Mariola Seń, Agnieszka Zacharczuk, Agnieszka Lintowska
Zachowania żywieniowe studentów wybranych uczelni
wrocławskich a wiedza na temat skutków zdrowotnych
nieprawidłowego żywienia
Feeding Behavior of Selected Students of Universities and Knowledge
of the Health Effects of Poor Nutrition
Zakład Promocji Zdrowia, Katedra Zdrowia Publicznego, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Zainteresowanie się zdrowiem we wczesnej dorosłości może pomóc jego zachowaniu w później-szych etapach życia. Uczenie się zdrowia rozpoczyna się w rodzinie, a następnie jest kontynuowane przez wiele instytucji społecznych, m.in. system edukacji.
Cel pracy. Próba oceny i porównanie zachowań żywieniowych studentów wybranych uczelni wrocławskich oraz ich wiedzy na temat skutków zdrowotnych nieprawidłowego żywienia.
Materiał i metody. Badaniami objęto 300 osób w wieku 21–24 lat. Byli to studenci: Politechniki Wrocławskiej Wydziału Elektroniki i Telekomunikacji, Uniwersytetu Przyrodniczego Wydziału Nauk o Żywieniu oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu – Wydziału Nauk o Zdrowiu (po 100 osób z każdej z wymienionych uczelni). W gru-pie studentów Politechniki Wrocławskiej przeważali mężczyźni (91%), a wśród badanych z Akademii Medycznej i Uniwersytetu Przyrodniczego większość stanowiły kobiety (odpowiednio 87 i 90%). W badaniu posłużono się metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem techniki badania ankietowego. Narzędziem pomiaru był kwe-stionariusz, który został zredagowany na potrzeby tego badania. Wyniki opracowano za pomocą arkusza kalkula-cyjnego Excel 2007.
Wyniki. Studenci mieli świadomość braku wiedzy na temat zasad prawidłowego odżywiania i często negatywnie oceniali swój sposób żywienia. Taką opinię wyraziło 47% studentów Politechniki Wrocławskiej, 43% Uniwersytetu Przyrodniczego i 41% Akademii Medycznej. Respondenci przyznali, że spożywają za mało: pełnoziarnistego pie-czywa – jadał je codziennie jedynie co czwarty student Politechniki, co trzeci UP, ale aż 40% badanych z AM; warzyw i owoców – codziennie (1–3 razy) spożywali je ankietowani z AM (63 i 62%), UP (55 i 54%), PWr (41 i 34%) oraz ryb (kilka razy w tygodniu ryby jada jedynie 28% studentów AM, 18% PWr i 10% UP). Nieco lepiej wygląda spożycie produktów mlecznych i drobiu. Respondenci rzadko spożywają produkty typu fast food. Wnioski. Należy zwiększyć zakres edukacji żywieniowej wśród studentów wszystkich typów uczelni, aby zwiększyć świadomość żywieniową i zakres wiedzy na temat związku między sposobem żywienia a występowaniem chorób cywilizacyjnych w populacji w celu ich prewencji (Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 113–123).
Słowa kluczowe: zachowania żywieniowe, choroby dietozależne, studenci.
Abstract
Background. The interest in health in early adulthood can help in maintaining health in later life stages. Health Learning begins in the family, and then it is continued in many social institutions, including education system. Objectives. The aim this study was to evaluate and compare the nutritional habits of students of selected universi-ties in Wroclaw, and their knowledge about the health effects of poor nutrition.
Material and Methods. A total of 300 people aged 21–24 years were included in the study. They were students of Wroclaw University of Technology – Faculty of Electronics and Telecommunications, Wroclaw University of Environmental and Life Sciences Department of Nutrition and Wroclaw Medical University – Faculty of Health Sciences (by 100 people from each of the university). In the group of students of the Wroclaw University of Technology, the majority were males (91%), whereas among subjects with WMU and WUELS, most were women (87% and 90%). The study used a method of diagnostic survey using the survey technique. Measurement tool was a questionnaire, which was framed for the purpose of this study. The results were analyzed using Excel 2007 spreadsheet.
Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 113–123 ISSN 2082-9876
PRAcE ORYGINALNE
Results. Students are often aware of shortcomings in the knowledge of the principles of good nutrition and are often critical of their diet. This opinion is expressed by 47% Wroclaw University of Technology students, 43% WUELS and 41% WMU. Other shortcomings in this area is low consumption of wholemeal bread: only every fourth engineering student eats them every day, a third of the WUELS and slightly more likely to WMU (40%) of fruits and vegetables daily (one to three times) eaten by the respondents from WMU (63 % and 62%), WUELS (55% and 54%), Wroclaw University of Technology (41 and 34%) and fish (several times a week eat fish, only 28% of students from WMU, 18% University of Technology and 10% WUELS). The structure of consumption of dairy products, meat, poultry is slightly better and the consumption of fast food is rare.
Conclusions. An increase in the scope of nutrition education among university students of all types is needed to expand nutritional awareness and knowledge about the link between nutrition and the prevalence of lifestyle dis-eases in the population for their prevention (Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 113–123).
Key words: nutritional habits, diet-related diseases, students.
Przejawem dbałości o własne zdrowie we wczes-nej dorosłości są formy realizowania zadań rozwo-jowych, które umożliwiają wzmacnianie potencjału zdrowia. Ich wynikiem będzie ukształtowanie się stylu życia sprzyjającego zdrowiu we wszystkich jego wymiarach, w tym także prawidłowego spo-sobu żywienia. Zainteresowanie się zdrowiem we wczesnej dorosłości może pomóc jego zachowaniu w późniejszych etapach życia [1].
Określenie „zachowania zdrowotne” ma zróż-nicowany charakter, zwłaszcza w obrębie medycy-ny i socjologii medycymedycy-ny [2].
Krzysztof Puchalski ujmuje zachowania zdro-wotne jako zachowania rozpatrywane z punktu wi-dzenia ich znaczenia dla zdrowia.
Inni autorzy mówią o zachowaniach zwią-zanych ze zdrowiem i definiują je jako czynności podejmowane i realizowane przez ludzi, które bezpośrednio i krótkoterminowo albo pośrednio i w dalszej perspektywie sprzyjają lub szkodzą utrzymaniu normatywnych standardów zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego [2]. Kształ-tują się one w wyniku doświadczeń socjalizacyjnych jednostek, przez interakcję z bezpośrednim otocze-niem i są wyzwaotocze-niem dla zdrowia publicznego.
Uczenie się zdrowia rozpoczyna się w rodzinie, a następnie jest kontynuowane przez wiele instytu-cji społecznych, m.in. system edukainstytu-cji, kościół, in-stytucje tzw. czasu wolnego, a także grupy rówieś-nicze, przyjaciół. Większość osób pozostaje pod wpływem tych organizacji przez większość życia i to one mają zdecydowany wpływ na formowanie i reformowanie ludzkich postaw i zachowań [3].
Proces uczenia się zachowań często przebiega za pomocą modelowania. Modelowanie to ucze-nie się zachowań przez obserwację i naśladowaucze-nie zachowań innych ludzi. Zachowania te mogą być biernie naśladowane oraz wzbogacone o nowe ele-menty, wynikające z dopasowania ich do innych charakterystycznych komponentów zachowania lub stylu życia uczącego się [3].
Właściwe żywienie to m.in. prawidłowe na-wyki i zwyczaje żywieniowe, odpowiedni skład posiłków zapewniający całkowite zapotrzebowanie
organizmu na energię oraz wszystkie podstawowe i niezbędne składniki pokarmowe potrzebne do optymalnego rozwoju organizmu. Korzystne na-wyki żywieniowe są kształtowane przez wiele czyn-ników środowiskowych i osobniczych, a zwyczaje żywieniowe i regularność posiłków w znaczący sposób wpływają na stan zdrowia człowieka.
celem pracy była próba oceny i porównanie zachowań żywieniowych studentów wybranych uczelni wrocławskich oraz ich wiedzy na temat skutków zdrowotnych nieprawidłowego żywienia.
Materiał i metody
Badaniami objęto 300 osób w wieku 21–24 lat. Byli to studenci Politechniki Wrocławskiej Wy-działu Elektroniki i Telekomunikacji, Uniwersy-tetu Przyrodniczego Wydziału Nauk o Żywieniu oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu – Wy-działu Nauk o Zdrowiu (po 100 osób z każdej z wymienionych uczelni).
W grupie studentów Politechniki Wrocław-skiej przeważali mężczyźni (91%), a wśród ba-danych z Akademii Medycznej i Uniwersytetu Przyrodniczego większość stanowiły kobiety (od-powiednio 87 i 90%).
Badania zostały przeprowadzone na przeło-mie grudnia 2009 i stycznia 2010 r. W badaniu posłużono się metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem techniki badania ankietowego. Narzędziem pomiaru był kwestionariusz, który zo-stał zredagowany na potrzeby tego badania. Pyta-nia dotyczyły danych społeczno-demograficznych studentów oraz wiedzy i zachowań dotyczących żywienia. Wyniki opracowano statystycznie z wy-korzystaniem arkusza kalkulacyjnego Excel 2007.
Wyniki
Głównym źródłem utrzymania studentów są pieniądze otrzymywane od rodziców (Politechnika Wrocławska (PWr) 74%, Uniwersytet
Przyrodni-czy (UP) 81%, Akademia Medyczna (AM) 50%). Prawie 2/3 studentów AM (60%) utrzymuje się z podjętej pracy zawodowej. Dodatkowym źródłem są stypendia naukowe (otrzymuje je co 3. student Politechniki, co 5. badany z UP i co 6. AM) oraz stypendia socjalne (co 5. student UP i prawie co 10. z Politechniki i AM). Pozostałe źródła docho-du, które podali studenci to: alimenty, renta, kre-dyt studencki, praca sezonowa za granicą (tab. 1).
Badanych zapytano także o strukturę wydat-ków związaną z wyżywieniem. Większość stu-dentów wydaje na żywność ok. 200–400 PLN
miesięcznie (71% UP, 58% AM, 51% badanych PWr). część studentów przeznacza większą kwotę na żywność (500–700 PLN), ale jest także grupa, która deklaruje wydatek w wysokości jedynie 100– –200 PLN miesięcznie: co 5. student Politechniki, częściej niż co 10. z Uniwersytetu Przyrodniczego i co 12. z AM. co 5. badany AM i UP oraz co 7. Politechniki nie potrafi ocenić, ile pieniędzy wyda-je na żywność (tab. 2).
Na pytanie: „jak oceniasz swój sposób żywie-nia?” pozytywną ocenę deklarowali głównie studen-ci AM (53%) i UP 43%, a najrzadziej Politechniki Tabela 1. Źródło dochodu badanych według płci
Table 1. Source of income of respondents by gender
Źródło
docho-du badanych Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n % Od rodziców 66 73 8 88 74 74 6 60 75 83 81 81 8 62 42 48 50 50 Stypendium naukowe 26 29 5 55 31 31 2 20 16 18 18 18 2 15 15 17 17 17 Stypendium socjalne 10 11 2 22 12 12 2 20 18 20 20 20 2 15 8 9 10 10 Sam zarabiam/ /pracuję 31 34 2 22 33 33 2 20 24 27 26 26 4 31 56 64 60 60 Inne 4 4 1 11 5 5 1 10 6 7 7 7 0 0 3 3 3 3 * Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wyboru kilku odpowiedzi.
* Results do not total 100%, because respondents could choose multiple answers.
Tabela 2. Miesięczna kwota wydawana na wyżywienie według płci Table 2. The monthly amount spent on food by gender
Kwota PLN Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n % 100–200 15 19 2 22 17 20 1 13 8 1 9 11 1 8 5 7 6 8 201–300 25 32 4 44 29 33 0 0 37 50 37 45 5 38 19 28 24 30 301–400 14 18 2 22 16 18 4 50 17 23 21 26 3 23 19 28 22 28 401–500 16 21 0 0 5 6 3 37 5 7 8 10 0 0 15 22 15 19 501–600 5 6 0 0 3 3 0 0 7 10 7 9 3 23 2 3 5 6 601–700 2 3 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 4 6 4 5 701–800 1 13 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 3 2 3 801–1000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 8 1 1 2 3 Ponad 1000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem 91 100 9 100 100 100 10 100 90 100 100 100 13 100 87 100 100 100
– jedynie co trzeci badany (34%). część studentów miała problem z oceną własnego odżywiania, naj-częściej byli to studenci PWr (19%) (tab. 3).
Respondenci zapytani o liczbę spożywanych dziennie posiłków najczęściej deklarowali, że jest ich 3–5 (UP 88%, AM 85%, PWr 85%). Badanie wskazuje, że co 4. student Politechniki jada zbyt rzadko w ciągu dnia, bo tylko 2 razy dziennie (24%) (tab. 4).
W dalszej kolejności starano się ocenić jakość zwyczajowej diety badanych studentów. Zapyta-no o spożycie węglowodanów złożonych, nabia-łu, tłuszczy oraz słodyczy i produktów typu fast
food.
Z opinii studentów wynika, że pełnoziarniste pieczywo jest spożywane zbyt rzadko w stosunku do zaleceń dietetycznych WHO. Jadał je codzien-nie jedycodzien-nie co 4. student Politechniki i co 3. UP, ale aż 40% badanych z AM (40%) (ryc. 1).
Warzywa i owoce są podstawowym źródłem włóknika pokarmowego oraz witamin i składników mineralnych. Warzywa codziennie (1–3 razy) spo-żywali ankietowani z AM (63%) i UP (55%), a nieco rzadziej studenci Politechniki (41%) (ryc. 2).
Podobnie wygląda struktura spożycia owo-ców. Najczęściej jadali je studenci AM (62%), nieco rzadziej UP (54%), a najmniej Politechniki (34%) (ryc. 3)
Jeśli chodzi o spożycie olejów roślinnych, przy-najmniej raz dziennie lub częściej stosuje go w diecie co 2. badany z UP (54%), 40% ankietowanych z Po-litechniki i tylko częściej niż co 4. z AM (ryc. 4).
Korzystniej wygląda sytuacja, jeśli chodzi o spożycie nabiału i produktów mlecznych uzna-wanych za bogate źródło m.in. białka pochodze-nia zwierzęcego i wappochodze-nia. codzienne jadanie pro-duktów mlecznych deklaruje 2/3 studentów AM (70%) i UP (63%) oraz znacznie mniej studentów PWr (45%) (ryc. 5). Ryby są dobrym źródłem biał-ka oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3). Niestety, ich spożycie wśród badanych należy uznać za niewystarczające. Kilka razy w ty-godniu ryby jada jedynie 28% studentów AM, 18% PWr i tylko co 10. student UP (ryc. 6).
Najczęściej spożywanym mięsem wśród stu-dentów PWr i UP było mięso drobiu i wieprzowina (odpowiednio: Politechnika Wrocławska 67 i 44%; Uniwersytet Przyrodniczy 82 i 18%), a studenci AM chętniej wybierali drób 76%, ryby 34% i wie-przowinę 21%. Zalecane białe mięso drobiu i ryb częściej wybierały kobiety w porównaniu z bada-nymi mężczyznami na każdej z poszczególnych typów uczelni (tab. 5).
Posiłki typu fast food jada raz dziennie lub kil-ka razy w tygodniu aż co 5. student Politechniki (21%). Pozostali studenci spożywają je kilka razy Tabela 3. Samoocena sposobu odżywiania badanych
Table 3. Self-assessment test diet
Ocena prawi-dłowego żywienia
Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n %
Tak 33 36 1 11 34 34 5 50 38 42 43 43 8 62 45 52 53 53 Nie 40 44 7 78 47 47 4 40 39 43 43 43 4 31 37 42 41 41 Nie wiem 18 20 1 11 19 19 1 10 13 15 14 14 1 7 5 6 6 6 Razem 91 100 9 100 100 100 10 100 90 100 100 100 13 100 87 100 100 100
Tabela 4. Liczba spożywanych posiłków w ciągu dnia Table 4. Number of meals per day
Liczba spoży- wanych posiłków
Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
N % N % N % N % N % N % N % N % N % 2 posiłki 22 24 2 22 24 24 3 30 9 10 12 12 4 31 11 13 15 15 3 posiłki 49 54 4 45 53 53 2 20 52 58 54 54 5 38 44 51 49 49 4–5 posiłków 19 21 3 33 22 22 5 50 29 32 34 34 4 31 32 36 36 36 Powyżej 5 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem 91 100 9 100 100 100 10 100 90 100 100 100 13 100 87 100 100 100
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 1. Spożycie pieczywa pełnoziarnistego w opinii badanych Fig. 1. consumption of whole grain bread declared by the respondents
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 2. Spożycie warzyw w opinii badanych
Fig. 2. consumption of vegetables declared by the respondents
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 3. Spożycie owoców w opinii badanych
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 4. Spożycie olejów roślinnych w opinii badanych
Fig. 4. consumption of vegetables oils declared by the respondents
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 5. Spożycie nabiału w opinii badanych
Fig. 5. consumption of dairy products declared by the respondents
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 6. Spożycie ryb w opinii badanych
w miesiącu lub rzadziej (UP 77%, PWr 67%, AM 63%), a nawet wcale (AM 33%, UP 20% i PWr 11%) (ryc. 7).
Najczęściej spożywanymi przekąskami między posiłkami były owoce i słodycze (AM 60 i 29%, UP 40 i 41%, PWr 38 i 37%). częściej po przekąski sięgały kobiety studiujące na Politechnice Wro-cławskiej i Uniwersytecie Przyrodniczym i były to głównie słodycze (PWr 78%, UP 42%). Blisko co 10. badany, niezależnie od typu uczelni podaje, że nie podjada między posiłkami (tab. 6).
Wiele chorób cywilizacyjnych ma związek z nieprawidłowym sposobem żywienia. Zapytano studentów, które w ich opinii choroby są związane ze złym odżywianiem. Najczęściej wymienianymi schorzeniami były: otyłość (AM 98%, UP 96%, PWr 94%), miażdżyca (UP 85%, AM 83%, PWr 60%). Dużo rzadziej studenci wskazywali na cukrzycę typu II i osteoporozę (odpowiednio AM 74 i 80%, UP 58 i 51%, PWr 57 i 25%). W każdym przypadku większy poziom wiedzy zaobserwowano wśród stu-dentów AM i UP w porównaniu ze studiującymi na
Politechnice. Wśród badanych z AM to mężczyźni częściej udzielali prawidłowych odpowiedzi w po-równaniu z badanymi kobietami (otyłość, próch-nica, miażdżyca, nadciśnienie, cukrzyca typu II), na Politechnice natomiast otyłość, osteoporoza i próchnica dotyczyły głównie kobiet (tab. 7).
Nadwaga i otyłość coraz częściej stają się pro-blemem w skali populacji, a choroby związane z otyłością generują zarówno koszty społeczne, jak i ekonomiczne. Na podstawie masy ciała i wzro-stu badanych dokonano oceny wskaźnika BMI respondentów. Większość studentów charaktery-zowała się prawidłową masą ciała, jednak wśród 1/3 studiujących na Politechnice zaobserwowano występowanie nadwagi (36%). częściej dotyczyło to badanych mężczyzn (39% – 35 mężczyzn, 1 ko-bieta – 11%). Zjawisko znacznie rzadziej występo-wało wśród studentów UP i AM (8 i 13%). Liczba osób otyłych była niewielka (1 z PWr i 2 z AM). Były też osoby, u których stwierdzono niedowa-gę 6,6% badanych kobiet, częściej studentek UP (15%) (tab. 8).
codziennie w 2–3 posiłkach
codziennie
w 1 posiłku w tygodniukilka razy w miesiącukilka razy rzadziej niżkilka razy w miesiącu wcale nie jem Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
Ryc. 7. Spożycie posiłków typu fast food w opinii badanych Fig. 7.consumption of fast food in the opinion of the respondents
Tabela 5. Rodzaj mięsa spożywanego w opinii badanych
Table 5. Type of meat consumed by the subjects in the opinion of the respondents
Rodzaj
mięsa Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n % Drób 59 65 8 89 67 67 5 50 77 86 82 82 9 69 67 77 76 76 Ryby 16 18 4 44 20 20 0 0 6 7 6 6 3 23 31 36 34 34 Wieprzowina 42 46 2 22 44 44 5 50 13 14 18 18 5 38 16 18 21 21 Wołowina 13 14 1 11 14 14 2 20 5 6 7 7 1 8 8 9 9 9 Inne mięso 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0 0 Nie jem mięsa 1 1 0 0 1 1 0 0 2 2 2 2 0 0 4 5 4 4 * Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wyboru kilku odpowiedzi.
Tabela 6. Najczęściej spożywane przekąski między posiłkami w opinii badanych Table 6. The most consumed snacks between meals declared by the respondents
Przekąski Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n % Owoce 38 42 0 0 38 38 2 20 38 42 40 40 8 62 52 60 60 60 Słodycze 30 33 7 78 37 37 3 30 38 42 41 41 4 30 25 29 29 29 chipsy, paluszki 8 9 0 0 8 8 2 20 2 2 4 4 0 0 3 3 3 3 Nie podjadam 12 13 1 11 13 13 1 10 8 9 9 9 1 8 7 8 8 8 Inne 3 3 1 11 4 4 2 20 4 5 6 6 0 0 0 0 0 0 Razem 91 100 9 100 100 100 10 100 90 100 100 100 13 100 87 100 100 100
Tabela 7. Związek między nieprawidłowym sposobem żywieniem a występowaniem chorób w opinii badanych Table 7. The relationship between improper nutrition and the occurrence of diseases in the opinion of the respondents
choroby Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n % Otyłość 85 93 9 100 94 94 9 90 87 97 96 96 13 100 85 98 98 98 Osteoporoza 20 22 5 56 25 25 6 60 45 50 51 51 10 77 70 79 80 80 Próchnica 49 54 6 67 55 55 7 70 51 68 68 68 12 92 69 79 81 81 Miażdżyca 55 60 5 56 60 60 6 60 79 88 85 85 13 100 70 80 83 83 Nadciśnienie 46 51 4 44 50 50 6 60 47 52 53 53 12 92 61 70 73 73 cukrzyca typ II 52 57 5 56 57 57 6 60 52 58 58 58 12 92 62 71 74 74 choroba Parkinsona 7 8 0 0 7 7 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 * Wyniki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mieli możliwość wyboru kilku odpowiedzi.
* Results do not total 100% because respondents could choose multiple answers.
Tabela 8. Wskaźnik BMI wśród badanych Table 8. BMI among respondents
BMI Politechnika Wrocławska Uniwersytet Przyrodniczy Akademia Medyczna
M K ogółem M K ogółem M K ogółem
n % n % n % n % n % n % n % n % n % 15,0–17,4 wychudzenie 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 17,5–18,4 niedowaga 0 0 2 22 2 2 0 0 14 15 14 14 0 0 4 5 4 4 18,5–24,9 prawidłowa 54 59 6 67 60 60 8 80 70 78 78 78 10 77 71 82 81 81 25,0–29,9 nadwaga 35 39 1 11 36 36 2 20 6 7 8 8 1 8 12 13 13 13 30,0–34,9 I st. otyłości 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 15 0 0 2 2 35,0–39,9 II st. otyłości 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 40,0 i więcej III st. otyłości 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Razem 91 100 9 100 100 100 10 100 90 100 100 100 13 100 87 100 100 100
Omówienie
Na nieprawidłowe żywienie studentów może mieć wpływ także niski poziom wiedzy na temat zasad zdrowego odżywiania. Studenci często mie-li tego świadomość i głównie negatywnie oceniamie-li swój sposób żywienia. Taką opinię wyraziło 47% studentów Politechniki, 43% Uniwersytetu Przy-rodniczego i 41% Akademii Medycznej. Mały za-sób wiedzy na temat niefarmakologicznych metod zapobiegania chorobom cywilizacyjnym (w tym także małą świadomość żywieniową) obrazuje ba-daje WOBASZ. Na pojedyncze żywieniowe czyn-niki ryzyka chorób cywilizacyjnych wskazywało tam jedynie 15–34% dorosłych Polaków w wieku 20–34 lat [4]. Konsekwencją nieprzestrzegania za-sad prawidłowego żywienia jest często nadwaga i otyłość.
Wśród 1/3 osób studiujących na Politechnice zaobserwowano występowanie nadwagi (36%). częściej dotyczyło to badanych mężczyzn (39% – 35 mężczyzn, 1 kobieta – 11%). Zjawisko to znacznie rzadziej występowało wśród studentów UP i AM (8 i 13%). Otyłość dotyczyła tylko 1% an-kietowanych, a niedowaga 6,6% badanych kobiet, częściej studentek UP (15%). Pozostali studenci charakteryzowali się prawidłowym wskaźnikiem BMI (AM 81%, UP 78%, PWr 60%).
W badaniach charkiewicz et al. [5] stwierdzo-no, że 75% studentek ma prawidłową masę ciała, u 23% zaobserwowano niedowagę, a jedynie u 2% nadwagę. Z badań Myszkowskiej-Ryciak et al. wy-nika natomiast, że wśród studentek AWF i SGGW nadmierna masa ciała dotyczyła jedynie 7% stu-dentek SGGW, a po 5% stustu-dentek obu uczelni miało niedowagę [6].
Występowanie nadwagi i otyłości u mężczyzn i kobiet w wieku 20–74 lat było także przedmiotem badań realizowanych w ramach programu WO-BASZ w latach 2003–2005 [7]. Wśród mężczyzn nadwaga występowała u 40,4%, otyłość u 21,2%. Wśród kobiet nadwagę stwierdzono u 27,9%, a otyłość u 22,4%. Różnice w uzyskanych wyni-kach są związane z inną metodologią badań i wie-kiem badanych.
Grupą szczególnie narażoną na nieprawidło-wości w żywieniu są studenci, których sposób żywienia w dużym stopniu zależy m.in. od czyn-ników bytowych i pracy zawodowej [4, 6]. Więk-szość studentów jako główne źródło utrzymania wymienia pieniądze otrzymywane od rodziców oraz stypendia (PWr 74 i 43%, UP 81 i 38%, AM 50 i 27%), a także pracę zawodową (AM 60%, PWr 33%, UP 26%).
Jeśli chodzi o strukturę wydatków na żyw-ność, to większość studentów wydaje względnie małe kwoty na jedzenie – ok. 200–400 PLN
mie-sięcznie (71% UP, 58% AM, 51% badanych PWr) lub nawet 100–200 PLN (PWr 20%, UP 11%, AM 8%). Jedynie 8% studentów przeznacza na żyw-ność 500–800 PLN. Według GUS średni wydatek ogółu gospodarstw domowych na żywność i na-poje bezalkoholowe wyniósł w 2010 r. 24,8% mie-sięcznego dochodu gospodarstwa domowego [8]. Mimo że prawidłowe żywienie jest jednym z naj-ważniejszych czynników wpływających na rozwój człowieka i utrzymanie przez niego dobrego stanu zdrowia, studenci wykazują często nieprawidłowe nawyki w tym zakresie. Dotyczy to zarówno czę-stości posiłków, jak i ich zawartości [9]. Badani studenci zapytani o liczbę spożywanych dziennie posiłków najczęściej deklarowali, że jest ich 3–5 (UP 88%, AM 85%, PWr 85%), co 4. student Poli-techniki zjada tylko 2 posiłki dziennie (24%). 4–5 posiłków dziennie spożywało tylko 36% studentów AM, 34% UP i 22% PWr. Znacznie częściej taką liczbę posiłków w ciągu doby spożywały studentki AWF i SGGW (odpowiednio 58% i 72%) [6].
Zbilansowana, niskotłuszczowa, bogata w wi-taminy dieta jest jednym z istotnych elementów prewencji chorób cywilizacyjnych [10]. Badania potwierdzają wiele nieprawidłowości w sposobie żywienia studentów [5, 6, 11]. Błędy te dotyczą w szczególności nadmiernego spożycia białek oraz tłuszczów, kosztem ograniczenia ilości przyjętych węglowodanów, co powoduje nieprawidłową struk-turę energetyczną dziennej racji pokarmowej.
Z opinii studentów w badaniach własnych wy-nika, że pełnoziarniste pieczywo jest spożywane zbyt rzadko w stosunku do zaleceń dietetycznych WHO. Jadał je codziennie jedynie co 4. student Politechniki, co 3. Uniwersytetu Przyrodniczego i aż 40% respondentów z Akademii Medycznej. Spożycie tego rodzaju pieczywa częściej deklarują studentki SGGW i AWF (78 i 62%).
Warzywa i owoce, będące źródłem głównie witamin c, E i beta karotenu codziennie (lub kilka razy dziennie) spożywało odpowiednio 69 i 64% studentek SGGW oraz 65 i 58% studentek AWF [6]. Podobnie wygląda struktura spożycia warzyw i owoców wśród studentów (w większo-ści kobiet) Akademii Medycznej i Uniwersytetu Przyrodniczego (odpowiednio AM 63 i 62%, UP 55 i 54%). Znacznie rzadziej jadali je natomiast stu-denci (częściej mężczyźni) Politechniki (41 i 34%). W badaniu WOBASZ dotyczącym jakości żywie-nia i poziomu wiedzy zdrowotnej u młodych doro-słych Polaków jedynie 21% mężczyzn i 29% kobiet wskazało na regularne spożywanie warzyw i owo-ców jako czynnik zapobiegania chorobom cywili-zacyjnym [4].
Ryby morskie są zaliczane do produktów o du-żej wartości odżywczej, bogatych w pełnowarto-ściowe białko, wielonienasycone kwasy tłuszczowe
(głównie omega-3) oraz wiele cennych składników mineralnych (m.in.: magnez, wapń, fluor, jod, se-len) i witamin (z grupy B, a tłuste ryby także wita-min A i D) [12, 13]. W ostatnich latach notuje się zwiększenie zainteresowania rolą tych produktów w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym i nowotworom [14, 15]. Najnowsze badania po-twierdzają także korzystny wpływ zawartych w ry-bach morskich wielonienasyconych kwasów tłusz-czowych szeregu n-3 (zwłaszcza DHA) na rozwój płodowy oraz stan zdrowia dzieci [16]. Wśród stu-dentów Uniwersytetu Medycznego w Warszawie zaobserwowano jednak zbyt rzadkie spożycie ryb morskich: co najmniej 2 razy w tygodniu spoży-wało je 19,6% badanych [17], a przynajmniej raz w tygodniu ryby jadało 57% studentek AWF i 48% studentek SGGW [6]. Badania własne wskazują na równie małą zawartość ryb w zwyczajowej diecie studentów AM, UP, i Politechniki. Kilka razy w ty-godniu jada je zaledwie 28% badanych AM, 18% PWr i 10% UP. chętniej niż ryby badani spożywali mięso drobiu (UP 82%, AM 76%, PWr 67%) oraz wieprzowinę, która jest źródłem niezalecanych nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu (PWr 44%, UP 18%).
Jeśli chodzi o spożycie produktów mlecznych, będących m.in. źródłem wapnia, było ono częst-sze wśród studentów AM i UP – co najmniej raz dziennie ich spożycie deklarowało odpowiednio 70% AM i 63% UP, w stosunku do wyników badań Myszkowskiej-Ryciak et al. [6]. W przytoczonych badaniach spożywało je 49% kobiet z AWF i 54% SGGW. Podobne spożycie odnotowano wśród mężczyzn studiujących na Politechnice (45%).
Jednym z zaleceń z zakresu zdrowego żywie-nia i prewencji nadmiernej masy ciała oraz jej ne-gatywnych następstw zdrowotnych jest unikanie produktów typu fast food. Posiłki tego typu jada raz dziennie lub kilka razy w tygodniu aż co pią-ty student Politechniki (21%). Pozostali studenci spożywają je kilka razy w miesiącu lub rzadziej (UP 77%, PWr 67%, AM 63%), a nawet wcale (AM 33%, UP 20%). Na rzadkie spożywanie produktów typu fast food wskazują także badania studentów Uniwersytetu Medycznego w Łodzi [18] – 45% re-spondentów zjadało je kilka razy w miesiącu, a pra-wie 43% rzadziej niż raz w miesiącu. co 10. badany zadeklarował, że nigdy ich nie jadał, a tylko 2,5% jadało je zbyt często, bo kilka razy w tygodniu.
Kolejnym błędem żywieniowym jest sięganie po przekąski w postaci słodyczy. Wśród badanych najczęściej spożywanymi przekąskami między po-siłkami były owoce i słodycze (UP 40 i 41%, PWr 38 i 37%), na AM przeważały natomiast owoce 60% (słodycze 29%). częściej po słodycze sięgały
kobiety (PWr 78%, UP 42%). Pojadanie między posiłkami deklarowało 90% studentów i 93% stu-dentek turystyki i rekreacji oraz 75% studentów i 72% studentek wychowania fizycznego. Podob-nie jak w badaniu własnym, najczęściej były to sło-dycze i owoce [19].
Do głównych czynników żywieniowych, które pełnią ważną rolę w rozwoju chorób cywi-lizacyjnych można zaliczyć tłuszcze (odpowied-nia jakość i ilość) oraz cholesterol pokarmowy. Nieprawidłowe ich spożycie wpływa zarówno na zaburzenia gospodarki węglowodanowej, tłusz-czowej, jak i na układ krzepnięcia i dodatnio ko-reluje z chorobą niedokrwienną serca, nowotwo-rami, a także cukrzycą i otyłością [4]. Na związek żywienia z powstawaniem otyłości wskazywało 98% studentów AM, 96% UP, 94% PWr; miaż-dżycy 85% UP, 83% AM, 60% Politechniki. Nieco rzadziej studenci wskazywali na cukrzycę typu II i osteoporozę (odpowiednio AM 74 i 80%, UP 58 i 51%, PWr 57 i 25%). W każdym przypad-ku wyższy poziom wiedzy zaobserwowano wśród studentów Akademii Medycznej i Uniwersytetu Przyrodniczego w porównaniu ze studiującymi na Politechnice. Miało to zapewne związek ze specyfiką treści programów kształcenia na AM i UP. Równie wysoki poziom wiedzy na temat roli żywienia w powstawaniu chorób dietozależnych odnotowano wśród studentów zaocznych AWFiS w Gdańsku. Głównych źródłem ich wiedzy na ten temat była uczelnia [20].
Wnioski
Poziom wiedzy na temat prawidłowego ży-wienia i realizacja zasad zdrowego odżywiania wśród studentów wrocławskich uczelni są znacz-nie zróżnicowane i zależą od typu uczelni. Znacz-nie więcej Znacz-nieprawidłowości związanych z jakością zwyczajowej diety zaobserwowano wśród studen-tów Politechniki Wrocławskiej w porównaniu ze studentami Akademii Medycznej i Uniwersytetu Przyrodniczego.
Brak wiedzy i mała świadomość żywieniowa, głównie studentów Politechniki Wrocławskiej, może w przyszłości prowadzić u nich do nasilenia występowania chorób dietozależnych i ich powi-kłań.
Należy zwiększyć zakres edukacji żywieniowej wśród studentów wszystkich typów uczelni, aby zwiększyć świadomość żywieniową i zakres wie-dzy na temat związku mięwie-dzy sposobem żywienia a występowaniem chorób cywilizacyjnych w po-pulacji w celu ich prewencji.
Piśmiennictwo
[1] Brzezińska A.: Społeczna psychologia rozwoju. Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
[2] Wojnarowska B.: Poszukiwanie nowych wskaźników oraz sposobów pomiaru i monitorowania zdrowia dzieci i młodzieży. Zdr. Publ. 1999, 1(29), 59.
[3] Ostrowska A.: Styl życia a zdrowie. Z zagadnień promocji zdrowia. Wyd. IFiS PAN, Warszawa 1999, 180–189. [4] Waśkiewicz A.: Jakość żywienia i poziom wiedzy zdrowotnej u młodych dorosłych Polaków – badanie WOBASZ.
Probl. Hig. Epidem. 2010, 91(2), 233–237.
[5] Charkiewicz W.J., Markiewicz R., Borowska M.H.: Ocena sposobu żywienia studentek dietetyki Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Brom. chem. Toksykol. 2009, 42(3), 699–703.
[6] Myszkowska-Ryciak J., Kraśniewska A., Harton A., Gajewska D.: Porównanie wybranych zachowań żywienio-wych studentek Akademii Wychowania Fizycznego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Probl. Hig. Epidem. 2011, 91(4), 931–934.
[7] Jarosz M., Rychlik E.: Epidemia otyłości – jaka przyszłość nas czeka? Gastroenterol. Pol. 2010, 17(1), 47–52. [8] GUS, Departament Warunków Zdrowia: Sytuacja gospodarstw domowych w 2010 r. w świetle wyników badania
budżetów gospodarstw domowych. Warszawa, 25.05.2011 r., 1–16.
[9] Rasińska R.: Analiza wybranych wyznaczników kształtowania postaw prozdrowotnych młodzieży akademickiej. Rozprawa doktorska. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Wydział Nauk o Zdrowiu. Poznań 2010, 98–176.
[10] Kłosiewicz-Latoszek L.: Zalecenia żywieniowe w prewencji chorób przewlekłych. Probl. Hig. Epidemiol. 2009, 90(4), 339–343.
[11] Gacek M.: Ilościowa ocena sposobu odżywiania się i preferencje żywieniowe studentów specjalizacji trenerskiej w Krakowie. Kult. Fiz. 2004, 9–10, 15–16.
[12] Polak-Juszczyk L.: Makro- i mikroelementy w rybach. Żyw. człow. Metab. 2005, 32 (supl. 1), 988–991.
[13] Hu F.B., Bronner L., Willet W.C., Stampfler M.J., Rexrode K.M., Albert C.M.: Fish and omega-3 fatty acid in-take and risk of coronary heart disease in women. JAMA 2002, 287(14), 1815–1822.
[14] Kłosiewicz-Latoszek L.: Rola kwasów tłuszczowych omega-3 w profilaktyce i leczeniu chorób sercowo-naczynio-wych. Bromat. chem. Toksykol. 2005, supl., 493–496.
[15] Rekomendacje grupy ekspertów dotyczące spożycia i suplementacji kwasami omega-3 w populacji ludzi doro-słych. czynniki Ryzyka 2007, 51(1), 5–6.
[16] Stanowisko ekspertów Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego (PTP) i Polskiego Towarzystwa Badań nad Miaż-dżycą (PTBnM) dotyczące przeciwdziałania stanom niedoborowym wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w żywieniu kobiet w ciąży, niemowląt i dzieci w Polsce. czynniki Ryzyka 2007, 51(1), 3–4.
[17] Gajewska M., Ostrowska A.: Zróżnicowanie spożycia ryb morskich przez studentów dwóch wydziałów Warszaw-skiego Uniwersytetu Medycznego. Bromat. chem. Toksykol. 2009, XLII, 2, 131–136.
[18] Kardjalik K., Bryła M., Maniecka-Bryła I.: Zachowania zdrowotne związane z odżywianiem oraz występowanie nadwagi i otyłości w grupie studentów. Probl. Hig. Epidemiol. 2012, 93(1), 71–79.
[19] Szczerbiński R., Karczewski J., Maksymowicz-Jaroszuk J.: Wybrane zachowania zdrowotne studentów wyższej szkoły wychowania fizycznego i turystyki – zachowania żywieniowe. Bromat. chem. Toksykol. – XLIV, 2011, 3, 409–414.
[20] Walentukiewicz A., Wilk B., Szyszko-Maziuk D.: Postawy wobec własnego sposobu odżywiania oraz poziom wiedzy studentów AWFiS w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Ann. UMSc 2007, 52 (supl. 18, nr 8), 266–269. Adres do korespondencji:
Agnieszka Lintowska
e-mail: agnieszka.lintowska@am.wroc.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do Redakcji: 24.04.2012 r. Po recenzji: 28.05.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 11.06.2012 r. Received: 24.04.2012
Revised: 28.05.2012 Accepted: 11.06.2012
