Barbara Ruszczyc,Pahora
Labiba,Tomasz Górecki,Hanna
Nawrocka,Izabella
Medeksza,Zbigniew Doliński
Tell Atrib. Kom Sidi Youssef
Informator Archeologiczny : badania 15, 288-290
2 8 8
Z badano 13 m iejsco w o ści w b e z p o śre d n im są sie d z tw ie Mina hat Abu O m ar. Według danych arch iw aln y ch na te re n ie praw ie w szy stk ich z nich tfinny znajdow ać a ię p o z o sta ło śc i a rc h e o lo g ic z n e - komy 1 te lle . Jednak stw ierdzon o je tylko w 4 przy p adk ach , co w y ra ź n ie św iadczy o ogrom nym stopniu z n isz c z e n ia stanow isk arch eo lo g iczn y ch w te j c z ę ś c i D elty /w sk utek p r a c iryg acyjn y ch 1 b udow lanych/. W m . T e ll el-G inn , T e ll e l-B lh e im , T e ll e l-T a m llk h 1 T e ll e l-Z ln e ln zbadano stanow iska z o k re su pfcolem ejsko- rzy m sk ieg o , a w E l-H u saln iy a zbadano stanow isko z czasów Nowego P a ń stw a. Nie stw ierd zo n o p o z o s ta ło śc i pred y n asty czn y ch na po w ierzchn i s t a now iska T e ll el-G in n , skąd - według danych arch iw aln y ch - m a ją pochodzić naczynia kam ienne i c e ra m ic z n e o te j chro no log ii. Р ока tym zbadano p o w ie n niowo całkow icie ju ż zn isz c zo n e 2 stan o w isk a w B enl A m e r, koło Z agazig, gdzie w la ta c h 50-ty c h 1 6 0 -tych E gipska Służba S taro ży tn o ści ro zk opała c m e n ta rz y sk a sch y łk o w o -p red y n asty czn e.
W m u zeach reg io n aln y ch 1 m agazy n ach E g ip sk iej Służby S ta ro ż y t n o ści we w schodniej D elcie zn ajdu ją s ię dotąd nieo publikowane zabytki p r e - dy n asty czn e. C elem p r a c e k sp ed y cji b y ła dokum entacja tych k o lekcji, po chodzących z kilku rato w n iczo -b ad an y ch c m e n ta rz y sk w te j c z ę ś c i Delty lub te ż nabytych od h an d larzy an ty kam i. Ogółem w obu m u zeach zadokum en towano 170 zabytków - w sz y stk ie In te re s u ją c e e k sp ed y cję. W m uzeum w Z ag azig zadokum entow ano 148 zabytków pochodzących głów nie z c m e n ta rz y sk w B eni A m e r, K ufur Nigm / K hudariya i H usalniya. Były to naczynia kam ien ne 1 c e ra m ic z n e , palety kam ienne, n a rz ę d z ia kam ienne 1 ozdoby z kam ieni półszlach etn y ch . W m uzeum w Ism a il U zadokum entow ano 22 zabytki pocho dzące m . in. najpraw dopodobniej z c m e n ta rz y s k a w T e ll el-G inn: naczynia kam ienne i c e ra m ic z n e o ra z palety k am ienne.
O czekuje s ię , że rów nolegle prow adzone, d a ls z e p ra c e dokum enta cyjne, pow ierzchniow e 1 wykopaliskow e s tw o rz ą podstaw ę Inform acyjn ą do badań nad r o lą w schodniej Delty w form ow aniu s ię ku ltu ry sta ro e g ip e k ie j.
T E L L ATRIB P o lsk a S tacja A rcheologii
Kom Sidl Y o u ssef Ś ró d ziem n o m o rsk iej
w K airze
K om itet 1 M uzeum Kop tyj sk ie M isją k iero w a ła d r B a r b a ra R u szczy c, arch eo lo g . S trona koptyjska rep re z en to w a n a była p rz e z pro f, d r P a h o ra L abiba. Ponadto w sk ła d m la ji w e sz li m g r T o m asz G ó reck i - a rc h e o lo g , m g r Hanna Na w rocka - egiptlolog, m g r Ι ο ί. a rc h . Izab ella M edek- s z a o r a z Zbigniew D oliński - fo to g ra f. D epartam en t S taro ży tn o ści re p re z e n to w a ł w c z a s ie p ra c in sp ek to r O sam a Said H afez.
W ykopaliska objęty północno-zachodnią część, komu 1 c elem Ich było p rze b a d a n ie p a r tii położonej po zachodniej s tro n ie kom u cele m sp raw dzen ia czy Is tn ie ją tam ślad y zabudowy o ra z kontynuacja poszukiw ań w c z ę śc i
2 8 9
w schodniej z e s z ło r o c z n e g o wykopu. P r a c e te zo sta ty skoncentrow ane na dwóch prob lem ach . Po p ie r w s z e , na wykonaniu w południowej śc ia n ie z e sz ło r o c z n e g o wykopu Bondażu-teatu o w ym iarach 4 * 2 ш , p rze ch o d z ą cego p rzez znajdującą s i ę tu c z ę ś ć zasyp u . Wykonano s o n d a i u za ch o d n ie go podnóża komu, o w ym iarach 26 x 2 , 5 m , g łęb o k o śc i 1 m . N ie udało s i ę w nim s tw ie r d z ić śladów budowli z w yjątkiem jedn ego muru z c e g ły s u s z o nej o s z e r o k o ś c i ok. 1, 40 m , p rzecin a ją ceg o sk o ś n ie tran s z ej ę wykopu. W toku p rac natrafiono na bardzo dużą ilo ś ć fragm entów ce ra m iczn y ch oraz naczyń k om p letn ie lub c z ę ś c io w o zachow anych. Odkrywane zabytki koncentrow ały s i ę w c z ę ś c i wykopu od strony kom u, n ierów no r o z m ie s z czon e na d łu g o ści sondażu; n ajw ięcej zn a lezion o po południowej str o n ie w y kopu. C harakterem z n a lezisk a przypom inały b a rd ziej od krycia komu A i z p ie r w sz e g o sondażu przeprow ad zon ego na kom ie Sidi Y o u sse f w roku 1969. Odkryte zabytki p ochodzą głów n ie z o k resu r z y m sk ie g o , jak rów n ież z ok resu p to lem e jsk ie g o , n ie lic z n e n atom iast z ok resów p ó źn iejszy ch . N aj b ard ziej typow ym i s ą np. m is e c z k i o zaw in iętych do w ew nątrz b rzega ch i fragm enty zasob ow ych , m alow anych naczyń r z y m sk ic h , poza tym fr a g m ent terakotow ej figu rk i B e s a itp. Z o sta ły zn a lezio n e rów n ież stem p lo w a ne im adła am for rod yjsk ich . Z grupow anie tych zabytków m oże w sk azyw ać na zsypyw anie p rzy m u rach uszkodzonej c e r a m ik i użytkowej.
W tej ch w ili n ie je s te ś m y w sta n ie od p ow ied zieć na pytanie c z y na tym te r e n ie istn ia ła zabudowa. W tym celu n ależałob y wykonać j e s z c z e kilka son daży.
Drugim od cink iem badań b yło ek sp lorow a n ie półn ocn ego zasyp u z ł o żonego g łów n ie z popiołu z dużą ilo ś c ią w ęg la 1 czerw ona w o -brunatnej p r z e palonej gliny a lb o c e g ły . P r z e b ie g a ł on lek ko sk o śn ie ku północnem u w sc h o dowi i p ierw otn ie cią g n ą ł s i ę poza g ra n ice d z is ie js z e g o kom u. M iał k szta łt nieckow a ty . W arstwa ta z o sta ła w y raźn ie wsypana do istn ie ją c e g o z a g łę b ie n ia . W górnej c z ę ś c i znajdow ało s i ę w ięc ej popiołu o ra z p rzepalon ej g lin y. F ragm en ty ce r a m ic z n e w ystępow ały sp o ra d y czn ie. Z n alezion o w niej dużą Ilo ść fragm entów z n isz c z o n y c h elem en tów d ek o ra cji a rch itek to n iczn ej: rozbitych bębnów kolumn, baz i k a p iteli, poza tym p łytek posadzkow ych, płytek dekoracyjnych z okładzin ścien n y ch , w śró d n ich płytki dekoracyjne z e ślad am i z ło c e ń , a n a lo g ic zn e do odkrywanych w roku 1979. P oza n im i na uwagę za słu g u je fragm en t m alow anego kapitelu oraz fragm ent płyty z can - c e lli /g r e c k ie tem plon, a ra b sk ie h a jk a l/. Z n alezion o rów n ież s z e r e g f r a g - m entów d ek ora cji stlu kow ej, bardzo p ła sk ie j, pochodzącej prawdopodobnie * p ila stró w , n ie ste ty w bardzo zły m eta n ie zachow ania. Warto p o d k re ślić ,
że obok m arm urow ych fragm entów zło co n y ch w ystępu ją rów n ież m alow an e. W ięk szo ść z n a le z is k stan ow ią nieduże fragm enty m o za ik , n ie ste ty w b a r dzo złym sta n ie zachow ania. Na n ieliczn y ch m ożna za ob serw ow ać za r y s w zoru . Z o sta ł od k iyty fragm en t, na którym da s i ę w y ra źn ie zaob serw ow ać w sz y stk ie w arstw y podkładu m ięd zy śc ia n ą a k ostk am i. We fragm entach odkrywanych m oza ik zachow ało s i ę w iele kostek złoconych.' Z e w szy stk ich sezonów je s t to ilo ś c io w o n a jw ięk sze i n ajw a żn iejsze te g o typu z n a le z isk o . Na dnie zasyp u było w ięc ej fragm entów c e r a m ik i m alow anej koptyjsklej 1 ta le r z y karm lnow o-pow lekanych z o k resu p óźn orzy m sk ieg o oraz fra g m en ty szk la n e.
2 9 0
T r z e c im zad an iem sezonu b yło wykonanie so n d a ż u -tee tu dla u sta le nia str a ty g r a f il komu na podstaw ie z n a le z ie k cera m icz n y c h . W sondażu tym odkryto bardzo w ie le fragm entów p rzedm iotów brązow ych I cera m ik i.
P rz ew a ż a ły naczyn ia o typ ie zasob ow ym . W w a rstw ie środkow ej z a sy p o wej z o sta ła zn alezion a duża ilo ś ć fragm entów m arm urow ych, głów nie p o
chodzących z ptyt z c a n c e lll, płytek posadzkow ych i płytek dekoracyjnych^ n ie lic z n e fragm en ty m oza ik i 1 tynku. M ożna było stw ie r d z ić duże zw alisk a cegły· Dolna c z ę ś ć zasyp u sk ład ała s i ę z luźnych c e g ie ł wypalanych fra g mentów w ap ien ia, ro zło żo n ej zapraw y i tynków. W za sy p ie zn alezion o ró w n ie ż dwa fragm en ty baz kolumny ze ślad am i z ło c e n ia i dwa fragm enty am for z n ap isam i w języku g re ck im . W w a rstw ie ciem n ej z ie m i, nad którą zn a j dow ał s i ę z a sy p , o d słon ięto fragm en t p osadzki z c e g ły w ypalanej, w ią żą cej s i ę prawdopodobnie z p o z o s ta ło ś c ia m i konstrukcji odkrytych w poprzedniej kam panii.
Aby s tw ie r d z ić z jak iej budowli pochodzą m arm urow e 1 stiukow e elem en ty w ystroju a rch itek to n iczn eg o k on ieczn e je s t w ydobycie w następnej kam panii zasyp u w id oczn ego w południowym p rofilu wykopu oraz p o g łę b ie nie sondażu Z od str o n y zachod n iej, gdyż jeg o e k sp lo r a cję tr zeb a było p rzerw ać z powodu zalan ia wodą.
WADI KUBBANIYA P olsk a A kadem ia Nauk
Instytut H isto r ii Kultury M aterialn ej w W arszaw ie /w ram ach Combined P r e h is to r ie E xp ed itio n /
B adania prow adzone p rze z Combined P r e h is to r ic E xpedition /S ou th ern M ethodist U n iv ersity , D allas T e x a s, ΙΗΚΜ,ΡΑΝ 1 G eo lo g ica l Survey of E gypt/ p rze z.n a stę p u ją c e osoby z e stron y am eryk ańsk iej^ p rof. dr. F red a W endorfa /d y r e k to r e k sp e d y c ji/ i dr A n gelę C lose; z e strony p o lsk lej:d oc. dr.hab. Hannę W ięckow ską, m g r H alinę K rólik 1 prof, dr. hab, Rom ualda Schllda; z e stro n y egip sk iej: dr· Bahaya Issa w i 1 p r o f,d r.N ab ila E l Hadldl z U niw er sytetu K alrsk leg o . D rugi se z o n badań. Stanowiska p ó ź n o -p a le o lity c z n e .
U przedni sez o n badań doprow adził do od krycia liczn y ch Btanowlek późnego p aleo litu z X V U -X V t y s ią c le c ia p .n . e. zaw ierający ch bogatą faunę, lic z n e m a te r ia ły zabytkow e, w tym s p r z ę t p rzetw ó rstw a ziarn a oraz s z c z ą tk i flo r y , w śród których w ykryto zia rn a ję c z m ie n ia I jedno z ia r no p sz e n ic y . C echy m o r fo lo g ic zn e zia re n w sk azyw ały, lż były one pozy skane z gatunków już udom owionych bądź te ż zerw an e z k ła e ó w j e s z c z e z ielo n y ch . R ekonstrukcja warunków ek olog iczn y ch stan ow isk przekonuje, i ż zb oża w Wadi Kubbaniya b yły uprawiane p r z e z człow iek a lub t e ż p od le gały zab iegom protekcyjnym , b ow iem nie roogfyby u trzym ać s i ę w tych warunkach w środ ow isk u naturalnym w obec siln e j konkurencji r o ślin saharo·· su dańskich.
