Celem niniejszego opracowania było pokazanie wiedzy jako strategicznego za-sobu przedsibiorstwa, niezbdnego przy procesach umidzynaradawiania działalnoci gospodarczej. W artykule dokonano przegldu zagadnie zwizanych z internacjonalizacj przedsibiorstw oraz znaczenia wiedzy w tym procesie, zgodnie z rozwaaniami zawartymi w coraz szerszej literaturze przedmiotu. Ogólna charakte-rystyka procesów internacjonalizacji (jej istota, modele, motywy) została wzbogacona o wyniki bada, przeprowadzonych w tym zakresie przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci w sektorze małych i rednich przedsibiorstw.
Słowa kluczowe: wiedza, internacjonalizacja, modele internacjonalizacji, przedsiĊbiorstwo Wprowadzenie
Ostatnie lata to czas szybkich ale równieĪ niezwykle istotnych przemian gospodarczych, politycznych czy teĪ społeczno- kulturowych. Zmieniające siĊ warunki zmuszają przedsiĊbiorstwa do poszukiwania nowych moĪliwoĞci gospodarowania. Uwarunkowania te są szczególnie istotne dla firm z sektora MSP. To właĞnie one najbardziej odczuwają presjĊ konkurencyjną, zwłaszcza ze strony duĪych, dysponujących wiĊkszymi i bardziej róĪnorodnymi zasobami, przedsiĊbiorstw. Pomimo tego, coraz czĊĞciej polskie małe i Ğrednie przedsiĊbiorstwa decydują siĊ na rozszerzanie swojej działalnoĞci poza rynki macierzyste.
Ta problematyka stanowi istotĊ rozwaĪaĔ niniejszego artykułu. Jego celem jest usystema-tyzowanie zagadnieĔ związanych z internacjonalizacja przedsiĊbiorstw, przede wszystkim w kontekĞcie znaczenia wiedzy w tym procesie. Artykuł ma charakter rozwaĪaĔ teoretycznych, w których wykorzystano analizĊ literatury przedmiotu oraz zaprezentowano wyniki badaĔ ankieto-wych przeprowadzonych przez PARP.
1. Teoretyczne podstawy internacjonalizacji
Procesy umiĊdzynaradawiania przedsiĊbiorstw są stałym elementem współczesnego otoczenia gospodarczego. Organizacje gospodarcze decydujące siĊ na podejmowanie wyzwaĔ związanych z internacjonalizacją, szukają w ten sposób drogi rozwoju lub wzmocnienia pozycji konkurencyjnej. Przesłanek wchodzenia na ĞcieĪkĊ umiĊdzynaradawiania moĪe byü zdecydowanie wiĊcej, a najczĊ-Ğciej klasyfikuje siĊ je jako:
a. motywy ekonomiczne (moĪliwoĞü poprawienia wskaĨników zyskownoĞci, rentownoĞci, optymalizacji kosztów itp.),
b. motywy rynkowe (wzmocnienie wizerunku na rynku krajowym poprzez uczestnictwo w wymianie miĊdzynarodowej, przedłuĪenie cyklu Īycia produktu, moĪliwoĞü poprawy pozycji konkurencyjnej na rynku macierzystym poprzez łatwiejszy dostĊp nowych techno-logii czy taĔszych lub/i deficytowych surowców),
Ponadto, jak twierdzi Porter, podąĪanie ĞcieĪką internacjonalizacji jest koniecznoĞcią, szcze-gólnie w najbardziej zglobalizowanych sektorach rynkowych (czy w tych, gdzie pozycja konkurencyjna firmy w jednym kraju jest silnie skorelowana z konkurencyjnoĞcią w innym kraju/ krajach) [11, 12–14].
Proces internacjonalizacji działalnoĞci gospodarczej jest wieloaspektowy, wymagający stoso-wania róĪnorodnych metod zarządczych oraz zaangaĪostoso-wania odpowiednich zasobów. Te aspekty są zdeterminowane przez całokształt przedsiĊbiorstwa oraz otoczenia, w którym ono funkcjonuje. Biorąc pod uwagĊ powyĪsze rozwaĪania, trudno odnaleĨü w literaturze przedmiotu uniwersalną ale wyczerpująca definicjĊ internacjonalizacji przedsiĊbiorstw. I tak na przykład L.S. Welch i R. Luo-starinen twierdzą, Īe internacjonalizacja to zwiĊkszenie aktywnoĞci przedsiĊbiorstwa w działalnoĞci gospodarczej o zasiĊgu miĊdzynarodowym, która obejmuje zarówno formy pasywne (np. import, zakup licencji, franczyzobiorca, poddostawy dla eksportujących firm czy teĪ współpraca zagranicz-nymi przedsiĊbiorstwami na terytorium swojego kraju) jak i aktywne (eksport, zagraniczne inwestycje bezpoĞrednie, róĪne formy kooperacji kapitałowej i nie kapitałowej, miĊdzynarodowe alianse strategiczne) [19, 84]. Internacjonalizacja moĪe byü równieĪ postrzegana jako proces roz-woju działalnoĞci gospodarczej, który ma na celu zamortyzowanie wydatków na badania i rozwój, zwiĊkszenie dostĊpu do wiedzy, innowacji poprzez poszerzenie oferty produktowej i prowadzenie biznesu poza granicami kraju [3, 15].Biorąc po uwagĊ specyfikĊ funkcjonowania małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw, B. Plawgo twierdzi, Īe internacjonalizacjĊ w tym sektorze naleĪy postrzegaü jako proces włączania siĊ przedsiĊbiorstw do miĊdzynarodowego systemu tworzenia wartoĞci[10, 371– 372].
PowyĪsza analiza literatury przedmiotu nie wyczerpująca oczywiĞcie problematyki definiowa-nia internacjonalizacji przedsiĊbiorstw, a bĊdąca raczej jej namiastką, pozwala na charakteryzowanie wspomnianej internacjonalizacji jako pewnego procesu gospodarczego, w któ-rym najczĊĞciej podaje siĊ nastĊpujące etapy: import, eksport, umowa licencyjna, franchising, joint- venture, filia, własne przedsiĊbiorstwo za granicą. Obserwacja współczesnych gospodarek, wska-zuje na coraz czĊstsze wystĊpowanie tzw. bornglobals (urodzeni globaliĞci), którzy rozpoczynając swoją działalnoĞü lokują ja od razu na rykach miĊdzynarodowych [12]. NajczĊĞciej przedsiĊbior-stwo typu born global definiuje siĊ jako firmĊ, która w czasie 3 lat od rozpoczĊcia działalnoĞci na krajowym rynku rozpoczyna internacjonalizacjĊ (łącznie z eksportem i importem). Ponadto przed-siĊbiorstwa te opisaü moĪna za pomocą szeregu cech jakoĞciowych:
• miĊdzynarodowa orientacja przedsiĊbiorstw stanowi podstawĊ jego działania,
• globalna mentalnoĞü załoĪycieli, specyficzne cechy przedsiĊbiorcy (brak bariery psycho-logicznej- lĊku przed ekspansją, specjalistyczne wykształcenie, znajomoĞü jĊzyków obcych, olbrzymia odpornoĞü na zmiany, pozytywne nastawienie do wielowymiarowego umiĊdzynarodowiania firmy, ponadto menedĪerowie posiadają lub szybko zdobywają do-Ğwiadczenie miĊdzynarodowe) a takĪe zdolnoĞci miĊdzynarodowe (tj. specjalistyczna wiedza menedĪerska i orientacja miĊdzynarodowa), które pozwalają na oparcie biznesu na
• wykorzystanie zaawansowanych ICT dla minimalizowania kosztów komunikacji z partne-rami,
• rozpoczynanie działalnoĞci na rynku globalnym, bez szukania sposobnoĞci prowadzenia biznesu na rynku krajowym,
• opieranie działalnoĞci biznesowej o działania innowacyjne, a co za tym idzie odpowiednie strategie finansowe, strategie produktowe, operacyjne i marketingowe oraz umiejĊtnoĞci organizacyjnego „uczenia siĊ”
• rozumienie koniecznoĞci szukania niszy rynkowej w aspekcie globalnym,
• niezaleĪnoĞü firmy pod wzglĊdem właĞcicielskim i zarządczym; kluczowe decyzje w spra-wie przedsiĊbiorstwa są podejmowane przez jego załoĪycieli/właĞcicieli, nawet jeĞli oddają oni czĊĞü udziałów firmy w zamian za kapitał i mentoring,
• wyróĪniające cechy strategiczne (początek i tempo umiĊdzynarodowienia, zasiĊg miĊdzy-narodowej ekspansji, rozumienie korzyĞci płynących ze zrównowaĪonego rozwoju oraz konkurencyjnoĞci),
• czynniki Ğrodowiskowe (tj. charakterystyka sektora, uwarunkowania wynikające z połoĪe-nia geograficznego, istnienie lokalnych lub miĊdzynarodowych efektów sieciowych), • działanie w branĪy high-tech (najwiĊkszy udział w born globals wykazujĊ firmy sektora
high- tech, choü nie brak tam przedstawicieli innych gałĊzi gospodarki) [2; 9; 8, 41–46;13; 15].
PodejĞcie do problematyki internacjonalizacji zmieniało siĊ na przestrzeni lat. W literaturze przedmiotu ale równieĪ w praktyce gospodarczej funkcjonuje wiele modeli umiĊdzynarodowienia przedsiĊbiorstw. Modele te, choü w swoich załoĪeniach róĪnią siĊ np. podejĞciem do postrzegania roli zasobów, znaczenia stosunków miĊdzyludzkich, maja teĪ elementy zbieĪne. Kompleksowego i rozbudowanego zestawienia podejĞü do procesów umiĊdzynaradawiania przedsiĊbiorstw dokonał K. Wach (tabela 1).
K. Wach twierdzi, Īe zaprezentowane w tabeli teorie nie wyczerpują tematu, mają ze sobą wiele wspólnych cech, jednak wiele wątków czyni je rozbieĪnymi a odniesienia do ich aktualnoĞci szukaü naleĪy w teorii i praktyce przedsiĊbiorczoĞci [17, 98].
Warto zauwaĪyü, Īe chociaĪ poszczególne podejĞcia do internacjonalizacji skupiają siĊ na in-nych aspektach, metodach czy teĪ zasobach to ich cechą wspólną jest wykorzystywanie wiedzy. Co prawda wiedza ta moĪe byü postrzegana inaczej, mieü inne znaczenie czy teĪ pochodziü z róĪ-nych Ĩródeł.
Tabela 1. Współczesne teorie internacjonalizacji przedsibiorstw
Modele Przedstawiciele
Podejcie etapowe
Model uppsalski J. Johanson i F. Wiedersheim-Paul (1975), J. Johanson i J.-E. Vahlne (1977) Modele innowacyjne W.J. Bilkey, G. Tesar (1977), S.T. Cavusgil (1980), S.D. Reid (1981), L.H.
Wortzel, H.V. Wortzel (1981), M.R. Czinkota (1982), J.S. Lim, T.W. Sharkey, K.I. Kim (1991), R. Rei, T.R. Rao, G.M. Naldu (1992)
Modele fiĔskie R. Lupstarinen (1985), J. Larimo (1985), R. Lustarinen i H. Hellman (1993) Modele hybrydowe K. Yoshihar (1978), R. Swedenborg (1982), M. Juul i P. Waters (1987)
Podejcie zasobowe Modele zasobowe,
mo-dele kompetencyjne, modele zasobowo-kompetencyjne
P. Westhead, M. Wright i D. Ucbasaran (2001), O.N. Toulan (2002)
Podejcie sieciowe Teorie sieciowej
internacjonalizacji
J. Johanson, L.G. Mattsson (1988), H. Håkanson i J. Johanson (1992), J. Johan-son i F. Wiedersheim-Paul (2009)
Podejcie szkoły przedsibiorczoci midzynarodowej Ogólne modele
przed-siĊbiorczoĞci miĊdzynarodowej
M. Ruzzier, R.D. Hisrich oraz B. Antonic (2006), H. Etemad (2004), R. Schwe-izer, J.-E. Vahlne i J. Johanson (2010)
Model
miĊdzynarodo-wych nowych
przedsiĊwziĊü (INV)
P.P. McDougall i B.M. Oviatt (1994)
Model urodzonych glo-balistów (born global)
G.A. Knight, T.K. Madsen i P. Servias (2004), R. McNaughton i J. Bell (2004) Modele przyspieszonej
internacjonalizacji
I. Kalinic, C. Forza (2012), N. Hashai, T. Almor (2004) Podejcie zarzdczo-strategiczne
Modele podejĞcia strategicznego
J. Bell, D. Crick, S. Young (2004), B. Hagen, A. Zucchella, P. Cerchiello, N. De Giovanni (2012)
Modele decyzyjne R. Schweizer (2011)
Modele organizacyjne S. Andersson i H. Florén (2008)
PodejĞcie protoholistyczne (koncepcjezintegrowane)
Modele ogólne R. Flecher (2001), J. Bell, S. McNaughton, S. Young, D. Crick (2003), H. Etemad (2004)
Modele oparte na wie-dzy
K. Mejri, K. Umemoto (2010), M. Kutschker, I. Bäurle, S. Schmid (1997) Podejcia alternatywne
2. Wiedza – rodzaje, znaczenie, miejsce w procesach internacjonalizacji
Współczesne procesy gospodarcze uwypukliły znaczenie wiedzy w prowadzeniu działalnoĞci gospodarczej wiedza stała siĊ jednym z waĪniejszych zasobów przedsiĊbiorstwa, silnym elementem kształtującym jego konkurencyjnoĞü oraz czynnikiem warunkującym sprawny rozwój organizacji. Dlatego teĪ, jak twierdzi D. BabiĔska, powodzenie procesów internacjonalizacji związane jest z wy-posaĪeniem przedsiĊbiorstwa w wiedzĊ ogólną związaną z procesem internacjonalizacji (np. modele internacjonalizacji, jej istota i etapy, bariery itp.),wiedzĊ biznesową (np. specjalistyczna wiedza na temat prowadzenia przedsiĊbiorstwa, uwarunkowaĔ funkcjonowania firmy, minimalizowania ry-zyka, itp.),wiedzĊ na temat instytucji danego rynku. Rola wiedzy jest kluczowa, trzeba wiĊc pamiĊtaü o kilku aspektach:
a. Z punktu widzenia powodzenia procesów internacjonalizacji waĪne jest, aby przedsiĊbior-stwa oprócz wiedzy rynkowej były wyposaĪone, umiały zbieraü, korzystaü przetwarzaü i analizowaü wiedzĊ związana z:
– istotą procesu internacjonalizacji(np. wiedza o tym jak funkcjonowaü na rynkach zagranicznych, czym jest zarządzanie miĊdzykulturowe, jak negocjowaü z partnerami za-granicznymi, jak poruszaü siĊ w granicach prawa po zagranicznych rynkach),
– procesami uczenia siĊ.
b. Wiedza w procesie internacjonalizacji moĪe byü pozyskiwana poprzez: – stosowanie benchmarkingu,
– rozpoczĊcie, zacieĞnienie współpracy (lub przejĊcie) z organizacją, która posiada waĪną czĊsto unikatową wiedzĊ, niezbĊdną z punktu widzenia powodzenia procesów umiĊ-dzynaradawiania.
– współpraca ze specjalistami, konsultantami.
c. Przekształcanie wiedzy ukrytej w wiedzĊ jawną. WaĪną rolĊ odgrywają tutaj sprawne sys-temy zarządzania wiedzą, które powinny byü tak skonstruowane, aby pomóc przedsiĊbiorstwom w zdobywaniu, analizowaniu i wykorzystaniu wiedzy w celu podejmo-wania szybszych, efektywniejszych i lepszych decyzji prowadzących do osiągniĊcia przewagi konkurencyjnej[5, 25].
d. Funkcjonowanie organizacji zdeterminowane moĪe byü wiedzą ukrytą, związaną z proce-durami, normami charakterystycznymi dla danej organizacji.
e. Wymogi w zakresie wiedzy rynkowej są róĪne i zaleĪą od zaangaĪowania na rynku zagra-nicznym oraz rodzaju oferowanego produktu.
f. Nagromadzenie duĪej iloĞci wiedzy moĪe spowodowaü zmniejszenie lub zatrzymanie ak-tywnoĞci na rynkach zagranicznych [1, 19].
Znaczenie wiedzy w procesach internacjonalizacji podkreĞlali juĪ twórcy modelu uppsalskiego, chociaĪ wskazywali na jej innych charakter i zakres. J.Johanson i J.E.Vahle [6, 23] twierdzili, Īe internacjonalizacja to stopniowe angaĪowanie siĊ przedsiĊbiorstw w gospodarowanie na zagranicz-nych rynkach, które wynika ze wzrostu wiedzy na temat tego rynku. Swój dynamiczny model internacjonalizacji oparli o trzy podstawowe załoĪenia:
a. Podstawową barierą wejĞcia na zagraniczne rynki jest brak wystarczającej wiedzy na ich temat,
b. Osiąganie kolejnych etapów internacjonalizacji jest moĪliwe tylko przy pozyskiwaniu wiĊkszych zasobów wiedzy o zagranicznych rynkach,
c. Rozwijanie aktywnoĞci gospodarczej na wybranym rynku zagranicznym, ułatwia rozpo-czĊcie procesów internacjonalizacji na innych rynkach.
Pierwsza wersja modelu (z 1977roku) zakładała charakteryzowanie procesów internacjonaliza-cji z perspektywy dwóch faz:
– faza pierwsza to okreĞlenie aktualnego stanu internacjonalizacji firmy (stan ten opisywano przez pryzmat stopnia zaangaĪowania zasobów na zagranicznym rynku oraz zakresu wiedzy na te-mat tego rynku),
– faza druga natomiast to odniesienie do bieĪącej działalnoĞci przedsiĊbiorstwa oraz procesu decyzyjnego związanego ze zwiĊkszeniem aktywnoĞci na zagranicznym rynku.
Jednak zmiany społeczno-gospodarcze, polityczne dały autorom modelu uppsalskiego bodziec do zrewidowania jego załoĪeĔ. W 2009 roku zaproponowali oni Model uppsalski w perspektywie sieciowej (rysunek 1).
aspekty stałe aspekty zmienne MoĪliwoĞci wy-korzystania wiedzy Relacyjne zaangaĪo-wanie decyzyjne Pozycja sieci Uczenie siĊ i kształtowanie proce-sów budowania zaufaniaRysunek 1. Sieciowy proces internacjonalizacji MSP w ujciu sieciowym ħródło: [18].
Istotą przedstawionego powyĪej modelu jest wiedza w ujĊciu stałym jako magazynowanie wie-dzy i w ujĊciu dynamicznym jako przepływ wiewie-dzy; w szczególnoĞci zaĞ model ten charakteryzuje siĊ nastĊpującymi załoĪeniami:
– zarówno aspekty stałe jak i zmienne wpływają na proces uczenia siĊ przedsiĊbiorstwa, – zwiĊkszające siĊ zasoby wiedzy przyczyniają siĊ do wzrostu lub spadku zaufania,
– przedsiĊbiorstwo jest Ğwiadome korzyĞci wynikających z posiadanej wiedzy (te korzyĞci okreĞlane są jako moĪliwoĞci rozpoznawania okazji, okazje natomiast są podzbiorem wiedzy obok potrzeb, strategii, relacji sieciowych i kompetencji).
– relacje sieciowe odgrywają znaczącą rolĊ w procesach internacjonalizacji [17, 111]. Wiedza odgrywa coraz wiĊkszą rolĊ w funkcjonowaniu przedsiĊbiorstw. Proces jej
pozyskiwa-– wraz ze zdecydowanym wzrastem iloĞci wiedzy wzrasta znaczenie kapitału ludzkiego; – postĊpującej globalizacji, która jest napĊdzana wzrostem technologii internetowych, informa-tycznych oraz komunikacyjnych;
– ciągłych zmian w Ğrodowisku politycznym oraz ekonomicznym współczesnego Ğwiata (inte-gracja polityczna skutkująca znoszeniem kolejnych granic i wolnym przepływem kapitałów, nowa rola samorządów terytorialnych i terytoriów, otwarta innowacja jako nowy model realizacji działal-noĞci badawczo-rozwojowej, wzrost znaczenia małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw jako podmiotów generujących wzrost gospodarczy i inne);
– radykalnych zmian w Ğrodowisku społecznym (głĊbokiej zmianie ulegają fundamentalne do-tychczas wartoĞci społeczne w kierunku struktur sieciowych opartych na relacjach partnerskich i minimalnym poziomie hierarchii) [7, 33–34].
NaleĪy równieĪ zaznaczyü, Īe to przedsiĊbiorstwa wytwarzają wiedzĊ, która pozwala na adop-towanie siĊ do aktulanych uwarunkowaĔ rynku. Tylko te firmy, które posiadają efektywnie działający fundament walki konkurencyjnej (system zarządzania wiedzą) mogą sprawnie funkcjo-nowaü na rynkach miĊdzynarodowych.
3. Internacjonalizacja polskich małych i rednich przedsibiorstw w wietle bada ankietowych
Na przełomie lat 2013/2014 na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju PrzedsiĊbiorczoĞci przepro-wadzono badanie ankietowe, którymi objĊto 216 przedsiĊbiorstw działających we wszystkich województwach. Jednym z celów badania było scharakteryzowanie wzorców procesów internacjo-nalizacji małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw (wszystkie wyniki zaprezentowane w tej czĊĞci pracy pochodzą z raportu z badaĔ) [14, 75–80].
Ze wzglĊdu na tematykĊ i charakter niniejszego opracowania, zaprezentowane zostaną tylko wybrane obszary badawcze:
a. Motywy internacjonalizacji
Analiza literatury przedmiotu wskazuje na wiele motywów umiĊdzynarodowienia działalnoĞci gospodarczej, natomiast badani przedsiĊbiorcy podawali:
– poszukiwanie rynków zbytu (74%),
– poszukiwanie strategicznych zasobów i kompetencji (12,5%) – poszukiwanie efektywnoĞci (10%).
Ponadto jako powody podjĊcia internacjonalizacji przedsiĊbiorcy podawali: – atrakcyjnoĞü rynków miĊdzynarodowych (jako czynnik przyciągający) – 35%,
– stałe dąĪenie do rozwoju, w tym rozwoju miĊdzynarodowego (jest jako czynnik przedsiĊbior-czy) – 43%,
– przypadkowe wchodzenie na rynki zagraniczne głównie jako odpowiedĨ na zapytanie ofer-towe (jako czynnik szans) – 13%,
– niekorzystna sytuacja na rynku krajowym (jako czynnik wypychający) – 9%.
PowyĪsze odpowiedzi, mogą dowodziü, iĪ dla badanych przedsiĊbiorstw internacjonalizacja to szansa rozwoju firmy, poprzez zaangaĪowanie zasobów na rykach miĊdzynarodowych, które wy-dają siĊ byü zdecydowanie atrakcyjniejsze.
Zgodnie z załoĪeniami teoretycznymi modelu stopniowej internacjonalizacji, przedsiĊbiorstwa powinny przechodziü poszczególne etapy procesu umiĊdzynaradawiania działalnoĞci. JednakĪe po-niĪsze wyniki bliĪsze są modelowi internacjonalizacji przyspieszonej aĪ 35% respondentów rozpoczĊło umiĊdzynarodowienie jeszcze w roku rozpoczĊcia prowadzenia działalnoĞci. Warto za-znaczy, Īe wiĊkszoĞü (56%) firm deklarujących przyspieszony model internacjonalizacji działa w sektorze wysokich technologii.
Wykres 1. Tradycyjna i przyspieszona internacjonalizacja wród ankietowanych przedsibiorstw ze wzgldu na ich wielko (w % całoci próby badawczej)
ħródło: A. Tarnawa, P. Zadura-Lichota, Raport o stanie sektora małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw w Polsce w latach 2013–2014, PARP, Warszawa 2015, s.81.
c. Zakres internacjonalizacji
PrzedsiĊbiorcy zostali równieĪ poproszeni, o okreĞlenie zasiĊgu działalnoĞci firmy. Wyniki zo-stały przedstawione w poniĪszej tabeli..
Tabela 2. Zasig internacjonalizacji ankietowanych przedsibiorstw ze wzgldu na ich wielko (w % całoci próby badawczej)
ZasiĊg działania Ogółem Mikro Małe ĝrednie DuĪe
Transgraniczny – Kraje sąsiadujące (rynki Eu-ropy ĝrodkowo-Wschodniej)
4,0 2,0 1,0 0,0 0,5
Unijny – W obrĊbie Unii Europejskiej 20,0 6,5 8,0 5,0 0,5
ϱ͕Ϯϱ ϭϭ͕Ϭϱ ϭϯ͕ϲϴ ϭϮ͕ϭϭ ϰϮ͕Ϭϵ ϭϱ͕ϳϵ ϭϯ͕ϭϲ ϭϳ͕ϯϳ ϭϭ͕ϱϴ ϱϳ͕ϵ Ϭ ϭϬ ϮϬ ϯϬ ϰϬ ϱϬ ϲϬ ϳϬ ŵŝŬƌŽ ŵĂųĞ ƑƌĞĚŶŝĞ ĚƵǏĞ ŽŐſųĞŵ ƚƌĂĚLJĐLJũŶĂ;хϯůĂƚĂͿ ƉƌnjLJƐƉŝĞƐnjŽŶĂ;фϯůĂƚĂͿ
Wyniki tych badaĔ, odbiegają od załoĪeĔ teoretycznych, wynikających z analizy literatury przedmiotu wystĊpuje tu spora reprezentacja przedsiĊbiorstw sektora MSP na rynku globalnym, który wydaje siĊ byü charakterystyczny dla korporacji i duĪych firm. UwaĪa siĊ bowiem, iĪ tylko przedsiĊbiorstwa dobrze przygotowane (na przykład pod wzglĊdem organizacyjnym odpowiednie metody i narzĊdzia, zasobowym wystarczająca iloĞü i jakoĞü zasobów, itp.) są w stanie sprostaü wymaganiom rynków zagranicznych. Tymczasem wyniki badaĔ pokazują, Īe równieĪ jednostki mniejsze znakomicie radzą sobie na gospodarczej arenie miĊdzynarodowej (byü moĪe pomocne są tu niektóre cechy firm sektora MSP, jak na przykład elastycznoĞü).
4. Podsumowanie
PrzedsiĊbiorstwo, którego działalnoĞü poddana jest procesowi internacjonalizacji musi funk-cjonowaü w nieznanym dla siebie Ğrodowisku gospodarczym (rynek zagraniczny). Pozwodzenie gospodarowania w odmiennym kulturowo, prawnie i ekonomicznie otoczeniu wymaga zgromadze-nie, przetworzenia a nastĊpnie wykorzystania wiedzy, o tym w jaki sposób pokonaü bariery wynikające z tej odmiennoĞci. Modele internacjonalizacji, choü w swych podstawowych załoĪe-niach róĪne, wskazują na koniecznoĞü stosowania systemów zarządzania wiedzą, traktując je jako podstawowy czynnik rozwoju działalnoĞci przedsiĊbiorstwa na rynkach zagranicznych a w konse-kwencji prowadzenia tam walki konkurencyjnej, przy wykorzystaniu wiedzy jako jednego z podstawowych zasobów. NaleĪy przy tym zaznaczyü, Īe wiedza rynkowa o gospodarkach zagra-nicznych ulega ciągłej i szybkiej dezaktualizacji. Tak wiĊc szansĊ powodzenia internacjonalizacji (przechodzenia przez kolejne jego fazy) mają tylko te podmioty, które wiedzĊ traktują jako waĪny strategiczny zasób, a proces zarządzania wiedzą jako podstawowy element całego procesu zarza-dzania.
Bibliografia
[1] BabiĔska D., Rola wiedzy w procesie internacjonalizacji firm z rynków wschodzcych, Inter-national Journal of Management and Economics 32/2011.
[2] Blanke-Ławniczak K., Polskie przedsibiorstwa typu born global case study [w:] A. Bielaw-ska (red.) Uwarunkowania rynkowe rozwoju mikro i małych przedsibiorstw, US Szczecin 2014.
[3] Brilman J., Nowoczesne koncepcje i metody zarzdzania, Warszawa 2002.
[4] Gorynia M., Podstawy strategii przedsibiorstw w biznesie midzynarodowym [w:]M. Gory-nia (red.) Strategie przedsibiorstw w biznesie midzynarodowym, PoznaĔ 2000, s. 15. [5] Grudzewski W.M., Hejduk I.K. (red), Przedsibiorstwo przyszłoci wizja strategiczna,
War-szawa 2002.
[6] Johanson J., Vahlne J.E., The Internationalization Proces sof the Firm – A Model of Knowledge Development and Increasing Foreign Market Commitments, Journal of Interna-tional Business Studies, 8/1977.
[7] Kordel P. i inni, Inteligentne organizacje – zarzdzanie wiedz i kompetencjami pracowni-ków, PARP Warszawa 2010.
[8] Kowalik I., Baranowska-Prokop E., Determinanty powstawania i motywy ekspansji polskich przedsibiorstw wczenie umidzynarodowionych, Gospodarka Narodowa 2013.
[9] PARP EEN Ĩródłointernetowe: http://www.een.org.pl/index.php/handel-zagraniczny-spis/page/6/articles/wsparcie-dla-przedsiebiorstw-typu-born-global-cz-1.html [data dostĊpu 15.06.2016].
[10] Plawgo B., Internacjonalizacja- przyszło MSP [w:] B. Piasecki (red.) Przedsibiorczo i rozwój małych i rednich przedsibiorstw w XXI wieku, ŁódĨ 2002.
[11] Porter M., Changing patterns of international competition, California Management Review, Vol. 28.
[12] Prystupa-Rządca K., Strategie zarzdzania wiedz w organizacjach typu born global, E-mentor nr 5 (52) / 2013, http://www.e-E-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/52/id/1060 [data dostĊpu: 10.06.2016].
[13] Saarenketo S. i inni, Global mindset—a prerequisite for successful internationalisation, Can J Admin Sci, 2004.
[14] Tarnawa A., Zadura-Lichota P., Raport o stanie sektora małych i rednich przedsibiorstw w Polsce w latach 2013–2014, PARP, Warszawa 2015.
[15] Vahlne J.E., Nordström K.A., The Internationalization Process: Impact of Competition and Experience, The International Trade Journal, Vol. 7/ 1993.
[16] Wach K., (red.), Działalno gospodarcza w Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, Kra-ków 2005.
[17] Wach K., Europeizacja małych i rednich przedsibiorstw, PWE Warszawa 2012,
[18] Wach K., Wybrane modele internacjonalizacji przedsibiorstw bazujce na wiedzy [w:] S.Wydmus, M. Maciejewski, Innowacyjno i wiedza we współczesnym handlu midzynaro-dowym, Fundacja UEK, Kraków 2012.
[19] Welch L. S., Luostarinen R., Internationalization: Evolution of a concept [w:] P.J. Buckley, P.Ghauri (red.), The Internationalization of the firm. A reader, Thomson, London, 1999.
KNOWLEDGE IN THE PROCESS OF ENTERPRISES’ INTERNATIONALIZATION Summary
The aim of the article is to present knowledge as company’s strategic asset which is indispensable in the process of internationalization of economic activity. The review of definitions related to enterprises’ internationalization has been executed and the importance of knowledge has been indicated, both according to considerations in the subject literature. General description of internationalization processes (their im-portance, models, variables) has been enriched by the results of research executed in the sector of small and medium enterprises by Polish Agency For Enterprise Devel-opment.
