Anna Felińczak
1, Faustina Hama
1Występowanie zjawiska nadwagi i otyłości
wśród dzieci i młodzieży we Wrocławiu
The Occurrence of the Phenomenon of Overweight
and Obesity Among Children and Adolescents in Wroclaw
Zakład Organizacji i Zarządzania, Katedra Zdrowia Publicznego,Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Nadwaga i otyłość są obecnie coraz częściej spotykane zarówno w krajach zamożnych, jak rów nież rozwijających się. W zależności od kraju, grupy społecznej, wieku czy płci problem ten dotyczy średnio nawet ponad połowy badanej populacji, istotnie zwiększając się wraz z wiekiem badanych, zwłaszcza wśród kobiet. Nadwaga i otyłość jest również jednym z najczęstszych zaburzeń rozwojowych u dzieci.
Cel pracy. Ocena stopnia nasilenia zjawiska nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i młodzieży w wieku 8–18 lat uczą cej się w szkołach na terenie miasta Wrocławia.
Materiał i metody. Badania zostały przeprowadzone w kwietniu i maju 2007 r., objęły 1800 dzieci i nastolatków, w tym od 8 do 18 lat uczących się w szkołach we Wrocławiu. Obejmowały pomiar podstawowych wskaźników antropo metrycznych, takich jak: wysokość i masa ciała. Do oceny ogólnego otłuszczenia zastosowano wskaźnik BMI. Wyniki. Wśród ogółu przebadanych chłopców w wieku 8–18 lat 16,02% stanowią osobnicy z nadwagą, a 4,40% to otyli. Wśród ogółu badanych dziewcząt 15,29% ma nadwagę, 3,37% scharakteryzowano jako otyłe. Nadmiar masy ciała (nadwaga i otyłość) dominuje w grupie chłopców, z wyjątkiem 8 i 11letnich dziewcząt, u których nadwaga jest dwukrotnie częstsza (odpowiednio 15,29% oraz 20,78%) od stwierdzonej nadwagi u 8 i 11letnich chłopców, odpowiednio – 7,59% i 12,64%.
Wnioski. Zastosowanie międzynarodowych kryteriów definiowania nadwagi i otyłości pozwala na dokonanie porównań między różnymi narodowościami z uwzględnieniem wieku i płci badanych. Duży odsetek dzieci i mło dzieży z nadmierną masą ciała wskazuje na konieczność podjęcia zdecydowanych działań mających na celu walkę z nadwagą i otyłością (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 11–18).
Słowa kluczowe: dzieci, młodzież, nadwaga, otyłość, BMI.
Abstract
Background. Overweight and obesity are now more commonly found in both rich and developing countries. Depending on the country, social class, age or gender, this problem concerns on average, even more than half of the study population, significantly increasing with the age of respondents, especially among women. Overweight and obesity is also one of the most common developmental disorders in children.
Objectives. The aim of the study was to assess the severity of the phenomenon of overweight and obesity among children and adolescents aged 8 to 18 years studying in schools in the city of Wroclaw.
Material and Methods. The study was conducted in April–May 2007. The survey included 1,800 children and adoles cents aged from 8 to 18 years old attending schools in Wroclaw. The study included measurement of basic anthropomet ric parameters such as height and weight. To assess the overall fatness, BMI index was used.
Results. Among all the surveyed boys aged 8–18 years, 16.02% are overweight, and 4.40% are obese. However, among all surveyed 15.29% of girls are overweight, while 3.37% were characterized as obese. Excess weight (over weight and obesity) is dominant in the group of boys, except for 8 and 11 year old girls who are overweight twice as often – 15.29% and 20.78% respectively, as compared to the overweight found in 8 and 11 year old boys – 7.59% and 12.64% respectively.
Conclusions. Application of international criteria for the definition of overweight and obesity allows comparisons to be made between different nationalities also taking into consideration age and gender. The high percentage of
Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 11–18 ISSN 20829876
PrAcE OrygINAlNE
Nadwaga i otyłość są obecnie coraz częściej spotykane zarówno w krajach zamożnych, jak rów nież rozwijających się. W wielu badaniach zwraca się uwagę na nasilanie epidemii nadwagi i otyłości. W zależności od kraju, grupy społecznej, wieku czy płci problem ten dotyczy średnio nawet ponad po łowy badanej populacji, istotnie zwiększając się wraz z wiekiem badanych, zwłaszcza wśród kobiet. Nad waga i otyłość jest również jednym z najczęstszych zaburzeń rozwojowych u dzieci. Obecnie około 20% dzieci ma nadmierną masę ciała, a jedna trze cia z nich to dzieci otyłe. U 155 milionów dzieci na świecie będących w wieku szkolnym odnotowuje się nadwagę lub otyłość. Wśród nich 30–45 milionów to otyłe dzieci i nastolatki w wieku 5–17 lat, a 22 mi liony to otyłe dzieci w wieku poniżej 5 lat [1]. W Pol sce liczba dzieci i nastolatków z nadmierną masą ciała w różnych regionach i w odniesieniu do róż nych grup wiekowych w ostatnim dwudziestoleciu wynosi 2,5–12%. Najnowsze badania sugerują, że trend wzrostowy rozprzestrzeniania się otyłości mo że dalej utrzymywać się w czasie. Najbardziej jednak niepokoi to, że najprawdopodobniej dzieci te pozo staną otyłe także po osiągnięciu dorosłości, bowiem 50–80% dzieci otyłych pozostaje otyłymi dorosłymi. Powracająca w okresie dzieciństwa otyłość prosta ma ścisły związek z otyłością w wieku dojrzałym, zwiększając ryzyko zachorowania na choroby pro wadzące do ograniczenia jakości i długości ich życia. Otyłość jest związana ściśle ze zwiększoną częstością występowania chorób i zaburzeń metabolicznych, takich jak: cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca, udary mózgu. Dłu gotrwała i zwiększająca się otyłość może prowadzić do utrwalenia zaburzeń metabolicznych i hormo nalnych, które mimo spadku masy ciała nie cofają się, z powodu czego zwiększa się ryzyko wystąpienia miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Znane są przesłanki pozwalające stwierdzić, że ryzyko po jawienia się komplikacji zdrowotnych jest tym więk sze, im dłuższy jest okres występowania otyłości.
celem badania była ocena stopnia nasilenia zjawiska nadwagi oraz otyłości wśród dzieci i mło dzieży w wieku 8–18 lat uczącej się w szkołach na terenie miasta Wrocławia.
Materiał i metody
Badania zostały przeprowadzone w kwietniu i maju 2007 r. Badaniem objęto 1800 dzieci i na stolatków, w tym od 8 do 18 lat uczęszczających do
szkół podstawowych (984), gimnazjalnych (492) i ponadgimnazjalnych (326) we Wrocławiu.
Badania obejmowały pomiar podstawowych wskaźników antropometrycznych, jak: wysokość ciała – mierzona za pomocą antropometru, masa ciała – mierzona z użyciem wagi lekarskiej.
Do oceny ogólnego otłuszczenia zastosowano wskaźnik BMI będący ilorazem masy ciała i kwa dratu jego wysokości (kg/m2). Wskaźnik ten jest
powszechnie stosowany w badaniach epidemio logicznych w rozpoznawaniu nadwagi i otyło ści. Jest rekomendowany przez wielu ekspertów, m.in. przez Europejskie Stowarzyszenie ds. Otyło ści u Dzieci (EcOg) i powszechnie akceptowany w badaniach epidemiologicznych otyłości u dzieci na świecie [2, 3] i w Polsce [4, 5]. Wykazuje silną korelację z całkowitą zawartością tłuszczu w orga nizmie. Jego wartość jest obarczona w mniejszym stopniu błędem pomiarowym niż pomiary grubo ści fałdów tłuszczowych. Należy jednak zwrócić uwagę, że przybiera duże wartości w przypadku silnej mezomorficznej budowy ciała [6]. Wielkość wskaźnika BMI pozwoliła na wyodrębnienie spo śród przebadanych dzieci grupy osób z nadwagą i z otyłością. W tym celu zastosowano progi wskaź nika BMI ustalone dla nadwagi i otyłości w zależ ności od płci i wieku badanego dziecka z przedziału 2–18 lat, a opracowane przez International Obesity Task Force (IOTF) i opublikowane przez cole’a et al. [7]. Nadwagę określano, gdy mieściła się między „ekwiwalentem BMI 25 i 30 u dorosłych”, otyłość natomiast, jeżeli BMI mieściło się na wysokości lub powyżej „ekwiwalentu BMI 30 u dorosłych”. grupę porównawczą dla dzieci z nadmiarem masy ciała stanowiły dzieci z prawidłowym wskaźnikiem względnej masy ciała. W tabeli 1 przedstawiono progi opracowane przez cole’a et al. do oceny nad wagi i otyłości dla dzieci i młodzieży w wieku 2–18 lat z podziałem na płeć.
Wyniki
Ogółem zostało zbadanych 1800 dzieci i nasto latków w wieku 8–18 lat. W tabeli 2 przedstawiono dokładną liczbę badanych: dzieci i młodzieży z po działem na wiek i płeć.
liczebność przedstawicieli w poszczególnych grupach wiekowych oraz według płci jest porów nywalna. W badanej zbiorowości (8–18 lat) prze badano łącznie 999 chłopców i 801 dziewcząt. Wysokość wskaźnika BMI ustalona zgodnie ze
children and young people with excessive body weight points to the need for radical measures to combat overweight and obesity (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 1, 11–18).
standardami IOTF pozwoliła na wyodrębnienie grupy z nadwagą, z otyłością oraz grupy porów nawczej.
W tabeli 3 przedstawiono liczebność zbioro wości z podziałem na wiek i płeć zakwalifikowanej do grup: z nadwagą oraz otyłych, z odniesieniem do liczebności grupy porównawczej.
rycina 1 oraz tabela 4 przedstawiają procen towy udział nadwagi i otyłości w poszczególnych grupach.
Wśród ogółu przebadanych chłopców w wie ku 8–18 lat 16,02% stanowią osobnicy z nadwa gą, a 4,40% to otyli. Wśród dziewcząt natomiast 15,29% ma nadwagę, a 3,37 % scharakteryzowano jako otyłe.
Tabela 1. Progi BMI dla nadwagi i otyłości z podziałem na
płeć w przedziale wiekowym 2–18 lat, które odpowiadają BMI = 25 kg/m2 oraz BMI = 30 kg/m2. Opracowanie
własne na podstawie: cole T.J., Bellizzi M.c., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000, 320
Table 1. BMI thresholds for overweight and obesity
grouped according to gender between the ages of 2 to 18 years, which correspond to BMI = 25 kg/m2, and BMI =
= 30 kg/m2. Prepared on the basis of: cole T.J.,
Bellizzi M.c., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child Overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000, 320
BMI maks. 25 kg/m2 BMI maks. 30 kg/m2
Wiek – lata (Age – years) Męż czyźni (Males) Kobiety (Fema les) Męż czyźni (Males) Kobiety (Fema les) 2 18,41 18,02 20,09 19,81 2,5 18,13 17,76 19,80 19,55 3 17,89 17,56 19,57 19,36 3,5 17,69 17,40 19,39 19,23 4 17,55 17,28 19,29 19,15 4,5 17,47 17,19 19,26 19,12 5 17,42 17,15 19,30 19,17 5,5 17,45 17,20 19,47 19,34 6 17,55 17,34 19,78 19,65 6,5 17,71 17,53 2023 20,08 7 17,92 17,75 20,63 20,51 7,5 18,16 18,03 21,09 21,01 8 18,44 18,35 21,60 21,57 8,5 18,76 18,69 22,17 22,18 9 19,10 19,07 22,77 22,81 9,5 19,46 19,45 23,39 23,46 10 19,84 19,86 24,00 24,11 10,5 20,20 20,29 24,57 24,77 11 20,55 20,74 25,10 25,42 11,5 20,89 21,20 25,58 26,05 12 21,22 21,68 26,02 26,67 12,5 21,56 22,14 26,43 27,24 13 21,91 22,58 26,84 27,76 13,5 22,27 22,98 27,25 28,20 14 22,62 23,34 27,63 28,57 14,5 22,96 23,66 27,98 28,87 15 23,29 23,94 28,30 29,11 15,5 23,60 24,17 28,60 29,29 16 23,90 24,37 28,88 29,43 16,5 24,19 24,54 29,14 29,56 17 24,46 24,70 29,41 29,69 17,5 24,73 24,85 29,70 29,84 18 25 25 30 30
Tabela 2. liczebność badanej zbiorowości dzieci
i młodzieży
Table 2. The number of the surveyed population of chil
dren and adolescents Wiek – lata
(Age – years) chłopcy(Boys) Dziewczynki(girls) Ogółem(Total) 8 79 85 164 9 88 76 164 10 89 75 164 11 87 77 164 12 93 71 164 13 67 97 164 14 94 70 164 15 93 71 164 16 76 88 164 17 120 42 162 18 113 49 162 Ogółem (Total) 999 801 1800 16,02% 15,29% 4,40% 3,37% 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
chłopcy (boys) dziewczynki (girls) nadwaga overweight otyłość obesity
Ryc. 1. Udział procentowy nadwagi i otyłości w badanej zbiorowości dzieci i młodzieży w wieku 8–18 lat z uwzględnieniem płci
Fig. 1. The percentage of overweight and obesity in the studied population of children and adolescents aged 8–18 years and grouped by gender
Nadmiar masy ciała (nadwaga i otyłość) do minuje w grupie chłopców z wyjątkiem 8 i 11let nich dziewcząt, u których nadwaga jest dwukrot nie częstsza (odpowiednio 15,29% oraz 20,78%) od stwierdzonej nadwagi u 8 i 11letnich chłopców (odpowiednio 7,59% i 12,64%).
Największy odsetek nadwagi zaobserwo wano u chłopców 9letnich (17,05%), 10let nich (20,22%), 12letnich (21,51%), 13letnich (25,37%) oraz 18letnich (22,12%). U dziewcząt zjawisko nadwagi najczęściej można stwierdzić u 10latek (18,67%), 11latek (20,78%) oraz 13la tek (24,74%).
Otyłość najczęściej dotyczy chłopców i dziew cząt 10letnich (odpowiednio 12,36% i 6,67%) oraz 13letnich chłopców (7,46%).
W tabeli 5 został zestawiony udział procen towy nadmiernej mały ciała (łącznie nadwaga + + otyłość) w poszczególnych grupach wiekowych oraz z uwzględnieniem płci badanych. Szczególnie niepo kojąco duży odsetek chłopców z powiększoną masą ciała dotyczy 9latków (25%), 10latków (32,58%), 13latków (32,84%) i 18latków (25,66%). U dziew cząt natomiast największą grupę z nadmierną masą ciała obserwuje się wśród 8latek (21,18%), 10latek (25,33%), 11latek (25,97%) i 13latek (25,77%).
Tabela 3. liczebność dzieci i młodzieży według wielkości wskaźnika BMI Table 3. The number of children and adolescents according to the size of BMI
Wiek – lata
(Age – years) Nadwaga (Overweight) Otyłość (Obese) grupa porównawcza (control group) chłopcy
(boys) dziewczynki (girls) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) 8 6 13 2 5 71 67 9 15 11 7 3 66 62 10 18 14 11 5 60 56 11 11 16 2 4 74 57 12 20 11 2 3 71 57 13 17 24 5 1 45 72 14 11 6 0 4 83 60 15 12 9 2 1 79 61 16 12 10 5 0 59 78 17 13 4 4 0 103 38 18 25 5 4 1 84 43 Ogółem (Total) 160 123 44 27 795 651
Tabela 4. Udział procentowy osób z nadwagą i otyłością w badanej zbiorowości z podziałem na wiek i płeć Table 4. The percentage of overweight and obesity in the study population, grouped according to age and sex
Wiek – lata
(Age – years) chłopcy (Boys)nadwaga (overweight) otyłość (obese) Dziewczynki (girls)nadwaga (overweight) otyłość (obese)
8 7,59 2,53 15,29 5,88 9 17,05 7,95 14,47 3,95 10 20,22 12,36 18,67 6,67 11 12,64 2,30 20,78 5,19 12 21,51 2,15 15,49 4,23 13 25,37 7,46 24,74 1,03 14 11,70 0,00 8,57 5,71 15 12,90 2,15 12,68 1,41 16 15,79 6,58 11,36 0,00 17 10,83 3,33 9,52 0,00 18 22,12 3,54 10,20 2,04 Ogółem (Total) 16,02 4,40 15,36 3,37
W celu zweryfikowania hipotezy, czy istnieją różnice statystyczne dotyczące liczby dzieci i na stolatków z nadmiarem masy ciała w zależności od płci (tabela 7) i grup wiekowych (tabela 8) zo stały przeprowadzone testy statystyczne. Wyniki testu wskazują, że nie ma istotnych różnic staty stycznych w liczbie dzieci ze stwierdzoną nadwagą i otyłością między chłopcami a dziewczynkami. Są natomiast różnice istotne statystycznie dotyczące odsetka badanych z nadwagą i otyłością w zależno ści od poszczególnych grup wiekowych. Wskazu ją, że istotnie częściej nadwaga i otyłość występuje wśród dzieci ze szkół podstawowych w porówna niu z dziećmi ze szkół ponadpodstawowych.
Oszacowane prawdopodobieństwo wystąpie nia nadmiaru masy ciała w populacji generalnej z uwzględnieniem płci i następujących grup wie kowych 8–10, 11–13, 14–16 i 17–18 lat przed
Metodą przedziałową oszacowano średni prze dział wskaźnika BMI z uwzględnieniem płci i w na stępujących przedziałach wiekowych 8–10, 11–13, 14–16, 17–18 lat. Wyniki przedstawiono w tabe li 6. Przeciętny średni wskaźnik BMI dla dziewcząt z wykrytym nadmiarem masy ciała w wieku 8–10 lat zawiera się w przedziale 20,65 < xdz < 22,21 i jest
mniejszy niż średni BMI dla chłopców w tym sa mym wieku, który zawiera się w przedziale 21,66 < < xch < 23,84. Może to oznaczać, że chłopcy w tej
grupie wiekowej mogą charakteryzować się więk szą i częściej spotykaną otyłością. W pozostałych grupach wiekowych przedziały dla przeciętnego średniego wskaźnika BMI są nieznacznie większe w grupach dziewcząt w porównaniu z chłopcami.
Tabela 5. Udział procentowy osób ze zwiększoną masą
ciała w badanej zbiorowości z podziałem na wiek i płeć
Table 5. Percentage of people with elevated body weight
in the study population, grouped according to age and sex Wiek –
lata (Age – years)
Zwiększona masa ciała – nadwaga + otyłość (Increased body weight – overweight + obese) chłopcy (boys) dziewczynki (girls) 8 10,13 21,18 9 25,00 18,42 10 32,58 25,33 11 14,94 25,97 12 23,66 19,72 13 32,84 25,77 14 11,70 14,29 15 15,05 14,08 16 22,37 11,36 17 14,17 9,52 18 25,66 12,24 Ogółem (Total) 20,42 18,73
Tabela 6. Średni przedział wskaźnika BMI badanych z uwzględnieniem płci i wieku. Przyjęty przedział ufności (0,99) Table 6. The average BMI range of individuals, taking into consideration sex and age. Adopted confidence interval (0.99)
Wiek – lata
(Age – years) Średni przedział wskaźnika BMI dla chłopców z nadmiarem masy ciała (The average range of BMI for boys with excess body weight)
Średni przedział wskaźnika BMI dla dziewcząt z nadmiarem masy ciała
(The average range of BMI for girls with excess body weight) 8–10 21,56 < xm* < 23,85 B(x) = 2% 20,65 < xdz ** < 22,21 B(x) = 1,5% 11–13 23,19 < xm < 24,61 B(x) = 1,2% 23,49 < xdz < 24,89 B(x) = 1,2% 14–16 25,15 < xm < 27,13 B(x) = 1,6% 25,48 < xdz < 27,17 B(x) = 1,4% 17–18 26,53 < xm < 28,13 B(x) = 1,2% 25,80 < xdz < 29,08 B(x) = 1,9% * x
m – wartość średnia obliczona dla chłopców (average value calculated for boys). ** x
dz – wartość średnia obliczona dla dziewcząt (average value calculated for girls).
Tabela 7. Odsetek dzieci i młodzieży w wieku 8–16 lat
z nadmiarem masy ciała z uwzględnieniem płci oraz wyni ki testu dla dwóch wskaźników struktury
Table 7. The percentage of children and adolescents aged
8–16 years with excess body weight grouped by gender and test results for two indicators of the structure
Wiek – lata
(Age – years) Nadmiar masy ciała – %(Excess body weight – %) p (*) chłopcy
(boys) dziewczynki (girls) 8–10 22 21 NS
11–13 23 25 NS
14–16 15 12 NS
Ogółem
(Total) 19 20 NS p = poziom istotności statystycznej.
NS – różnica nieistotna statystycznie. 0,01 – duża istotność między grupami. p = level of statistical significance. NS – not statistically significant. 0,01 – big significance between groups.
stawia tabela 9. Jak wynika z przeprowadzonych obliczeń prawdopodobieństwo wystąpienia nad miaru masy ciała (nadwagi i otyłości) wśród dzieci w wieku 8–10 lat znajduje się w przedziale między 15% a 28% (błąd względny B(ω) = 5%). Odpowied nio dla dzieci w wieku 11–13 lat to między 19% a 27% (błąd względny B(ω) = 5%). Dla gimnazja listów (14–16 lat) wynosi 10–18% (błąd względny B(ω) = 4%) i licealistów między 17–18 lat wynosi 11–22% (błąd względny B(ω) = 4,8%).
Omówienie
Ogólnie wiadomo, że otyłość niesie ze sobą zwiększone ryzyko zdrowotne, stanowiąc istotny problem z zakresu zdrowia publicznego. Problem
występowania nadwagi i otyłości u dzieci i młodzie ży nabiera szczególnego znaczenia, gdyż może ona przetrwać do wieku dorosłego. Jednocześnie wystę powanie nadwagi lub otyłości w tej grupie wiekowej sprzyja utrzymaniu się jej do dorosłości. Udowod niono, że w stosunku do rówieśnika z właściwą masą ciała dziecko otyłe w wieku 10–13 lat jest 6–7krot nie bardziej zagrożone wystąpieniem otyłości w wieku dorosłym. Dietz [8] potwierdza, że około 50% otyłej młodzieży z BMI > 95 percentyla staje się otyłymi dorosłymi. Friedman et al. [9]. stwierdzili, że 77% otyłych dzieci pozostanie otyłymi w wieku dorosłym. Szczególne predyspozycje do pozostania otyłymi dorosłymi wykazują otyli nastolatkowie. Whitaker et al. [10] wykazali, że 69% otyłych dzie ci w wieku 6–9 lat oraz 83% otyłych nastolatków w wieku 10–14 lat staje się otyłymi dorosłymi. Must et al. [11] stwierdzili ponadto, że występowanie oty łości u młodzieży wiąże się ze zwiększoną zachoro walnością i śmiertelnością po 50. r.ż., niezależnie od masy ciała w wieku dorosłym.
Tabela 8. Odsetek dzieci i młodzieży z nadmiarem masy
ciała oraz wyniki testu dla dwóch wskaźników struktury dla dwóch różnych grup wiekowych
Table 8. The percentage of children and young people
with excess body weight and test results for two indicators of the structure for two different age groups
grupy
(groups) Nadmiar masy ciała – %(Excess body weight – %) p (*) 8–10 lat
(years) 11–13 lat (years) Ogółem (Total) 22 24 NS chłopcy (Boys) 22 23 NS Dziewczynki (girls) 21 25 NS 11–13 lat 14–16 lat Ogółem (Total) 24 14 0,01 chłopcy (Boys) 23 15 0,01 Dziewczynki (girls) 25 12 0,01 14–16 lat 17–18 lat Ogółem (Total) 14 17 NS szkoła
podstawowa szkoła ponadpod stawowa
Ogółem (Total) 23 15 0,01 chłopcy (Boys) 22 17 0,05 Dziewczynki
(girls) 23 12 0,01 p = poziom istotności statystycznej.
NS – różnica nieistotna statystycznie.
0,01, 0,05 – różnica między badanymi grupami istotna statystycznie.
p = level of statistical significance. NS – not statistically significant.
0,01, 0,05 – difference between the two groups which are statistically significant.
Tabela 9. Oszacowane prawdopodobieństwo wystąpienia
nadmiaru masy ciała (w %)
Table 9. Estimated probability of excess body weight
(in %) occurrence Badana grupa
(Study groups) Oszacowane prawdopodobieństwo wystąpienia nad miaru masy ciała, % (Estimated probability of excess body weight occurence) 8–10 lat, chłopcy (8–10 years, boys) 15 < p < 28 8–10 lat, dziewczynki (8–10 years, girls) 14 < p < 27 8–10 lat, ogółem (8–10 years, total) 17 < p < 27 11–13 lat, chłopcy (11–13 years, boys) 16 < p < 30 11–13 lat, dziewczynki (11–13 years, girls) 17 < p < 32 11–13 lat, ogółem (11–13 years, total) 19 < p < 29 14–16 lat, dziewczynki (14–16 years, girls) 7 < p < 18 14–16 lat, chłopcy (14–16 years, boys) 10 < p < 21 14–16 lat, ogółem (14–16 years, total) 10 < p < 18 17–18 lat, ogółem* (17–18 years, total)* 12 < p < 21
* Zbyt mało liczna grupa – nie pozwala dokonać obliczeń z podziałem na płeć.
* Too small a group – cannot make calculations according to gender.
Ocena częstości występowania nadwagi i oty łości zależy od wielu czynników, m.in.: od przy jętych kryteriów, wieku badanych, reprezentatyw ności próby. Określenie częstości występowania otyłości w różnych populacjach i grupach wieko wych, a także dokonanie porównań między po szczególnymi krajami lub regionami jest bardzo trudne, ponieważ:
– otyłość w żadnym kraju nie podlega obo wiązkowej rejestracji, a podawane w piśmiennic twie dane epidemiologiczne odnoszą się do wy branych grup, rzadko reprezentatywnych dla całej populacji kraju lub regionu,
– stosowane są różne kryteria do określenia nadmiaru masy ciała i różne przedziały stopnia nadwagi [12, 13].
Bez względu na sposób zastosowanych kry teriów do określenia nadwagi i otyłości na całym świecie można jednak zaobserwować tendencję wzrostową tego negatywnego zjawiska [14, 15].
W Stanach Zjednoczonych ocenę tenden cji kształtowania się masy ciała dzieci i młodzieży w wieku 6–17 lat prowadzono cyklicznie w latach 1963–1965, 1966–1970 (NHNES – National Heath Exsamination Survery), 1971–1974, 1976–1980, 1988–1994, 1999–2002 (NHANES I, NHANES II, NHANES III) [16]. Na podstawie wykonanych ba dań stwierdzono, że stopniowo zwiększała się licz ba osób o wskaźniku BMI przekraczającym wartość 95. centyla. W latach 1988–1994 było to 11% dzieci i młodzieży, w kolejnych badaniach już 16%. Man son et al. [17] na podstawie danych z raportu Na tional center for Heath Statistic for Disease control and Prevention wskazują, że w Stanach Zjednoczo nych częstość nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży wzrasta w podobnym tempie jak w populacji osób dorosłych, a otyłość występuje u około 15% osób w wieku rozwojowym. Wang et al. [18] dokonali, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w ostatnich 2–3 dziesięcioleciach, analizy porów nawczej występowania nadwagi i otyłości u dzieci w wieku 6–18 lat zamieszkujących następujące kra je: Brazylię, Stany Zjednoczone, chiny oraz rosję. Wyniki wskazują na zwiększenie częstości występo wania nadwagi i otyłości z 4,1% do 13,9% w Brazy lii, z 6,4% do 7,7% w chinach oraz z 15,4% do 25,6% w Stanach Zjednoczonych. Wyjątek stanowi rosja, gdzie liczba dzieci z nadmierną masa ciała zmniej szyła się z 15,6 do 9,8%. W porównaniu ze Stanami Zjednoczonymi liczba dzieci z nadwagą w Kanadzie w ostatnich dekadach XX w. była mniejsza i stwier dzono ją u 10% chłopców i 9% dziewczynek [19]. Wyniki badań z 2000 r. wskazują natomiast na zwiększenie się zjawiska nadwagi wśród dzieci i młodzieży w wieku 2–19 lat z nadwagą. Problem zaznaczył się u 27,7% chłopców oraz 33,7% dziew cząt [20]. Oner et al. [21] stosując punkty IOTF, ba
dali występowanie nadwagi i otyłości u młodzieży w wieku 12–17 lat w Turcji. Stwierdzili nadwagę u 10,6% dziewcząt i 11,3% chłopców, a otyłość od powiednio u 2,1% dziewcząt i 1,6% chłopców.
W największym badaniu populacyjnym prze prowadzonym w Polsce w latach 1994–1995 w gru pie ponad 2 milionów dzieci [22], z zastosowaniem skorelowanych siatek proporcji i masy ciała, otyłość stwierdzono u 2,3–3,8% chłopców oraz 3,4–3,5% dziewcząt między 6. a 17. r.ż., a nadwagę u 4–5,8% chłopców i u 4,3–5,7% dziewcząt. Mazur et al. prowadząc badania wśród dzieci w wieku 7–14 lat uczęszczających do szkół podstawowych na terenie województwa podkarpackiego, do oceny stopnia nadmiaru masy ciała zastosowali punkty IOTF. Nadwagę i otyłość najczęściej stwierdzono u dziew cząt i chłopców w wieku 13 i 14 lat. Odsetek nadwa gi wynosił w tym wieku odpowiednio u chłopców 11–13%, a u dziewcząt średnio blisko 14%, otyłość dotyczyła natomiast 12–15% badanych. Kozieł i Kołodziej [23] w 1999 r. stwierdzili występowa nie otyłości u 15% dzieci wrocławskich w wieku 13–15 lat. W pracy NordyńskiejSobczak et al. [24] obejmującej grupę śląskich 14latków BMI powyżej 95. percentyla na siatkach NHANES III stwierdzo no u ponad 11% chłopców i 7% dziewcząt.
Uzyskane w badaniach własnych wyniki wskazują na znaczny odsetek nadwagi (16,02% – u chłopców, 15,29% – u dziewcząt) i otyłości (4,40% i 3,37% odpowiednio u chłopców i u dziew cząt) w pewnych grupach wiekowych, zwłaszcza wśród chłopców 9, 10, 12, 13 i 18letnich oraz wśród 10, 11 i 13letnich dziewcząt. Zjawisko to jest bardzo niepokojące, gdyż poziom nadwagi i otyłości w Polsce wśród dzieci i młodzieży za czyna zbliżać się do poziomu takich krajów, jak Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone Ame ryki Północnej, które charakteryzują się jednym z najwyższych wskaźników procentowych otyłości u dzieci i młodzieży.
Wnioski
Zastosowanie międzynarodowych kryteriów definiowania nadwagi i otyłości pozwala na doko nanie porównań między różnymi narodowościami z uwzględnieniem wieku i płci badanych. Potwier dza to niewątpliwie konieczność posługiwania się ujednoliconymi kryteriami definiowania nadwagi i otyłości w celu uzyskiwania obiektywnych da nych do analiz porównawczych.
Wśród dzieci i młodzieży w wieku 8–18 lat za obserwowano duży odsetek osób z nadwagą i oty łością. Znacznie częściej nadmiar masy ciała był obserwowany wśród uczniów szkół podstawowych. Niepokojąco duży odsetek chłopców z powiększo
ną masą ciała (BMI > 25 zgodnie z progami IOTF) dotyczy 9latków (25%), 10latków (32,58%), 13latków (32,84%) i 18latków (25,66%). U dziew cząt największą grupę z nadmierną masą ciała obserwuje się natomiast wśród 8latek (21,18%),
10latek (25,33%), 11latek (25,97%) i 13latek (25,77%). Tak duży odsetek dzieci i młodzieży z nadmierną masą ciała wskazuje na konieczność podjęcia zdecydowanych działań mających na celu walkę z nadwagą i otyłością.
Piśmiennictwo
[1] International Obesity Task Force. childhood report. IASO Newsletter. 2004, 6, 10–11.
[2] Epstein L.H.: Familybased behavioral intervention for obese children. Int. J. Obes. 1996, 20 (supl. 1), 14–21. [3] Nelson J.A., Chiasson M.A., Ford V.: childhood Overweight in a New york city WIc Population. Am. J. Publ.
Health 2004, 94, 458–462.
[4] Caprio S., Hyman L.D., McCarthy S.: Fat distribution and cardiovascular risk factors in obese adolescent girl: importance of the intra abdominal fat depot. Am. J. clin. Nutr. 1996, 64, 12–17.
[5] Caprio S.: relationship between abdominal visceral fat and metabolic risk factors in obese adolescents. Am. J. Hum. Biol. 1999, 11, 259–266.
[6] Kozieł S., Kołodziej H., Lipowicz A., Poznański A.: Otłuszczenie a ryzyko chorób sercowonaczyniowych u czter nastoletniej młodzieży. Monografie Zakładu Antropologii Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 2000.
[7] Cole T.J., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ 2000, 320.
[8] Dietz W.H.: childhood weight affects adult morbidity and morality. J. Nutr. 1998, 128, suppl. 2, 411–414. [9] Freedman D.S., Khan L.K., Dietz W.H., Srinivasan S.R., Berensen G.S.: relationship of childhood obesity to
coronary heart disease risk factors in adulthood the Bogalusa Heart Study. Pediatrics 2001, 108, 712–718. [10] Sangi H., Mueller W.H.: Which measure of body fat distribution is best for epidemiological research among ado
lescents? Am. J. Epidemiol. 1991, 133, 870–883.
[11] Must A., Jacques P.F., Dallal G.E., Bajem C.J., Dietz W.H.: longterm morbidityand morality of overweight adolescents; a followup of the Harvard growth Study of 1922 to 1935. N. Engl. J. Med. 1992, 327, 1350–1355. [12] Mazur A., Małecka-Tendera E., Lewin-Kowalik J.: Nadwaga i otyłość u dzieci szkół podstawowych województwa
podkarpackiego. Ped. Pol. 2001, 76, 743–748.
[13] Olszanecka-Glinianowicz M., Małecka-Tendera E., Matusik P., Żak-Gołąb A.: Otyłość, nadwaga i niedobory masy ciała u dzieci śląskich w wieku 7–9 lat. Endokrynol. Pediatr. 2004, 3, 1, 37–43.
[14] Kromeyer-Hauschild K., Zellner K., Jaeger U., Hoyer H.: Prevalence of overweight and obesity among school children in Jena (germany). Int. J. Obes. relat. Metab. Disord. 1999, 23, 1143–1150.
[15] Reilly J.J., McDowell Z.C.: Physical activity interventions in the prevention and treatment of pediatric obesity: systematic review and critical appraisal. Proc. Nutr. Sos. 2003, 62, 611–619.
[16] NcHS 2005. Prevalance of overweight among children and adolescents: United States, 1999–2002. National center for Health Statistics: http//www. cdc.gov/nchs/products/pubs/pubd/hestats/overweight99.htm
[17] Manson J.E., Skerrett P.J., Greenland Ph., VanItallie Th.B.: The escalating pandemics of obesity and sedentary lifestyle. Arch. Intern. Med. 2004, 164, 249–258.
[18] Welon Z., Szklarska A., Bielicki T.: Nadwaga i otyłość w populacji wielkomiejskiej w latach 1983–1999. Monografie Zakładu Antropologii PAN, Wrocław 2001.
[19] Tremblay M.S., Katzmarzyk P.T., Willys J.D.: Temporal trends in overweight and obesity in canada, 1981–1986. Int. J. Obes. relat. Metab. Disord. 2002, 26, 538–543.
[20] Hanley A.J.G., Harris S.B., Gittelsohn J., Wolever T.M.S., Saksving B., Zinman B.: Overweight among children and adolescents in a Native canadian community: prevalence and associated factors. Am. J. clin. Nutr. 2000, 71, 693–700.
[21] Öner N., Vatansever Ü., Sari A., Ekuklu G., Güzel A., Karasalihoglu S., Bon’s N.W.: Prevalence of underweight, overweight and obesity in Turkish adolescents. Swiss Med. Wkly. 2004, 134, 529–533.
[22] Oblacińska A., Wrocławska M., Wojnarowska B.: częstość występowania nadwagi i otyłości w populacji w wieku szkolnym w Polsce oraz opieka zdrowotna nad uczniami z tymi zaburzeniami. Ped. Pol. 1997, 72, 241–245. [23] Kozieł S., Kołodziej H.: BMI i frakcje względne otyłych chłopców i dziewcząt w wieku 13 do 15 lat. Ped. Pol. 1999,
74, 991–997.
[24] Nordyńska-Sobczak M., Małecka-Tendera E., Klimek K., Lewin-Kowalik J.: czynniki ryzyka otyłości u dzieci w wieku pokwitaniowym. Ped. Pol. 1999, 74, 791–798.
Adres do korespondencji: Anna Felińczak
Zakład Organizacji i Zarządzania Wydział Nauk o Zdrowiu
Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich ul. Bartla 5
54618 Wrocław
tel.: 71 348 42 10, 694 48 41 34 email: annafelinczak@gmail.com
Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do redakcji: 20.11.2010 r. Po recenzji: 15.12.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 15.12.2010 r. received: 20.11.2010
revised: 15.12.2010 Accepted: 15.12.2010
