Analiza kompetencji społecznych studentów specjalności nauczycielskich

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

Analiza kompetencji

społecznych studentów

specjalności nauczycielskich

Wstęp

Szeroka wiedza, samokształcenie, znajomość zasad kształcenia i wychowania, umiejętności pedagogiczne, zdolności, doświadczenie, rzeczowość i  refleksyjność to cechy kompetentnego nauczyciela. Doskonalone są one pod wpływem dynamicznie przebiegających zmian procesu edukacyjnego, nakierowanego na twórczy roz-wój uczniów i permanentne doskonalenie kompetencji. Tym bardziej, że we współczesnej szkole kreatywność i  kompetencje społeczne nie zawsze są kształtowane w wystarczający sposób (Staszak, 2003).

Wiedza i  umiejętności studentów kształcących się na specjalności nauczycielskiej są poszerzane w  opar-ciu o innowacyjne metody pracy stosowane w prawid-łowym przebiegu procesu edukacyjnego. Istotne jest tu również doskonalenie kompetencji otwartych, zintegro-wanych i  twórczych, które powinny charakteryzować nauczyciela – ‘przewodnika i tłumacza’ dobrze radzące-go sobie we współczesnym świecie i właściwie kształtu-jącego kompetencje swoich uczniów (Kwieciński, 2000; Sierecka i Pindor, 2012). Należy przy tym pamiętać, że zakres kompetencji zmienia się wraz z rozwojem i zmia-nami osobowości człowieka, jak również nabywaniem nowych umiejętności, doświadczeń i profesjonalizmu. Zgodnie z dokumentem Komisji Europejskiej poświę-conym kompetencjom (Eurydice, 2002) najważniejszy-mi unajważniejszy-miejętnościanajważniejszy-mi współczesnego nauczyciela w od-niesieniu do wiedzy, innych ludzi i ogółu społeczeństwa są: permanentne wzbogacanie swojej wiedzy, rozwój osobisty, współdziałanie w  grupie, krytyczny odbiór informacji, praca w  wielokulturowej szkole, wykorzy-stywanie nowych technologii, wyrabianie w  uczniach potrzeby uczenia się przez całe życie (Sierecka i Pindor, 2012). Parlament Europejski i Rada Europejska sugerują zaś, by w procesie uczenia się przez całe życie dążono do powszechnej alfabetyzacji społeczeństwa oraz roz-otrzymano: 4.02.2016; przyjęto: 14.07.2016; opublikowano: 30.09.2016

dr Karolina Czerwiec: adiunkt w Studium Kształcenia

Nauczycieli, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

dr Renata Staśko: adiunkt w Zakładzie Dydaktyki

Przedmiotów Technicznych i Informatycznych, Instytut Techniki, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie

wijania kompetencji kluczowych przygotowujących do dorosłego życia zawodowego i naukowego w społeczeń-stwie opartym na wiedzy (Zalecenia parlamentu, 2006). Wśród ośmiu kompetencji kluczowych wymieniono kompetencje społeczne definiowane jako osobowe, in-terpersonalne, międzykulturowe, odnoszące się do kon-struktywnego uczestnictwa w różnorodnych relacjach społecznych i  interakcjach tożsamości kulturowych (Kubiczek, 2012).

Kompetencje a kwalifikacje, podział kompetencji,

kompetencje zawodowe nauczyciela

Kompetencje to oficjalny efekt oceny określonego organu, który stwierdza osiągnięcie konkretnych zgod-nych ze standardami efektów uczenia się u danej oso-by. Z kolei kompetencje to poparta dowodami zdolność posługiwania się wiedzą, umiejętnościami  osobistymi i  społecznymi lub metodologicznymi sprawnościami eksponowanymi w pracy lub podczas nauki (Sławiński i wsp., 2011; Potyrała, 2011b). Kompetencje to również zakres wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności w ob-szarze przygotowania do wykonywania określonego za-wodu oraz w momencie realizacji danego zadania (Goź-lińska i Szlosek, 1997), a także predyspozycji i zdolności, z których człowiek zdaje sobie sprawę w chwili ich de-monstrowania w sytuacjach społecznych adekwatnie do oczekiwań odbiorców i w oparciu o określone standardy (Strykowski i wsp., 2003).

Istnieje wiele sposobów klasyfikowania kompeten-cji. Rostowski (2002) proponuje podzielenie ich na 8 kategorii:

• związane z wiedzą – przygotowanie do realizacji określonych zadań i działań zawodowych;

• związane z uzdolnieniami – wykorzystywanie po-tencjału do dalszego rozwoju i  nabywania kolej-nych kompetencji;

Streszczenie:

W  Europejskiej Ramie Kwalifikacji kompetencje okre-ślane są w  kategoriach autonomii i  odpowiedzialności. Wskazują dowiedzioną zdolność użytkowania wiedzy oraz umiejętności społecznych i osobistych w karierze za-wodowej lub nauce. Przedmiotem podjętych badań były kompetencje studentów – przyszłych nauczycieli. Prze-prowadzono analizę programów studiów o  kierunkach nauczycielskich pod kątem zakresu kompetencji spo-łecznych, które powinien nabyć student w toku studiów. W  badaniach wzięli również udział studenci, których zadaniem było określenie poziomu swoich kompetencji nauczycielskich w  aspekcie społecznym. Wykazano, że programy studiów zawierają niezbędne efekty kształce-nia formułowane z uwzględnieniem transformacji cywi-lizacyjnych, a studenci wysoko oceniają poziom i zakres swoich kompetencji społecznych.

Słowa kluczowe: kompetencje, nauczyciel, student, programy

studiów

Treści zaprezentowane w artykule zostały przedstawione na II Ogólnopol-skiej Konferencji Dydaktyków Szkół Wyższych Wydziałów Przyrodniczych

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

• związane z umiejętnościami i zdolnościami – po-myślne realizowanie zadań w oparciu o wykorzy-stywanie posiadanych kompetencji interpersonal-nych, organizacyjinterpersonal-nych, komunikacyjnych;

• związane z osobowością – społeczne umiejętności wpływające na efektywną realizację celów podczas kontaktów międzyludzkich;

• związane z zainteresowaniami – efektywne głów-nie wtedy, gdy dotyczą zadań zawodowych zgod-nych z osobistymi zainteresowaniami;

• związane z  zasadami i  wartościami – odnoszące się do motywacji działania w  podejmowaniu ról społecznych i zawodowych oraz dokonywaniu wy-borów;

• związane ze stylami działania – określające plano-wanie, organizację, wizualizację działań prowa-dzących do osiągnięcia założonego celu;

• fizyczne – związane z umiejętnościami dotyczący-mi zdolności fizycznych, umysłowych i  psychofi-zycznych na stanowisku pracy.

Filipowicz (2004) dzieli kompetencje na:

• osobiste – związane z jakością indywidualnej re-alizacji zadań, np. kreatywność, zarządzanie cza-sem, samodzielność, analityczne myślenie, otwar-tość na zmiany;

• społeczne – decydujące o efektywności współpracy z innymi ludźmi, np. autoprezentacja, komunika-tywność, kultura osobista, umiejętność negocjo-wania i dzielenia się swoją wiedzą;

• menedżerskie – odnoszące się do organizacji i sprawnego zarządzania pracą, np. motywowanie, planowanie, rozwiązywanie problemów, ocena i budowanie zespołów;

• specjalistyczno-techniczne – związane z realizacją zadań odnoszących się do konkretnych obszarów wiedzy i umiejętności, np. pozyskiwanie

informa-cji, prowadzenie wykładów, analiza danych, poru-szanie się w środowisku międzykulturowym. Zdaniem Strykowskiego (2003) kompetencje można podzielić na trzy grupy:

• kompetencje merytoryczne – wiedza i umiejętno-ści, dzięki którym nauczyciel jest w stanie w sposób efektywny przekazywać uczniom materiał naucza-nia, jak również zainteresować ich przedmiotem;

• kompetencje dydaktyczno-metodyczne – wiedza o funkcjonowaniu mózgu, typologii uczniów, spo-sobach uczenia się, a  także umiejętność posługi-wania się różnorodnymi metodami nauczania;

• kompetencje wychowawcze – wiedza i umiejętno-ści dotyczące rozpoznawania zachowań charak-terystycznych dla danej grupy wiekowej uczniów, rozwiązywania ich problemów oraz wykształcania w nich określonych postaw i zasad komunikacji. Kwaśnica (2003) dzieli kompetencje na 2 grupy:

• kompetencje praktyczno-moralne: interpretacyjne (zdolność rozumienia świata), moralne (zdolność do refleksji), komunikacyjne (zdolność do dialo-gu).

• kompetencje techniczne: postulacyjne (utożsamia-nie się z określonymi celami), metodyczne,

realiza-KOMPETENCJE ∙ intuicja ∙ dedukcja ∙ celowość ∙ poczucie sensu ∙ wiedza ∙ umiejętności ∙ doświadczenie zawodowe ∙ dojrzałość ∙ kwalifikacje zawodowe (formalne) ∙ zdolności ∙ twórczość ∙ intelekt ∙ kreatywność ∙ zainteresowania

Schemat 1. Istota kompetencji nauczyciela

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

cyjne (realizacja celów przy pomocy odpowiednio dobranych środków).

Kompetencje społeczne rozwijane są w wyniku an-gażowania się człowieka w różnorodne sytuacje i dzia-łania społeczne. W  ich skład wchodzą umiejętności obejmujące: prawidłową ocenę sytuacji społecznych, właściwe postrzeganie intencji innych, empatię, po-dejmowanie kontaktów interpersonalnych, komuni-kowanie zapobiegające sytuacjom konfliktowym oraz autoprezentację. Komitet Nauk Pedagogicznych PAN w 1997 roku ustanowił zbiór standardów kompetencji zawodowych zebranych w  sześć kategorii. Są to kom-petencje: prakseologiczne, komunikacyjne, współdzia-łania, kreatywne, informatyczne, moralne (Dymek--Balcerek, 2001).

Istotę kompetencji nauczyciela obrazują schematy 1 i 2. Zakres tych kompetencji opiera się na założeniu, że do najważniejszych zadań nauczyciela w  sferze wspo-magania rozwoju ucznia są działania dydaktyczno--wychowawcze i pedagogiczne, np. organizacja i kiero-wanie samodzielną pracą uczniów, rozwijanie zdolności i aktywności uczniów, sprawdzanie osiągnięć uczniów, transmitowanie swojej wiedzy i doświadczeń w stronę uczniów, rozwijanie sfery emocjonalnej i intelektualnej uczniów, przygotowanie się poszczególnych jednostek lekcyjnych, posługiwanie się nowoczesną technologią, dążenie do wypracowywanie efektywnych sposobów realizacji celów edukacyjnych, świadomość konieczno-ści edukacji permanentnej (Raport, 2013).

Cele badań

Celem badań była analiza programów kształce-nia na kierunkach nauczycielskich pod kątem zakresu kompetencji społecznych, którymi powinien operować student po ukończeniu studiów, oraz określenie zakresu i  rodzaju kompetencji społecznych studentów kierun-ków nauczycielskich w oparciu o ich samoocenę.

Założenia metodologiczne badań

Do opracowania hipotez, metod i narzędzi badaw-czych wykorzystano wskazówki metodologiczne Bab-biego (2007).

Problem badawczy: Jaki jest zakres społecznych kompetencji studentów kierunków nauczycielskich?

Hipoteza badawcza: Studenci kierunków nauczyciel-skich posiadają szeroki zakres kompetencji społecznych niezbędnych do wykonywania zawodu nauczyciela.

Metody badawcze: analiza dokumentów, sondaż diagnostyczny

Narzędzia badawcze: autorski przewodnik do ana-lizy dokumentów, kwestionariusz arkusza samooceny studentów.

Koncepcja badawcza

Zagadnienie kompetencji społecznych studentów kierunków nauczycielskich Uniwersytetu Pedagogicz-nego im. KEN w Krakowie analizowano w odniesieniu do treści programów i  planów studiów. Zajęto się też analizą samooceny studentów pod kątem ich kompe-tencji. Koncepcję badawczą zaprezentowano na sche-macie 1.

Koncepcję badawczą uzasadnia fakt, że analiza przygotowania studentów do wykonywania zawodu nauczyciela wymaga ustalenia, czy programy studiów

KOMPETENCJE NAUCZYCIELSKIE dydaktyczne wychowawcze i społeczne komunikacyjne prakseologiczne informacyjno -medialne w zakresie kreatywności

Schemat 2. Wykaz niezbędnych kompetencji nauczycielskich Źródło: Potyrała, 2011a.

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

zawierają wszystkie niezbędne kompetencje społecz-ne. Istotny element projektu stanowiło poznanie opinii studentów – przyszłych nauczycieli na temat tego, czy czują się przygotowani do wykonywania zawodu w za-kresie korzystania z nabytych w toku studiów kompe-tencji społecznych. Badanie samooceny przeprowadzo-no wśród studentów specjalprzeprowadzo-ności nauczycielskich na kierunkach z zakresu nauk humanistycznych, społecz-nych, ścisłych, przyrodniczych i technicznych.

Arkusz samooceny skonstruowano w oparciu o wy-tyczne Filipowicza (2002), który zaleca, by pomiaru za-kresu kompetencji dokonywać z zastosowaniem pięcio-stopniowej skali w odniesieniu do każdej kompetencji: 1) brak danej kompetencji, 2) podstawowe przyswojenie danej kompetencji, 3) przyswojenie danej kompetencji w stopniu dobrym, 4) przyswojenie danej kompetencji w stopniu bardzo dobrym, 5) doskonałe przyswojenie danej kompetencji.

Wyniki

Analiza programów studiów pod kątem kompetencji społecznych

Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyż-szego z 2 listopada 2011 roku w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego określa efekty kształcenia ogólnoakademickiego i praktycznego w ob-szarze nauk humanistycznych, społecznych, ścisłych, przyrodniczych, technicznych prowadzących między innymi do nabycia kompetencji nauczycielskich. Istot-ną rolę odgrywają tu kompetencje (Rozporządzenie, 2011).

W tabeli 1 przedstawiono wykaz kompetencji spo-łecznych, które powinni posiadać absolwenci kierun-ków nauczycielskich Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie.

Analiza wyników arkusza samooceny

Arkusz samooceny wypełniło 122 studentów, z czego 82 stanowiło grupę I, a 30 grupę II. Do grupy I włączono studentów rozpoczynających kształcenie na specjalnościach nauczycielskich, natomiast do grupy II studentów kończących studia II stopnia w roku akade-mickim 2015/2016.

W tabeli 2 przedstawiono wyniki pomiaru poszcze-gólnych kompetencji, dokonanego dla grupy I i II stu-dentów z zastosowaniem pięciostopniowej skali:

1) brak danej kompetencji,

2) podstawowe przyswojenie danej kompetencji, 3) przyswojenie danej kompetencji w  stopniu

do-brym,

4) przyswojenie danej kompetencji w stopniu bardzo dobrym,

5) doskonałe przyswojenie danej kompetencji. Kompetencje zawarte w tabeli 2 dobrano drogą ana-lizy literatury przedmiotu – uwzględniono te kompe-tencje, które najczęściej pojawiały się w literaturze. Są one skorelowane z kompetencjami wymienionymi w ta-beli 1 i  stanowią ich uszczegółowienie/sprecyzowanie lub najbardziej istotny aspekt danej kompetencji (często bardzo szeroko pojętej). Respondenci, zarówno z grupy I, jak i II dokonali samooceny swoich kompetencji na zróżnicowanym poziomie. Można zauważyć, że respon-denci grupy I oceniali się na poziomie od 1 do 5, nato-miast grupy II od poziomu 2 do poziomu 5.

Porównanie samooceny studentów grupy I i II w za-kresie przyswojenia danej kompetencji w stopniu bardzo dobrym i doskonałymprzedstawiono na wykresie 1.

Studenciz grupy II ocenili swoje kompetencje wyżej niż ci z grupy I w zakresie: słuchania i korzystania z po-glądów innych ludzi (odpowiednio: 87% i 74%), organi-zowania i oceniania własnej pracy (odpowiednio: 87% i 66%), komunikatywności (odpowiednio: 80% i 68%), współpracy w  zespołach (odpowiednio: 73% i  66%),

Schemat 1. Koncepcja badawcza

Źródło: oprac. własne.

Kompetencje społeczne Samoocena DIAGNOZA Studenci kierunków nauczycielskich Plany studiów Kształcenie nauczycieli Studia na kierunkach nauczycielskich Programy studiów ANALIZA Określenie zakresu społecznych kompetencji studentów – przyszłych nauczycieli

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

komunikacji werbalnej (odpowiednio: 73% i 52%), bu-dowania autorytetu (odpowiednio: 67% i 55%), świado-mości etycznego wymiaru diagnozowania i  oceniania uczniów (odpowiednio: 67% i 46%), gotowości do po-dejmowania indywidualnych i zespołowych działań na rzecz podnoszenia, jakości pracy szkoły (odpowiednio: 67% i  39%), zmysłu przedsiębiorczości (odpowiednio: 60% i  40%) oraz potrzeby ciągłego dokształcania się zawodowego i  rozwoju osobistego (odpowiednio: 60% i 38%). Może wynikać to z faktu, że respondenci z grupy II kończą studia nauczycielskie, na których przez kilka lat mieli możliwość sukcesywnego nabywania i dosko-nalenia kolejnych kompetencji społecznych w interakcji ze sobą, dydaktykami przedmiotowymi oraz środowi-skiem szkolnym podczas zawodowych praktyk peda-gogicznych z: uczniami, nauczycielami, dyrektorami, pedagogami szkolnymi, pracownikami administracyj-nymi szkół. Wyżej wymienione kompetencje najspraw-niej są kształtowane w procesie socjalizacji – w sytua-cjach, gdy student musi poradzić sobie w trudnej/nowej sytuacji społecznej i  konkretnych relacjach między-ludzkich na terenie szkoły, jak również w porozumie-niu z pozostałymi studentami np. podczas planowania i  realizowania procesu dydaktyczno-wychowawczego na kolejnych jednostkach lekcyjnych w okresie praktyki zawodowej. Studenci grupy I, którzy dopiero rozpoczę-li kształcenie na specjalnościach nauczycielskich, nie mieli jeszcze okazji na podjęcie aktywności rozwijają-cych ten zakres kompetencji.

Ciąg dalszy zestawienia samooceny studentów gru-py I  i  II w  zakresie przyswojenia danej kompetencji w stopniu bardzo dobrym i doskonałymprzedstawiono na wykresie 2.

Respondenci z  grupy I  ocenili swoje kompetencje wyżej niż ci z grupy II w zakresie: poziomu asertyw-ności (odpowiednio: 72% i 60%), podejmowania odpo-wiedzialności (odpowiednio: 68% i 53%), posługiwania

Tabela 1. Wykaz kompetencji społecznych absolwentów kierunków nauczycielskich Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie

Źródło: oprac. własne; na podstawie programów studiów UP w Krakowie.

Wspólne dla każdej dziedziny nauki

• potrzeba edukacji permanentnej

• inspirowanie i organizowanie procesu uczenia się

• współdziałanie w (wielokulturowej) grupie w różnych rolach • określanie priorytetów służących realizacji określonych zadań

• rozstrzyganie dylematów związanych z wykonywaniem zawodu nauczyciela • myślenie i działanie w sposób przedsiębiorczy

• interdyscyplinarne doskonalenie nabytej wiedzy i umiejętności • respektowanie norm etyki zawodowej

• prezentowanie i uzasadnianie słuszności swoich poglądów naukowych

Nauki humanistyczne

• poczucie odpowiedzialności za dziedzictwo kulturowe regionu, kraju i Europy

• uczestnictwo w życiu kulturalnym z wykorzystaniem różnych mediów i form komunikacji społecznej • zainteresowanie bieżącymi wydarzeniami kulturalnymi i artystycznymi

• świadomość niezależności myślenia i korzyści płynących z życia w społeczeństwie • tolerancyjność i umiejętność życia w społeczeństwie zglobalizowanym i wielokulturowym • kształtowanie tożsamości narodowej i lokalnej

• świadomość estetyki wypowiedzi i dyskusji jako podstawy intelektualnych poszukiwań

Nauki społeczne

• przygotowanie projektów społecznych (politycznych, gospodarczych, obywatelskich), • uwzględnianie aspektów prawnych, ekonomicznych i politycznych w realizacji projektów • przewidywanie wielokierunkowych skutków społecznych swoich działań

Nauki ścisłe

• studiowanie czasopism naukowych i popularnonaukowych • rozumienie społecznych aspektów praktycznego stosowania wiedzy

• poczucie odpowiedzialności za podejmowane badań, eksperymentów i obserwacji • praca nad projektami o długofalowym charakterze

• rozumienie znaczenia uczciwości intelektualnej w działaniach naukowych • popularyzowanie wybranych osiągnięć matematyki wyższej

• kreatywne i logiczne myślenie, rzeczowe argumentowanie • dociekliwość w dochodzeniu prawdy naukowej

Nauki przyrodnicze

• systematyczne studiowanie uznanych źródeł informacji naukowej w celu pogłębiania wiedzy • odpowiedzialność za bezpieczeństwo pracy oraz powierzony sprzęt badawczy

• znajomość norm postępowania podczas zagrożeń wynikających ze stosowania technik badawczych • zachowanie obiektywizmu i krytycznego wnioskowania podczas oceny wyników badań

Nauki techniczne

• rozumienie pozatechnicznych aspektów działalności inżynierskiej • świadomość wpływu działalności inżynierskiej na środowisko

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

Tabela 2. Wyniki samooceny studentów kierunków nauczycielskich Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie grupy I i II na temat poziomu ich kompetencji społecznych [%] Źródło: oprac. własne.

Kompetencje społeczne

1) brak danej kom-petencji 2) podstawowe przyswojenie danej kompetencji 3) przyswojenie danej kompetencji w stopniu dobrym 4) przyswojenie danej kompetencji w stopniu bardzo dobrym 5) doskonałe przy-swojenie danej kompetencji Gr.1 Gr.2 Gr.1 Gr.2 Gr.1 Gr.2 Gr.1 Gr.2 Gr.1 Gr.2 Dynamizm działania 5 0 21 0 24 53 33 40 17 7 Komunikatywność 5 0 10 7 17 13 41 60 27 20 Elastyczność 5 0 13 7 23 40 44 27 15 27 Inicjatywa 7 0 13 20 18 27 39 40 22 13 Współpraca w zespołach 7 0 13 7 13 20 39 27 27 47 Zarządzanie czasem 4 0 16 13 27 47 35 33 18 7

Umiejętność korzystnej autoprezentacji 6 0 16 7 22 53 43 27 13 13

Budowanie autorytetu 6 0 11 13 28 20 40 50 15 17

Poziom empatii 6 0 7 0 23 40 49 47 15 13

Poziom asertywności 7 0 5 13 16 27 35 27 37 33

Komunikacja werbalna 5 0 10 0 33 27 34 60 18 13

Komunikacja niewerbalna 6 0 9 0 18 33 48 53 20 13

Posługiwanie się nowoczesnymi środkami informacji i komunikacji 5 0 9 0 22 60 46 27 18 13

Rozwiązywanie problemów 2 0 13 13 20 20 29 40 35 27

Korzystanie z różnych źródeł informacji 5 0 10 0 18 47 46 33 21 20

Słuchanie i korzystanie z poglądów innych ludzi 9 0 5 0 12 13 44 40 30 47

Podejmowanie odpowiedzialności 5 0 10 13 17 33 34 27 34 27

Organizowanie i ocenianie własnej pracy 6 0 6 7 22 7 37 47 29 40

Radzenie sobie z niepewnością i złożonością 4 0 11 0 30 60 40 33 15 7

Zmysł przedsiębiorczości 4 0 17 20 39 20 29 53 11 7

Operowanie informacjami i efektywne posługiwanie się technologią informacyjną 1 0 13 33 18 7 46 33 21 27 Współpraca z osobami ze środowiska lokalnego i z rodzicami 0 0 13 13 34 33 30 27 22 27

Dostrzeganie i rozwiązywanie problemów 4 7 16 13 23 47 38 20 20 13

Umiejętność wykształcenia w uczniach postawy obywatelskiej i społecznej 1 7 15 13 35 47 33 13 16 20 Motywacja do nauki, nie tylko formalnej objętej obowiązkiem szkolnym 1 0 10 7 29 40 44 40 16 13

Krytyczne przetwarzanie informacji 13 0 12 33 27 20 34 27 13 20

Posługiwanie się komputerem i korzystaniem z wszelkich urządzeń cyfrowych 2 0 13 20 26 60 40 7 18 13

Twórczość i innowacyjność 2 0 11 27 37 53 29 20 21 0

Przedsiębiorczość 1 0 9 13 21 20 29 13 40 53

Potrzeba ciągłego dokształcania się zawodowego i rozwoju osobistego 6 0 20 7 37 33 22 47 16 13

Gotowość do podejmowania wyzwań zawodowych 7 0 24 7 29 27 18 27 21 40

Świadomość etycznego wymiaru diagnozowania i oceniania uczniów 11 0 18 0 24 33 18 30 28 37 Odpowiedzialne przygotowanie się do swojej pracy, projektowania i wykonywania działania

pedagogicznego 7 0 11 0 10 33 37 47 35 20

Gotowość do podejmowania indywidualnych i zespołowych działań na rzecz podnoszenia,

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

Wykres 1. Samoocena studentów grupy I i II w zakresie przyswojenia kompetencji społecznych w stopniu bardzo dobrym i doskonałym – część 1, [%] Źródło: oprac. własne.

60 60 67 67 67 73 73 80 87 87 38 40 39 46 55 52 66 68 66 74 0 20 40 60 80 100 Potrzeba ciągłego dokształcania się zawodowego i rozwoju osobistego Zmysł

przedsiębiorczości podejmowaniaGotowość do

wyzwań zawodowych Świadomość etycznego wymiaru diagnozowania i oceniania uczniów Budowanie

autorytetu Komunikacjawerbalna Współpraca wzespołach Komunikatywność Organizowanie iocenianie własnej

pracy Słuchanie i korzystanie z poglądów innych ludzi gr. 2 gr. 1

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

innowacyjność Zarządzanieczasem Radzenie sobie zniepewnością i

złożonością Umiejętność korzystnej autoprezentacji Dostrzeganie i rozwiązywanie problemów Posługiwanie się komputerem i korzystaniem z wszelkich urządzeń cyfrowych Posługiwanie się nowoczesnymi środkami informacji i komunikacji Podejmowanie

odpowiedzialności asertywnościPoziom

gr 1 gr 2

Wykres 4. Samoocena studentów grupy I i II w zakresie przyswojenia kompetencji społecznych w stopniu bardzo dobrym i doskonałym – część 2, [%] Źródło: oprac. własne.

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

się nowoczesnymi środkami informacji i komunikacji (odpowiednio: 65% i 40%), posługiwania się kompute-rem i korzystanie z wszelkich urządzeń cyfrowych (od-powiednio: 59% i 20%), dostrzegania i rozwiązywania problemów (odpowiednio: 57% i  33%), umiejętności korzystnej autoprezentacji (odpowiednio: 56% i  40%), radzenia sobie z niepewnością i złożonością (odpowied-nio: 55% i  40%), zarządzania czasem (odpowied(odpowied-nio: 54% i 40%), twórczości i innowacyjności (odpowiednio: 50% i 20%) oraz umiejętności wykształcenia w uczniach postawy obywatelskiej i społecznej (odpowiednio: 49% i 33%), co jest bardzo zaskakujące. Wysoka samoocena studentów w zakresie tych kompetencji może wynikać z  przemian cywilizacyjnych i  społeczno-kulturowych (globalizacja, postęp technologiczny, nowe media), któ-re wywierają wpływ na rozwój i edukację młodych ludzi oraz nabywanie przez nich określonych kompetencji społecznych. Zatem możemy uznać, że I grupa to stu-denci o  większym doświadczeniu początkowym, bar-dziej świadomi swoich kompetencji. W  celu potwier-dzenia tego wnioskowania, w kolejnym etapie projektu zamierza się przeprowadzić ponowne badanie respon-dentów z grupy I za pomocą tego samego narzędzia ba-dawczego tuż przed zakończeniem przez nich studiów.

Wnioski

Ważnymi elementami kompetencji zawodowych ab-solwentów kierunków nauczycielskich są kompetencje społeczne, m.in. takie jak: potrzeba edukacji permanen-tnej, interdyscyplinarne wzbogacanie wiedzy i umiejęt-ności, etyka zawodowa.

Wykazano, że wszystkie poddane analizie progra-my studiów specjalności nauczycielskich realizowanych na Uniwersytecie Pedagogicznym w  Krakowie zawie-rają efekty kształcenia ogólnoakademickiego i  prak-tycznego rekomendowane Rozporządzeniem Ministra

Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2 listopada 2011 roku w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego.

Rozwój cywilizacyjny i fakt funkcjonowania w spo-łeczeństwie informacyjnym są uwzględniane w progra-mach kształcenia studentów – przyszłych nauczycieli. Kształcenie nauczycieli w zakresie kompetencji społecz-nych umożliwia absolwentom profesjonalną realizację swojej drogi zawodowej w  oparciu o  podejmowanie właściwych interakcji społecznych.

Uczestnicy badań kończący studia na specjalnoś-ciach nauczycielskich wysoko oceniają swoje kompeten-cje społeczne. Doskonalenie tych kompetencji możliwe było m.in. dzięki interakcjom z uczniami i nauczycie-lami podejmowanym podczas zajęć z dydaktyk przed-miotowych i praktyk zawodowych w szkołach.

Uczestnicy badań rozpoczynający kształcenie na specjalnościach nauczycielskich wysoko oceniają swo-je kompetencswo-je społeczne w zakresie posługiwania się nowoczesnymi środkami informacji i komunikacji, do-strzegania i  rozwiązywania problemów, umiejętności korzystnej autoprezentacji, co jest następstwem trans-formacji cywilizacyjnych, społecznych i  kulturowych rzutujących na nabywanie specyficznych kompetencji społecznych.

Literatura

Babbie E (2007). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN. Dymek-Balcerek K (2001). Nauczyciel kompetentny, czyli jaki? W::

Kompetencje zawodowe nauczycieli a problemy reformy edukacyj-nej, Sałata E (red.), Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksplo-atacji, Radom.

Eurydice (2002). Key competencies. A developing concept in general compulsory education. Brussels: Eurydice.

Filipowicz G (2002). Pracownik wyskalowany czyli metody i narzę-dzia pomiaru kompetencji. Warszawa.

Filipowicz G (2004). Zarządzanie kompetencjami zawodowymi. Warszawa: PWE.

Goźlińska E Szlosek F (1997). Podręczny słownik nauczyciela kształ-cenia zawodowego. Radom: Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji.

Kubiczek B (2012). Projekt „Szkoła Demokracji – Szkoła Samorząd-ności”. Kompetencje społeczne i obywatelskie uczniów i nauczycie-li. Materiały dla uczestnika Konferencji. Sosnowieckie Centrum Edukacyjne „EDUKATOR”, Sosnowiec.

Kwaśnica R (2003). Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu. W: Pe-dagogika, Kwieciński Z, Śliwerski B (red.), t. II. Warszawa: PWN. Kwieciński Z (2000). Tropy – ślady – próby. Studia i szkice z pedagogii

pogranicza. Poznań-Olsztyn.

Lorek K (2011). Nauczyciel (zdolny) w przestrzeni współczesnej edu-kacji. Materiał pomocniczy dla studentów specjalizacji i specjalno-ści nauczycielskich. Kalisz: Wydział Pedagogiczno-Artystyczny w Kaliszu.

Potyrała K (2011a). Kreatywny nauczyciel. Wskazówki i rozwiązania: biologia i przyroda. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP. Federowicz M, Haman J, Herczyński J, Hernik K, Krawczyk-Radwan

M, Malinowska K, Pawłowski M, Strawiński P, Walczak D, Wi-chrowski A (2013). Czas pracy i warunki pracy w relacjach nauczy-cieli. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.

Potyrała K (2011b). Kształcenie nauczycieli przedmiotów przyrodni-czych – kompetencje czy kwalifikacje? W: Kompetencje czy kwa-lifikacje? Efekty kształcenia studentów kierunków przyrodniczych w  kontekście Krajowych Ram Kwalifikacji i  badań na różnych etapach edukacyjnych, Potyrała K (red.). Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.

Rostowski T (2002). Kompetencje jako jakość zarządzania zasobami ludzkimi, W: Jakość zasobów firmy. Kultura, kompetencje, konku-rencyjność, Sajkiewicz A (red.), Wydawnictwo Poltext, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 2 listopa-da 2011 roku w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolni-ctwa Wyższego (Dz. U. 2011 Nr 253, poz. 1520).

Sierecka A, Pindor K (2012). Kompetencje i kwalifikacje zawodowe nauczycieli akademickich. W: Zeszyty Naukowe WSOWL, 3(165): 263-271.

Sławiński S (red.), Dębowski H, Michałowicz H, Urbanik J (2011). Słownik kluczowych pojęć związanych z  krajowym systemem kwalifikacji. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych.

Staszak B (2003). Nauczyciel we współczesnym świecie. W: Kształce-nie praktyczne nauczycieli w szkole wyższej, Sałata E, Zamkowska A, Ośko S (red.). Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom--Ryki.

Strykowski W (2003). Szkoła współczesna i zachodzące w niej proce-sy. W: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej, Strykowski W, Strykowska J, Pielachowski J (red.), eMPi2, Poznań.

Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (Dz. Urz. UE 2006/962/WE).

SZK

OŁA

NA

UK

A

KR

Ó

TK

O

Analysis of students’ social competences on teachers fields of studies

Renata Staśko, Karolina Czerwiec

In the European Qualifications Framework competences are determined in categories of autonomy and responsi-bility. They indicate proven ability of using knowledge as well as social and personal skills in professional career or study (Potyrała, 2011). The subject of the research were competencies of students future-teachers. The research relied on analysis of the undergoing teacher training cur-ricula linked to social competencies area which students should develop during their studies. The research were also attended by students whose task was to determine their level of teachers’ competences in the social aspect. The main results were that teacher training curricula in-clude all essential educational effects which are related to civilization transformations and that students highly appraised the level and field of their social competences.