Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin. 2012, Oeconomica 297 (68), 37–46
Krzysztof Firlej, Anetta Makarska
1DZIAŁANIA INNOWACYJNE FIRM PRZEMYSŁU SPO
Ż
YWCZEGO
JAKO ELEMENT ICH STRATEGII
INNOVATIVE ACTIONS IN FOOD INDUSTRY ENTERPRISES
AS A STRATEGY ELEMENT
Katedra Strategii Zarządzania i Rozwoju Organizacji, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, ul. Rakowicka 27, 31-510 Kraków, krzysztof.firlej@uek.krakow.pl
1
Doktorantka Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
Summary. The article presents some issues of innovative actions in meat industry enterprises
according to the assumptions of OECD “Strategies of Innovativeness” from 2010. These ac-tions contain designing and initiating the innovative policy among other things. Theoretical considerations included in the article are devoted to evaluation of the selected factors which are favourable to innovative ventures. They are to influence the economic development through modern functioning of companies and balanced economic revival of the country. Em-pirical research was done in meat industry enterprises in Podkarpacie Province. The subject of study included dynamics and the structure of capital expenditure in big companies as well as expenditure and the results of investment activity in medium-sized firms in 2007-2009, which determine of innovative actions.
Słowa kluczowe: innowacyjność, konkurencyjność, przemysł spożywczy.
Key words: competitiveness, food industry, innovativeness.
WST
Ę
P
W 2010 roku promowano w Polsce działania w zakresie innowacyjno
ś
ci i
upowszech-niania wiedzy na jej obszarze. Działania te prowadziło Ministerstwo Gospodarki na skutek
zalece
ń
Rady Ministerialnej OECD, która wcze
ś
niej przyj
ę
ła „Strategi
ę
innowacyjno
ś
ci”,
wytyczaj
ą
c
ą
główne kierunki jej realizacji pa
ń
stwom członkowskim. Główne wytyczne
przedstawione w dokumencie to: wyzwania dla gospodarek krajowych w aspekcie
global-nym, przeciwdziałania zmianom klimatycznym i rosn
ą
cej dynamice starzenia si
ę
społe-cze
ń
stw. Zgodnie z przyj
ę
t
ą
strategi
ą
wyniki działalno
ś
ci naukowej i innowacyjnej,
narodo-we tendencje w nauce oraz politykach technologicznej i innowacyjnej, a tak
ż
e
projektowa-nie i ocena polityki innowacyjnej z uwzgl
ę
dnieniem wzajemnych interakcji b
ę
d
ą
podstaw
ą
zrównowa
ż
onego o
ż
ywienia gospodarczego (OECD 2010). Według strategii innowacje s
ą
istotnym procesem rozwoju społecznego, który jednoczy przedstawicieli ró
ż
nych
ś
rodowisk,
ekspertów, przedsi
ę
biorców i pracowników nauki. Dla zapewnienia prawidłowego przebiegu
procesów innowacyjnych niezb
ę
dne wydaje si
ę
prawidłowe skonstruowanie polityki
innowa-cyjno
ś
ci, której zadaniem b
ę
dzie stworzenie otwartej i konkurencyjnej gospodarki opartej na
wiedzy. Przydatnymi czynnikami sprzyjaj
ą
cymi osi
ą
gni
ę
ciu zało
ż
onego celu b
ę
d
ą
stabilne
warunki makroekonomiczne w danym kraju i jego otoczeniu, wysoki poziom infrastruktury
oraz przejrzysty i prawidłowo funkcjonuj
ą
cy system legislacyjny. W praktyce
ż
ycia
gospo-darczego coraz cz
ęś
ciej spotykamy si
ę
z realizacj
ą
przez firmy nowoczesnych projektów
i wzrostem liczby rejestrowanych wynalazków.
Ś
wiadczy to o zainteresowaniu firm
podno-szeniem poziomu innowacyjno
ś
ci i wprowadzaniem elementów nowoczesnego ich
funkcjo-nowania. Problematycznym zagadnieniem jest słaba współpraca nauki z biznesem
przekła-daj
ą
ca si
ę
na słabe wyniki firm. W przypadku pa
ń
stw aspiruj
ą
cych do najwy
ż
szych
standar-dów funkcjonowania ich gospodarek niezwykle istotnym czynnikiem rozwoju w nast
ę
pnej
dekadzie mo
ż
e okaza
ć
si
ę
wzrost dynamiki rozwoju procesów innowacyjnych. B
ę
dzie on
polegał na wprowadzaniu w szerokim zakresie nowoczesnych rozwi
ą
za
ń
technologicznych
popartych absorpcj
ą
nowo
ś
ci technicznych i stosowaniu nowoczesnych systemów zarz
ą
-dzania w przedsi
ę
biorstwach. Nowy ład gospodarczy wymusza tak
ż
e modernizacj
ę
przed-si
ę
biorstw za pomoc
ą
podnoszenia poziomu ich innowacyjno
ś
ci.
FAKTOGRAFIA, CEL I METODYKA BADA
Ń
Autorzy zało
ż
yli hipotez
ę
badawcz
ą
,
ż
e działania innowacyjne s
ą
elementem
podnosze-nia konkurencyjno
ś
ci przedsi
ę
biorstw, która została podparta szerszym opisem
dotychcza-sowych bada
ń
w tym obszarze oraz przeprowadzon
ą
kwerend
ą
literatury. Badania
empi-ryczne zrealizowano w 2010 roku i były one cz
ęś
ci
ą
ogólnych bada
ń
wykonywanych na
podstawie ankiety dotycz
ą
cej funkcjonowania firm w województwie podkarpackim. Celem
głównym napisania artykułu było okre
ś
lenie mo
ż
liwo
ś
ci realizacji, doskonalenia i
wzmac-niania działa
ń
o charakterze innowacyjnym w wybranych przedsi
ę
biorstwach bran
ż
y mi
ę
-snej w województwie podkarpackim. Krytycznej ocenie została poddana dynamika i
struktu-ra nakładów inwestycyjnych tych przedsi
ę
biorstw w latach 2007–2009. Badania ankietowe
zostały wykonane w o
ś
miu przedsi
ę
biorstwach, w tym trzech du
ż
ych, czyli: Zakładach Mi
ę
-snych Dobrowolscy sp. z o.o. w Wadowicach Górnych, Zakładach Mi
ę
snych Herman SA
w Hermanowej, Zakładach Przetwórstwa Mi
ę
snego Taurus sp. z o.o. w Pil
ź
nie oraz pi
ę
ciu
przedsi
ę
biorstwach z grupy
ś
rednich: Zakładach Przetwórstwa Mi
ę
snego Kabanos sp.
z o.o. w Przecławiu, Zakładach Mi
ę
snych Smak–Górno sp. z o.o. w Górnie, Masarni
Ra-dymno sp.j. w Radymnie, Zakładach Przetwórstwa Mi
ę
snego B. Jabło
ń
ski sp.j. w Kro
ś
nie,
Zakładach Masarskich Trio s.c. w Ja
ś
le i Zakładach Mi
ę
snych Nowy
Ż
migród sp.j. w
No-wym
Ż
migrodzie. Oprócz zastosowania metody ankiety i wywiadu bezpo
ś
redniego z
wyko-rzystaniem kwestionariusza w badanych przedsi
ę
biorstwach posłu
ż
ono si
ę
ich
sprawozda-niami finansowymi, które wzmocniły statystyczny materiał informacyjny oraz wskazały
po-ziom czynników wewn
ę
trznych (ograniczaj
ą
cych w sensie ilo
ś
ciowym).
DZIAŁANIA INNOWACYJNE JAKO ELEMENT PODNOSZENIA
KONKURENCYJNO
Ś
CI PRZEDSI
Ę
BIORSTW
Poj
ę
cie innowacji jest niezwykle trudne do zdefiniowania, a trudno
ść
polega na ró
ż
nych
sposobach ich postrzegania. Dla prawidłowego przedstawienia zagadnienia działa
ń
o
cha-rakterze innowacyjnym w przedsi
ę
biorstwie zostan
ą
przedstawione dotychczasowe, wybrane
definicje. Innowacje w biznesie obejmuj
ą
produkty i usługi oraz działania maj
ą
ce na celu
do-prowadzanie ich do nabywców oraz przekonanie o ich u
ż
yteczno
ś
ci (Sztucki 1998).
Innowa-cje stwarzaj
ą
przedsi
ę
biorcom i mened
ż
erom korzystne mo
ż
liwo
ś
ci dokonania istotnych
zmian, podj
ę
cia nowej działalno
ś
ci,
ś
wiadczenia nowych usług i pozyskiwania dzi
ę
ki temu
innowacyjnych nabywców, a sprawdzianem udanej innowacji jest jej powodzenie na rynku
(
Ż
aba-Nieroda 2009). Za ojca poj
ę
cia „innowacja” powszechnie uznano austriackiego
eko-nomist
ę
J.A. Schumpetera, który na pocz
ą
tku XX wieku zdefiniował innowacje jako:
wprowa-dzenie nowego towaru, z jakim konsumenci nie mieli jeszcze do czynienia, lub nowego
ga-tunku jakiego
ś
towaru; wprowadzenie nowej metody produkcji, praktycznie niewypróbowanej
w danej dziedzinie przemysłu; otwarcie nowego rynku, czyli takiego, na którym dany rodzaj
krajowego przemysłu uprzednio nie działał, i to bez wzgl
ę
du na to, czy rynek ten istniał
wcze-ś
niej, czy te
ż
nie; zdobycie nowego
ź
ródła surowców lub półfabrykatów, i to niezale
ż
nie od
tego, czy
ź
ródło ju
ż
istniało, czy te
ż
musiało by
ć
dopiero stworzone; wprowadzenie nowej
organizacji jakiego
ś
przemysłu, na przykład monopol b
ą
d
ź
jego złamanie (Schumpeter
1960).
Schumpeter w swojej definicji traktuje innowacj
ę
jako wprowadzenie nowego rozwi
ą
zania,
które miało w przyszło
ś
ci zaowocowa
ć
sukcesami w gospodarce rynkowej. Z kolei Whitfield
(1979), podobnie jak Schumpeter, starał si
ę
przedstawi
ć
kompletn
ą
definicj
ę
i według niego
innowacje to „ci
ą
g skomplikowanych działa
ń
, polegaj
ą
cy na rozwi
ą
zywaniu problemów.
W rezultacie powstaje kompleksowa i całkowicie opracowana nowo
ść
” (s. 26). Trudno w tym
nie zauwa
ż
y
ć
szczególnego nacisku na novum, które kreowane przez dan
ą
organizacj
ę
, ma
przynie
ść
okre
ś
lone profity. Drucker (1992) traktuje innowacje jako: „szczególne narz
ę
dzie
przedsi
ę
biorców, z którego pomoc
ą
ze zmiany czyni
ą
okazj
ę
do podj
ę
cia nowej działalno
ś
ci
gospodarczej lub
ś
wiadczenia nowych usług” (s. 28), ale tak
ż
e: „innowacja jest specyficznym
narz
ę
dziem przedsi
ę
biorczo
ś
ci – działaniem, które nadaje zasobom nowe mo
ż
liwo
ś
ci
two-rzenia bogactwa” (s. 28). Niew
ą
tpliwie ta definicja ma charakter ekonomiczny b
ą
d
ź
społecz-ny, a nie techniczny. Freeman i Soete (1997) uwa
ż
ali,
ż
e dopiero transakcja nowego
produk-tu, procesu, systemu lub urz
ą
dzenia nosi miano innowacji. Posługuj
ą
c si
ę
ich słowami:
„o innowacji mo
ż
emy mówi
ć
wówczas, gdy po raz pierwszy stanie si
ę
ona przedmiotem
han-dlu” (s. 198). Współcze
ś
nie innowacja kojarzona jest ze zmianami, bez wzgl
ę
du na to, jakiego
obszaru przedsi
ę
biorstwa, gospodarki czy regionu te zmiany dotycz
ą
. Stopniowo zanika te
ż
granica mi
ę
dzy działalno
ś
ci
ą
innowacyjn
ą
a zwykł
ą
działalno
ś
ci
ą
produkcyjn
ą
przedsi
ę
bior-stwa. Ka
ż
de przedsi
ę
biorstwo prowadz
ą
ce działalno
ść
produkcyjn
ą
w warunkach silnej
kon-kurencji musi codziennie podejmowa
ć
szereg nowych, oryginalnych i niekonwencjonalnych
działa
ń
umo
ż
liwiaj
ą
cych przetrwanie na rynku (Szatkowski 2001, s. 19–20). Według Wandelta
(1972) innowacj
ą
jest „zu
ż
ytkowanie inwencji do konkretnych celów produkcyjnych”
(s. 22−23), a Kotarba (1987) interpretuje innowacj
ę
jako: „proces lub skutek procesu oceniany
przez okre
ś
lony podmiot, jako nowy i korzystny” (s. 7). Uniwersalno
ś
ci
ą
swojej definicji
wyka-zał si
ę
Pietrasi
ń
ski (1971), uwa
ż
aj
ą
c za innowacje „zmiany celowo wprowadzane przez
czło-wieka, które polegaj
ą
na zast
ę
powaniu dotychczasowych stanów rzeczy innymi, ocenianymi
dodatnio w
ś
wietle okre
ś
lonych kryteriów składaj
ą
cych si
ę
w sumie na post
ę
p” (s. 9). Zgodnie
z t
ą
interpretacj
ą
na miano innowacji zasługuje zmiana, która wnosi post
ę
p, na przykład
po-woduj
ą
c wzrost wydajno
ś
ci produkcji. Pomykalski (2001) wprowadza podział innowacji ze
wzgl
ę
du na zakres rezultatu lub procesu. Zakres rezultatu „to zmiany w sferze produkcji, które
prowadz
ą
w konsekwencji do powstania nowych produktów” (s. 17). Zakres procesu to:
„wszelkie procesy twórczego my
ś
lenia zmierzaj
ą
ce do zastosowania i u
ż
ytkowania
ulepszo-nych rozwi
ą
za
ń
w technice, technologii, organizacji i
ż
yciu społecznym” (s. 17). Szczególnie
przydatnej definicji do warunków gospodarki rynkowej mo
ż
na doszuka
ć
si
ę
u Oko
ń
--Horody
ń
skiej (2007), która sensu innowacji upatruje w tym,
ż
e: „obok tego, i
ż
wymagaj
ą
spełnienia bardzo wielu specyficznych warunków – s
ą
pierwszym i najdalej posuni
ę
tym
kolek-tywnym społecznym wysiłkiem, kooperacyjnym procesem, w którym firmy szczególnie małe
s
ą
uzale
ż
nione od uznania szerokich kr
ę
gów społecznych wyborców, co egzemplifikuje si
ę
poprzez zaakceptowanie ich przez zasoby pracy, dostawców, konsumentów, techniczne
in-stytucje, organizacje szkoleniowe, itd., co zawsze wymaga długofalowej perspektywy”
(s. 3−4). Podobnie Niedzielski (2005) traktuje innowacje jako: „cech
ę
podmiotów
gospodar-czych lub gospodarek, oznaczaj
ą
c
ą
zdolno
ść
do tworzenia i wdra
ż
ania innowacji, jak równie
ż
ich absorpcji, wi
ążą
c
ą
si
ę
z aktywnym anga
ż
owaniem si
ę
w procesy innowacyjne i
podejmo-waniem działa
ń
w tym kierunku oraz oznacza zaanga
ż
owanie w zdobywanie zasobów i
umie-j
ę
tno
ś
ci niezb
ę
dnych do uczestniczenia w tych procesach” (s. 74).
Uwzgl
ę
dniaj
ą
c poszczególne elementy definicji innowacji, mo
ż
emy zastanowi
ć
si
ę
nad
ich wpływem na przedsi
ę
biorstwa przemysłu rolno-spo
ż
ywczego i doszukiwa
ć
si
ę
ich
wpły-wu na wzrost konkurencyjno
ś
ci gospodarki
ż
ywno
ś
ciowej przez pryzmat nowych strategii
innowacji, które powinny by
ć
przyj
ę
te przez przedsi
ę
biorstwa. Konkurencyjno
ść
przedsi
ę
-biorstw przemysłu rolno-spo
ż
ywczego jest wzmacniana przez procesy koncentracji i
mo-dernizacji. Firmy te w dobie wychodzenia z ogólno
ś
wiatowego kryzysu gospodarczego
po-winny szczególnie zadba
ć
o swoj
ą
pozycj
ę
rynkow
ą
oraz mo
ż
liwo
ś
ci eksportowe produktów
rolno-spo
ż
ywczych. Pozycjonowanie przedsi
ę
biorstw przemysłu rolno-spo
ż
ywczego jest
niezwykle istotnym elementem gry rynkowej w dobie obowi
ą
zywania modelu dualnego
roz-woju rolnictwa i modelu rolnictwa industrialnego, zgodnie z którymi to modelami nast
ę
puje
koncentracja kapitału, dyskontowanie korzy
ś
ci skali oraz dochodzi do rywalizacji pomi
ę
dzy
podmiotami gospodarczymi o ni
ż
sze koszty transakcyjne (Firlej 2010). Konkurencyjno
ść
jest zwi
ą
zana z rywalizowaniem przedsi
ę
biorstwa o pozycj
ę
na rynku, a według definicji
OECD jest zdolno
ś
ci
ą
przedsi
ę
biorstw, przemysłów, regionów, narodów i wielonarodowych
zwi
ą
zków regionalnych do generowania relatywnie wysokiego i stabilnego dochodu oraz
poziomu zatrudnienia w uj
ę
ciu
ś
wiatowym (Platonoff i in. 2004). Niezwykle istotne wydaje
si
ę
tempo i zakres kreowania i wdra
ż
ania innowacji, które decyduj
ą
o przewadze
konkuren-cyjnej, na co wskazał Porter (2001), przypisuj
ą
c im kluczow
ą
rol
ę
w budowie strategii
kon-kurencyjnej przedsi
ę
biorstw.
NAKŁADY INWESTYCYJNE WYBRANYCH PRZEDSI
Ę
BIORSTW PRZEMYSŁU
SPO
Ż
YWCZEGO WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO – WYNIKI BADA
Ń
Województwo podkarpackie jest regionem rolniczo-przemysłowym, w którym przemysł
rolno-spo
ż
ywczy ma najwi
ę
kszy wpływ na jego rozwój. To region słabo rozwini
ę
ty, o niskim
poziomie konkurencyjno
ś
ci. Na obszarze województwa działaj
ą
ponad 144 263 podmioty
gospodarcze (zarówno du
ż
e, jak i nale
żą
ce do sektora MSP). Województwo podkarpackie
dysponuje znacz
ą
cym potencjałem produkcyjnym, a w strukturze przedsi
ę
biorstw dominuj
ą
mikroprzedsi
ę
biorstwa zatrudniaj
ą
ce do dziewi
ę
ciu pracowników (Województwo
podkar-packie… 2009). Podstawow
ą
rol
ę
w regionie odgrywa przetwórstwo spo
ż
ywcze.
Wojewódz-two podkarpackie ma 3,8-procentowy udział w Wojewódz-tworzeniu PKB kraju oraz plasuje si
ę
na
jed-nym z ostatnich miejsc w udziale PKB per capita (67,5%) – Informacja… 2009. Udział
przemysłu w PKB regionu wynosi 30% i skupia 5% krajowego zatrudnienia oraz dostarcza
3,4% ogólnej warto
ś
ci produkcji sprzedanej przemysłu. Na województwo podkarpackie
przypada 58%
ś
redniej krajowej z inwestycji realizowanych w poszczególnych
wojewódz-twach (7 883,1 mln zł przy
ś
redniej krajowej 13 578,7 mln zł) – Rocznik… 2009. Pod wzgl
ę
-dem liczby inwestycji zagranicznych województwo podkarpackie przoduje na tle
makrore-gionu Polski Wschodniej. Przemysł mi
ę
sny w województwie podkarpackim to 208 zakładów
przetwórczych (du
ż
e – 3,
ś
rednie – 12, małe - 42, mikro – 151 (Główny… 2009), które
wy-korzystały w stu procentach dotacje przedakcesyjne, dzi
ę
ki czemu przemysł mi
ę
sny jest
jedn
ą
z nielicznych bran
ż
na Podkarpaciu, która w tak wysokim stopniu wykorzystała
ś
rodki
unijne (Firlej 2011).
Informacje na temat innowacji wpływaj
ą
cych na rozwój przedsi
ę
biorstw przemysłu mi
ę
-snego w latach 2007–2010 w województwie podkarpackim zdobyto na podstawie wywiadów
przeprowadzonych w zakładach mi
ę
snych, najcz
ęś
ciej z ich mened
ż
erami. Badane zakłady
sukcesywnie wdra
ż
ały innowacje nie tylko produktowe, ale te
ż
procesowe i organizacyjne.
Głównymi działaniami w tym obszarze były: zakup nowoczesnych technologii produkcji,
nowych linii produkcyjnych i modernizacja istniej
ą
cych, wprowadzanie nowoczesnych
sys-temów zarz
ą
dzania, wykorzystanie sieci internetowej w zarz
ą
dzaniu przedsi
ę
biorstwem,
wprowadzenie nowoczesnego systemu zarz
ą
dzania jako
ś
ci
ą
oraz zintegrowanego systemu
zarz
ą
dzania produkcj
ą
, ksi
ę
gowo
ś
ci
ą
, działem sprzeda
ż
y, dystrybucji i zaopatrzenia,
W
ś
ród badanych firm najwi
ę
kszym potencjałem finansowym legitymował si
ę
Zakład
Mi
ę
sny Smak–Górno sp. z o.o., który w tym okresie na działalno
ść
innowacyjn
ą
przezna-czał z kapitału własnego
ś
rednio ponad 14 mln zł rocznie, co stanowiło finansowanie
inwe-stycji na poziomie 75%. Kapitały własne zakładu i przychody w tym okresie sukcesywnie
wzrastały, odpowiednio, 19% i 17%, a zysk o 9%. Na drugim miejscu pod wzgl
ę
dem
wiel-ko
ś
ci potencjału innowacyjnego uplasował si
ę
Zakład Przetwórstwa Mi
ę
snego Kabanos sp.
z o.o., który w tym okresie trzykrotnie powi
ę
kszył warto
ść
aktywów trwałych i osi
ą
gn
ą
ł ich
ś
redni
ą
warto
ść
na poziomie 3,2 mln zł. Zwi
ę
kszeniu uległy równie
ż
kapitał własny,
przy-chody ze sprzeda
ż
y i zysk.
Podobn
ą
ś
redni
ą
potencjału innowacyjnego dla badanego okresu dysponował Zakład
Masarski s.c. Trio w Ja
ś
le (3,0 mln zł – aktywa trwałe) i Zakłady Mi
ę
sne Nowy
Ż
migród sp.j.
(2,6 mln zł – aktywa trwałe). Istotnie ró
ż
niły si
ę
one w finansowaniu aktywów trwałych, gdy
ż
w Zakładach Mi
ę
snych w Nowym
Ż
migrodzie kapitał własny
ś
rednio o 30% przewy
ż
szał
warto
ść
aktywów trwałych, a w Zakładzie Masarskim s.c. Trio finansowano aktywa trwałe
zaledwie w 19%. Zakład ten osi
ą
gn
ą
ł wzrost przychodów ze sprzeda
ż
y o 1% w roku 2009 w
stosunku do 2007 roku oraz odnotował drastyczny spadek wielko
ś
ci zysku do 6 tys. zł. W
Zakładach Mi
ę
snych Nowy
Ż
migród przychody za sprzeda
ż
y zmalały prawie o połow
ę
, a
zysk wzrósł ponaddwukrotnie w roku 2009 w stosunku do 2007 roku.
Kolejne dwie firmy dysponuj
ą
ce podobnej wielko
ś
ci potencjałem innowacyjnym (1,6 mln
zł warto
ść
ś
rednia aktywów trwałych) to Masarnia Radymno sp.j. i Zakłady Przetwórstwa
Mi
ę
snego B. Jabło
ń
ski sp.j. w Kro
ś
nie, w których kapitał własny miał udział w aktywach
trwałych odpowiednio w 60% i w 86%. Mimo i
ż
Masarnia Radymno pi
ę
ciokrotnie powi
ę
kszy-ła kapitał wkszy-łasny w roku 2009 w stosunku do 2007, to jej wyniki były niskie, gdy
ż
wzrost
przychodów o 9% przyniósł firmie drastycznie zmniejszony zysk (o 77%). Z kolei Zakłady
Przetwórstwa Mi
ę
snego B. Jabło
ń
ski sp.j. przy zwi
ę
kszeniu o 5% kapitału własnego
uzy-skały w badanym okresie wzrost przychodów o 33% i zysku o 36% w roku 2009 w stosunku
do 2007 roku.
W tabeli 1 przedstawiono struktur
ę
i dynamik
ę
nakładów na działalno
ść
innowacyjn
ą
w latach 2007–2009 oraz ich struktur
ę
przedmiotow
ą
.
Tabela 1. Struktura i dynamika nakładów inwestycyjnych w latach 2007–2009 w średnich przedsię -biorstwach
Dynamika i struktura nakładów latach (tys. zł)
Wyszczególnienie
2007 2008 2009
Nakłady ogółem „Kabanos”, w tym: 6432,2 1550,4 1834,5
nakłady na innowacje produktowe 771,8 124,0 421,9
nakłady na innowacje procesowe 4566,8 1224,8 1247,4
nakłady na innowacje organizacyjne 1093,6 201,6 165,2
Nakłady ogółem „Smak”, w tym: 581,6 679,4 51,3
nakłady na innowacje produktowe 127,9 54,3 9,2
nakłady na innowacje procesowe 378,0 550,3 32,8
nakłady na innowacje organizacyjne 75,7 74,8 9,3
Nakłady ogółem Radymno, w tym: 132,4 1379,6 110,2
nakłady na innowacje produktowe 33,1 331,1 2,2
nakłady na innowacje procesowe 76,7 772,7 89,2
nakłady na innowacje organizacyjne 22,6 276,1 18,8
Nakłady ogółem „Jabłoński”, w tym: 15,4 46,3 46,2
nakłady na innowacje produktowe 0,6 9,2 5,3
nakłady na innowacje procesowe 12,4 26,8 28,3
nakłady na innowacje organizacyjne 2,4 10,3 12,6
Nakłady ogółem „TRIO”, w tym: 82,3 68,2 118,1
nakłady na innowacje produktowe 11,5 4,7 24,8
nakłady na innowacje procesowe 53,4 43,6 62,5
nakłady na innowacje organizacyjne 17,4 19,9 30,8
Nakłady ogółem „Nowy Żmigród”, w tym: 267,4 150,9 168,5
nakłady na innowacje produktowe 48,1 12,1 30,3
nakłady na innowacje procesowe 181,8 108,6 112,9
nakłady na innowacje organizacyjne 37,5 30,2 25,3
Z tabeli 1 wynika,
ż
e w Zakładzie Mi
ę
snym Smak–Górno sp. z o.o. nakłady na
działal-no
ść
innowacyjn
ą
w 2008 roku były o 17% wi
ę
ksze ni
ż
w roku 2007, a w 2009 roku
dra-stycznie zmalały (o 91%). W grupie trzech przedsi
ę
biorstw dysponuj
ą
cych podobnym
war-to
ś
ciowo maj
ą
tkiem trwałym najwi
ę
ksze nakłady na działalno
ść
innowacyjn
ą
poniósł Zakład
Przetwórstwa Mi
ę
snego Kabanos sp. z o.o. (6,4 mln zł w 2007 roku, 1,5 mln zł w 2008 roku
i 1,8 mln zł w 2009 roku). Nakłady poniesione przez Zakład Masarski s.c. Trio z Jasła
w 2008 roku były mniejsze o 17% (68,2 tys. zł) w stosunku do 2007 roku, a w 2009
kształ-towały si
ę
na poziomie 118,1 tys. zł. Warto
ść
nakładów na działalno
ść
innowacyjn
ą
w
Za-kładach Mi
ę
snych Nowy
Ż
migród sp.j. w 2008 roku wyniosła 150,9 tys. zł i była mniejsza
o 44% od warto
ś
ci w 2007 roku (267,4 tys. zł), natomiast w 2009 roku wyniosła 168,5 tys. zł
i była mniejsza o 37% w stosunku do 2007 roku. Kolejn
ą
grup
ę
zakładów mi
ę
snych o
po-dobnej warto
ś
ci aktywów trwałych stanowi
ą
: Masarnia Radymno sp.j. i Zakład Przetwórstwa
Mi
ę
snego B. Jabło
ń
ski sp.j. W pierwszej wymienionej firmie nakłady na działalno
ść
innowa-cyjn
ą
były ponaddziesi
ę
ciokrotnie wi
ę
ksze w 2008 roku ni
ż
w 2007 roku (1,3 tys. zł) i o 14%
mniejsze w roku 2009 w stosunku do 2007 roku (wynosiły, odpowiednio, 110,2 tys. zł
i 132,4 tys. zł). W Zakładzie Mi
ę
snym B. Jabło
ń
ski warto
ś
ci kształtowały si
ę
nast
ę
puj
ą
co:
w 2008 i 2009 roku wynosiły 46,3 tys. zł i były trzykrotnie wy
ż
sze od warto
ś
ci osi
ą
gni
ę
tej
w 2007 roku (15,4 tys. zł). Struktura nakładów na działalno
ść
innowacyjn
ą
w badanych
przedsi
ę
biorstwach z grupy
ś
rednich kształtowała si
ę
podobnie jak w firmach du
ż
ych,
w których dominowały nakłady na inwestycje procesowe (około 70% całkowitych nakładów),
a w dalszej kolejno
ś
ci nale
ż
y wymieni
ć
innowacje organizacyjne i produktowe.
PODSUMOWANIE
Producenci
ż
ywno
ś
ci powinni wiedzie
ć
,
ż
e globalizacja rynku
ż
ywno
ś
ci wymusza
wdra-ż
anie innowacji, które s
ą
niezb
ę
dne dla zdobycia i zachowania pozycji przedsi
ę
biorstwa nie
tylko na krajowych, ale tak
ż
e mi
ę
dzynarodowych rynkach. Innowacje w gospodarce
rynko-wej stały si
ę
jednym z narz
ę
dzi strategicznych niezb
ę
dnych do prawidłowego zapewniania
nowoczesnej produkcji artykułów
ż
ywno
ś
ciowych według najnowszych standardów.
Nie-podejmowanie działa
ń
innowacyjnych ogranicza kompetencje, konkurencyjno
ść
i szybko
ść
działania producentów
ż
ywno
ś
ci. Reasumuj
ą
c rozwa
ż
ania na temat mo
ż
liwo
ś
ci i realizacji
działa
ń
innowacyjnych firm przemysłu mi
ę
snego w województwie podkarpackim, mo
ż
na
stwierdzi
ć
,
ż
e:
1. Przedsi
ę
biorstwa, które zostały poddane badaniu, podj
ę
ły trud modyfikacji wdra
ż
a-nej polityki innowacyja-nej, która przyniosła im wymierne rezultaty zarówno w wymiarze
eko-nomicznym, jak i organizacyjnym, co pozwoliło na pozytywne zweryfikowanie przyj
ę
tej
hipo-tezy badawczej. Wyra
ż
aj
ą
one zainteresowanie pozyskiwaniem patentów zagranicznych
oraz unowocze
ś
nianiem procesów dystrybucji i logistyki, a jako istotne działanie na rzecz
podnoszenia swojej konkurencyjno
ś
ci uznaj
ą
wkomponowanie si
ę
w regionalne systemy
innowacji.
2. Niezwykle istotne dla firm okazało si
ę
zdefiniowanie przez nie wybranych czynników
sprzyjaj
ą
cych przedsi
ę
wzi
ę
ciom o charakterze innowacyjnym, które wpływaj
ą
równie
ż
na
rozwój gospodarki regionu. Mo
ż
na jednoznacznie stwierdzi
ć
,
ż
e pozytywnie zweryfikowano
tez
ę
mówi
ą
c
ą
o tym, i
ż
„…poziom zaawansowania organizacyjnego i technologicznego,
sposób zarz
ą
dzania procesem innowacyjnym, stopie
ń
znajomo
ś
ci wizji przedsi
ę
biorstwa,
mo
ż
liwo
ś
ci i poziom realizacji przyj
ę
tej strategii mog
ą
wpływa
ć
na funkcjonowanie
przed-si
ę
biorstw i ich znaczenie dla regionu (Firlej 2011, s. 40–53).
3. Badania empiryczne dowiodły,
ż
e nie wszystkie przedsi
ę
biorstwa przemysłu mi
ę
-snego w województwie podkarpackim, które poddano ocenie pod wzgl
ę
dem dynamiki
i struktury nakładów inwestycyjnych w latach 2007–2009, starały si
ę
realizowa
ć
działania
o charakterze innowacyjnym i przeznaczały na nie niewystarczaj
ą
c
ą
ilo
ść
ś
rodków
finanso-wych. Wyra
ź
ny ich spadek wyst
ą
pił w 2008 roku (tabela 1).
4. Do grupy najwa
ż
niejszych działa
ń
o charakterze innowacyjnym w badanym okresie
nale
ż
ały: unowocze
ś
nianie produktów, technologii i linii produkcyjnych, reorganizacja
sys-temów zarz
ą
dzania, wprowadzenie Internetu do zarz
ą
dzania przedsi
ę
biorstwem,
wprowa-dzenie nowoczesnego systemu zarz
ą
dzania produkcj
ą
, jako
ś
ci
ą
oraz poł
ą
czenie ich w
je-den system uwzgl
ę
dniaj
ą
cy cało
ść
funkcjonowania przedsi
ę
biorstwa, obejmuj
ą
cy sprzeda
ż
,
dystrybucj
ę
i zaopatrzenie.
5. Innowacje procesowe w przedsi
ę
biorstwach s
ą
cz
ę
sto wynikiem konieczno
ś
ci
do-stosowania si
ę
do standardów rynku wspólnotowego i jego norm, a firmy wci
ąż
borykaj
ą
si
ę
z przeszkodami, które wyst
ę
puj
ą
na drodze wprowadzanych innowacji. S
ą
to na przykład
bariery ekonomiczne i rynkowe oraz wiedza.
6. Trudne do pokonania s
ą
wysokie koszty zwi
ą
zane z wdra
ż
aniem procesów
innowa-cyjnych, a tak
ż
e niedobór własnych
ś
rodków finansowych lub słabe mo
ż
liwo
ś
ci
pozyskiwa-nia zewn
ę
trznych
ź
ródeł finansowania. Wiedza na temat konieczno
ś
ci wprowadzania
inno-wacji i mo
ż
liwo
ś
ci osi
ą
gania korzy
ś
ci z tego tytułu wydaje si
ę
niewystarczaj
ą
ca. Zarz
ą
dy
firm kieruj
ą
si
ę
zwykle intuicj
ą
przy wprowadzaniu innowacji, a procesy te nie s
ą
poparte
ż
adnymi badaniami rynkowymi. Zarz
ą
dzaj
ą
cy firmami zazwyczaj uwa
ż
aj
ą
,
ż
e działalno
ść
ich firm jest w wystarczaj
ą
cym stopniu innowacyjna, aby mogły sobie poradzi
ć
na rynku.
7. Wielko
ść
ponoszonych nakładów na działania innowacyjne
ś
wiadczy o słabej
ak-tywno
ś
ci przedsi
ę
biorstw przemysłu mi
ę
snego w województwie podkarpackim, które
ogra-niczyły si
ę
do wybiórczego stosowania innowacji produktowych, procesowych,
organizacyj-nych i marketingowych. Badane przedsi
ę
biorstwa nie współpracuj
ą
przy wdra
ż
aniu działa
ń
o charakterze innowacyjnym, nie istnieje pomi
ę
dzy nimi istotny przepływ informacji w
ukła-dach horyzontalnych i wertykalnych. Nie s
ą
te
ż
zainteresowane współprac
ą
z sektorem
nauki, co ma bezpo
ś
redni wpływ na dyfuzj
ę
innowacji w tej bran
ż
y.
PI
Ś
MIENNICTWO
Drucker P. 1992. Innowacja i przedsiębiorczość. Warszawa, PWE, 28.
rolno--spożywczego w warunkach unijnych. Red. A. Czyżewski A. Roczniki Ekonomiczne KPSW w Bydgoszczy 3, 163–165.
Firlej K. 2011. Aspekty innowacyjności jako instrument konkurencyjności regionu małopolskiego. Byd-goszcz, Polskie Stowarzyszenie Zarządzania Wiedzą, Seria: Studia i Materiały, 43, 40–53.
Freeman Ch., Soete L. 1997. The Economics of Industrial Innovation. Cambridge, The MIT Press.
198.
Główny Urząd Statystyczny. 2009. Regiony Polski. Warszawa.
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej przedsiębiorstw. 2009. Rzeszów, Urząd Staty-styczny w Rzeszowie. Nr 4.
Kotarba W. 1987. Organizacja wynalazczości w przedsiębiorstwie. Warszawa, Zrzeszenie Woje-wódzkich Klubów Techniki i Racjonalizacji, 7.
Niedzielski P. 2005. Rodzaje innowacji, [w:] Innowacje i transfer technologii – Słownik pojęć. Red. K.B. Matusiak. Warszawa, PARP, 74.
OECD Science, Technology and Industry. 2010. Outlook, http://www.oecd.org/dataoecd/17
/54/46679881.pdf, 1–2, dostęp 20.02.2011.
Okoń-Horodyńska E. 2007. Innowacje w rozwoju gospodarki i przedsiębiorstw: siły motoryczne i bariery. Warszawa, Instytut Wiedzy i Innowacji, 3–4.
Pietrasiński Z. 1971. Ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji. Warszawa, PWN, 9.
Platonoff A.L., Sysko-Romańczuk S., Moszoro B. 2004. Innowacyjność polskich firm w gospodar-ce opartej na wiedzy. Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw 1, 37–40.
Pomykalski A. 2001. Zarządzanie innowacjami. Warszawa-Łódź, PWN, 17.
Porter M. 2001. Porter o konkurencji. Warszawa, PWE, 104.
Rocznik Statystyczny województwa podkarpackiego. 2007, 2008, 2009. Schumpeter J.A. 1960. Teoria rozwoju gospodarczego. Warszawa, PWN, 104.
Szatkowski K. 2001. Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi. Warszawa, DIFIN, 19–20.
Sztucki T. 1998. Encyklopedia Marketingu. Warszawa, Agencja Wydawniczo-Poligraficzna „Placet”, 64. Wandelt K. 1972. Studia nad postępem technicznym i organizacyjnym. Poznań, PWN, 22–23.
Whitfield P.R. 1979. Innowacje w przemyśle. Warszawa, PWE, 26.
Województwo podkarpackie 2009 – podregiony, powiaty, gminy. 2009. Urząd statystyczny w Rzeszowie.
Żaba-Nieroda R. 2009. Innowacyjność przedsiębiorstw a standardy ekologiczne. Zesz. Nauk. MSWE w Tarnowie 2 (13), 78.
