A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S _______ FOLIA OECONOMICA 215, 2008
Dominik Drzazga
*IN ST R U M E N T A R IU M PO LITYK I E N E R G ET Y C ZN E J S A M O R Z Ą D Ó W L O K A LN Y C H W ŚW IET L E W Y M O G Ó W
G O SPO D A R K I PR Z E ST R Z EN N EJ PO LSK ICH M IAST
- PRÓ BA O C E N Y Z PUNK TU W ID Z E N IA T R W A Ł E G O
I Z R Ó W N O W A Ż O N E G O ROZW OJU
I. INTERAKTYWNE I ZINTEGROWANE GOSPODAROWANIE ENERGIĄ I PRZESTRZENIĄ W MIEŚCIE
G ospodarka energetyczna miast postrzegana je s t często jed y n ie przez pry zm at funkcjonow ania podażowej strony lokalnego rynku energii, czego skut kiem je st utożsam ianie gospodarow ania energią w m ieście jed y n ie z problem a tyką zaopatrzenia w jej nośniki (pod pojęciem zaopatrzenia kryją się zw ykle procesy: w ytw arzania, przesyłu oraz dystrybucji energii). Jednakże m ając na uwadze paradygm aty trw ałego i zrów now ażonego rozwoju, należałoby dążyć do bardziej holistycznego ujm ow ania problem u gospodarow ania energią w mieście, tzn. takiego, który obejm ow ałby nie tylko kwestie zaopatrzenia w energię, ale i jej użytkow ania (strona popytowa). Takie ujęcie problem u w ynika z oczyw i stego stw ierdzenia, że to przede wszystkim sposób użytkow ania energii deter m inuje wielkość jej konsum pcji, a ilość zużyw anej energii, w w arunkach pow szechnego w Polsce w ykorzystyw ania konw encjonalnych - nieodnaw ial nych - nośników , znacząco i negatyw nie w pływ a na stan środow iska przyrodni czego. M ożna w ięc stw ierdzić, że oddziaływ anie energetyki na środow isko przyrodnicze zależy zarów no od sposobów zaopatryw ania, ja k i użytkow ania energii, te zaś w znacznym stopniu determ inow ane są przez strukturę prze strzenną m iasta1. O bustronna zależność struktury urbanistycznej oraz procesów
* Dr, K atedra Zarządzania Miastem i Regionem, Uniwersytet Łódzki.
1 R. Capello, P. Nijkam p, G. Pepping (in association with: K. Bithas, R. Camagni, H. Coccossis): Sustainable Cities and Energy Policies, The series o f books: A dvances in Spatial Science, Springer-Verlag, Berlin-H eidelberg 1999. s. 25-27; P. Hall, U. Pfeiffer, Urban Future 21. A G lobal Agenda f o r Twenty-First Century Cities, The Federal Ministry o f Transport, Building
zaopatrzenia i użytkow ania energii w m ieście im plikuje potrzebę prow adzenia
zintegrow anej gospodarki energetycznej i przestrzennej, pod którym to
pojęciem rozum ieć należy kształtow anie struktur m iejskich um ożliwiające: • m inim alizację zużycia energii w transporcie poprzez kreow anie bardziej zw artych, policentrycznych i w ielofunkcyjnych struktur urbanistycznych oraz prom ocję publicznych i alternatyw nych środków transportu;
• ułatw ianie rozw oju i w ykorzystyw ania tzw. skojarzonych źródeł energii cieplnej i elektrycznej, a także odnaw ialnych źródeł energii (OZE);
• dążenie do ja k najw iększego udziału w zaopatrzeniu w ciepło źródeł scentralizow anych, zdalaczynnych oraz elim inacji lokalnych źródeł niskiej em isji;
• kreow anie zw artych struktur przestrzennych, um ożliw iających w ykorzy styw anie tzw. odpadow ych źródeł energii.
Jeżeli przyjąć, iż św iadom e i celow e działania społeczno-gospodarcze pod m iotów publicznych określam y m ianem polityki, to zależności m iędzy polityką przestrzenną a energetyczną m iasta przedstaw ić m ożna w tabeli 1. O dniesienie ich do fazy reurbanizacji m iasta w ynika z faktu, iż w tym okresie przekształce nia struktur przestrzennych są szczególnym przedm iotem zainteresow ania zintegrow anej (społecznej, gospodarczej i środow iskow ej) polityki rozwoju m iasta, a polityka przestrzenna w raz z energetyczną stanow ić m ogą ważne narzędzia „rów now ażenia rozw oju” terenów zurbanizow anych.
Tak szerokie i zintegrow ane spojrzenie na relacje m iędzy gospodarką ener getyczną i przestrzenną w m ieście w ym aga jednakże stw orzenia stosow nych pow iązań organizacyjnych i instytucjonalnych między podm iotam i odpow ie dzialnym i za zaopatrzenie w energię (przedsiębiorstw a energetyczne), jej użytkow anie (m ieszkańcy, podm ioty gospodarcze, jednostki kom unalne) oraz za planow anie przestrzenne i planow anie energetyczne w m ieście (sam orząd lokalny). M ożna postaw ić hipotezę, iż zintegrow ane zarządzanie przestrzenią i energią w m ieście w ym aga w ykreow ania swoistej „sieci interakcji” między w spom nianym i interesariuszam i.
Istotę interaktyw nego zarządzania gospodarką energetyczną i przestrzenną w rozwoju miast stanowi integralne (kom pleksow e) ujm ow anie problem ów zaopatrzenia i użytkow ania energii oraz zagospodarow ania przestrzennego jednostki terytorialnej. Integracja taka jest m ożliw a poprzez w spółdziałanie, czyli interakcję, podm iotów uczestniczących w gospodarow aniu energią na terenie jednostki terytorialnej. C elem takiego w spółdziałania je s t zm niejszenie poziom u energochłonności m iast oraz, ogólnie, negatyw nych skutków
działalno-and Housing o f the Republic o f G erm any, E&FN SPOON, Taylor & Francis Group. London 2000, s. 113, 316-317; S. Owens, Spatial Structure and Energy Demand, [w.] D. R. Cope. P. Hills, P. James (eds.), Energy Policy a nd Land-U se Planning. A n International Perspective, Pergamon Press, O xford-N ew Y ork-T oronto-S ydney-P aris-F rankfurt 1984, s. 215-238: Urban Energy Handbook. Good Local Practice. O ECD Publications, Paris 1995, s. 57-58.
Działania władzy miejskiej
Strefy w przestrzeni miasta centrum - strefa
najważniejszych usług i ośrodków zarządzania,
władzy („prestiżowa")
śródmiejska, odczuwająca efekty procesów dezurbanizacji o dekapitalizującej się strukturze
materialnej i społecznej
wewnętrzna, zurbanizowana, okalająca obszar śródmieścia
podmiejska - niekontrolowanej ekspansji urbanizacji (urban
sprawi) Ogólny cel zintegrowanej polityki miejskiej Intensyfikacja, pobudza nie rozwoju
Reurbanizacja, rewitalizacja Przeciwdziałanie dekapitalizacji, koordyna
cja „równoważenie” rozwoju Hamowanie ekspansji przestrzennej miasta, ograniczanie rozpraszania zabudów v Cele polityki
energetycznej
Likwidacja „niskiej emisji”, rozszerzanie zasięgu komunalnej sieci cieplnej; realizacja projektów pilotażowych z zakresu OZE - tzw. best practice
Likwidacja bądź ograniczanie „niskiej emisji”, rozszerzanie zasięgu komunalnej sieci cieplnej
Eliminacja „niskiej emisji”;
zakaz wprowadzania nowych źródeł niskiej emisji niezależnie od rodzaju nośnika (węgiel, olej, gaz) na terenach uzbrojonych w sieć cieplną,
rozbudowa sieci cieplnej oraz OZE
Stosowanie tylko najlepszych dostępnych technologii, abso lutny zakaz wprowadzania nowych źródeł niskiej emisji niezależnie od rodzaju nośnika (węgiel, olej, gaz);
zakaz rozbudowy sieci cieplnej Sposób zaopatrzenia w energię cieplną Ciepło zdalaczynne ze źródeł scentralizowanych, wytwarzane w skojarze niu; ogrzewanie elektryczne; OZE
Ciepło zdalaczynne ze źródeł scentralizowanych wytwarzane w skojarzeniu;
w razie braku możliwości podłączenia do sieci - konwersja paliwa stałego na gazowe - modernizacja źródła
Ciepło zdalaczynne ze źródeł scentralizowa nych, wytwarzane w skojarzeniu;
stopniowe wprowadzanie OZE w oparciu o sieć cieplną (np. elektrocie płownie na biomasę, ciepłownie geotermal ne i in.)
Restry kcyjne normy i standardy w zakresie ochrony środowiska, zaopatrzenie w energię tylko w oparciu o OZE Finansowanie inwestycji z zakresu infrastruktury technicznej zaopatrzenia w energię Samorząd, przedsiębior stwa energetyczne i podmioty komercyjne Samorząd, przedsiębiorstwa energetyczne
Generalnie - podmioty gospodarcze i miesz kańcy oraz przedsiębiorstwa energetyczne; w przypadku OZE współfinansowanie przez samorząd oraz z wykorzystaniem środków zewnętrznych, TPF - ESCO i in.; wymagane aktywne wsparcie instytucjonalne i orga nizacyjne w pozyskiwaniu tych środków przez samorząd
Wyłącznie ze środków własnych inwestorów, mieszkańców
Eksploatacja - finansowanie
Na koszt użytkowników Okresowo dopuszczona możliwość subwencjonowania z budżetów lokalnych
Na koszt użytkowników Na koszt użytkowników
Ź ródło: opracow anie własne. bJ
sO Instr um en ta riu m po li ty k i en e rg e ty c z n e j sa m o rz ąd ó w lo k a ln y c h ...
sei lokalnej energetyki wobec środow iska przyrodniczego, a także kreowanie bardziej przyjaznej środow isku przyrodniczem u struktury przestrzennej m iast, sprzyjającej zarazem racjonalniejszej konsum pcji energii. Ujm ując te kwestie syntetycznie, pow iedzieć m ożna, iż efektem procesu interakcji podm iotów lokalnej gospodarki energetycznej ma być większa integracja ich działań, a ich celem - trw ałość rozw oju i zrów now ażenie procesów zaopatrzenia i konsum pcji energii z procesam i zachodzącym i w środow isku przyrodniczym .
2. INSTRUMENTARIUM ZINTEGROWANEJ GOSPODARKI ENERGETYCZNEJ I PRZESTRZENNEJ MIAST
Praktyczne w drożenie przedstaw ionego w pkt 1 interaktyw nego zarządzania zintegrow aną gospodarką energetyczną i przestrzenną m iasta, uzależnione jest jednakże od w ykorzystyw ania przez jednostki sam orządow e określonych instrum entów , służących temu celow i. Zauw ażyć należy, iż sam orządy dysponu ją w tej m aterii różnorodnym i narzędziam i, które m ożna sklasyfikow ać i zwięźle opisać w zaprezentow any dalej sposób.
Z integrow ane planow anie en ergetyczne i zarządzanie stroną podażow ą
- są now oczesnym i technikam i gospodarow ania energią, które stały się prze słankam i w prow adzenia regulacji dotyczących organizacji i planow ania zaopa trzenia w m edia energetyczne w polskich gm inach, zaw artych w ustawie z dnia 10 kw ietnia 1997 r. - praw o energetyczne (art. 1 8-20 )'. Regulacje te określają kom petencje i obow iązki sam orządów odnośnie do sporządzania: założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliw a gazowe oraz planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliw a gazowe. D ają one zarazem lokalnym w ładzom m ożliw ość zintegrow anego planow ania i kształtow ania popytu na energię w gm inie. Od strony m etodologicznej zintegrow ane planow a nie energetyczne jest definiow ane jako: „form uła planow ania energetycznego polegająca na optym alizacji, poza produkcją i przesyłem energii, rów nież jej w ykorzystania przez końcow ych użytkow ników . O ptym alizacja ta polega na stosow aniu odpow iednich działań oszczędnościow ych po stronie popytu, które pozw alają na w ykorzystanie zaoszczędzonej energii u tego sam ego użytkow nika do zw iększenia m ożliw ości zaspokojenia jeg o potrzeb lub na je j przesunięcie do innych użytkow ników . Strategia ta w ychodzi z założenia, że efektem oszczędza nia energii nie m oże być ograniczenie zaspokojenia potrzeb energetycznych
2 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne, tekst pierwotny: DzU 1997, nr 54, poz. 348; tekst jednolity: DzU 2003. nr 153, poz. 1504 i nr 203, poz. 1966 oraz 2004. nr 29, poz. 257, nr 34, poz. 293. nr 91. poz. 875. nr 96. poz. 959 i nr 173. poz. 1808.
końcow ych użytkow ników energii. Podstaw ow ą korzyścią ze stosow ania tej strategii je st to, że dostępne środki inw estycyjne m ogą być zainw estow ane w przedsięw zięcia służące oszczędzaniu energii (tzw. przedsięw zięcia energo- oczędnościow e) u użytkow ników , zam iast w rozbudow ę nowych zakładów energetycznych, zw łaszcza w ykorzystujących paliw a stałe takie ja k węgiel kam ienny i brunatny oraz energię jądrow ą. O szczędzanie energii daje zatem taki sam efekt, jak je j w ytw arzanie, a ponadto zw ielokrotnia redukcję zanieczyszczeń środow iska. Zintegrow ane planow anie energetyki m a na celu zapew nienie niezbędnego zakresu usług energetycznych na poziom ie całego kraju, gm iny czy jednostki organizacyjnej, nie zaś dostaw energii. Pole decyzyjne w tym drugim
przypadku je s t w ęższe”3.
Planow anie przestrzenne niew ątpliw ie stanow i istotny elem ent zintegro
wanej gospodarki energetycznej i przestrzennej gm iny, albow iem studia uw arunkow ań i kierunków zagospodarow ania przestrzennego gm iny oraz m iejscow e plany zagospodarow ania przestrzennego stanow ią bazę do form uło w ania „założeń do planów energetycznych m iasta” oraz „planów energetycz nych m iasta”. Ponadto plany m iejscow e m ogą być np. w ykorzystyw ane do w prow adzania ograniczeń w rozw oju indyw idualnych źródeł ciepła, w ykorzy stujących konw encjonalne źródła energii oraz prom ow ania - w spierania rozw oju - scentralizow anych system ów zasilania w ciepło ze źródeł skojarzonych. W ten sposób um ożliw iają one zarazem określenie i egzekw ow anie w stosunku do nowo pow stającej bądź m odernizow anej zabudow y lokalnych standardów gospodarow ania energią, zm ierzających do racjonalizacji je j użytkow ania i po szanow ania energii czy też rozw oju OZE.
Instrum enty instytucjonalno-organizacyjne - zaliczyć do nich m ożna:
(a) instytucje zajm ujące się doradztw em energetycznym , w ykonyw aniem opracow ań planistycznych z zakresu energetyki, przeprow adzaniem audytów instalacji, obiektów , budynków (w tym audytów term om odernizacyjnych) itp. Instytucjam i takimi są np.: lokalne (regionalne) agencje (fundacje) poszanow a nia energii, św iadczące usługi typu know-how z zakresu poszanow ania energii, racjonalizacji je j zużycia czy w ykorzystyw ania OZE; (b) instytucje i pow iązania organizacyjno-operacyjne, tw orzone z udziałem w ładz lokalnych i innych podm iotów lokalnego rynku energii, ukazane na rysunku 1. Istotą zaw iązyw ania przez sam orząd tego rodzaju „sieci pow iązań” (interakcji) je st pełnienie przez nie funkcji „zw ornika” procesów planow ania przestrzennego i energetycznego w m ieście, um ożliwiając koordynow anie wyżej w ym ienionych procedur planistycznych oraz zintegrow anie gospodarow ania zasobam i energii i prze strzeni w mieście.
3 E. Hille, J. Popczyk, W. Stodulski, Raport 3/97. Prywatyzacja elektroenergetyki w Polsce a ekorozwój, Instytut na rzecz Ekorozwoju. W arszawa 1997, s. 5.
Rys. 1. Interaktywne zarządzanie przez podmioty gospodarki energetycznej miasta
Źródło: opracowanie własne
Instrum enty finansow e - są to: (a) własne środki finansow e m iasta/gm iny
(np. skupione w gm innych bądź pow iatow ych funduszach ochrony środow iska); (b) pozostałe środki zew nętrzne - fundusze i program y celow e; (c) oferty pośredniego finansow ania inwestycji oszczędzających energię, przez firmy typu ESCO, działające w oparciu o tzw. zasadę finansow ania przez stronę trzecią (Third Party Financing - TPF) i angażujące się głów nie w przedsięw zięcia z zakresu tzw. zarządzania stroną popytow ą (D em and Side M anagem ent - DSM).
Instrumenty rzeczowe - kształtowanie infrastruktury (m aterialne kształ towanie przestrzeni), w odniesieniu do rozpatryw anych kwestii zw iązane są
głów nie z: (a) podejm ow aniem przedsięw zięć inw estycyjnych, zw iązanych z budow ą infrastruktury technicznej (obiektów , urządzeń) w zakresie pozyski w ania energii z nowych źródeł, w szczególności OZE; (b) budow ą i rozbudow ą (rozszerzaniem zasięgu) scentralizow anej sieci dystrybucji energii cieplnej z rów noczesną likw idacją lokalnych źródeł „niskiej em isji”, uzbrajaniem now ych terenów inw estycyjnych; (c) kom unalizacją państw ow ych przedsię biorstw zajm ujących się dystrybucją energii cieplnej.
W ykorzystywanie przez władze sam orządowe instrum entów m aterialnego kształtowania przestrzeni jest zarazem dobrą ilustracją konieczności rów noległego zastosow ania różnych instrumentów przez władze lokalne. Poza sam ym i działa niami inwestycyjnymi, wspom niane typy przedsięwzięć w ym agają bowiem ujęcia ich w stosownych planach (instrum enty planistyczne); ich realizacja będzie wiązać się z wykorzystaniem własnych lub zewnętrznych środków finansowych (instru menty finansowe), wym agać m oże też porozumień z działającym i na terenie gminy przedsiębiorstwami energetycznym i, np. w kwestii dostępu do sieci
(in-strum enty instytucjonalno-organizacyjne); może również zaistnieć potrzeba uświadom ienia odbiorcom energii konieczności zmiany ich nawyków konsum p cyjnych, użytkowych czy też współfinansow ania inwestycji (instrum enty infor- m acyjno-edukacyjno-propagandow e). Pominięcie którego z wym ienionych na rzędzi mogłoby zarazem stworzyć pow ażną barierę w realizacji określonego przedsięwzięcia - zamierzenia energetycznego władzy lokalnej.
I n s t r u m e n t y e d u k a c y j n o - i n f o r m a c y j n o - p r o p a g a n d o w e - zaliczają się do nich przede wszystkim : szkolenia, porady, program y edukacyjne, nastaw ione na kształtow anie św iadom ości ekologicznej w śród m ieszkańców m iasta oraz zm ia nę dotychczasow ych, nietrw ałych (unsustainable) w zorców konsum pcji energii, uśw iadam iające m ożliw ości i prom ujące działania w zakresie oszczędzania energii, skierow ane głów nie do: zarządców budynków , ja k i odbiorców energii; a także ustanaw ianie lokalnych w zorców i standardów użytkow ania energii.
3. OCENA INSTRUMENTÓW ZINTEGROWANEJ GOSPODARKI ENERGETYCZNEJ I PRZESTRZENNEJ W BADANYCH MIASTACH
W ramach badań przeprow adzonych w 14 dużych ośrodkach m iejskich w Polsce (tabela 2), respondenci - przedstaw iciele sam orządów terytorialnych, poproszeni zostali o dokonanie oceny skuteczności om ów ionych wyżej typów instrum entów dostępnych w ładzom lokalnym w odniesieniu do proekologiczne go gospodarow ania energią w jedn ostkach terytorialnych, w świetle własnych dośw iadczeń. Prezentow ane w tabeli 2 w yniki oceny w skazują, iż najwyżej ocenione zostały: planow anie przestrzenne, instrum enty finansow e i instrum enty m aterialnego kształtow ania przestrzeni (rzeczow e). D użą rozbieżność ocen odnotow ano w odniesieniu do planow ania energetycznego (zintegrow anego planow ania energetycznego i zarządzania stro ną popytow ą) w kształcie w pro wadzonym ustaw ą - praw o energetyczne. Rozkład ocen je st tu w yrów nany w zdłuż całej skali - od „bardzo duże” do „nieistotne”. Znaczna część ankieto wanych podkreślała ponadto brak dośw iadczeń i stosunkow o krótki okres w ykorzystyw ania tych narzędzi, niepozw alający na dokonanie rzetelnej i w ia rygodnej oceny. Podobną uw agę - brak dośw iadczeń i trudności w ocenie - m ożna w ystosow ać pod adresem w ykorzystania przez w ładze lokalne instru m entów organizacyjno-instytucjonalnych, co wiąże się niew ątpliw ie z ograni czonym i dośw iadczeniam i sam orządów w zakresie koordynacji procesów gospodarow ania energią w układach lokalnych oraz o graniczoną w spółpracą z przedsiębiorstw am i energetycznym i i użytkow nikam i energii, a także instytu cjami prow adzącym i działalność w zakresie doradztw a energetycznego. Tylko przeciętną wagę przyw iązują respondenci do instrum entów edukacyjno-infor- m acyjno-propagandow ych.
T abela 2. O ceny skuteczności różnych typów instrum entów w procesach racjonalizacji gospodarowania energią w gm inach, na podstawie własnych dośw iadczeń sam orządów badanych miast
-u
Nazwa m iasta
T ypy instrum entów zintegrow ane planow anie
energetyczne i zarządzanie stroną popytow ą planow anie przestrzenne finansow e organizacyjno--instytucjonalne rzeczow e - ksz infrastruktury - kształtow anie tałtow anie m aterialne przestrzeni eduk-inform acyjno--propagandow e b. d u ż e d u ż e śr e d n ie m a łe z n ik o m e (r u d n o o k re śl ić br ak d o św ia d c z e ń b. d u ż e d u ż e śr e d n ie n m łe z n ik o m e Ir u d n o o k re śl ić br ak d o św ia d c z e ń b. d u ż e d u ż e 1 śr e d n ie 1 m a le 1 z n ik o m e 1 tr u d n o o k re śl ić 1 br ak do św ia d c z e ń j 1 b. d u ż e u •N = 1 śr e d n ie 1 m a łe f JZ '= 1 tr u d n o o k re śl ić 1 br ak d o św ia d c z e ń b. d u ż e d u ż e śr e d n ie m a łe z n ik o m e tr u d n o o k re śl ić br ak d o św ia d c z e ń 1 b. d u ż e 1 d u ż e 1 śr e d n ie [m a le a -5 = n 1 tr u d n o o k re śl ić 1 br ak d o św ia d c z e ń Białystok 1 i i 1 1 i Bydgoszcz 1 i 1 i I i Gorzów Wlk 1 i i i 1 1 Katowice 1 i i 1 1 i Kielce 1 i i i 1 i Kraków 1 i i i 1 i Lublin 1 i i i 1 i Łódź 1 i i 1 1 i Olsztyn 1 i 1 i 1 i Poznań 1 i 1 i 1 i Rzeszów 1 i i i 1 i Toruń 1 i 1 i 1 i W arszaw a 1 i 1 i 1 i Z ielona Góra 1 i i i 1 i S um a 2 3 2 2 1 2 2 i 8 2 2 0 i 0 3 5 1 1 0 i 3 1 1 3 2 1 3 3 0 5 4 0 2 2 1 0 1 5 5 0 i 2 S u m a 14 14 14 14 14 14
O bjaśnienia: symbol 1 oznacza w skazanie odpow iedzi. Źródło: opracow anie własne.
D o m in ik D rz a z g a
W św ietle uzyskanych w yników badań dokonać m ożna rów nież zestaw ienia ogólnych barier utrudniających podejm ow anie inicjatyw w zakresie racjonali zacji i poszanow ania gospodarow ania energią na szczeblu lokalnym (rysunek 2). W śród barier w drażania proekologicznych form gospodarow ania energią za zdecydow anie najpow ażniejszą uznać m ożna brak w łasnych środków finanso wych - w skazało j ą najw ięcej sam orządów . K olejną najczęściej w skazyw aną barierą była nieprecyzyjność przepisów prawa energetycznego i jeg o rozporzą dzeń w ykonaw czych w zakresie: braku określenia term inu przyjęcia „założeń", zakresu m erytorycznego - treści w spom nianego dokum entu, ja k i treści „planu zaopatrzenia w energię”, nieprecyzyjność zapisów w zakresie w ykorzystyw ania OZE, uniem ożliw iająca bądź utrudniająca dostęp niezależnym producentom energii na zasadzie tzw. „strony trzeciej” do sieci przesyłow ych i dystrybucyj nych energii, a tym sam ym do lokalnego rynku energii i de facto zw alniająca przedsiębiorstw a energetyczne od obow iązku zakupu energii z OZE. Innymi często w ym ienianym i istotnym i barieram i są: brak w ykw alifikow anej fachowej kadry zajm ującej się gospodarką energetyczną w gm inie, brak świadom ości problem ów poszanow ania energii po stronie odbiorców , zm onopolizow any rynek energetyczny i niekorzystna, utrwalona struktura zaopatrzenia miast w energię. 9 8 7 6 5 liczba wskazań 4 3 2 1 0
□ niejasność, nieprecyzyjność przepisów prawa energetycznego i/lub rozporządzeń wykonawczych ■ niejasność, nieprecyzyjność innych przepisów prawa i/lub rozwiązań/regulacji systemowych □ brak własnych środków finansowych na finansowanie przedsięwzięć prooszczędnościowych Itp. D brak dostępu do zewnętrznych środków finansowania działań prooszczędnościowych itp. ■ brak wykwalifikowanej, fachowej kadry zajmującej się gospodarką energetyczną gminy □ brak wykwalifikowanej, fachowej kadry po stronie przedsiębiorstw energetycznych ■ brak świadomości problemu po stronie odbiorców, konsumentów, użytkowników energii □ brak świadomości problemu po stronie przedsiębiorstw energetycznych
■ brak doświadczeń własnych w zakresie racjonalizacji gospodarki energetycznej ■ brak zewnętrznych instytucji doradczych, consultingowych w tym zakresie □ zmonopolizowany lokalny rynek energetyczny
D istniejąca niekorzystna i utrwalona struktura zaopatrzenia gminy w energię
■ istniejąca niekorzystna struktura zabudowy i zagospodarowania przestrzennego gminy ■ inne
Rys. 2. Bariery racjonalizacji gospodarki energetycznej miast
4. KONKLUZJE 1 WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH BADAŃ
O pierając się na w ynikach przeprow adzonych badań, stw ierdzono, iż w żad nym z analizow anych miast nie w ykształcił się do tej pory system proekologicz nego gospodarow ania energią w zintegrow aniu z gospodarow aniem przestrze nią. Zarządzanie gospodarką energetyczną m iasta nie ma też nigdzie charakteru w pełni interaktyw nego. Sam orządy lokalne ograniczają się zw ykle do prostego w ypełniania procedur w zakresie gospodarow ania energią (przy czym jest to sytuacja podobna do aktyw ności w ładz m iejscow ych w zakresie gospodarki przestrzennej). Dzieje się tak albowiem :
• brak je st klarow nych system ow ych w ytycznych odnośnie do procedur w zakresie planow ania energetycznego, a obow iązek sporządzenia „założeń do planu zaopatrzenia w energię” nie został uzupełniony określeniem term inu, do kiedy opracow anie takie winno być sporządzone;
• istniejące w Polsce rozw iązania system ow e w zakresie gospodarow ania energią na szczeblu lokalnym w żaden sposób nie m otyw ują w ładz sam orządo wych do podejm ow ania działań na rzecz racjonalizacji zużycia energii, jej poszanow ania, a w szczególności w prow adzania O ZE i w znikom ym stopniu w spierają te procesy;
• słabości instytucjonalne sam orządów m iejskich w zakresie gospodarki energetycznej, polegające na braku w strukturze urzędu jednostki (np. wydziału, działu, biura czy stanow iska) ds. gospodarki energetycznej oraz na ograniczonej w spółpracy z przedsiębiorstw am i energetycznym i i konsum entam i energii z terenu gm iny, utrudniają kom pleksow e spojrzenie na problem y gospodarki energetycznej;
• w strukturze urzędów m iejskich przew ażają połączenia i układy pionowe nad poziom ym i, co utrudnia do pew nego stopnia w spółpracę m iędzy różnymi w ydziałam i zajm ującym i się gospodarką kom unalną (w tym gospodarką energetyczną), planow aniem przestrzennym i ochroną środow iska, przepływ inform acji i koordynację przedsięw zięć planistycznych;
• m im o słabości instytucjonalnych i braku w ykw alifikow anej kadry, zaj m ującej się gospodarką energetyczną z ram ienia urzędu, nieliczne sam orządy lokalne korzystają z fachow ego doradztw a profesjonalnych instytucji zajm ują cych się problem ami racjonalizacji i poszanow ania energii (agencje, fundacje).
Dośw iadczenia władz lokalnych w skazują, iż instrum enty zarządzania lo kalną gospodarką energetyczną, dostępne prywatnym przedsiębiorstw om ener getycznym , a w ynikające z posiadania praw w łasności do elem entów infrastruk tury technicznej, są dalece skuteczniejsze w sterow aniu procesam i gospodaro wania energią w układach terytorialnych niż instrum enty będące w gestii władz lokalnych; w świetle w yników przeprow adzonych badań, część sam orządów lokalnych oczekuje, iż procesy restrukturyzacji sektora energetycznego powinny
zm ierzać do kom unalizacji niektórych przedsiębiorstw energetycznych, działa jących na terenie m iast, w szczególności tych, które św iadczą usługi dystrybu
cyjne.
Dominik Drzazga
EVALUATION OF INTEGRATED ENERGY MANAGEMENT AND SPATIAL PLANNING INSTRUMENTS WITHIN POLISH CITIES AS A TOOL
FOR IMPLEMENTATION SUSTAINABLE DEVELOPMENT
(Summary)
This paper presents a short description o f the integrated energy managem ent and spatial planning concept developed within municipal sector, integrated approach to space and energy issue ought to be an important tool for implementation sustainable developm ent in comm unity, but it needs w ider interaction between stakeholders, such as: local authorities, energy consumers, producers and distributors which existing in the city. It means that a new institutional and organisational tool ought to be developed to coordinate spatial (physical) planning and integrated resource planning technique, as well as other instruments (e.g.: financial, educational, material). On the background o f the research which has been done in this field within 14 biggest cities in Poland, some conclusions and recom mendation for Polish local governm ents and their manage ment practices are presented in the final paragraph.
