E asy J e t (14.5%) a n d LOT (12.6% ).
In th e early 1990s, K raków ’s railw ay sta - tion w as m o d e m is e d , th e first am b itio u s
zacji i reorganizacji systemu transportowego miasta. Obecnie, dzięki rozbudowie sieci połączeń kolejowych Inter City oraz Euro City, przejazd z Warszawy do Krakowa trwa 2,5 godziny, a z Gdańska 6 godzin. Skróceniu uległ też czas przejazdu z Wiednia, Pragi, Bratysławy, Berlina i Budapesztu. Do poprawy warunków komuni kacyjnych w mieście przyczyniła się również budowa części obwodnicy autostrady A4, która zapewnia wygodne połączenie ze Śląskiem i da lej z Niemcami, a w przyszłości także ze Lwo wem.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Lala
Rys. 1. Liczba pasażerów korzystających z portu lotniczego Kraków-Balice w latach 2000-2007
3 . RUCH TURYSTYCZNY
Od czasu zakończenia II wojny światowej aż do lat 90. XX w. turystyczny ruch przyjazdowy do Krako wa miał głównie charakter poznawczy. Ze względu na nagromadzenie w mieście obiektów o najwyższej randze i symbolicznym znaczeniu dla polskiej kultu ry przeważała tu turystyka krajoznawcza, w formie wycieczek szkolnych i pracowniczych, organizowa nych przez szkoły i zakłady pracy. Liczba turystów zagranicznych była niewielka, stanowiła zaledwie
kilka procent ogółu przyjezdnych (WARSZYŃSKA
1971, 1994-1995).
Od połowy lat 90. XX w. obserwuje się dyna miczny wzrost liczby turystów odwiedzających mia sto zarówno z kraju, jak i z zagranicy. W 2006 r. Kraków odwiedziło ok. 8 min osób, z czego ponad 1,25 min spędziło co najmniej jedną noc w obiek tach noclegowych w mieście (tab. I). W strukturze
p la n n ed irw estm en t project w ithin th e fram e- w ork of th e m o d e m is a tio n a n d reorg an isa- tion of th e eity’s tra n s p o rt system . C urrently, d u e to th e d ev elo p m en t of In ter City a n d E u ro City railw ay co n n ec tio n s, it ta k e s 2 .5 h r s to travel from W arsaw to Kraków, a n d 6 h r s from G d a ń sk , w hile jo u m e y tim es to V ienna, P rag u e, B ratislava, B erlin a n d B u d a p e s t h av e also b e e n sh o rten ed . The c o n stru c tio n o f a se c tio n o f th e A4 b y p a ss m otorw ay h a s also c o n trib u te d to th e city’s im proved tr a n s p o r t co n d ition , a s it provides a co n v en ien t c o n n ec tio n w ith Silesia a n d fu rth e r w ith G erm an y . In fu tu rę, it will also provide a co n n e c tio n w ith Lvov.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 200B Years
Fig. 1. The number of passengers using Kraków-Balice Airport: 2000-2007
3. TOURIST MOVEMENT
F ro m th e e n d o f W W II u n til th e 1990s, in c o m in g to u r is m to K raków w a s chiefly e d u c a tio n a l. C o n s id e rin g th e city ’s v a s t n u m b e r of h isto rie la n d m a rk s w ith sym bolic s ig n iflcan ce for P o lish c u ltu r e , s ig h ts e e in g in th e fo rm o f o rg a n is e d sc h o o l a n d e n te r- p ris e tr ip s p rev ailed . T h e n u m b e r s o f to u r is ts w ere Iow, o n ly a few p e r c e n t of th e to ta l n u m b e r o f v is ito rs (Warszyńska
1971, 1 9 9 4 -1 9 9 5 ).
S in c e th e m id -1 9 9 0 s , th e re h a s b e e n d y n a m ie g ro w th in th e re c o rd e d n u m b e r of to u r is ts v isitin g th e city, b o th fro m P o lan d a n d a b ro a d . In 2 0 0 6 , K raków h o s te d a r o u n d e ig h t m illio n v isito rs, o f w h o m over
1.25 m illio n s p e n t a t le a s t o n e n ig h t in to u ris t acc o m m o d a tio n in th e city (Table I). D o m estic to u r is ts d o m in a te , a c c o u n tin g
ruchu turystycznego przeważają turyści krajowi, których udział stanowi około 70% wszystkich tury stów przyjeżdżających do Krakowa. W ostatnich la tach największą dynamikę wzrostu liczby turystów obserwuje się jednak w odniesieniu do tzw. rynków zagranicznych. W 2003 r. do Krakowa przybyło ok. 700 tys. turystów zagranicznych, a już trzy lata póź niej, w 2006 r. - prawie 2,5 min, czyli ponad trzy krotnie więcej. Szczyt przyjazdów turystycznych - krajowych i zagranicznych - przypada na miesiące wakacyjne (lipiec-sierpień). Wyraźny wzrost ruchu turystycznego notuje się także w maju.
T a b e l a I. Ruch turystyczny w Krakowie w latach 2003-2006
Kategoria 2003(min) 2004(min) 2005(min) 2006(min)
Przyrost w okresie 2003-2006 Odwiedzający Kraków ogółem 5,50 6,40 7,10 8,00 45,5 Odwiedzający zagraniczni 0,70 1,54 2,20 2,45 350,0 Korzystający z noclegów w mieście 0,83 1,01 1,17 1,25 (z czego 59,2% to goście za graniczni) 50,6
Ź r ó d ł o : Małopolska Organizacja Turystyczna (2006).
W zagranicznej turystyce przyjazdowej do
Krakowa dominują goście z Niemiec i Wielkiej Brytanii, którzy w 2006 r. stanowili prawie 1/3 wszystkich turystów zagranicznych. Dużym udzia łem w strukturze zagranicznego ruchu przyjaz dowego odznaczają się także turyści z Francji (7,6%), Włoch (6,7%), USA (9,3%) oraz Irlan dii (3,8%). Około 1/5 ogólnej liczby wszystkich turystów zagranicznych stanowią przedstawiciele Polonii. Prawie 70% turystów zagranicznych przy jeżdża do Krakowa bezpośrednio z miejsca za mieszkania. Wśród przyjezdnych krajowych prze ważają osoby z województwa małopolskiego (19,3%) oraz z województw: śląskiego, podkar packiego i świętokrzyskiego - ogółem 25,8%. Ważną grupę odwiedzających krajowych stanowią mieszkańcy województwa mazowieckiego, w tym zwłaszcza Warszawy (12,3% ogółu gości krajo wych) ( Ro t t e r, W i l k o ń s k a 2007).
Celem przyjazdu turystów do Krakowa jest przede wszystkim zwiedzanie zabytków oraz sze roko rozumiana rekreacja, ale nie mniej ważne są odwiedziny krewnych i znajomych. Coraz
więk-for a r o u n d 7 0% o f all to u r is ts , rece n tly , how ever, th e h ig h e s t g ro w th h a s b e e n n o te d for foreign to u r is ts a n d in 2 0 0 3 , K raków w a s v isite d b y a r o u n d 7 0 0 ,0 0 0 . T h ree y e a r s la te r, in 2 0 0 6 , th e n u m b e r o f foreign to u r is ts h a d re a c h e d n e a rly 2 .5 m illion, so it h a d m o re th a n trip led . T h e p e a k o f to u r i s t v isits, w h e th e r d o m e stic o r foreign, falls in th e s u m m e r h o lid ay s e a s o n (Ju ly -A u g u st) b u t a m a rk e d in c re a s e h a s a ls o b e e n re c o rd e d in May.
T a b I e I. Tourists in Kraków: 2003-2006
Category [million]2003 [million]2004 [million]2005 [million]2006
Increase: 2003-6 [%l Kraków visitors - total 5.50 6.40 7.10 8.00 45.5 Visitors from abroad 0.70 1.54 2.20 2.45 350 Visitors using tourist accommodation in the city 0.83 1.01 1.17 1.25 50.6
S o u r c e: Małopolska Tourist Organisation (2006).
V isitors from G e rm a n y a n d th e U nited K ingdom d o m in a te in te rm s of incom ing to u rism to Kraków: in 2 0 0 6 th e y acc o u n ted for n early o n e th ird o f all foreign to u rists. T h o se from F ra n c e (7.6%), ltaly (6.7%), th e USA (9.3%) a n d Ireland (3.8%) also c o n s titu te a s u b s ta n tia l s h a r e from abroad. A ro un d o n e frfth o f th e to tal n u m b e r of foreign to u ris ts a re m e m b e rs o f th e Polish co m m u n ity ab ro ad , w hile n early 70% of foreign to u ris ts com e to K raków directly from th e ir ow n c o u n trie s. R esid en ts of M ało polskie W ojew ództw o d o m in ate dom estically (19.3%), along w ith re s id e n ts of th e Śląskie, P od k arp ack ie a n d Św iętokrzyskie W ojewódz-
tw os (in total 25.8% ). A n im p o rta n t g ro u p of
d o m estic v isito rs a re th o s e from th e M azo wieckie W ojew ództw o, in p a rtic u la r W arsaw (12.3% of th e total) ( R o t t e r & W i l k o ń s k a 2007).
T he p u rp o s e o f to u ris t visits to K raków is chiefly th e sig h tsee in g o f h isto rie la n d m a rk s a n d for reerea tio n a s it is b road ly u n d
er-sze znaczenie mają przyjazdy związane z uczest nictwem w życiu kulturalnym, naukowym, gos podarczym i politycznym miasta (kongresy, kon ferencje, seminaria, wystawy oraz innego rodza ju imprezy). Wśród form ruchu turystycznego co raz większe znaczenie mają krótkie przyjazdy w celach rekreacyjnych, związane z pobytami w centrach handlowo-rozrywkowych, udziałem w zabawach klubowych {clubhing), a także przy jazdy dla samej atmosfery miasta (puby, restau racje, spacery, życie towarzyskie, imprezy plene
rowe). W strukturze krajowego ruchu turystycz
nego na uwagę zasługuje znaczący udział podró ży podejmowanych w celach religijnych (ROTTER,
WilkoŃska 2007). Według badań Małopolskiej
Organizacji Turystycznej, w latach 2005 i 2006 mo tywem religijnym kierowało się kilkanaście pro cent odwiedzających krajowych (15,5% - 2005 r.; 10,6% - 2006 r.), co wiąże się bezpośrednio z roz wojem ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium w Krakowie-Łagiewnikach.
4. ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA MIASTA
Atrakcyjność turystyczna Krakowa wynika prze de wszystkim z bogactwa walorów architektonicz nych i zachowanego historycznego układu urba nistycznego dzielnic śródmiejskich. Jako miasto historyczne (historie city) oraz centrum dziedzic twa duchowego narodu i wysokiej kultury, Kra ków niejako w „naturalny” sposób staje się ce lem podróży turystycznych. Na skutek rozwoju społecznego, gospodarczego oraz infrastruktural nego miasta, owa „tradycyjna” atrakcyjność zosta ła jednak na przełomie XX i XXI w. znacznie wzbogacona o elementy, które w dużym stopniu wpłynęły na zmianę charakteru funkcji turystycz nej miasta (M ik a , R o t t e r 2005).
Obecnie do głównych czynników przyciągają cych ruch turystyczny do Krakowa, oprócz wspo mnianego zabytkowego i kulturalnego charakteru miasta, należy zaliczyć:
- zainteresowanie wśród turystów zagranicz nych dziedzictwem epoki socjalizmu (dzielnica Nowa Huta) i kultury judaizmu (dzielnica Kazi mierz);
- liczne wydarzenia kulturalne i festiwale o randze krajowej i międzynarodowej mające swe źródło w bogactwie tradycji i zwyczajów;
- powstanie światowego katolickiego centrum pielgrzymkowego Kraków-Łagiewniki;
stood, b u t v isits to fam ily a n d friend s are n o le ss im p o rtan t. V isits asso ciated w ith c u ltu ra l, acad em ic, econom ic a n d political ev en ts (congresses, co n feren ces, sem in ars, ex h ib itio ns a n d th e like) are g aining in im p o rtan ce. City b re a k s for recreatio n al p u r- p o ses, c o n n e c te d w ith visits to com m ercial a n d e n te rta in m e n t c e n tre s, clubbing, o r sim ply w ith th e in te n tio n to ta s te th e atm o- s p h e re of th e city itself (pubs, re s ta u ra n ts ,
w alks, social life, o u td o o r events) are
im portant. A n o tew o rth y elem en t of dom estic to u rism is th e sig n ifican t s h a r e of jo u m e y s u n d e rta k e n for religious p u rp o s e s (Rotter
& Wilkońska 2007). Following a s tu d y by th e M ałopolska T o u rist O rg an isation , in 2 0 0 5 a n d 2 0 0 6 m ore th a n te n p e rc e n t of Polish visito rs w ere m otivated by religious c o n c e m s (2005: 15.5%: 2 0 06: 10.6%), w hich is directly c o n n e c te d w ith th e d evelopm ent of pilgrim age to th e s a n c tu a ry a t Kraków- Łagiewniki.
4. THE CITYS TOURISM ATTRACTIVENESS
K raków ’s to u r is m a ttr a c tiv e n e s s r e s u lts chiefly from a w ealth of th e city’s archi- te c tu re a n d th e su rv iv in g h isto rical u rb a n lay o u t of its in n e r city d istriets. As a h istorie city a n d a c e n tre o f th e n a tio n ’s sp iritu al h eritag e a n d high c u ltu re , K raków som ehow ‘n atu ra lly ' h a s b eco m e a to u ris t d estin atio n . As a re s u lt of th e city’s social, econom ic a n d in fra s tru c tu ra l dev elo p m en t, a t th e t u m of th e 2 1 st c. its tra d itio n a l attra c tiv e n e ss h a s b e e n en ric h ed b y n ew ele m e n ts w hich have h a d a sig n ifican t im p a c t o n th e ch an g e in th e city’s to u ris t lu n c tio n ( M ik a & R o t t e r 2005).
C urren tly , th e m a jo r factors a ttra c tin g to u rists to Kraków, b esid e th e alread y m en- tio ned h isto rie a n d c u ltu ra l a s s e ts , include th e following:
- foreign v isito rs’ in te re s t in th e heritage of th e c o m m u n is t e ra (the Nowa H u ta district) a n d J e w is h c u ltu re (the Kazimierz district):
- n u m e ro u s in te m a tio n a lly renow ned c u ltu ra l ev en ts a n d festivals, rooted in th e w ealth of trad itio n a n d local cu sto m s;
- th e e s ta b lis h m e n t o f a R om an C ath o lic p ilg rim ag e c e n tre a t K raków -Ł agiew niki;
-szybki rozwój przedsiębiorczości; - potencjał naukowy i akademicki miasta; - ilościowy i jakościowy rozwój bazy gastrono micznej ;
- rozwój centrów handlowych i handlowo- rozrywkowych;
- atmosferę miasta, szczególnie w otoczeniu Rynku Starego Miasta;
- bliskość innych ośrodków turystycznych, jak Ojcowski Park Narodowy, Muzeum Żup Sol nych w Wieliczce (UNESCO), Muzeum Marty rologii w Oświęcimiu-Brzezince (UNESCO).
4.1. MIASTO HISTORYCZNE A DZIEDZICTWO SOCJALIZMU
Podstawowymi elementami kształtującymi atrak cyjność turystyczną Krakowa są: bogactwo wa lorów kulturowych, duża koncentracja zabytków w historycznej dzielnicy śródmiejskiej oraz gęsta sieć placówek i instytucji kulturalnych, głównie muzeów, teatrów oraz kin (Faracik. 2007). Kra ków, który jako jedno z niewielu miast polskich nie uległ zniszczeniu w czasie II wojny świato wej, dysponuje zasobami dóbr kultury o najwyż szych wartościach historycznych i artystycznych w skali światowej. Rejestr zabytków obejmuje 1236 obiektów wpisanych w 1978 r. na Listę Świa towego Dziedzictwa Naturalnego i Kulturowego UNESCO. Większość z nich wchodzi w skład zespołów zabytkowych Starego Miasta, Stradomia i Kazimierza.
Głównym skupiskiem obiektów zabytkowych jest Stare Miasto, gdzie na obszarze 72 ha znajdu
je się ich aż 1024 (GÓRKA 2004; WARSZYŃSKA
1994-1995). Dzielnica ta, otoczona zielenią Plant, obejmuje Rynek wraz z dochodzącymi uliczka mi oraz Zamek na Wawelu. Mimo że stale peł ni funkcję mieszkaniową (5,3 tys. mieszkańców)
(GÓRKA 2004), stanowi centralną dzielnicę tury
styczną Krakowa i główną przestrzeń koncen tracji ruchu turystycznego. Na podkreślenie zasłu guje specjalna, typowa dla Krakowa, atmosfera Starego Rynku zajmującego powierzchnię 4 ha, która przyciągająca turystów, poprzez skupiają ce się tu życie kulturalne, kawiarniane i turystycz ne miasta. Społeczno-kulturowa i architektonicz na atmosfera krakowskiego Starego Miasta jest bez wątpienia wyjątkowa w skali ogólnopolskiej, a jej atrakcyjność podnosi jeszcze, coraz bardziej odczuwalny, międzynarodowy charakter Krakowa.
Współcześnie ważnym elementem wpływają cym na atrakcyjność turystyczną miasta w skali
- th e city’s b u rg e o n in g b u s in e s s develop- m ent;
- th e city’s re s e a rc h a n d acad em ic poten- tial;
- th e q u a n tita tiv e a n d q u alitative develop- m e n t of c aterin g services;
- th e d ev elo p m en t o f com m ercial c e n tre s a n d e n te rta in m e n t facilities;
- th e a tm o sp h e ric ą u a lity of th e city, in p a rtic u la r a r o u n d th e m a in s ą u a re (R y n e k
Główny) in th e Old Town;
- th e proxim ity o f o th e r to u rist ce n tre s s u c h a s Ojców N ational P ark, a n d UNESCO- listed s ite s s u c h a s th e s a lt m ine m u s e u m in W ieliczka a n d th e m em oriał m u s e u m of A usch w itz-B irk en au .
4.1. A HISTORIC CITY VERSUS
THE HERITAGE OF THE COMMUNIST ERA
T he b asie e le m e n ts w h ich s h a p e th e to u rist a ttra c tiv e n e ss of K raków are its c u ltu ra l rich es, a high c o n c e n tra tio n of la n d m a rk s in th e h isto rie in n e r d is tric t a n d a d e n se n et- w ork of c u ltu ra l e s ta b lis h m e n ts a n d in stitu - tions, m ainly m u se u m s, th e atres an d cinem as
(Faracik 2007). K raków, o n e of th e few
Polish cities w h ich w ere n o t d estroy ed d u r- ing WWII, a b o u n d s w ith c u ltu ra l a s s e ts of th e h ig h e st h isto rical a n d artistic s ta n d a rd s , a n d of w orld significance. It h a s 1236 build- ings a n d la n d m a rk s o n th e UNESCO w orld n a tu ra l a n d c u ltu ra l h eritag e list. M ost of th e se a re located in th e h isto rie Old Town, a n d th e d istric ts o f S tra d o m a n d Kazimierz.
H istorie la n d m a rk s a re m ainly cen tred w ith in th e O ld Tow n, w h ere 1024 m ay b e found in a n a re a o f j u s t 72 h a ( G ó r k a 2004, W a r s z y ń s k a 1994-5). T he district, su r- ro u n d e d b y th e g re e n e ry o f Planty p ark, in c lu d es th e m a in s ą u a r e to g e th er w ith th e s tre e ts th a t lead to it, a n d Wawel Castle. D esp ite its h isto rical c h ara cter, th e Old Tow n is still a re sid e n tia l d istrict (5300 in h a b ita n ts) ( G ó r k a 2004), w hile also being th e city’s c e n tra l to u ris t d istric t a n d d estin a- tion for to u rists. T h e sp ecial atm o sp h ere a ro u n d th e m a in s ą u a re , typical of Kraków, sh o u ld b e high lig hted . T h e s ą u a re covers a n a re a of 4 h a, its a tm o s p h e re a ttra c ts to u rists a s it is th e focu s of th e city's c u ltu ra l a n d to u rist life, a n d it is lin ed w ith atm o sp h eric cafes. U n do ub tedly, th e so cio -cu ltu ral a n d
międzynarodowej jest historyczny i urbanistycz ny charakter dzielnicy Nowa Iluta (PAWLUSIŃSKI 2006). Dzielnica ta stanowi wyjątkowy w skali ogólnopolskiej i europejskiej przykład rozwiązań urbanistycznych i spoleczno-funkcjonalnych mo delowego miasta socjalistycznego. Została wybu dowana w latach 50. i 60. XX w. na tzw. surowym korzeniu i przez cały okres minionego systemu politycznego była uznawana za symbol socjali stycznej modernizacji i uprzemysłowienia kraju. Szczególną wartość reprezentuje najstarsza część tej dzielnicy, która stanowi zwarty układ urbani styczny. Od roku 2005 została uznana za zabytek i jest objęta szczególną ochroną prawną. Obec nie trwają także prace nad wpisaniem kompo zycji urbanistycznej Nowej Huty na listę świato wego dziedzictwa UNESCO. Zainteresowanie, ja kie wzbudzają w społeczeństwie świata zachod niego pozostałości okresu socjalizmu w krajach byłego bloku wschodniego, sprawia, że Nowa Hu ta ma duże potencjalne możliwości rozwoju ja ko obszar zainteresowania turystycznego. Zasadni czy problem w kształtowaniu oferty turystycznej Nowej Huty wiąże się ze sposobem ekspozycji jej socjalistycznego dziedzictwa oraz rozwojem koniecznej infrastruktury turystycznej, a szczegól nie bazy hotelowej. Wśród propozycji prezenta cji spuścizny socjalizmu i jej udostępniania do ce lów turystycznych przeważyła koncepcja nawią zująca do idei ekomuzeum (muzeum rozproszo nego), która nie sprowadza ekspozycji do jedne go budynku, lecz umieszcza ją w różnych miej
scach na całym obszarze dzielnicy (PAWLUSIŃ-
SKI 2006). Podstawę wyznaczania tematycznych
tras turystycznych po Nowej Hucie tworzy więc grupa wybranych obiektów, których węzeł stanowi Plac Centralny.
4.2. DZIEDZICTWO KULTURY JUDAIZMU
Duże możliwości rozwoju turystyki międzynaro dowej związane są z dziedzictwem mieszkającej w Krakowie przed II wojną światową ludności żydowskiej, która stanowiła wówczas znaczący odsetek mieszkańców miasta. Największym bo gactwem materialnego i duchowego dziedzictwa kultury żydowskiej dysponuje krakowska dzielni ca Kazimierz. Jej unikatowy charakter związa ny jest z występowaniem na obszarze Kazimie rza licznych zespołów zabytkowych, w tym wielu Wywodzących się z kultury judaistycznej. Waż nym impulsem do międzynarodowej promocji
a rc h ite c tu ra l a tm o s p h e re o f K raków 's Old T ow n is u n ią u e to P oland, w hile th e in- creasing ly visible in te m a tio n a l ap p ea l of K raków a d d s to its a ttra c tiv e n e ss.
Today, th e h isto rie a n d u r b a n a s p e c ts of Nowa H u ta d is tric t ( P a w l u s i ń s k i 2006) have b eeom e a n im p o rta n t elem en t, e n h a n c in g th e city’s to u rism a ttra c tiv e n e ss, a s a n exam ple of a n u r b a n la y o u t a n d th e socio- fu n ctio n al c o n c e p t o f a m odel c o m m u n ist city, u n ią u e b o th in P o lan d a n d in E uropę. T he d istric t w a s p la n n e d a n d b u ilt from sc ra tc h in th e 19 50s a n d 6 0 s a n d th ro u g h - o u t th e e n tire p erio d o f c o m m u n is t ru le th is d istric t sto o d a s a sy m b o l of th e c o u n tiy ’s m o d e m isa tio n a n d in d u stria lisa tio n a s r u n b y c o m m u n is t ideology. T he o ld est p a r t of th e d istric t re p re s e n ts a sp ecial a s s e t d u e to its co m p act u r b a n la y o u t a n d in 2 0 0 5 it w as declared a h isto rie a re a u n d e r special legał protection. Efforts a re c u rre n tly being m ad e to in clu d e Nowa H u ta ’s u r b a n lay o u t o n th e
UNESCO W orld H eritage List. The in te re s t
sh o w ed b y th e W este rn w orld in th e rem - n a n ts o f th e c o m m u n is t period in th e c o u n trie s of th e fo rm er E a s te m bloc h a s b ro u g h t g re a te r d ev elo p m en t o p p o rtu n itie s for Nowa H u ta a s a to u rism area. The m ain is s u e is h o w to s tr u c tu re its to u ris t attrac- tions in te rm s of th e exhibition of its heritage of th e c o m m u n is t e ra a n d th e d evelopm ent of th e n e c e ss a ry to u ris t in fra stru c tu re , in p a rtic u la r h o te l facilities. A m ong proposed p re s e n ta tio n s of th e legacy o f co m m u n ism for to u rism p u rp o se s, th e w in n in g id ea w as th a t o f a n ‘e c o -m u se u m ’, in w h ich a n ex- hib itio n is n o t m erely h o u s e d in one build- ing b u t in v a rio u s lo catio n s th ro u g h o u t th e d istric t ( P a w l u s i ń s k i 2006). A g ro u p of se- lected site s w ith its k ey a t Plac Centralny (the c e n tra l s ą u a re ) will form th e core for th e m atic to u ris t ro u te s.
4.2. THE JEWISH CULTURAL HERITAGE
T h ere a re g re a t o p p o rtu n itie s for th e d ev elop m en t of in te m a tio n a l to u rism offered by th e h eritag e o f th e J e w is h co m m u n ity th a t lived in K raków before WW11 c o n stitu t- ing a h ig h p ro p o rtio n o f th e city’s resid e n ts a t th e tim e. T he g re a te s t w ealth of th e m ateria ł a n d sp iritu a l h eritag e of J e w ish c u ltu re m a y b e fo u n d in K rak ó w s Kazimierz
dziedzictwa judaizmu Krakowa był sukces filmu „Lista Schindlera” ( M i k a , ROTTER 2005). Pamiąt
ki kultury narodu żydowskiego stanowią głów ny punkt docelowy turystyki przyjazdowej miesz kańców Izraela oraz wyznawców judaizmu z in nych części świata (tzw. Jewish tours). Wielkość tego ruchu utrzymuje się na poziomie 30-40 tys. osób rocznie i koncentruje się przede wszystkim w rejonie zespołu bożnic na Kazimierzu, dawne go getta żydowskiego oraz dawnego obozu pracy w Płaszowie.
Od początku lat 90. XX w. funkcja turystycz na Kazimierza, który określić można jako dzielni cę „satelitarną” w stosunku do centralnej dzielni cy Starego Miasta, rozwija się bardzo dynamicz nie. Atrakcyjność turystyczną podnoszą tu m.in. stylowe puby i kawiarnie - często o bardzo wy rafinowanej atmosferze. Towarzyszy temu roz kwit życia kulturalnego i towarzyskiego. Współ cześnie rozwój funkcji turystycznej na Kazimie rzu traktuje się jako jeden ze strategicznych czyn ników wspomagających proces rewitalizacji tej dzielnicy.
4.3. KRAKÓW JAKO CENTRUM TURYSTYKI PIELGRZYMKOWEJ Przyjazdy do Krakowa o charakterze pielgrzym kowym mają wielowiekowe tradycje. Początko wo związane były z podróżowaniem do grobów i relikwii świętych (m.in. kult św. Stanisława, bi skupa krakowskiego, kult św. Jadwigi królowej Polski) oraz oddawaniem czci znajdującym się w krakowskich kościołach cudownym obrazom i krzyżom. W latach 90. XX w. Kraków wyrósł do rangi światowego katolickiego centrum piel grzymkowego, dzięki kultowi Miłosierdzia Boże go i sanktuarium w dzielnicy Kraków-Łagiewni- ki. Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie- Łagiewnikach, formalnie zatwierdzone w 1992 r., przyciągało pielgrzymów już w latach 70. XX w. Gwałtowny wzrost ruchu pielgrzymkowego do Krakowa nastąpi! wraz z formalnym zatwierdze niem kultu Miłosierdzia Bożego przez Stolicę Apostolską oraz kanonizacją św. Faustyny Kowal skiej w 2000 r. (S O L JA N , M A T L A K 2000). Sanktu
arium to, stanowiące światowe centrum kultu Bo żego Miłosierdzia, należy obecnie do wąskiej gru py najważniejszych ośrodków kultu religijnego
na świecie (JACKOW SKI 2000). Dla zwiększającego
się ruchu pielgrzymkowego wybudowano w Ła giewnikach nową świątynię oraz Dom Pielgrzyma.
d istric t w h ic h is u n ią u e d u e to th e large num tacr o f its h isto rie bu ild in g s, in clu d in g m a n y a sso c ia te d w ith J e w is h cu ltu re. The s u c c e s s o f S p ielberg’s film, Schindler’s U s t w as a n im p o rta n t s tim u lu s for th e in te m a t- ional p ro m o tio n o f J e w is h heritage in K raków (Mika & Ro ite r 2005). T he relics of J e w is h c u ltu re a re th e m a in d e stin a tio n s for incom ing to u rism b o th for Israelis a n d J e w s from o th e r p a r ts o f th e w orld (Jew ish tours). T he volum e of th is m o v em en t re m a in s a t a level of 3 0 -4 0 ,0 0 0 p e r y e a r a n d is cen tred a ro u n d th e co m plex o f sy n ag o g u es in Ka zimierz, a form er J e w is h G hetto, a n d th e form er Nazi la b o u r c a m p in Plaszów.
S ince th e early 1990s, th e to u rist func- tion of Kazimierz a satellite d istrict to the cen tral Old Town, h a s developed dynam i- cally. The to u rism attractiv en ess of the area is e n h a n c e d b y th e p resen ce of n u m e ro u s p u b s a n d so p h isticated cafes. It is accom - panied by a D ourishing cu ltu ral a n d social life. Presently, th e d evelopm ent of to u rism of Kazimierz is co n sid ered to be a strategie factor su p p o rtin g th e d is trie fs revitalisation.
4.3. KRAKÓW AS A CENTRE OF PILGRIMAGE TOURISM
P ilgrim ages to K raków a re a cen tu ries-o ld tradition. Initially, th e y w ere co n n ected w ith pilgrim ages to th e g rav es a n d relics of s a in ts (e.g. th e w o rsh ip of St. S ta n isła w - a b ish o p of Kraków, a n d St. Ja d w ig a - a Polish queen), a n d th e v e n e ra tio n of m iracu lo u s ico ns a n d crucifixes in K raków ’s c h u rc h e s. In th e 1990s, K raków w a s ra n k e d am ong w o rld-renow ned R o m an C atholic pilgrim age cen tres, d u e to th e w o rsh ip of th e Divine M ercy a t th e s a n c tu a r y in Kraków-Łagiew- niki district. T h is s a n c tu a ry w as fonnally approved in 1992, b u t h a d attracted pilgrims a s early a s th e 1970s. A h ig h grow th in pilgrim ages to K raków w as recorded a s a re s u lt of th e form al confirm ation of th e w o rsh ip of Divine M ercy by th e Holy S ee a n d th e can o n izatio n o f S t. F a u s ty n a K owalska in 2 0 0 0 (Sołjan & M a t l a k 2000). As a world c en tre of th e w o rsh ip of Divine Mercy, th e s a n c tu a ry is no w o n e of a sm ali g rou p of th e m o st im p o rta n t w orld c e n tre s of religious w o rsh ip (Jackowski 2000). To acco m m o date th e in e re asin g pilgrim age m o v em en t a new
Szacuje się, że obecnie do sanktuarium przyjeż dża rocznie około 1,5 min pielgrzymów indywi dualnych oraz w grupach zorganizowanych, z Pol ski i z całego świata. Pielgrzymi zagraniczni sta nowią około 20% wszystkich pielgrzymujących. Najwięcej zagranicznych pątników przybywa do Krakowa z Austrii, Niemiec, Francji, Włoch, Irlan dii i Wielkiej Brytanii, a także ze Stanów Zjedno czonych, Kanady, Japonii i Filipin (JaCKOWSK.1 2000).
4.4. BIZNES I EDUKACJA
Współcześnie coraz ważniejszym czynnikiem wpływającym na rozwój turystyki w mieście jest przedsiębiorczość. Kraków zajmuje drugie po Warszawie miejsce w Polsce pod względem przy jazdów w celach biznesowych. Od wielu lat sys tematycznie przybywa w Krakowie podmiotów go spodarczych. W roku 2006 ich liczba wyniosła
104 426 i zwiększyła się o olc. 10,5% w stosunku do roku 2002 (Raport o stanie... 2006). Zdecydo wana większość (98,1%) to podmioty sektora pry watnego. Największe inwestycje zagraniczne lat 90. XX w. w Krakowie dotyczyły sektorów: ban kowego, przemysłowego oraz handlowego. Zna czący udział kapitału zagranicznego widoczny jest również na rynku hotelowym. Inwestorami są głównie firmy europejskie - niemieckie, austriac kie, francuskie, brytyjskie, włoskie i duńskie oraz przedsiębiorstwa amerykańskie.
Szczególnie ważna jest rola Krakowa jako ośrodka naukowego i edukacyjnego. W mieście znajdują się 23 wyższe uczelnie (10 państwowych i 13 niepaństwowych) kształcące ok. 180 tys. studentów. Potencjał akademicki w znaczący spo sób wpływa więc na wizerunek Krakowa, jako miasta wiedzy i ludzi młodych. Stwarza to trwałe podstawy dla rozwoju turystyki edukacyjnej nie tylko w sferze kontaktów między uczelniami i wy miany studentów, ale także kształcenia i realizacji zainteresowań ludzi dorosłych.
W minionych kilku latach wzrósł także poten cjał miasta dla rozwoju turystyki kongresowej. Przez lata 90. XX w. Kraków borykał się z nie dostatkiem miejsc do organizacji spotkań bizne sowych i naukowych. Obecnie sytuacja ta uległa znacznej poprawie. W 2007 r. na liście Biura Kongresów przy Urzędzie Miasta Krakowa było już 71 różnych obiektów przewidzianych jako miejsca tego rodzaju spotkań (Raport o stanie... 2006). Są wśród nich m.in. sale hotelowe,
uniwer-c h u runiwer-c h a n d a pilgrim h o u s e w ere b u ilt in Łagiewniki a n d it is e stim a te d th a t it is visited by a r o u n d 1.5 m illion pilgrim s p er year, b o th in d iv id u al a n d o rg an ised g ro u p s from P oland a n d c o u n trie s all over th e w orld (approxim ately 20%). T he h ig h e st n u m b e rs com e from A u stria, G erm any, France, Italy, G re a t B ritain a s well a s th e USA, C an ad a , J a p a n a n d th e P hilippines ( J a c k o w s k i 2000).
4.4. BUSINESS AND EDUCATION
B u s in e s s is c u rre n tly g ain in g im p o rtan ce a s a n e le m e n t in flu en cin g th e develo p m en t of to u rism in th e city a n d K raków is ra n k e d seco n d in P olan d afte r W arsaw a s a d estin a- tion for b u s in e s s trip s. F or m a n y y e a rs th e n u m b e r of b u s in e s s e s in K raków h a s grow n stead ily a n d in 2 0 0 6 th e re w ere 104,426, ap pro xim ately 10.5% m ore th a n 20 0 2 (R a
port o sta n ie ... 2006) w ith th e v a s t m ajority
(98.1%) in th e private sec tor. T he larg est foreign in v e stm e n ts in K raków in th e 1990s w ere in th e b a n k in g , in d u s tiy a n d com m er- cial secto rs b u t a s u b s ta n tia l in p u t w as also reco rd ed for th e h o te l in d u s tiy . Investors are chiefly E u ro p e a n c o m p an ies b a s e d in G en n an y , F ran ce, G re a t B ritain, Italy a n d D en m ark , a s well a s A m erican firm s.
T he role of K raków a s a n acad em ic a n d ed u c a tio n a l c e n tre is o f p a rtic u la r im p o rt an ce. T h ere a re 2 3 in s titu tio n s of h ig h er e d u c a tio n in th e city (10 s ta te a n d 13 private), a tte n d e d b y ap p ro x im ately 180,000 s tu d e n ts . T h u s , th e aca d em ic p oten tial signilicantly in flu en ces th e im age of K raków a s a ‘city o f know ledge' a n d y o u n g people. T h is h a s c re a te d s o u n d fo u n d a tio n s for th e dev elo p m en t of aca d em ic to u rism , n o t only in te rm s of c o n ta c ts b etw ee n u n iv ersities a n d for s tu d e n t ex ch a n g es, b u t also a s reg ard s a d u lt ed u ca tio n .
O ver th e p a s t few y e a rs th e city’s p o te n tial for th e d ev elo p m en t of co n g ress to u rism h a s also grow n. In th e 1990s th ere w as a sh o rtag e of v e n u e s for b u s in e s s a n d a c a dem ic m e etin g s in K raków b u t now adays, th e s itu a tio n h a s im proved significantly. In 2 0 0 7 th e re w ere a s m a n y a s 71 d ifferen t c o n fe re n c e facilities for s u c h m e e tin g s on th e re c o rd s k e p t b y th e ‘C on gress B u re a u ’ of K raków City C o un cil (Raport o stanie...
syteckie i pałacowe. Największym zapleczem kon ferencyjnym dysponuje Uniwersytet Jagielloński z oddanym do użytku w 2005 r. Audytorium Ma- ximum, oferującym łącznie 1850 miejsc. Zaple cze konferencyjne miasta jest jednak wciąż niewy starczające. W trakcie realizacji są kolejne inwe stycje połączone zazwyczaj z rozbudową bazy ho telowej .
4.5. CENTRA HANDLOWE 1 HANDLOWO- -ROZRYWKOWI2
Z punktu widzenia turystyki jednodniowej istotne znaczenie mają centra handlowe, rozrywkowe (np. park wodny, kina wielkoekranowe) i centra hand- lowo-rozrywkowe, które uznawane są za ważne atrakcje turystyczne. Rozwój dużych obiektów handlowych i handlowo-rozrywkowych stal się czynnikiem przyciągającym nie tylko ludność mieszkającą w strefie podmiejskiej Krakowa, ale także mieszkańców sąsiednich aglomeracji (głów nie Górnego Śląska). Pod koniec 2006 r. działało w mieście 27 handlowych obiektów wielkopowie- rzchniowych, o łącznej powierzchni 320,8 tys. m2. Największymi centrami handlowo-rozrywkowy- mi są - położone w bezpośrednim sąsiedztwie Sta rego Miasta - Galeria Krakowska (270 sklepów), Galeria Kazimierz (130 sklepów) i Kraków Plaża (110 sklepów), które skupiają prawie 40% zaso bów powierzchni handlowej wszystkich tego ro dzaju obiektów (Raport o stanie... 2006). Inne du że obiekty handlowe (m.in. M l, Centrum Zako pianka) powstały przy głównych trasach komuni kacyjnych miasta, prowadzących w stronę najwię kszych skupisk mieszkaniowych. Wszystkie cent ra dysponują parkingami (45-1400 miejsc postojo wych). Budowa niektórych obiektów wymusiła też zastosowanie nowych rozwiązań komunikacyjnych
(Więcław 2000).
2006), in c lu d in g co n feren ce ro o m s a t hotels, u n iv e rsities a n d p alaces. S ince 2005, th e Jag iello n ian U niversity h a s h a d th e largest offer o f co n feren ce facilities, w ith th e Audi-
toriurn M cudmwn w h ich offers 1850 places.
However, th e city’s acco m m o d atio n ofler is still in su ffleien t a lth o u g h fu rth e r invest- m e n ts in th is a re a a re u nd erw ay , m ostly c o n n e c te d w ith h o te l d e v e lo p m e n ts.
4.5. COMMERCIAL AND ENTERTAINMENT CENTRES
C om m ercial a n d e n te rta in m e n t ce n tre s (e.g. ‘w a te r p a r k s ’ a n d larg e -sc re en cinem as) a re im p o rta n t for o n e -d a y to u rism , along w ith com b in ed co m m ercial a n d e n te rta in m e n t c e n tre s w h ich a re co n sid ered im p o rt a n t to to u ris t a ttra c tio n s . T he developm ent of large s u c h c e n tre s h a s a ttra c te d n o t only re s id e n ts from K raków ’s s u rro u n d in g dis- tricts, b u t also o f n eig h b o u rin g c o n u rb a tio n s (chiefly U p p er Silesia). At th e e n d of 2006, th e re w ere 2 7 large-size sh o p p in g facilities in th e city, w ith a to tal lloor a re a of 3 2 0 ,8 0 0 s q m. T h e la rg e st a re Galeria K ra ko w ska (270 sh ops), Galeria K azim ierz (130 shops) a n d K raków P laża (110 sh ops) in th e d irect vicinity of th e Old Town, acc o u n tin g for alm o st 40% of th e co m m ercial sp ace in all facilities of th is type (Raport o stanie... 2006). O th e r large c e n tre s (e.g. M l, C entrum Z ako
pianka) h av e s p r u n g u p along th e city’s
m a in tr a n s p o rt ro u te s leading to th e larg est h o u sin g e s ta te s a n d all h av e th e ir ow n c a r p a rk s (4 5 -1 4 0 0 p la ces each). T h e develop- m e n t of s u c h facilities h a s led to new tra n s p o rt so lu tio n s ( W i ę c ł a w 2000).
4.6. PLENEROWE IMPREZY KULTURALNE I WYDARZENIA SPORTOWE
Przestrzeń Starego Miasta wykorzystywana jest także w celu organizacji różnych wydarzeń kul turalnych i festiwali ulicznych. Bogata historia miasta i zachowane do dziś tradycje znajdują od bicie w obecnej ofercie kulturalnej Krakowa
(PAWLUSIŃSKI 2007). Ogółem w Krakowie corocz
nie ma miejsce ponad 1100 wydarzeń kultural nych, w tym kilkadziesiąt o randze festiwali i kon kursów artystycznych. Do najpopularniejszych,
4.6. OUTDOOR CULTURAL EVENTS AND SPORTS EVENTS
T h e O ld T ow n offers s p a c e for v ario u s c u ltu ra l e v e n ts a n d S treet festivals a n d th e city’s ric h h is to ry o f c o n tin u in g tra d itio n s a re reflected in w h a t K raków offers to day
( P a w l u s i ń s k i 2007). O ver 1100 c u ltu ra l
e v e n ts ta k e p la ce in K raków every year, in c lu d in g d o z e n s o f festivals a n d a r t co m p etitio n s. A m ong th e m o s t p o p u la r b a s e d o n old tra d itio n s are: E m a u s,
Ląj-bazujących na dawnych tradycjach, należy zali czyć: Emaus, Lajkonik, Rękawkę, Wianki, konkurs tradycyjnych szopek bożonarodzeniowych, festi wale uliczne - teatralne, kulinarne oraz studenc kie Juwenalia. W imprezach tych uczestniczy zwy kle od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy osób. Wydarzeniem kulturalnym o randze międzyna rodowej jest Festiwal Kultury Żydowskiej. Jest to jeden z największych tego typu festiwali na świe cić. Odbywa się od 1988 r., na przełomie czerwca i lipca, i trwa 9 dni. Festiwal obejmuje ponad 120 imprez kulturalnych. Oprócz koncertów muzycz nych w programie znajdują się też: wykłady, wystawy, warsztaty, spektakle teatralne, pokazy filmowe, promocje książek, a także wycieczki przybliżające przeszłość dzielnicy Kazimierz i jej dawnych mieszkańców. Szczególną popularnością wśród gości festiwalu cieszą się zajęcia o charak terze warsztatów, m.in.: kaligrafia hebrajska, ję zyk jidysz, tradycyjny taniec ludowy czy kuchnia żydowska.
konik, R ę k a w k a W ia n k i a co m p etitio n for
th e b e s t n a t m ty crib , a n d S treet festivals (th eatrieal, e u lin a ry a n d th e Ju w e n a lia s tu d e n t festival). T h e se ev e n ts u su a lly a ttr a c t a u d ie n c e s ra n g in g from 1 0 ,0 0 0 - 100 ,0 0 0 p eople. T h e J e w is h C u ltu re F estival is a n in te m a tio n a lly ren o w n ed c u ltu ra l ev en t, a n d o n e of w orld’s la rg e st s u c h festivals. It h a s b e e n h eld reg u larły siń c e 1988 in la te J u n e a n d early J u ly , a n d la s ts for n in e d a y s c o n s is tin g o f over 120 v a rio u s c u ltu r a l ev en ts. A longside m u sic a l co n c e rts, th e re a re e x h ib itio n s, w o rk sh o p s, th e a trie a l p e rfo rm a n c e s, films, literary ev en ts, a s w ell a s to u r s o f K azim ierz to fam iliarise v isito rs w ith th e h isto ry o f th e d is tric t a n d its fo rm er re s id e n ts. W ork s h o p s in H ebrew calligraphy, Y iddish, tradi- tio n al J e w is h d a n c e a n d c u isin e a re p a r t of th e festival’s p a r tic u la r in te re s t.
5. THE DEVELOPMENT OF TOURIST
5. ROZWÓJ BAZY NOCLEGOWEJ ACCOMMODATION
Zainteresowanie turystów przyjazdami do Krako wa stale wzrasta, do czego przyczynia się dobrze rozwinięta, nowoczesna baza noclegowa, pozwala jąca zaspokoić zróżnicowane potrzeby i preferen cje turystów. W latach 1990-2006 liczba rejestro wanych obiektów noclegowych w Krakowie wzro sła z 47 do 290, co spowodowało przyrost pojem ności recepcyjnej miasta z 9,1 do 29,5 tys. miejsc noclegowych (tab. II).
T h e in te r e s t in to u r i s t v is its to K raków is gro w in g ste a d ily , p a rtly a s a r e s u lt o f th e w ell-d ev elo p ed s y s te m o f m o d e m h o te l facilities t h a t m e e t d iffe re n t to u r i s f s n e e d s a n d p re fe re n c e s . F ro m 1 9 9 0 to 2 0 0 6 th e n u m b e r o f re g is te re d h o te ls in K raków grew fro m 4 7 to 2 9 0 , p ro d u c in g a n in- c re a s e in th e city ’s re c e p tio n c a p a c ity from 9 1 0 0 to 2 9 ,5 0 0 h o te l b e d s (Table II).
T a b e l a II. Zmiany wielkości rejestrowanej bazy noclegowej w Krakowie T a b l e II. Changes in the number of registered hotel facilities in Kraków:
w latach 1990-2006 -j 990-2006
Cecha 1990 r. 2006 r. % zmian
Liczba obiektów noclegowych 47 290 617,0 Liczba miejsc noclegowych 9107 29 500 323,9
Feature 1990 2006 Change in %
The number of hotels 47 290 617.0
The number of hotel rooms 9 107 29 500 323.9
Ź r ó d ł o : Rocznik statystyczny miasta Krakowa, 198, US w Krakowie, S o u r c e: Rocznik statystyczny miasta Krakowa [City of Kraków Statis-Kraków; ww.stat.gov.pl. tical Yearbook] 198, Statistical Office in Kraków, Kraków; www.stat.gov.pl.
5.1. BAZA HOTELOWA'
W Krakowie szczególnie szybko rozwijającym się sektorem w latach 90. XX w. był sektor hotelo wy, Według danych Głównego Urzędu Statystycz nego, między rokiem 1990 a 2006 liczba hoteli w mieście wrosła z 18 do 104 (tab. III). Każdego
5.1. HOTEL ACCOMMODATION
T he ho tel in d u s tiy w a s a p articu la rly rapidly developing s e c to r in K raków in th e 1990s. From th e d a ta provided b y th e C en tral S tatistic al Office, th e n u m b e r of h o tels in th e city grew from 18 to 104 b e tw e e n 1990 a n d
roku powstawały nowe hotele, ale modernizowa no też obiekty już istniejące. Liczba hoteli wzro sła w tym okresie niemal sześciokrotnie, a licz ba miejsc ponad trzykrotnie. Szczególnie szyb kie tempo powstawania nowych obiektów hotelo wych notuje się od końca lat 90. XX w. Pomię dzy rokiem 2003 a 2006 rozpoczęło działalność 35 nowych hoteli. W roku 2006 pod względem liczby obiektów Kraków dysponował najlepiej rozwiniętą bazą hotelową spośród wszystkich du żych miast w Polsce, a z punku widzenia licz by pokoi zajmował drugą pozycję po Warszawie (rys. 2).
2 0 0 6 (Table III) w ith n ew h o te ls b ein g e s ta b lis h e d e a c h y e a r a n d ex istin g facilities m o d e m is e d . 'I b e n u m b e r o f h o te ls grew a lm o s t six tirn es in th a t p eriod, a n d th e n u m b e r o f b e d s m o re th a n tripled. S ince th e la te 19 9 0 s, a p a rtic u la rly h ig h ra te of g ro w th h a s b e e n rec o rd e d a n d b etw een 2 0 0 3 a n d 2 0 0 6 3 5 n e w h o te ls o p en ed . In 2 0 0 6 , K raków h a d th e b e s t developed hotel facilities o f all th e larg e cities in P o lan d in te rm s o f th e n u m b e r o f h o tels, w hile in te rm s of ro o m s it w a s s e c o n d a fte r W arsaw (Fig. 2). Liczba hoteli 1 2 0 1---100 • BO • 60 ■ 40 • 20 ■ 0 ■
liczba pokoi hotelowych 12 000
ML
Gdańsk Kraków Poznań Warszawa Wrocław
10000 0000 6000 4 000 2000 0 Number ol hotels 120i---100 80 60 40 20 0
Number ot hotels rooms 12 000
nu
Gdańsk Kraków Poznań Warszawa Wroctaw
10000 8 000 6000 4 000 2000 0
Rys. 2. Wielkość bazy hotelowej w wybranych dużych miastach w Polsce ( ź r ó d ł o : Główny Urząd Statystyczny)
Fig. 2. Ouantity of hotel accommodation in selected large cities in Poland (s o u r c e: Central Statistical Office)
Aktualna wielkość bazy noclegowej wystar czająco zaspokaja potrzeby turystów odwiedzają cych miasto. Według danych GUS, w latach 2005 i 2006 średnioroczne wykorzystanie bazy nocle gowej wyniosło około 50%, przy czym w sezo nie tuiystycznym (IV-X) wahało się pomiędzy 52 a 68%. Nieco wyższe było wykorzystanie bazy hotelowej, które dla poszczególnych lat wynosiło średnio około 54%, przy czym w sezonach tury stycznych jego wskaźnik wzrastał do 54,5 i 57% (kwiecień 2005 i 2006) oraz 75 i 65,9% (sierpień
2005, wrzesień 2006) (ROTTER 2006).
T a b e l a III. Zmiany wielkości skategoryzowanej bazy hotelowej w Krakowie w latach 1990-2006
Wyszczególnienie 1990 r. 2006 r. % zmian
Liczba hoteli 18 104 577,7
Liczba miejsc noclegowych w hotelach 3 434 12 500 364,0 Udział miejsc hotelowych w
pojemności recepcyjnej miasta (w %) 37,7 50,8 X
The c u rre n t acco m m o d atio n capacity is sufficient to satisfy th e n e e d s of to u rists visiting th e city. F rom th e G eneral S tatistical Office d ata, in 2 0 0 5 a n d 2 0 0 6 th e average a n n u a l booking ra te for accom m odation facilities w as a ro u n d 50%, while in the tourist se a so n (April-October) ran g in g betw een 52 a n d 68% . H otels w ere booked a t a slightly h ig h er rate, a ro u n d 54% o n average in re- spective years, w hile in to u ris t s e a s o n s th is figurę grew to 54.5% a n d 57% (April 200 5 a n d 2006) a n d 75% a n d 65.9% (August 2005, S ep te m b er 2006) ( R o t t e r 2006).
T a b l e III. Changes in the reception capacity of Kraków: 1990 and 2006
Wyszczególnienie 1990 2006 Change in %
The number of hotels 18 104 577,7
The number of beds 3434 12 500 364,0
The proportion of hotel rooms in the
city's ‘reception capacity' 37,7 50,8 X
Ź r ó d ł o : Rocznik statystyczny miasta Krakowa, 198, US w Krakowie, Kraków; www.sfat.gov.pl.
S o u r c e: Rocznik statystyczny miasta Krakowa [City of Kraków Statistical Yearbookj, 198, Statistical Office in Kraków, Kraków; www.stat. gov.pl.
Spośród 290 obiektów świadczących usługi noclegowe w 2006 r. 104 to hotele, których łączna pojemność recepcyjna wynosiła 6230 pokoi. Daje to ok. 12,5 tys. miejsc noclegowych. Większość (95) stanowią obiekty posługujące się nazwą „ho tel”, na podstawie wydanej decyzji administracyj nej - zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem1. W strukturze bazy hotelowej największy udział mają hotele 3-gwiazdkowe - 62 obiekty. Oferują one 3419 pokoi. W tej grupie przeważają obiekty małe i średnie - w niemal 70% liczba pokoi nie przekracza 50, a zaledwie siedem posiada więcej niż 100 pokoi.
Z punktu widzenia rozwoju turystyki międzyna rodowej oraz możliwości organizowania prestiżo wych spotkań biznesowych istotne znaczenie mają hotele o najwyższym standardzie (5 gwiazdek). Na koniec 2006 r. w Krakowie działało siedem takich hoteli: Crown Piast Hotel & Park, Grand, Holiday Inn, Radisson SAS, Sheraton oraz Sympozjum i Sta ry. Oferowały one łącznie ok. 950 pokoi. Wszyst kie obiekty tej klasy rozpoczęły działalność po 2003 r., głównie podnosząc standard obiektów już istniejących. Wyjątkiem jest powstały w 2004 r. hotel Sheraton, pierwszy po II wojnie światowej 5-gwiazdkowy hotel w Krakowie ( Ro t t e r 2004,
2006).
Bazę hotelową o standardzie 4 gwiazdek repre zentuje dziewięć obiektów, oferujących blisko 500 pokoi. Z reguły są to nieduże hotele, o pojemności do 60 pokoi. Wyjątek stanowi otwarty w 2006 r. hotel Qubus (194 pokoje). Grupa hoteli o niższym standardzie - jedno- i dwugwiazdkowym liczy 26 obiektów, których łączna pojemność wynosi 1155 pokoi. Wśród nich znajdują się m.in. hotele zloka lizowane w domach studenckich, których część ho telową stanowią wybrane pokoje o podwyższonym standardzie.
T a b e l a IV. Struktura bazy hotelowej w Krakowie wg standardu obiektów (2006 r.)
Standard hotelu Liczba obiektów Liczba pokoi
5' 7 950 4* 9 500 3* 62 3419 2* 22 1 155 1* 4 • 219 Ogółem 104 6 230 Ź r ó d ł o : K . Ro t t e r (2 0 0 6 ).
Cechą bazy hotelowej Krakowa jest jej stosun kowo wysoki standard i nowoczesność. Wynika to
O u t o f 2 9 0 a cc o m m o d a tio n facilities in 2 0 0 6 , 104 w ere h o te ls w ith a to tal capacity o f 6 2 3 0 ro o m s a n d in to tal a ro u n d 12,500 b e d s a re offered. T h e m ajo rity (95) advertise a s ‘h o te ls’ o n th e b a s is o f a n ad m in istrativ e d eeision b a s e d o n P olish legał re g u la tio n s1. T he h ig h e st s h a r e is o f th r e e - s ta r hotels, of w h ich th e re a re 6 2 offering 3 4 1 9 room s. Sm ali a n d m e d iu m -size d h o te ls prevail in th is g ro u p - in a lm o s t 70% th e n u m b e r of ro o m s d o es n o t exceed 50, a n d only seven offer m o re th a n 100.
For th e d ev elo p m en t o f in te m a tio n a l to u rism a n d th e ability to org anise pre- stig io u s b u s in e s s m eetin g s, th e h ig h est- cla ss of h o tel (flve-star) a re of im po rtance. At d ie e n d o f 2 0 0 6 th e re w ere sev en s u c h h o tels in Kraków: th e C row n P iast H otel & Park, G ran d , H oliday Inn, R ad isso n SAS, S h erato n , alo n g w ith th e S ym pozjum a n d S ta iy H otels. In total, th e y offered a ro u n d 9 5 0 room s. Ali th e h o te ls in th is c la ss b eg an o p eratio n after 2 0 0 3 , chiefly b a s e d on u p - g rad in g th e s ta n d a r d o f alread y existing facilities w ith th e only ex ceptio n being th e S h e ra to n w h ich w a s o p en ed in 2 0 0 4 a s th e first five-star h o te l in K raków siń ce WWZ7 (RorrER 200 4, 2006).
T here a re n in e fo u r-s ta r h o tels w hich offer ap p ro x im ately 5 0 0 room s. As a rule, th e se a re r a th e r sm ali w ith a ro u n d 6 0 roo m s each, w ith th e Q u b u s o p en ed in 2 0 0 6 (194 room s) a s a n exception. T h ere are tw enty-six h o te ls of a lo w er-stan d ard , one- o r tw o-star, offering 1155 ro o m s in total, including h o tels organ ised in selected higher- s ta n d a rd ro o m s in s tu d e n t ho stels.
T a b I e IV. Hotel facilities in Kraków by standard (2 0 0 6 )
Hotel standard Number Number of rooms
5* 7 950 4* 9 500 3 ' 62 3 419 2* 22 1 155 1* 4 219 Ogółem 104 6 230 S o u r c e : B a s e d o n R o t t e r ( 2 0 0 6 ).
K rak ów h o te ls a re relativ ely h ig h in s ta n d a r d a n d m o d e m , a s m o s t o f th e m
z faktu, że większość obiektów powstała tu nie dawno lub w ciągu minionych pięciu lat była grun townie zmodernizowana. Nowe hotele są lokalizo wane zazwyczaj w obrębie Starego Miasta i w jego sąsiedztwie (rys. 3), co ma zapewnić klientom ho telowym bliskość głównych atrakcji turystycznych Krakowa oraz sąsiedztwo najważniejszych instytu cji administracyjnych, naukowych i kulturalnych. Atrakcyjnym miejscem lokalizacji hoteli, podob nie jak innych elementów zagospodarowania tu rystycznego, jest dzielnica Kazimierz. Część hoteli została też zlokalizowana na obszarach położonych peryferyjnie, w sąsiedztwie głównych tras komuni kacyjnych. Obiekty hotelowe pojawiły się także w dzielnicach o wielorodzinnej zabudowie miesz kaniowej (m.in. w dzielnicy Nowa Huta), w wyni ku przystosowania dawnych hoteli robotniczych do funkcji hotelowej oraz na terenach poprzemy- słowych. Kilka małych hoteli rodzinnych, o cha rakterze pensjonatowym, powstało także w obrę bie dzielnic rezydencjonalnych, niejednokrotnie znacznie oddalonych od centrum miasta.
W końcu lat 90. wejściem na krakowski rynek hotelarski znacznie zainteresował się kapitał zagra niczny, w tym firmy tworzące międzynarodowe łańcuchy hotelowe. Rozpoczęto wiele inwestycji realizowanych przez międzynarodowe firmy hote larskie lub we współpracy z nimi. Ich rezultatem były powstałe w latach 2001-2004 liczne hotele funkcjonujące pod marką m.in. Campanille, Ibis,
h a v e b c e n e s ta b lis h e d ą u ite re c e n tly o r h a v e b e c n th o ro u g h ly m o d c m iz e d d u rin g th e p a s t five y c a rs . N ew h o te ls a re lo c ated w ith in o r in th e v iein ity o f th e Old T ow n (Fig. 3) to e n s u r e th e ir c lie n ts th e p ro x im ity o f th e c ity ’s m a łn to u ris m a ttr a c tio n s a n d im p o r ta n t a d m in is tra tiv e , a c a d e m lc a n d c u ltu r a l in s titu tio n s . T h e K azim ierz d is tr ic t is a n a ttra c tiv e lo c atio n for h o te ls a n d o th e r e le m e n ts of th e to u r is t in f r a s tr u c tu r e . S o m e h o te ls a re lo c a te d in p e r ip h e r a l a r e a s , clo se to m a jo r tr a n s p o r t r o u te s w h ile o th e r s h av e s p r u n g u p in h o u s in g e s ta t e s (e.g. th e Nowa H u ta d is tr ic t w h e re fo rm e r w o rk e r h o s te ls a re b e in g a d a p te d to se rv e a s to u r is t a c c o m m o d a tio n ) a n d in fo rm e r in d u s tr ia l a r e a s . A few s m a li fa m ily -ru n h o te ls a n d g u e s t h o u s e s h a v e o p e n e d in re s id e n tia l d is tric ts too, s o m e tim e s fa r fro m th e city c e n tre .
In t h e l a t e 1 9 9 0 s, foreign C a p i t a l , in- c lu d in g in te m a tio n a l h o te l c h a in s, sh o w e d g re a t in te r e s t in e n te rin g th e K raków ho tel m a rk e t. M an y in v e s tm e n t p ro jec ts w ere in itia te d b y in te m a tio n a l h o te l c o m p a n ie s o r in c o o p e ra tio n w ith th e m . As a re su lt, n u m e ro u s h o te ls u n d e r th e C am p an ile, Ibis, Novotel, H oliday In n, R ad isso n SAS,
1990 2006
Fig. 3 . The location of hotels in the central part of Kraków: 1 9 9 0 and 2 0 0 6 (s o u r c e: Based on M ik a & R o t t e r 2 0 0 5 )
